장음표시 사용
181쪽
ipsis su nam inistrant multa largiuntur.vnde efficitur, ut pleri que ex his inte--
perantes etia sint . Na & quia facile expendunt in intemperantias etia pro fusos sumptus fac1unt: & quia non ad honestatem 1pectantes uiuunt,ad voluptates quoque decl1nant. Prodigus igitur si ' incorrectus permaneat, in γωλητρς' haec transit: si curationem admittat mediocr1tatem assequi, honestatemque
illiberali& auaro longe melior est. plerique vero sunt qui non synceram habent prodigalitatem sed conse romistam cum illiberal1tate,ac confusam:qu1 & dant quibus non debent,adulatoribus scilicet & flagitiosis hominibus & unde non debent,nulla honestatis habita ratione quocunque vel turpi modo accipere ac rapere non Verentur,quo in sumptibus inhonestis voluptuosisque possint perseuerare qui fere sunt inteperantes.Na eum proprie prodigu appellare homines solent,qui vi l1bidinibus,inteperantibusque voluptatibus fruatur,opes suas dissipat , ac consumit .cuiusmodi hominu Varia genera reperiutur.alij enam in venereas voluptates, de meretrices, ali; in potationes, alii in epulas patrimonia dilapidant. Venereis dediti,libidinosi:vino,temulenti atq; ebriosi appellatur. Qui aute epulis vacant,pro vario ipsarum studio varia etia nomina sortiuntur: Qui enim cibi cimendi praescripta tempora ob auiditatem anteuertunt nec expectare quippi in patiuntur , esuri - tores ac famis non patientes dicuntur ὀἱυAεινεις graece,id cst qui cito seme tritantur. Qui multo opsonio vescuntur,opsonatores atque edaces dixeris quos Graeci οψοφαγους appellat. Qui cu riose autem nimis Var1a c1borum cond1menta,nimiasque lautitias ac cupedias r quarunt, is lauti, ac cuDedinis nuncupantur:λιμέρι a Graecis nominati. Ganeones Vero dc gulosi,qui ex quovis e dulio suauissimum quodque excerpunt atque affectanimi sunt qui τενθα a Graecis dicuntur . At ventres & eluones qui multa edere quomodocunque,& Ventrem replere student: sicut obliguritores & lurcones,qui in edendo voracitatem quandam de furiam ac celeritatem prae se sertint: ilialos γάςριας de γχςριμ.αργους hoc est ventrosos,& ventrifurentes:hos λαε αργου A1d est gul1sci
At illiberalitas incurabilis est. na & senectus de omnis imbecillitas red- όdere illiberales v1detur 'Dagisq, quam prodigalitas, hominibus natura in sita est nam plerique sunt pecuniarum cupidi magis quam ad dandu propti:& late patet,inultiformisque est.
Vitium per cxcessum,id est prodigalitas curari & corrigi, ut dixit, non difficulter potest:cum
ob alia,tum quia ab aetate progrediente adiuuatur.1lliberalitas vero & auaritia est incurabilis, 1dest curari facile nequit, ut quae cum aetate crescat. nam senectus reddere homines auaros consuCuit. Cuius id est argumentum quod omn1s imbecillitas id facit.qui enim corpore infirmiores,imbecillioresque sunt, ari etiam magis de illiberales plerunque emiciuntur, pecuniarumque cupId1ores,qu1bus max1me sibi opus re exissimant .At senectus imbecillitas quaedam est & impote- otia: ut insitum natura hominibus hoc vitium esse videatur,quippe quod & simul cum aetate augescat,& homines ad se propensiores habeat.quod vero natura 1n est,curari atque amoueri difficul- ter potest. D1ctum siquidem superioribus in libris est, magis ea esse incurabilia ad quae eramus procliuiores,quibusque capi atque allici fac1lius poteramus . ad auaritiam aute pecuniaSque acquirendas unusqu1sque videtur esse quam ad dandas procliuior.
Multi enim modi esse illiberalitatis videntur. nam cum in duobus constituta sit in dandi excessu,& desectu accipie in non omnibus integra, adest sed interdum separatur. atque ita fit,ut nonnulli in accipiendo excedant,alij si χζὶ sic a m dando deficiant. nam qui his nominibus praediti sunt,ut dicantur parci,
est sordidi. tenaces retracti & restricti omnes in dando deficiunt. Non appetiat autem β' alle Ua, neque accipere volunt alii ob probitatem quandam , turpi UmquQreriam euitationem. videntur enim aliqui Nel certe dicunt, proptereat conseruare, ne aliquando agere turpe aliquid cogantur. Inter hos est etiam
et p/Hμ iς cumini seca, dc unusquisque alius huiusmodi, qui nomen sortitus est ab
Atoue hic o uidem Drodigus in quo utraque haec concurrunt,ut det & non accipi
182쪽
excessu,qubd nemini quicquam daturus sit. Alij ob timore ab alieni; abiastinent:propterea quod facile minime est, ut si aliquis aliena acceperit, alij ab eo qu1cquam non accip1ant atque iccirco neque accipere,iaeque dare ipsis his placet.
Haec ipsa autem auaritia multas habet species:nam parci dicuntur, qui in seruandis rebus sui, nimis excedunt Qui vero pauca quaeda exhibent ac minuta retracti appellantur ac restricti quoqκιμβιι α hic appellat Aristoteles t quia huiusinodi homines κινουν ta gia,id est vi mouentur,& ad dandum impelluntur.necnon cuminisecae ut qui etiam cumini granum secare, nec concede 1O re integrum velant.Vocantur hi etiam a graecis γνι*ωες & σκνι ι, id est obstippi, & sordiduli. Qui v1Y dant,ac dissiculter, γλισχροι, 1d est tenaces qui cum cotencione & ira,buκρολογοι, hoc est serdidi ac parua penduli nominantur utpote qui parua magni pendant atque aestimeΠt. Atque h1 sane omnes in dando deficiunt.aduertendum autem, quod inquit hic nonnullos videri vel dicere se conseruare ne turpe aliquid facere cogatur,1d duobus modis intelligi posse: nam graece esti φυλατ is ρJ tantummodo,quod potest significare coseruare,& hoc modo subintelligetur Ostias opes Jaut pecunias:ne si inopes euaserint,aut furari,aut peierare,aut calumniari,aut quippiam aliud huiusinodi turpe cogantur perpetrare. Possumus etiam 1nterpretar1 gυA Tl attendere &obseruare ne quippiam ab aliquo accipiant,ne scil1cet accipiendo, assuescant de unde non debet,ia dc quantum non debent,postea accipere.
Nonnull1 vero In accipiendo excedunt, dum & undecunque quodcunque accIpere non Verentur: ut sunt,qui 1lliberalia Opificia exercet, & lenones,& 1d genus caeteri:& foeneratores,tqu1 etiam parua magnis curti V suris accipiunt. qui quidem omnes neque unde debent, neque quantum de berat,accip1unt. Communis autem his omnibus turpis qu stas videtur: causa en 1 in lucri omnes,atque eius parui Opprobria subeunt. Nam qui magna Vnde non oportet,& quae non oportet,accipiunt,Vt tyrannos qui urbes po3' putantur,& templa d1cipiunt: non ill1berales,sed improbos potius, sed 1mpios,sed iniustos appellare coniueia1mus. At aleator,& fur seu spoliator,&latro ex illiberal 1bus etiam ipsi stat: cum turpi lucro dediti sint. virique enim lucri causa negociantur,& opprobria sustinent.& hi quidem pericula maxima acceptionis causa subeunt illi ab amicis quibus dare deberent, lucrantur. Vtrique igitur cum Vnde non Oportet, Velint lucrum c5parare,turpi lucro dediti sunt. atque omnes huiuscemodi acceptiones sunt Illiberales. Merito vero illiberalitas contraria liberalitat1 propterea dictitar, quod ma-aus malum quam prodigalitas est. magisque in ea peccant homInes, quam in prodigalitate de qua superios iam diximus. De liberalitate igitur,& op positis vitiis hactenus dictum sit.
Alia sunt qui in accipiendo exuperant, qui undecunqae sibi esse accipiendum, nihilque quod
quaestuosum sit,turpe ex1stimant ut lenones qui meretrices alunt ac lucri causa prostituunt. publicani,& foeneratores n5 ab lute quidem omnes,sed praecipue parua,mλgniS Cum V siuris accipirit. Quaquam hic duplex lectio reperitur altera τοκις ,l Toc uti α -ιποχω, id est taneratores etiam parua magno cum foenore,ut subintelligatur vel accipientes,vel dante S: ut non omnes hoc so in genere esse dicantur foeneratores,sed qui vel dant parua magni cum Vsuris: Vel parua accipitat magnis cum usuris,id est paulatim accipiendo magnas tamen VsuraS coficiunt.cui 1nterpretatio
ni altera quoque lectio videtur astipulari quae huiusinodi est, ' τοκι ταὶ κατα-D ἐπὶ πο λλο id est & isneratores qui paulatim & magnis cum usuris accipiunt. Turpis autem lucri causa isti subire quodlibet opprobrium sustinent.accip1untque Unde non debent,lenones quantum nodebent,taneratores.sunt etiam nihilominas huiusinodi latrones & aleatores,quauis esse suorum bonorum profusi videri possinimam & illi, id est latrones & spoliatores ob paruum lucrum magnis periculis sese exponunt:& aleatores ab amicis lucrantur, quibus cum versantur & degunt:
6ia dici puras id est adulterino π subae α
183쪽
gaudentque si eos nudos,pecuniisque exhaustos dimiserint,quos magis Iuuare beneficiisque alia 1icere deberent.Ex his omnibus fit ut auaritia maius malum sit quam prodigalitas, atque ob id magis contraria liberalitati esse censeatur. De magniscentia Crem extremis. cap. II.
Equi videtur ut de magnificentia seu magmdecentia iusseranaris . na, etiam 1psa esse quaedam virtus videtur,qVae circa pecunias versatur: noIn Omnes tamen quae ad pecunIas spectant,actiones,licut liberalitas diffunditur Od in sumptuosas tantum: atque in his liberalitatem magnitudi ne excellit. nam sicut nomen ipsum significat,in magnitudine decens sum plus eiu magnitudo autem est ad aliquid . non enim aut triremis, aut supplicationum praefecto idem sumptus est: sed qui est decorus & ipsi, & in
Cum tractatus de magnificentia dissertationem de liberalitate sabsequatur,eam vel tanquam speciem genus,Vel tanquam partem totum sequi manifestum est.Vtro modo sequatur considerandum videtur. sed prius in quo differat a liberalitate magnificentia explicabimus . liberalitas circadationem & acceptionem versatur magnificentia circa dationem tantum. Liberalitas praeterea tain magnis quam in paruis dationibus spectatur, magnificentia vero, quemadmodum hic ab ipso hoRristotele ex nomine definitur, quae μεγαλο rebr hoc est magnidecentra dicitur, n1hil aliud quam in magnitudine decens sumptus est, seu decentium in magnitudine lumptuum effectio ut circa magnas dationes, magnosque sumptus versari eam tantum necesse st. Cum igitur sit eius mod specieiune l1beral1tatis esse , an pars dicenda est nam si est species, cum nullum genus spcigvnam tantummodo habeat,sed plures quomodo liberalitas diuidi in plures species poterit an ita liberalitatem distribuemus ut alteram eius speciem dicamus est e, quae in dando:alteram, quae in accipiendo consistat:tum eam quae in dando versatur,in duas etiam ipsam diuidi, unam,quae cir
ca magnos sumptus: alterum, quae circa paruos consideretur . ex quibus ea quae circa ma
gnos sumptus est, magnificentia Vocetur, altera nomine careat ξ Sed absi1rdum videbitur, si ac ceptionem & dationem duas liberalitatis species faciamus: primum quia liberalitas in sola da- tione magis consistit:simul enim atque al1quis in dando peccauerit,liberalis non est,etiam si recte acceperit nam praeter quam quod recte accipiat,recte etiam det,necesse est eum qui liberalis nomine appellandus sit.Deinde ob id absurda est haec specierum liberalitatis diuisio, quod cum liberalitatis definitio sit, vitam in dando quam in accipiendo recte se gerat,ea utrisque speciebus conuenire minime poterit. Quocirca melius est,ut partem l1beralitatis esse magnificentiam asseramus .nam cum liberalitatem in omnes quae ad pecunias spectant,actiones disiundi dicat quaerendum est,an in eas etiam,circa quas versatur magnificentia. si enim in eas non pertingit liberali tas,falsum erit,quod hic dixit Aristoteles sin pertingit vel eodem modo quo magnificentia in ip sis vel diuerso expendet si diuersO,sumptus proculdubio secundum decorum & rectam rationem minime faciet,neque Vi Oportet neque quantum oportet atq; ita efficietur, ut cum indecore impendat,neque esse mediocritas,& virtus possit.si vero eodem modo quo magnificentia, pecuniis utetur,restat ut magnificetia pars l1beralitatis esse videatur . nam sic quoque sequitur id quod in quit, quis magnificus sit,esse etiam l1beralem siquis autem liberalis,non prorsus quoque esse magnificum .perinde ac siquis diuisia in tres partes medicina in medicam talem,in victualem,& manualem, hoc est φαρμακωτικ89- διρα τι κEN. &χρουργικκμ,siquis sit medicametarius esse e tiam medicum dicat,non autem siquis sit medicus esse etiam prorsus medicamentariti. Verum si hλS esse species medicinae quispiam concedat,nih1l erit quo minus magnificentiam quoque libe Ialitatis esse speciem concedendum sit. Quanquam possumus etiam ita intelligere,ut dicamus cirς Omnes pecuni*rum usus communes sc1l1cet & consietos versari liberalitatem: c1rca sumptuo sos Vero solummodo magnificentiam,id est eos qui ad sumptus spectant,qui tamen largitate maiorς,ac splendore indigeant:vt duae sint virtutes,quae circa pecunias Versentur, quarum altera in consueti S Omnibus & communibus:altera in sumptuosis tantum ac maior1buS actionabus suo OD scio fungatur.Vt in easdem etiam circa quas magn1ficentia consistit, extendatur quidem liberalitas, sed ita tamen , Ut proprietates suas minime excedat. proprium autem eius est,Vt honeste & secundum rectam rationem sumptus faciat at spectare ad euentum,splendoremque & eXcellentiam ex sumptuosa actione requirere 1llud vero totum magnificentiae , seu magmdecent x est quippς
quae non sumptum absolute,sed decorum quedam sumptum faciat. Cum vero inquit in his, id est sumptuosis
184쪽
sumptuosis pecuniarum usibus magnificentiam magnitudine exce Ilere liberalitatem, non id si gnificat, ut 1n iisdem prorius sumptuosis rebus versari & liberalitatem ct magnificentiam intelia ligamus : nam si eaedem prorsus res essent quae non nisi magnos sumptuS exigerent, in ipsis liberalis minime pro dignitate ageret: atque ita se gerendo neque liberalis Prorsus esset sed cum ditaxerit in sumptuosis tantum versari magnificenciam,ostendere Vult qua re,id est magnitudine qui in talibus sumptuosis versatur,excedat lioeralem,curus in minoribus & ConstretIs negocium est. Sed fortasse et1am in eum sensam Ar1stotelis haec lect1o est accipaenda,Vt licet c1rca eadem versetur liberalitas magnificentiarn tamen non in eo d1fferre dicamus quod secundum rationem ex
pendat, sed in eo quod magnos sumptus ac splendidos faciat.magnitudo autem est ad aliquid,hoc est alicuius est magnitudo:estque alterius re1 alia,atq, alia. ut no idem sit sumptus trierarcho qui instruendae trirem1 pra fectus est,& architheoro qui publice vel ad ludos Graeciae cum sacrificiis, vel ad deos scitatum oracula,aut sipplicatum mitti consueuerat.Magnaicus igitur decorum4pectabit Jc quantum ad se,& quantum ad id attinet,in quo,& circa quod operabitur,an quo & carca quod autem idem per diuersa videtur significare , m qua re videlicet & circa quam rem sumptus facturus sit . aliud enim decorum est,si templum extruat aliud,si patriam mur1s cingat aliud, 1i ae&J1tatem , aliud. si gymnicorum ludorum praefecturam geratrin quibus omnibus ita sese prς- stabit magnificus,ut magnitudinem in singulis accommodatam seruet.
At qui in paruis aut mediocribus pro dignitate sumptus facit,magni ficus minime dicitur:vt id, Mendico panem poscenti tape ferebant: sed qui
in magnis. nam qui est magnificus liberal1s etiam continuo est: liberalis autem non contInuo magnificus. Huius vero habitus defectus ' parulfi centia seu parui decentia, excessus autem ' decori imperitia de ineptitudo quaedam operaria appellatur. & eiusmodi caeteri habitus, qu1 non excedunt magnitudine circa qUae oporteti. sed in quibus non oportet, δc sicut non oportet: splendorem assectant. Verum de his posterius d1cemus.
Manifeste hqc differentiam magnifici & liberalis ostendit,cum inquit qui in paruis de medio
cribus pro dignitate expendit eum minime esse magnificum in paruis enim & mediocribus 1umptibus liberalitas,in magnis magnificentia consistit. illius enim essent1a in eo est,ut recte huiuS,in eo,ut magnifice & excellenter sumptus faciat. atque hinc patet liberales act1ones posse etiam ab illis qui non sunt diuites, n1hilo minus exerceri magnificas autem omnino ciuitiis Indigere. Sciendum Vero,sicut paruisicentia ab avaritia, & decori imperitia,meptitudoque operaria a prodigalitate differt ira magnificentiam a liberalitate esse diuersam.sunt autem inepti operarij quos μανα,τους Graeci vocant,sordidi ac viles opifices,qui sedentarias manu tuo; artes exercet: pro prie tamen fabri qu1 ad ignem & caminos operantur,ab eo dicti, qnod caminos incedant: αUGP enim incendere, ecωγzς caminum significat. quia vero huiusmodi homines plerutaque praeter di gnitatem efferuntur : suisque Opificiis quasi magnis ac praeclaris gloriar1 consueuerunt: inde factum est,ut hoc nomen ad eos etiam transferatur,qui maiora quam ipsis conueniant, indecore aggred1untur.Aristotelesque hic vitium magnificentiae per excessum oppositum hoc nomine appellat quae est affectatio quaedam magnatudinis & splendoris in sumptibus pro dignitate ac decoro faciendis,in quibus manime oportet.
Magnificus autem seu magni decens esse scienti similis VI detur, quippe
qui de quod decet contemplata,& magnos consone facere simplias positi. GUemadmodum enIm In principio d1ximus habitus Operationibus definitIar,& 11s quoru habitus es magnifici vero sumptias, dc magna sunt, & cie centes: talia igitur erunt etiam opera. 1ta enim fiet,Vt sumptus & magnus, operi decorias euadat. Vt d c opus sumptu, de sumptum opere dignum esse oporteat,Vel etiam LX cedere.
Magnifieu hic scienti similem esse inquit,aut quia est decentiu sumptuu in magnis rebus contempla tor:conte piari autem scientis proprium est,Vnde etiam scientias contemplativas appellat. nam in paruis cionitatem rei aduertere haud diffic1le, in magnis non admodum facile est. Qui
185쪽
igitur in magnis sumptibus faciend1s magnitudine unicuique rei accomodatam potest aduertere, atque obseruare,is merito esse scient1a quadam praeditus videtur: praesertim cum fieri etiam posta sit,ut licet magnos sumptus quis faciat, propositar tamen rei magnificentiam non assequatur . aut scientem artificem vocar1 hic dicendum es humus cu1usque enim artificis est,re1 eius decorum co- templari ac spectare,quae arti suae subiicitur verbi causa , sutoris munus est,id spectare,ut vel viri, Vel mulieris,uel pueri,uel adulti pedibus accommodatos calceos conficiat:pictoris, ut heroem,regem, priuatum,laetantem,aut dolentem pro dignitate uniuscuiusque coloribuS exprimat, atq; es fingatata quoque ad magnificum pertinet,ut id attendat & spectet, Vt pro magnitudine uniuscuiusque rei conuenienter,ac magnifice expendat. superius Vero & ex operationibus habitus etiam inueniri dixit:quales enim sunt Operationes,talis habitus est,ex quo operationes proficisci tur: &ex rebus 1llis,quarum est habitus,seu Contemplatiuum,sieu effetiuum,seu Qt1uum volueris. exempl1 grat1a,ard 1ficator1ae artiS OperatIOΠzS quaedam eiusmodi sunt, quae ad aedificandum pert1nent, quas nimirum pias ars aedificandi exercet:1ub1ectum autem eius sunt ligna & lapides, uu1bus tanquam mater1a ad operationeS efficiendas Vti consueuit. simili modo in virtutibus quoque res sese habet sicut enim paulo superius liberalitatem versari circa pecunias demonstratum est, propter ea quod & operationes eius circa pecunias esse, & subiectum eius esse pecuniae conspiciebantur, ita cum magnificentiae operationes sumptus sint & magni,& decentes, subiectum vero magna O pera atque excellentia,his hab1tus quoque eius definitur,ad est notatur,atque agnoscitur.est enim ea quae magnos sumptu S ac decentes,magnISque Operibus ac praeclaris accommodatos facit. Veligitur hoc quod inqu1t habitum operat1onibus clefin1ri,ata est intelligedum:vel altero etiam modo: ut 1ensus talis efficiatur. Quemadmodum in principio diximus, habitus moralis non certam Cuandam ex se habet praescriptionem,sed ex incidentibus atque Occurrentibus sigillatim operatationibus definitur,exque 1is quorum subinde est operator: non enim virtutum ipsarum, sed no stri tantum ratione hab1ta medium in virtutibus ac mediocritas & est & dicitur sic magn1fici hominis sumptus non certam habent magnitudinem,sed ita magni sunt,ut unicuique magnae rei de center ac pro dign1tate accommodentdrisimique ita magna opera, perinde ac praesens necessitas atque usus requ1siuerit ac sui respectu Vnumquodq;. ea enim ratione potisssimu fit, ut & sumotus, magnus,& decens opus euatat,cum & Opus sumptu,& sumptus Opere dignus est,uel etiam excessit.exuperat siqvidem in sumptibus faciendis aliquando magnificus , neque eos rebus studet nimis exacte adaequare,id quod parci ac sordidi potius est: Vt per eum non stet,qud minus opus magnum ac silendidum effic1atur.
Atque hu1usmodi sumptus magnificus honestatis causa faciet: commune enim hoc est virtutibus: 1ucade etiam & large ed quod nimis exacta ratio parta 1fici essi considerabitque magis quomodo pulcherrimum ac decen
ti si 1mum opus essiciatur,quam quanti constet, quomodoq; fieri minimo precio possit. Necessie vero est,ut magnificus sit etiam liberal1s. nam & liberalis expendet & quae oportet,& sicut oportet. in lus tamen quod est ma gnum magnifici est ut magn1tudo.
blagnificus etiam eum finem ac scopum habet, qui caeteris quoque virtutibus propositus est,
primum,ut honestatis causa agatraeinde ut 1ucunde, qu1ppe cum v1rtutum operatio iucunda esse consiueuerit tum 1d ad1unget,ut large ac profuse,non ad exactam rat1onem eXpendat.
SI circa eandem liberalitas sit. etiam ab aequali sumptu opus magnifice tuis faciet. non enim eadem & possiessionis & operis virtus est. nam possessio anteponitur, quae est d1gnissima ac preciosissima: opus,quod magnum M pui Chrum est tal1ς enim rei spectatio est admirabilis. quod aute est magnificu , est admirabile: operasq; magnificentia virtus in magnitudine est.
' TV, ψ RO sumptu ma1us Opus efficiet magnificus, quam liberalis. si enim opor teatauinptu Centum talentorum patriae ipsum quippia extruere ac fabrefacere, non id seciet paruum,quo wμri tamen & gemmarum,maigaritarurnq; aestimatione preciosum sit:sed dabit opera,I t magnatucine praecipue excellat.Na & Pericles Iouem Olympiu poterat iisdem sumptibus Ucut minorem,ita auro & Semmis preciosiorem constituere: sed magnificum Opus minime fuis
186쪽
set quippe cum non eadem sit virtus operis & possessionis Possessio enim id habere debet ut plurimi constet,atque aestimetur,possitque,licet mole & magnitudine esse CXigua videatur, plurima valere cuiusn1odi est aurum,gemmae,unione S,&id genuS Caetzra.at Opub quo maius & pr clarius,ed praeciosius est atque excellentius : necnon unicuique 1pectaut1 atque inspicienta admirabilius: cuiusinod1 esse 1d quod magn1ficum est,debet. magnificentia enim cit i: tuS Operis quae in matagnitudine consistit.
Ex impenssis autem quas honorabiles dicimus, illo fiunt,quae ad deoru Aαθῆι donaria aedificationes,& sacrificia pertinent: qiraeque ad Omne dent i, ge- Jα. io niorum numen spectant. quae item ad publicam munificentiam glonos sunt:ut, sicubi vel ludorum edendorum, vel triremium extruendarum , vel
epuli ciuitati exhibendi splendide gerendam praesecturam existimant.
Sunt,inquit,honorifici sumptus,id est magnifici,qui ad deos spectant,& genios. geniorum autem numen h1c appellat,quod graece δἰ Mμονιομ dicitur,vel genus quoddam gentil1ciorum deorum,ac tutelarium, Mi secundum patria uniuscuiusque gentis instituta coluntur vel defunctorum manes, quos GraecI- Ιας,id est indigetes nuncupant: quos aliquando publicis quibusdam ceremoniis placandos dux1r antiquorum superstitio.
In omnibus autem,sicut dictuni est, ad agentem quoque haberi relatio RQ debet,quisna, & ex quibus facultatibus agat. digni enim his esse sumptus
debent,& non sol uni operi,verum etiam facienti decenter esse accommodati: atque iccirco pauper nequaquam esse magnificus potest, cum ea non
habeat, ex quibus sana plus decenter faciat. nam qui id aggreditur stultus et praeter dignitatem enim aget,praeterque id quod Oportet, id autem se
cUnclum UIrtutem est, quod recte fit.
In omnibus,sicut etiam superius dixit & personae,& facultatum,& operis decorum in sumptibus a magnifico seruandum est. quocirca pauper esse magnificus non potest , quantum ad opera tionem scilicet magnificentiae attinet,non quantum ad habitum. Nihil enim vetat,quin unasquis' que etiam si sit pauper,habitu magnificentiae praeditus sit: operara tamen is, cum desint pecuniae, magnifice non poterit.qudd vero de operatione hic intelligat,ex iis constat,quae subiungit. nam qui sumptus facere, cum non adest facultas,aggreditur,stultus est qui ut praeter dignatatem ac de Corum agat. Sicut enim nob1las & generosus Ille est, qui e bono genere, honestisque parent1bus est ortus ita magnificentiam eii habere necesse est,qui & genere & diuit1is splendore prae se serat.
Decent etiam eos huiusmodi sumptus,quibus tale al1qu1d praecessit vel ab ipsis factiam,vel a maioribus,vel ab iis ' qui ad ipsos pertinent: nob1les - αυτρὰ item,& illustres,& qui sunt huiusmod1. omnia nanque haec magnitudine mihi , in se habent dign1tatem.
Decorum autem seruant in magnificis sumptibus etiam ij, qui vel ipti tale aliquid magnifice antea gessere:vel tales habuerunt maiores,eosq, qui ad ipsos pertinent,id est, cognatos & domesticos.debet enim magnificus qui cognatos & domesticos huiusmodi habear,ab eis no degenerare.Eum Quoque qu1 nobilis est de illustris etiamsi nullum huiusnodi famina praecesserit, magnifice
Ac maxime quidem talis magnificus estnn talibus I, impensis magnificentia,sicut dictum est versatur: quippe quae & maximae sint,& honor1fcem Ussimae sed ex priuatis tamen etiam Illae ad magnificum spectant, quae se mel feri consueuerunt:vt nupt1ae,& si quid tale em si alicui rei vel tota ciuitas studet,vel qui in dignitate constituti sunt: quae etiam ad hospitum susceptiones,& dimisi 1ones attinent,ad munera item & remunerat1ones. non enim magnificus in suum sed in publicum decus sumptuosus est munera autem quandam cum templorum donariis habent fim1litudinem
Ac maxime quidem in his expensis versatur magnificus, quae videlicet ad publicam gloriam l. ij. spectant
187쪽
spectant .licet in nonullis priuatis quandoque etiam munus eius requiratur Vt in nuptiis: ut in iis quibus vel tota ciuitas vel dignissimi quique student de vacant, quo si armorum aut equorum stadio teneantur,ipse in iisdem quoque magnificent1am prae se ferat.Circa susceptiones item hospitatum,& munera, & remunerationes magnifici sumptus faciendi sunt. Dum autem inquit rem eration ,magnificum dona accepturum quoque esse significat. neque miIum esse id debet: cum eianim in magnis sumptibus,magnisque oper1bus versetur magnificuS,bonusque sit, accipere munera non Uerebitur,ut longe maioribus eos,a qui bus acceperit,postea remuneretur. Quoniam vero magnificus non in suum,sed in publicum decus,atque ut dictum est, in deorum donaria est sumptuosuS: munera autem cum deorum donariis habent similitudinem: 1n munera etiam sumptus si endide faciet. re enim vera munus quod recte datur,ΙOuis praesertim amicitiae praesidis, aut ho iospitalis gratia,nullis donariis ac dedicationibus postponendum est.
Magnifici etiam est, ita aedes extruere ut diuitiis conueniant quippe metiam hoc ornamentum quoddam sit. & in ea opera, sumptus magis face
re , quae sunt magis diuturna : pulcherrima enim haec stant. δί in singulis decorum seruare: nam non eadem sunt diis Sc hominibus,aut ad templum& sepulchrum ornandum accommodata. Et quoniam unusquisque sum aptus suo in genere est magnus,magnificentissimias est ille, qui in magna re est magnUS.
Magis praeterea in ea opera expendet magnificus, quae diutius durant, Vt templa, & deorum simulacra,& moenia,quam in ludos 3c certamina,atque eiust nodi caetera,quae tantummodo lumptus sunt,nullumque habent effectum opus quod perseueret.in omnibus autem his id dabit ope ram,ut decorum seruetmeque similem sumptum in templum ac sepulcrum faciet. nam cum siumptus in proprio genere quique magni sint,illi sunt magnificent11i1mi, qui in magnis rebus magni sunt id est qui vel ad deos,vel ad rempublicam speciat:vbi scilicet & opus sumptibus, & sumptus operi in dignitate respondcnt.
Hic vero,qu1 In his magnus est. estque Inter magnitudinem quae est in opere,& eam quae est in sumptu disseretia. pila enim & lecythus pulcher rima puerilis quidem doni prae se ferunt magnificentiai . huiusce tame rei pret1 una paruum est,& illiberale. atque iccirco magnifici est,Vt in quocun,
qtae Eenere quippiam fecerit,magnifice id faciat. quod enim eiusmodi est, superari non facile potest: & ita se habet,ut sumptus dignitas postulat. Ac
Hic vero,id est in quacunque re peculiari,sumptus qui in his fiunt,proprij scilicet atque accomodati,magni habentur.magnitudo enim operis & sumptus inter se differat: ut nihil prohibeat, quin licet res apsa magna sit,sumptus tamen parui efficiatur.vr, in pila & lecytho vasculo, pueri lis doni magnificentia conspicitur,cum tamen res ipsa parua sit, ac parui constiterit. Hoc autem intelligi duobus modis potest:vel enim dicemus, si puer puero pilam pulcherrimam aut lecytha donarit,inesse in hac re quantum ad puerum spectat,magnificentiam:licet in puero neque magnificentia esse,neque aliqua alia virtus proprie queat: ut totum hoc de virtute puerili dictum accipiamus,Vel si magnificus vir puero pulcherrimam pilam aut lecythum dederit, donum quidem ςsse magnificum , si ad puerum respiciamus : si ad precium ipsum & 1umptum, videri poste paruum atque illiberale. hoc autem exemplum eo spectat, ut in unaquaque re ostendat magnu quid Progeneris ratione poste reperiri: quando in puer 1l1bus quoque donis,quae parua sunt, quandam magnificentiam inesse conspicimus. nam sicut in his magnitudo quaedam ab expendente attenditur, c seruatur:ita in unoquoq; rerum genere propria quaedam magnitudo est, & accommodata.
At quὶ eaecedit ineptusque est sumptus facie io supra quam deceat, ex cedit,sicut dictum est in paruis en 1m rebus multa impendit: splendorem 'que absone affectat ut qui 3c sodales qui symbolum dederunt,nuptiali couluio excipit:& ' a dil1tatem gerens comoedis in transitu piarpuram eXbi'bet,sicut Megarenses consueuerant: atque haec omnia non honestatis, sed ostentandarum
188쪽
ostentandarum diuitiarum causa faciet,ut inde in acimirationem sui homi
nes adducat. atque ub1 multa oporteat CXpendere,pauca: Vbi pauca, multa
eX pendet: at parvi ficus in omn1bus deficiet: nam & si magnos sumptus feta cerit, in paruo deficiendo postea honestatem perdet: & quodcunque fece
Ac sunt quidem habitus hi vitiam on tamen huiusmodi, ut opprobria aste' ' rant propterea quod neque ali1s nocent, ne ille deformes admodUm itant.
Vitium per excessum magn1ficent1se oppositum,Vt superius dixit,α πειροκαλια est, id est de cori imperitia,seu Cαναυσί quam ineptitud1nem Operariam,seu ineptificentiam d1clmUs: quae splendorem absone affecta&hoc est: vi graece esc1tur πικρὰ μέλος,id est si verbum ex verbo exprimere Velimus, praeter modulationem & cantum ita enim surn pta translatione a catoribus i cI aetis prouerbialiter solet,qui non apte neque accommodate quippiam faciuntisicut λωs,1 et consene,de iis qui rei conuenientiam optime seruant id quod superius magnifico attrioutum L. Splendorem autem & munificentiam absone affectat,qui,sicut inquit,vel ερανιςαιs, id eIL conLII butariis sodalibus conuiuium apparatu nupt1ali factum exhibet vel comoedos, hoc est histriones et o comicos purpureis stragulis in scenam inducit:cum tamen in comoedia non e purpura, se e ch ciis stragula fieri con1ueuerint. Carpuntur autem Megarenses in comoedia quod purpureiS Vei bus in ea uti soleant,quodque imponunt,insulsi ineptique in ea habeantur, cuius inuentioneaι 1 vendicant. Susarion enim qui comoediam auspicatus est,fuisse Megarensis peThibetur. QUUS P-
dem taxans Myrtilus in ea fabula quam Titanum filios inscripsit, ita inquat:
' Hoc est tibi dicterium petulans ac Megaricum, '' Et frig1de admodum irrides:puerulos aspicis. Item Aristophanes in vespis:
V Debetis expectare nunc nil maXUmum V A me nec ut de Megarico huc rasum afferam οβῆ Raptum solo ad vos. Ecphantides quoque antiquissimus Veterum comoediarum scriptor, V Praetereo, inquit, armen Megaricae comoediae: ' Nam me pudet facere Megaricam fabulam. V Quibus ex omnibus apparet Megarenses comoediae.Iuuentores suisse Verum haec V1tra decora V1'' delicet imperitia & ineptitudo,quia non sicut iniustitia, intemperantia,& auaritia & caetet a fere omnia damnosa aliis sunt ueque opprobr1o esse admodum solent. De magnanimitate er eius extremis. cap. III.
I Am vero magnanimitas circa magna vel ex nomine versari VidetUr .cIrcal qualia autem versetur,primum assumamus. qua in re nihil refert, habI-'' tumne ipsam an eum qui secundum habitum est,consideremias. Esse sane magnanimus is VI detur qui cum magnis sit dignus, magnis quoque sese dignum esse existimati nam qui no pro dign1tate id facit, stolidris est: at Vir
tu praeditus neque stolidus,neque stultus est qu1spiam . Atque est quidem agnanimus hic quem dic1mus
De magnanimitate acturus praus circa quae versetur huiusmod1 virtus,definire Vult: aa quod faciendum nih1l referre inquit,sive de habitu magnanimitat1s loquatur, siue de eo qui siecundum hab1tu est,id est de magnanimo qui ex habitu ipso agit Et quoma facilius hoc conspic1 in magnanimo poterat,iccirco in eo rem ipsam considerat ut quae de ipso d1cta fuerint, de magnan1matate quo ue d1cta esse intelligamus .Primum igitur quinque homanum genera enumerat,qui circa mas Q gnorum de paruorum dignitatem Versantur:magnanimum,modestum,inflatum, non inflatum,&pusillanimu de quibus omnibus stigillatim expl1cabimus.Magnanimus,ut ex nomine ipsi significatur magnitudine quadam animi praeditus est,ut neque prospera fortuna efferatur, neq; aduersa concidat sed utriusque mutationem aequo animo sustineat. maxime enim ia magnanimi dicuntur Quoru animi sanis,beneq; Valetibus corporibus similes sunt. na sicut bene cost1tuta corpoὶ a, nec ςstibus,neq; frigorabus assiigutur,sed in suo statu immutata perdurat: ita magnan1muS nulla fortunae mutatione quassas aequabile ubiq, animi traquillitate nulla admissa perturbatione coicr
189쪽
quippe qui nullam humanam rem magni admodum faciendam existimet: sed virtutem sum Diana bonum,Vitium summum malum opinetur reliqua vero omnia non esse e1usmodi putet, vi aduersa deprimere ac consternare: prospera supramodum efferre animum hominis debeant. In communi et1am loquend1 consuetudine est, ut eos qui Vel in infortuniis non consternantur, vel in secundis rebus non intumescunt, esse magnanimos dicamus: Ied Aristoteles eum magnanimuappellat, qui cum magnis dignus sit,magnis quoque se esse dignum censet .magna autem haec, ut procedendo declarat,esse honores inquit,qui inter maxima ex bonIS eXterniS reponuntur. Verus haec sunt,quae vir magnanimus appetere debeat, nescio quomodo hoc non absurdum esse videae tur . nam si magnanimi finis ad honores sPectat qui extrinsecus exhibentur, effic1etur ut virtus haec non ex se 'sed ex aliorum arbitrio dependeat: atque ita magnanimus seequenter mutat1ones Iomultas cogetur pati dum interdum laudatur interdum minime: 1mmo quandoque,etiam ignominia afficitur. Quocirca Videndum,ne hoc modo hic non sit 1ntelligendus Aristoteles: nam sibi ipse aduersaretur,cum in ViterioribuS magnanimum inquiat contemptorem, despectoremque esse honorum qui a vulgo exhibentur: Vtpote qui nihil humanum multa aestimatione dignum putet. O uem igitur scopum ac finem habet magnanimus non ut honoretur: ita enim penes alios esset:
sed ut de dignum se praestet,qui a probis vir1s honoretur: de huius praestantiae ac dignitat1s sibi ipse sit consc1us sicque honore afficiatur,t1benter eum admittat ac laetetur sin minus, in conscien
r1a dignitatis suae acquiescat,fatisque eam Ubi esse existimet: qualis Achilles apud Homerum in ducitur Phoenici enim persuadere ipsi volenti,ut iram mitigaret, doniSque acceptis quae ab Aga- , o
memnone m1ttebantur,Graec1s laborant1bus auxil1aretur fore enim , Ut inde magnum honorem
apud Omnes consequatur ita respondet: O Phoenix venerande senex,non est mihi cordi Talis honor magno sed honores ab Ioue quaero: Qui me inter naues,atque haec tentoria Gra1um Reddit honoratum,ac reddet dum spiritus artus Hos reget, atque inerunt ullae hoc in corpore vires. Contentus enim est magnanimus deo rum honore, qui & optimi sunt, de sapientissim1: neque id mirum: praeditus enim esse, ut in quit , virtutibus fere omnibus videtur: praecipue vero ea re notari, quae maXime in eo elucet, id est nimi magnitudine : quae omnium virtutum decus quoddam est atque ornamentum . Nam -o cum caeterae Virtutes ex subicctis rebus quaeque propraam formam accipiant: temperantia inqua ex eo , quod circa Voluptates Sc dolores moderate se gerat: forritudo quod circa timores Zc fiducias mediocritatem seruet: atque alia ex alia aliqua re simili modo: magnanimitas quasi superue miens quidam habitus ex omnium aliarum acquisitione emicat, atque efflorescit. Ac magnanimus quidem huiusmodi est, ut diximus: quemadmodum etiam ipse Aristoteles postea manifestius declarabit.
Qui autem paruis est dignus: eisdemque se dignum censet i tempe
rans non magnanimus est quippe cum magnanimitas in magnitudine cosistat per1nde ac pulchritudo in magno corpore. nam parui ' elegantes:& concinni,non antem pulchri dicuntur.
Sequebatur ille, tui cum paruis sit dignus,paruis quoque se dignum esse existimat: quem σίφρονα,1d est temperantem Vocat. Sed quaerendum videtur, quo modo qui paruis est dignus, esse temperans possit temperans enim V1rtute est praeditus at virtute praeditus magnis est da gnus,non paruis . Vel igitur dicendum est,dignitatem penes opera hic spectari,non penes habitum quippe cum Ob Opera dc facta laudes & honores exhibeantum magnanimus enim cum magna & splendida agat,pIO dignitate eorundem elatum quoque merito animum atque excelsum habet, & magna Cogitat temperans vero cum non admodum magnas aut splendidaS Operationes exerceat,merit 3 neque magnas honoribus se dignum putat. Vel verbum hoc σω pρωμJquo hic utitur AristotcleS,in eam significationem a nobis est accipiendum,ut non de Virtute morali temperantia intelligamuS,sed de natural 1 quadam prudentia , quam modestiam appellamus qua fit,Vt unusquisque menti S CONPOS sit, ireSque suas, ac dignitatem optime agnoscat. σωφρονε ς enim mentis compoteS,modestique a Graecis vocantur,non solum temperantes. dc σωφρονειν simili modo non tam temperanter agere,quam sapere est,& modeste se gerere . cuiusmodi homines, qui cum Videant se nihil magni neque Cogitasse,neque fecisse,nonda magnis honoribus dignos se esse e istimant,no admodum sane praui suntAmmo apti, qui non difficulter corrigi,atque 1ta ad magnanimitate possint peruenire.
190쪽
At qui cu sit indignus dignum se magnis putat, inflatus quidem est. non
omn1s tamen est Inflatus,qui maioribUS,quam sit,dignum se esse censet.
Tertius est,qui magnis cum sit indignus,dignum se esse opinatur,inflatus scilicet, id est geoeeeχαί s.hoc est cassus:qui persuasione sui inflatus ac turgenS eos sibi honores arrogat, quibus est prorsus indignus .neque is magnis absolute se dignum putat,sed iis qui magni vulgo ce1entus. EY honoribus enim alii magni re vera sunt, Vt est laus quae a probatis Optimisqueb viris proficiscitur alij instituto & existimatione magni,qui publice in ciuitatibus exhiberi consueuerunt ut coronet& statuae,& reliqua huiusmodi:quibus omnibus qui inflatus est. se esse honorandum censet. Du- Q bitatio autem quaedam suboriri hic potest de eo quem quarto loco enumeran quisnam sit ille, qui licet maioribus quam dignus sit,dignum se esse censea non est tamen inflatusΘ & videtur esse posse vel call1dus,vel imperitus. nonnulli enim sunt, qui ut maius quid aucupentur, & captent,calli ditate quadam Se versutia utunturinraioribusque quam sint,dignos se faciunt,dignitatem eam noinflatione animi & persuasione,sed callidatate sibi attribuentes .inflatus autem stolidus est,no callidus & versutus .hoc autem melius ex Verbo graeco agnosci potest,quod est ἁἱιουρ, quod tam dignum putare significat,quam dignum facere & dignare,etiam si al1ter putemus. Quidam etia inueniuntur minime mali illi quidem,sed impexati,qui cum de patria bene meriti sint, eiq; pro tempore aliquando opem tulerint,donationibusque,ac dedicationibus eam exornarint, d1gni l, sint ob 1d ut honoribus ciuilibus afficiantur: in eam opinionem inducuntur, ut se propterea summa 'φ esse perfecta v1rtute praeditos credantUid quod tamen non infat1one quadam pot1us quam 1gnoratione & imperit1a faciunt:atque iccirco nihil prohibet,quo minus erussiri queant, atque edocti
perfectam probitatem consequantur.
Qui autem minoribus dignu quam sit,se esse arbitratur, pusillanimus
est siue magn1s siue mediocribus,siue etiam paruis dignus sit, modo minoribus dignum se esse censeat. maxime tamen esse videretur huiusmodi, is
qui magnis est dignus nam quid fecisset si tantis non esset dignus
Postremo loco positus est pusillanimus: de quo nihilominus dubitandum est. quGmodo enim 30 esse prauus,vitiosusque potest,qui magnis honoribus ac bonis est dignusΘsi v1del 1cet penes opera,sicut dictum est,dignitatem consideremus cum quis praeclara aliqua vel a se vel a maioribus in rempublicam facta habet & tame ob humilitatem animi ac paruitatem magn1s honoribus se in dignum censet.verum etiam siquis vel cum insignibus ac bonis ortus parentibus sit, postsit , ad ministrationem reipub.capessere,fe vili studio,atque arti alicui sordidae exercendς dedat:vel cum ingeniosus fuerit,atque idoneus qui aliquam liberalem atque ingenuam discipl1nam coleret, seipsum abiecerit,vilique in studio aetatem consumat: id dicendus non 1mmer1to est & magnis fu1ssedagnum,& vit1O animi paruis d1gnum esse effectum . mod si paruis quoque fuerit dignus, & seman Oribus quam sit,faciat,tum proculdubio pusillanimus vere est existimandus. licet Aristote Ies proprie esse eum pusillanimum dicat,qui cum magnis sit dignus, parui se aestiniat. Ad ea spe 4O ctans fortasse,quae a nobis Icta iam sunt.
Est igitur magnanimus magnitud1ne extremus, in eo Vero quod Opor tet, medIUS: eo enim dignum se censet,quod pro dignitate est. Illi aute ex cedunt,& deficiunt. Si autem magnis se esse dignia existimat magnanimus, dignus cum sit,& praecipue maximis circa unum maxime versabitur: quod quid sit ex dignitate 1 psa desia1endum est. d1gnitas autem circa eXterna bona dicitur, quoru maxima id esse statuimus, quod diIS attribuimus, quod- eo qUe m Ime appetunt,qui In dignitate constituti sunt, quod item ob ptae
clarissimas res dari praemium consueuita at huiusmodi est honor: externo rum enim bonorum id maximum est: circa honores igitur & ignominias
ut oportet,Versatiar magnanimUS. Quoniam ex iis quae modo diximus,pleraq; ex his quae hic inquit Aristoteles,satis patere ponsunt: non longiore expositione in his utemur, sed ea tantummodo quae digna consideratione aliqua videntur esse,breuiter annotabimus.Inquit iSitur magnanimum esse extremum, eo quodl.iiij magnitudine