장음표시 사용
211쪽
modii seruet,conuicium est conu1cium aute non Omne legibus permitt1tur,nisi quod citra contumeliam insignem al1quam fidi ut hoc modo cauilla etiam quae turpatuesne contumeliam prae se ferant,interdicta quoque esse debuer1nt At qui recte cauillaturus est Ocisque Usurus, Omma haec cavebitasibique i se erit lex,praescribetque quid,apud quos,in quos,quando, quomodo iocacium sibi sit,aut non iocandum: vi in omnibus seruet meaiocritatem . .
Scurra autem cum superetur ridIcUlIS neque lidI neque allIS pa, O ,G1O do risum moueat: e 1e dicit, quorum nihil elegans diceret,nonnulla aute
Hanc mediocritatem qui excedit, a Graecis,id est adipeta dicitur:quod quidem nomen tam de auibus quibusdam auidioribus proprie sumebatur,quae aris cucumuolItabant Vt reliquias al1quas ex facrificiis raperet:quam de hom1ninus Infimae sortis qu1 ar1s assidebat aliquid a sacrificantibus adulando mendicabant .postea ex similitudine trafata ad hos appellat1o est, qui cauillari student quomodocimque, ac risiana mouere
cet ub1 tam homines quam dij prom1scue scurrili acr1mon1a perstringuntur. sed apud vulgus tamen quia Dierique risu1 nimis ded1ti sunt,ludoq; & 1oco vacant, scurrae faceti appellantur.
At rusticus est ad huiuscemodi consuetudines ineptuS: cum enim nihiliose conferat ' omnia aegre accipit. Ac requies sanὸ dc IocuS In Vita esse ne cessaria v1dentur Tres igitur hae quas diximus medIOcrItates, InvIta iunt:
tur:in quibus illud interest, quod una circa Veritatem, reliqUae cIrca Iucunditatem consistunt: ex iis vero quae c1rca Voluptatem sunt,altera In Ioas,altera in rel1qu1s vitae congressionibus locum habet. 16
Alii sunt qui deficiunt: qui nulla in re iocum adh1bendum censent, sique aliquis 1d fecerit, stomachantur,ac ferre non possunt insuaves prorsus,atque agrestes homines:vnde etiam d1ci agrestes ac rustici consueuerunt. De verecundia. c*p- .
DE verecundia autem quasi de v1rtute aliqua dicendia non e1b affectus enim magis esse quam hab1tus videtur: quippe quae timor quIdam infamiae esse definiatur existatque no secus ac timor,qui circa res ter ribiles accidit. Rubescunt siquidem qui pudore afficiuntur: qui mortem timent pallent:Vt corporea utraque esse videantur: id quod affectionis ma- ΑΟ is quam habitus est. At non omni aetati affectus hic conuenit, se a iuueni it tantia. nam qui ea sunt aetate,oportere esse Verecundos existimamus. propterea quod cum ex perturbatione vivant,ob idque in multis peccent,a Verecundia peccare prohibentur. Miuuenes quidem qui verecundi sunt, lata damus:seniorem,quod sit pudibundus, laudauerit nemo. nihil enim eum quicquam agere debere censemus,m quo pudor cosistat. nam pudor probi viri esse nullo pacto potest cum ob malas reS exoriatUr . neqUe enim a gendae res eiusmodi sunt. Quod 11 alia sunt re Vera turpia,alla OpInIOne,m- soliti res,tmeutra enim agi debent.
Non esse habitum verecundiam ex definitione ostendit, ex eoque quod accidere Coerca apAam consueuitasicut enim timor afficit corpus,ita etiam verecundia tam enim in timore, quam In V recundia Corporis color immutatur. id quod eam esse affectione indicat: atq, ideo 1ntCT V1rtuteSminime reponenda.Vt 11 etiam duplice eam esse d1cendu sit,ut Homerus & Hei1odus inquiui, audabile alteram,alteraim vituperabilemmon nisi iuuenili aetati tamen ita quoque couenire debeat. nihil
212쪽
nihil enim agere 1enem decet,ob quod possit erubescere : siue re, siue opinione turpe aliquid sit:
re Vera, ut intemperanter agere opinione , Ut Comedere in foro , aliaue eiusmodi quae non ex se, sed anticipatione hominum 3c instituto esse turpia Videntur.sed Vtro modo fuerit turpe quippia, a probo vuo similiter euitandum est,ac non agendum.
Quare minime est erubescendum : praui nanque hominIs est,esse eius modicit turpe aliquid agat ita Vero esse affectum,Vt si turpe quid egeris e rubescas,ac propterea probum te esse existimare, ab surdum plane e nam ex iis quae sponte agimus, Verecundia existit probus autem vir spote nun 'R quam male aget.
Nam etiam si eorum esset pudor,quae non facta,sed facienda essent turpiter, ad probum Varunullo pacto possiet pertinere .prauus enim est,ut inquit etiam ille qui est talis,ut turpe aliquid actarus sit. Quin etiam absurdum videtur dicere probum hominem esse vereccidum, propterea quod eiusmodi est vi vel si aliquid mali inuitus egerit,uel si ipsi turpe quippiam extrinsecus contigerit, pudore afficiatur pudor enim ex iis quae sponte agimus,euenit, non quae inuiti probus autem Vir nunquam sponte turpiter quippiam aget.
Quocirca verecundia eX conditione probata res estisi enim ageret erubesceret . at hoc circa virtutes minime cont1ngit. si vero Impudentia malum est,& cum qu1s turpia agere non rubore suffunditur, nihilo magis bonum est existimandum cum quis turpia agendo erubescit. Sed neque continen
tia,virtus est sed quod da al1ud mistum : de qua posterius pertractabimus,Ntinc de iustitia dicamus.
Cum in secundo libro verecundiam dixerit non esse quidem virtutem, sed affect1onem tamequandam laudabile nunc eam videtur quodam modo Vatuperare , cum a probo viro esse prorsus alienam demonstret. ex conditione en1m bonus & laudab1lis affectus est verecundia, non per se ac simplicitemnam si ageret tale quippiam probus Vir,erubesceret:non aget autem e quare neq;3O etiam erubescet Perinde autem est verecundia ex conditione de suppositione bona, sicut materia est necessar1a:no absolute scilicet & simpl1citer,sed si statuatur aliqu1d de supponatur 'si enim fue
rit serra,ferream eam esse necesse est quemadmodu 1gItur 1llIc nece111taS mademae.1ta nac Verecundiae probitas ex conestione demonstratur.quae res cum minime virtutibus conueniat quippe quet ex sese expetendae simi atque amplectendae,non ex condIlIone aliqua.Verecund1tam non e11 1L-
tutem manifestum est Quod vero inquit, etiam si impudentia & non verecundari cum turpiter aliquid egerimus malum sit,non propterea sequi,Vt bonum sit,cum turpater agedo erubescimus: licet id velit significare,ut no ob turp1a no erubescere , sed agere turpia esse malum intelligamus: quandam tamen habet dubitationem .nam tolli hoc mocio videtur, quod malo est contrarium, si plura sitnt contraria,& medium aliquod inueniatur,id esse vel bonu,vel malum: si nullum sit me a o dium,id omnino esse bonum ignauiae enim quae malum est,alterum ex contrariis est OOnum, Iorti do alterUm quae est audacia,malum.morbo autem, quod malum quidem etiam ipsum est, non habet tamen medium sola aduersatur sanitas, quae bona est . Idem esse circa impudentiam debet: nam si alterum contrarium est malum,quae est pauiditas,qua fit,ut propter omnia & apud omnes Verecundentur aliqui alterum,id est verecundia,bonum est . In qu1bus enim est excessus & defectus,in iisdem esse quoque mediocritatem necesse est: est autem circa eundem affectum excessus S defectus,excessus impudentia, defectus pauiditas: verecundia 1g1tur circa eundem erit medio critas:quae quidem,si 1lla sunt vituperanda,laudabilis esse merito videri debet. Sed solui hoc pota test ex eo quod dixit. ex condit1one esse bonum verecundiammam cum turp1a agere malum 1ir, qui verecundaretur,si turpia ageret,elegans est ac moderatus reliqui Vtrique praui. nam 1mpudesso non solum ob facta turpiter non erubescit,sed etiam est talis, ut si ea ageret, nullo pudore affice retur.pauidus autem propter omnia etiam si turpia non sint,Verecundatur. Fortasse etiam 1ta dicendo ostendere vult,non ob act1onem rerum malarum tantum existere verecundiam,sed ob alia etiam nonnulla nam sicut agere quid turpiter prau1 hominis estrita est probi ubi egerit si1 agere tamen posset,verecundari:neque id ob facta solum,que cum conditione intelligenda sunt, sed ob a lia complura.verecuudia enim timor infamiae esse definituriat infamia no tam ex turpibus actio mbus oritur, quam ex iis quae natura licet non sint turpia,esse tamen v1dentur : nec tam ex agendis turpibus quam inspiciendis,& audiendis .nam cum aspicit,aut audit quippia huiusmodi Pro-
213쪽
bus vir erubescit ac Verecundatur verecundia autem a pudore in eOVidetur differre, quod pudor
de pudore intelligendo affectionem hanc neque probo Vii O convenare, neq, eMedauaaolemve monstrasse .sic eten 1m ex conditione de suppositione bona est Verecundia, non ex se, & per se, dc quatenus est verecundia,sed quatenus pudor intelligitur si enim turpiter quI agatur, putior consequitur,id est αἰσγυν Mat Dudore affici est etiam verecundara, quod ραδει dicunt, non auteecontrari 3.Ita fit,ut verecundiam probitas necessarid consequatur. Cum vero insecUncio libro neque verecundiam neque indignationem esse Virtutes d1xisset, sed affectus quoidam tamen laude d1 nos qui in mediocritate cosisterent hic de Verecundia paulo accuratius pertractauIt: ae 1ndignat1one autem nihil amplius adiunxit. De cont1nentia satas habet in praesentia ad moneremeque ipsam esse virtute de ea enim & tolerantia & mollitie posterius,1d est in sept1mo l1bro di χα ατα- fusius disputaturus est.nam sequens totus totam de iustitia' absoluet pertractat1onem.
Aristotelis Stagiri tae morali tam
Ioanne Bernardo Feliciano interprete. N hoc quinto Moraliu Nicomachiorum Iibro propositum Aristotelis est de particulari iustitia ac iure,quod ei affine,cognatumque est oppositisque his iniustitia de iniuria disserere.Duplex enim iustitia est, altera,quae est v- niuersa virtus:altera ,de qua nunc agatur particularis, quae a prudentia, forti 3otudine,temperantia distincta cardinalium virtutum quaternione absoluit.illae enim tres praeterquam quod iustitiae etiam ipta appellantur, priuatim tamen singulae proprium nomen sortitete sunt: haec autem praeter iustitiae no- men peculiari nullo alio vocabulo insignita est. sed sicut 1lle Olympicus victor neque Socrates,neque Plato,neque Aristides dicebatur, sed communi omnium hominu nomine homo nuncupari consueuerat ita praesens haec virtus communi uniuersialis iustitiae appella tione iustitia dicitur. cuius quidem duae sunt partes distributiva altera:altera emendativa.De qui , bus utrisque tunc latius explicabimus,cum eo peruenerimus, ubi diuinus ' etiam ipse Aristote
DE iustitia & iniustitia considerandum est circa quales actiones Versentur. qualis item fit mediocritas iustitia: δc ius etia quorum sit me diu.
Quoniam unius dc eiusde considerat1onis & scient1ae est contraria contemplari, ut musicae consonum,& dissonum:arithmeticae par & impar 'reliquarum simili modo . estque iustitia iniustitiae contraria,& ius item iniuriae consentaneum rationi est,ne dicam necessarium,de tris que circa quales act1ones versentur,spectare Sicut enim fortitudo & ignauia circa timores & fiducias quM in bello existunt,versabantur:temperantia & intemperantia circa voluptates de dolores quae tum ex maris & foeminae commistione,tum ex ciborum & potuum sumptione percipimur, ita dc proposita haec iustitia de iniustitia circa aequum & iniquum munus suum exercentaquemad- Qmodum progrediendo declarabit Actiones autem appellat hic de iustam distributionem, quae ratione fit geometrica,& iniuste factorum correctionem non geometrica, sed arithmetica proportione constantem: quarum differentiam suo loco dicemus, ubi scilicet de ipsis in hoc ipsis libro. AristoteleS aget. Qualis autem mediocritas id est quarum rerum sit mediocritas iustitia:quando quidem virtuteS esse mediocritates demonstratum est: & quorum medium ius staest enim, ut ostendet ustitia excellus dc defectus mediocritasuus autem medium pluris,& paucioris. MmC
214쪽
Haec autem consideratio eadem docendi via progrediatur, qua usim
In principio quoque primi huius moralis disputationis libri dixerat non omnia exactam posse demonstrationem admittere,quae videlicet ex iis constat, ae per se iniunt rebus, quatenusipta res suntinunc etiam 1dem hic repet1t non iisdem quidem Verbis, sed eiusmodi, quae eandem vim habent ac si diceret:non alater posse eum qui de iustitia dasserat, rationibus progredi, nisi ex iis sumptis quae & plur1bus modis,ut dixit etiam illic,& plςrumque euen1unt: eX itS item quae velio omn1bus videntur,vel sapientibus .unde etiam incip1t ab iis quae videntur in hunc modum sub
V1 demus igitur omnes eiusmodi hab1 tu appellare iustitiam solere, ex quo ad agendas res iustas homines idonei es ficiuntur: ex quo Item Iuste a gunt, voluntque iusta: iniustitiam quoque s1mili modo: ex Quo iniuste agund,& volunt iniusta. Iccircb etiam a nobis ut in figura haec statuantur.
Haec ratio quae iustitiam inquit esse habitum , ex quo volunt homines iusta agere non definitio,sed descriptio est existimanda:fieri enim non potest,ut ea quae multis modis dicuntur, cu1UI- modi esse iustitiam posterius explicabit,una ratione ac definitione notentur. propterea etiam in-zo fert ut in figura haec statuantur,id est ut in descriptione iustitia haec sit.
Neque enim in sc1entus & facultatibus, δc in hab1tibus ide est modus. nam facultas & scientia eadem cum sit esse contrariorum videtur : hab1tus autem contrarius contrariorum esse nullo modo potest . verbi causa ex sanitate contrar1a minime aguntur, sed salubria tantummodo: quippe cum sane quempiam incedere d1camus, cum Ita incedit,Vt sanUS.
Habitus hic proprie virtutes appellat a scienti1s & facultatibus eas distinguens nam scientias quoque alibi habitus vocari nemini dubium est. Cum autem dixerit iustitia e11e habitum,ex quo 3ς volunt homines iusta ageremunc causam subiungit, cur 1n hac descriptione non absolute ita dixerit habitum esse,ex quo hom1nes iusta agunt. sed apposuerit volunt):perinde ac si nunc imoda diceret propterea apposui voluntJut 1usaetiam ipsam a scientiis & facultatibus separarem: quae non in eo quod volunt homines agere,natura suam habent,sed in eo quod possunt. qui enim me dicinae scientia praeditus est,etiam si nolit sanare,medicus nihilominus Sc est & dicitur simili modo qui rhetoricam facultatem callet,orator est,quamuis aut ius negl1gat & iniuriam de Ienddt,auc pro utrisque dicere iure & iniuria aequaliter possit.iustus autem is est, non qui potest iusta agere, nam iniustus quoque id potest sed qui vult. is autem vult, qui habitu antedicto praeditus est. eruqua de causa S medicum dicimus tam salubria quam cotraria agere posse : & dialecticum eodem modo,& Oratorem in utraque partem versariΘ qu1a scilicet scientiae hae & facultates eaedem contrarioru fiunt:earumque natura haud eiusmodi est,ut alterum ex oppositis & possint & velint de monstrare,sicut iustitia sbia iusta agere & potest & vult:sed apparatum omnem,uoluntatem,es1entiamque in eo habent,ut opposita aggred1antur:quod tamen de oratoria & dissertatrice facultate id est rhetorica de dialectica,non de medicina dictum esse intelligatur, eius enim,id est medicinae essentia in cognoscendis oppositis,non etiam pertractandis consistit. facultates enim Ieu potestates vissertatoriam,& oratoriam vocat musicam & medicinam scientias quarum in contrariis cognoscendis munus versatur. Habitus autem non virtutes animi tantum sed omnes ta animi quam corporis virtutes,& vitia etiam appellat.nam virtutes quae habitas dicuntur, non versari ea1ciem circa contraria ex sanitate euidenter ostendit,quae virtus corporis est. falubria enim tantum a 1anitate efficiuntur,non autem morbosa etiam:sed morbosa a morbo fiunt Lanitatis cotrario, a quo
salubria fieri nullo modo possitat ille enim sane 1ncedit atque ambulat, qui 1anitate est praecutus,iso quomodo nunquam morbo affecius ingredietur: sic qui iustitiam habet, ad sola iusta: qui iniusti in tiam ad sola 1niusta agenda idoneus esimeque ulla ratione vel ille 1uste,Vel hic in1uste, quoad videl1cet talis fuerit,se gerere VnqUam poterit.
Saepe quidem contrarius habitus ex contrario, epe item idem habitus ex subiectis sibi rebus agnoscitur . nam & si ' bona corporis habitudo fuerit nota mala quoqUe habitudo innotescet:& ex bene habitis corpori
bus bona habitudo,& ex bona habitudine vicisti in corpora ipsa quς benζ
215쪽
affecta sunt, fiunt manifesta. si1 enim bona habitudo carnis densitas est nece sse eit ut & mala habitudo raritas sit carnis, & quod bona habitudine est affectum Dissitudinem in carne efficiat. Sequitur autem pigrunque,Vt si unum ultis modis dicitur,alterum quoque dicatum t siriurium,ellam mIUnum.
Cum ostendere velit iustitiam multis modis dici, alteramque esse ut genus,alteram ut specialij enim vnruersalem iustitiam fortitudinis,caeterarumque tr1um Virtutum genus, alii no
sed totum esse assirmant hoc igitur demonstraturus praeparat prius nonnulla qumus ad huiusce moes demonstrationem utatur,ex habitu in ens contrario contrarium sepe agnos i - Vt, q ibbonam corporis hah itudinem carnis esse densationem cognorit, idem malam habitudineam ecarnis rare ctionem non Ignorab1t. neque tantum ex contrario habitu contrarius innotescit: det1am ex iis quae si ibiecta ipsi sunt,ab eoque informantur:& v1c1ssim ex hab1tu 1pso res que ab eo sunt affectaemerspiciuntur Aduertendum autem est,cum &xerit contrarium hab1tum ex contraria nosc1 ecte d modum atque accurate sepeDdvinxisse: ut sign1ficaret scil1cet ut pluvamum id contingere,non semper tamen. cum enim diligere multis modis d1catur, ut 1n top1cis d1ctum est contrarium eius odisse unam habet significationem: ut 1n h1s alterum ex altero agnos I mam
diligere M amare significἴ,& di φλ' id est distegere & di re: prioricato odisse est Oppositum,secundo nequaquam melius tamen ex Vero O g NCO q --' 'ibgnosci haec diuersitas potes .ssignificat enim φιλεῖυ tam animo aliquem amplecti & amare,quam fabiis excipere,id est osculari uius secundo significato nullum contrarium reperituriptiori Odis
se contrarium est. - . . . r I
Iustitis autem & iniustitia dici pluribus modis VI detur . sed Gina pro-
Xima ipsarum cognominatio est,tatet nec licut in iis quae procul distat, ma is apparet.magna enim in forma differentia est. Vt clauem aeqUI uoce arc1 manifestum est,& eam quae collo animalium subiacet, dc ea qua fores clauduntur. Sed sumamus quot modis iniustus dicatur-
Causam hic affert,cur cum iustiria multis modis dicatur, e1us tamen aequivocatIO non a amo dum pateat.atque inquit propterea id accidere,quia eae quae iustitiae nomen sulcapiunt, proximae sointer se sunt magnaque inter se assinitate & similitudine coniunctae . aequivoca enam ea quae longe a se mutuo distant,non obscura fiunt sed esse aequivoca manifeste cognoscuntur: Vt Alexander rex & Alexander Aristotelis interpres:vt clau1s qua clauduntur ostia, & subIacens collo animalium os iuguli,quod clauis etiam ipsum appellatur: ut demum caetera quae ex fortuna quada Idem sortita sunt nomen. at quae iuxta sunt ea vero non in solo nomine, sed in re & natura etiam videntur conueniretunt autem prope,entiae quae vocantur,motiones,bona,iusticiae etiam Vt aeclarab1mus.Nam ex iustitiis altera de omnibus virtutibus dicitur,altera huic tanquam species iupponatur ut tanquam generis 3c speciei earum aequivocatio sit,quae obscura est:quippe cum pec1es generis su1 definitionem admittant.Quatenus 1gitur ea quae ut species sumtur dem nomen haDet, Quod alterarin eo aequ1uocae sunt.nam eiusdem nominis non 1dem, sed utriusque diuer1um est si gnificatum.Idem de iniustitia dicendum est:sicut procedente disputatione clarius patebit. multis modis autem dic1 iustitiam demonstraturus,ab iniustitia incipit,immo ab 1naustomotius enim eliiniustum multis mod1s d1ci,quam iniustitiam. sed silan iustus mult1fariam diciturctiam an1ultitia, si inaustitia,iustit1 a quoque dicatur necesse est.nam utplurimum,sicut superius dictumχit, ςX contrar1is mult1pliciter dicitur.sequitur ut alterum quoque eodem modo vicatur.
Vὶ detur igitur iniustus 1s esse,qui & 1ll 1timus,& pluriri usurpator & iniquus est: quare iustum quoque esse & legitimum & quum patebit Ius ergo etiam ipsum legitimum, de aequum erit: iniur1a contra Illegitima Z
Cum iustitia esse medioeritatem dixerit,hic non solum eam esse mediocritatem, Verum etIam quarum rerum sit mediocritas, ostendit rationemque in hunc modum colligit. Intuitus e Iue SI timus.illeSiti US est pluris usurpator pluris autem usurpator, quem Graeci ' λεονεκτηθροις in est iniquus:iniustus igitur est iniquus quare etiam iniuria ipsa iniqua est. iniquum autem P Sminus continet,ac de utrisque his denuncupatur si ergo iniuria est iniqua,tuS est equum.& i an' iuria est de plus & minus,lus pluris & minoris medium erit,& iustitia mediocritas: id quod , mu
216쪽
tis indicium est ac nota. in secundo enim virtutem habitum esse dixit, qui in mediocritate quantum ad nos spectat consisteret.At imustum esse iniquum, re nunquλm .equum & medium el1gere, sed in bonis plus, in malis minus semper sibi silmere perspicuum est ex 1is quae Usu venire quotidie selent: nam cum vel pecuniarum vel honoris distributio aliqua facienda est, marorem semper sibi partem attribuit cum mulcta aliqua soluenda,aut tributum, aut quippaam aliud ex iis quie nolumus ac vitare Consuevimus omni ratione n1t1tur ut vel nihil ,Vel parum admodum expendat,&conferar. atque ita ex bonis plus,ex maliS minus eligit,ac sectaturaeligitque minus malia, non tanquam malum,sed tanquam bonum .nam minus malum si ad maius malum comparatu fuerit, esse O quodam modo bonam videtur . nam loco decem numorum unum soluere , quasi bonum el1git.
Ius igitur legitimum de etequum,iniuriam illegitimam & iniquam es1e manifeste iam patet.
Nam quia iniustus etiam est pluris usurpator, circa bona no OmnIa Versabitum sed circa ea tantum in qu 1bus fortunae prosperitas & aduersitas consistit. quae semper quidem absolute ac simpliciter bona sunt,qu1biasdam ta
men non semper bona evadunci homines aute ea optant,ac persequia nitar.
At non opus est. Optare en 1m deberent,ut quae simpliciter sunt bona, sibi- ipsis quoque bona essent:& eligere ea quae si bus sis bona sunt
zo Quia iniustum pluris ustirpatorem esse dixerat, circa non omn1a bona eum enusinodi esse ostendit.neque enim is aut medico medicinae peritior,aur oratore facundior, aut musico in ea arte praestantior euadere studebit,atque in his quoque ebus plus volet usurpare sed circa illa tantum bona versatur,quae sunt simpliciter, id est suapte natura quIdem bona, prauis tamen Ac improbis non bona evadunt. Simpl1c1ter autem bona sunt sanatas,d1u1Uae,pulchr1tudo,nob1l1tas,pr1Πclpa tus quae sua natura bona cum sint,malis sunt mala: quippe cum improbis contraria h1s, 1d est deformita S,morbuS,paupertas,de similia longe mel1ora tint,atque utiliora. Posteaquam autem Pluris usurpatorem c1rca ea versari dixit,quae sunt absolute bona , quaenam haec sint,subiungit ea eL se inquiens simpliciter Dona quae optare a diis hom1nes solent: optare autem eos Vt ditescant, Vt valeant,& caetera huiusmodi .haec igitur esse abitute bona . sed quia in hoc plerunque hominesi' peccant, dum sibi haec precantur,atque optant,quae quandoque mala ipsis essiciuntur iccirciue errorem hunc corrigens,non optandum esse,1nqu1t,ut haec consequamur,sed illud a dus precandum, ut bona haec nob1s bene vertant id est si sani,si diuites,si pulchri fuerimus,ut sanitas,diuit ar,pulchritudo felices nobis faustaeque sint,neque in detrimentum,aut dedecus aliquod nostru euadat.
Quanquam iniustus non semper plus, sed in iis quae simpliciter mala suntoninus etiam eligit. sed quia minus de malis esse quodam modo bonum Videtur in bonis autem est plurss usurpatio:propterea pluris esse v-
surpator Videtur. est item iniquus:hoc en1m continet, Sc communC est: nec
Α' non 1llegitimus degum en1m transgressio Id est 1niqu1tas omnem iniustitia continet,estque omni iniustitiae communis.
Cum pluris usurpator dicatur qui ex bonis plus habet, iniustus vero in malis minus habere semper conetur,Vt dictum est: quia tamen m1nus de malis comparatum ad maius rationem boni obtinet,in eligendis etiam minoribus malis iniustus pluris esse usurpator dicetur. Quod vero inquit hoc enim continet,& comune estJperinde est ac si dicat hoc autem iniquum ad plus & minus commune est,& utrunque in se continet 3c complectitur.
Quoniam autem illegitimus in1ustus, legitimus vero iustus est: omnia legitima esse quodam modo iusta perspicuum est. nam quae sunt a legiam latrace facultate definita ea legitima sunt: quoru singula iusta este assirma- mus. leges autem de omnibus praescribunt,ea spectantes quae vel communiter omnibus conferunt vel optimis quibusq; vel ' principalibus qui sci licet aut virtute aut tali aliquo modo huiusmodi fuerint: atq; ita uno qui dem modo ea iusta dicimus quae felic1tatem eiusque partes ciuili societatI& essiciunt,& conseruant. Quin etiam lex praecipit & 1d quod fortis Viri opus est,ut non deserere ordines,non fugere,no abucere arma: δc id q Od
217쪽
cst temperantis,ut non committere adulter: Um,non contUmeliose se gere
re: dc id quod est mansueti, ut non verberare, non maledIcere: simili mo do quoque secundum alias virtutes &vitia alia iubet alia prohibet. ac recta quidem lex est quae rem: mala,qua: tumultuarie polita est.
Cum ostenderit iniustsi esse iniquum,& iustum aequum ad probRRdδm latectus est & legitimus,& aequus progred1tur: quisque lit iustus legitimus, mquod leg1t1mus videl1cet sit,ex eo quod iniustus est illeguimus .si agitur legitimu
legitima omn1a quoque esse insta .additur aute part1cula ea quocia modo J propteIea no ex ea quae proprie dicitur iustitia,'egitima omnia sunt 1usta,1ed ex ea quae communissst &imulis. nam quatenus quis legibus obtemperans ea agit,eatenus & qu1 agit est iustus,& rusta sunt quς aguntur: r se aute in non sunt Iusta sed vel temperantia,vel λrtia vel mansueta,vel cu1uscunque alterius virtutis .leges enim de omnibus quae ad virtutes spectant, solent pra scribere eius hao1ta rarione ut pra sentis status ciuitatis selicitati ac saluti consulat . In popular1 enim statu commune omnium utilitatem spectat:.in Optimatum administratione id quod optImas quibusque concinc1t. in republica seu censu facta administratione ,& caeteris omnibus, quoa confert IIS qui princ1p
bus instruendo excolat,ac coponat: ciuilis, Ut c1u1tatem totam regat quod facere sine V1rtuim r
earum Q operat1onibus nullo modo potest. qui igitur his obi rat e est & iustus quare
Des quibus constat felicitas:iustum igitur felicitatem, partesque eius & fac1t & conseruat. sed torta Σὸ felicitatis partes non virtutes solas appellat,sed omnia & anIm1,& corporIs,& externa ct1am bona ex quibus omn1bus Aristoteles const1tui c1u1lem selicitatem vult. nam contemplativam exh1s minime constarean decimo huius operis libro posteὲ cognoscemus. Cum disset 1g1tur x nomodo d1ci iusta ea quae felicitatem & partes eius effic1unt,ut 11gnificaret non de omnod fel1cita te inteli i debere,adiunxit communitati & λcietata ciuili J.legumlatores enJm,Cum de os quae ad v1rtutes vert1nent,leges sanc1ant,non 1d spectant in ea re, ut de virtutibus 1implaciter atq,ab- 3o solute considerenr,& quae siti uniuscuiusque ipsarum natura & essentia tradant. 1ed ut comnmn1c1uiu utilitati consulant. ad hanc enim ciuilem societatem resp1cientes & exercere Virtutes iubet,&vetant contraria.tumultuarie autem positam lege eam appellat, id est νομορ- quae no multa cu praemeditatione & disquisitione promulgata fuer1t,sed ex tepore & mcosulas
Atque haec quidem iustitia virtus persecta est: non absolute tamen, sedia alterum, ut propterea tape iustitia virtutum praestantissima esse videa tur:& neq; hesperus,neque luciser sit adeo admirabilis. adde quod in pro
uerbium VI cim US, Iustitia in se virtutes complectitur omnes.
ac perfecta quide maxime est, quia perfectae Virtutis est usus: petfecta autem Ouia Qui eam habet non solum secum, sed cum altero etia virtute uti potest.
Virtus persecta tribus modis dicitur . nam & sertitudo sola moralis persecta V1r S vocatur, quae cum prudent1a & recta ratione maxima pericula in bellas sustinet atque 1d,quo a fortitudine naturali distinguaturiua Achilles d1cebatur Qrtis Perfecta item Virtus omn1um V1rtutum collectio dicit quae & simpliciter virtus,& tantum virtus perfecta nuncupatur. Tert1O mCdo perfecta Virius haec quoque appellari consueuit,quae circa legitima Versatui,de qua nucaermo e . quae quidem eadem ess e cum priore videtur,id est ca quae ex omniUm collectione connatur, I L ap C e tiam proCedendo declarabit:id tamen interest,quod 1lla vi an irnae habitus absolute cor' 'eratur. haec quae iustitia dacitur,ad alterum spectat. nam omnium virtutum operatio cum aDOCieta S cIuilas salutem dirigitur,ea est iustitia,quae nunc d1citur persecta virtus no absolute quiqLm , t alterum, Vt Vide lacet perduret ciuilis administratio,ac conseruetLr.Itaque patet & V ὶ tu m I m- uersalcm,& austitiam uniuersalem essentia & subiecto easdem esse, d1fferre autem quada ex P 'te. Ciam enim,sicut dictum est,ut animi habitus consideratur,virtus tantum cUm Vt conseruat JX ciuilis societatis ustitia dicitur.quanquam in eo quoque non paruum est da scrimen, quCd iustalaa quoque
218쪽
quoque esse perfectior videtur,quam virtus absolute:qui enim ea fuerit praeditus non tantum secum,sed cum aliis etiam uti virtute recte ac iuste poterit. Quia igitur a. alterum 1pectat haec virtus,ad constituendamque dc conseruandam ciuilem administrationem,iccirco praestantissima esse omnium atque optima h1c ab Aristotele dicitur, ipsaQue V eneriS stella,quae pulcherrima est, acimirabilior. Lucifer autem stellae huius matutina apparitio VocatuI,Cum antia solis ortum emerg1t, ac lucem affertnd est aduentantem sol1s lucem indicat:HesperuS seu V elper, cum POLi sons occasum emicare conlpicitur.non ita,inquit,admiratione digna esse Venus Videtur,quamvis sit clarissima, cum vel matutina,vel vespertina fulgens apparet: ut est iustitia haec . ad cuius rei confirmationem 1 o prouerbialem Versum adduc1t. Iustitia in se virtutes complectitur omnes:
V hoc malum omne procul a iustitia abest.est autem hic versius Theognidis, ut Theophrastus refert in primo de moribus In primo tamen moralium l1bro hunc eundem Phocillidi videtur attri
buere. neque mirum esse debet potest enim fieri,ut apud utrunque auctorem reperiatur.
Multi enim sunt,qui in priuatis rebus virtute uti possunttain caeteriS qtie ad alium spectant,no possunt.vnde recte illud Biant1s dictu videtur: prin
cipatus virum Ostendet,quippe cum ad altem 1am, & in societate princeps ἁνὶρα δει Sci, o versetur. Ob id quoque ipsiim iustit1 a sola ex omn1bus virtutibus esse alienum bonum videtur,quia ad alterum spe tat: agit enIm ea,quae alteri conducunt,aut principi,aut reipublicae.
In contemplativis scientiis quarum finis in cognitione consistit,eadem est rerum cogniti O,siue in se res ipse,sue ad alia respiciendo considerentum in virtutibus autem ac demum ciuili facultate non ita estinon enim satis est in his quid agendum sit, & γ1a non agendum,cognosceIC, sed illud etiam addi debet,ut per quae,& quomodo agatur quidque,exploratu habeamuS quorum cO
gnitio ab experientia videlicer petenda est..uocirca oportet,vt 11ouis ciuilis futuIUS est, In multis ac variis negociis Versatus sit,sitoue multa expertus non secus ac si vel gubernator,vel meaicia, - , effici velit:ad quas artes consequendas praeter uniuersales rationes, quae per se solae non susticitat, singularum quoq; rerum peritia accedat necesse est Iccirco fit,ut multi in priuatis quidem re UuSciu1li societate uti poss1nt verbi causa cum uxoribus,cum liberis,cum fratribus, atque huiusmoQIdomestic1s: cum aliis vero externis nequeant,propterea quod negociorum & comerciorum peri tia non callent. Indiget igitur ciuilis ultra rationes uniuersales negociorum quoque exper1entaa. Vt medicus,vi imperator,Vt gubernator,& reliqui quorum in administratione,tractationeqUe r --rum Opus Versatur. Atque ideo virtute uti ad alios in societate, quam secum longe est diffic1lius. quod Biantis etiam testimonio comprobat,qui principatum virum prodere dicebat. princeps enim aliquorum est princeps accirco ad alios spectat,m societateque & communitace principatus consistit,in qua difficilior virtutum operatio est. Ob id quoque ipsum,id est propterea quoa iuuatia cum aliis exercetur,atque ad alios spectatinon esse eius bonum videtur qui eo habitu e' prae 6' ditus,sed eorum ad quorum utilitatem & commodum omnia agit: principum scilicet, Ie re' gnum sit,uel optimatum principatus si populus administret,reipublicae.
Pessimus igitur est,qui & in se & m alios pravitate utrita CoptimUS alitia non qui er a se,sed erga alios virtutem exercet: quippe cum id GIsticIle ad modia sit. Itaque neq; haec iustit1a pars virtutis, sed integra Virtus est: neqUe
huic opposita iniustitia pars vitη, sed integra esst vitiositas. quid Vero Virtus
esse tamen utrarunque non est idem . nam quatenus ad alterum spectat, Iu δ' ci γὰ
Non quemadmodum, inquit,pessimus est,qui & secum & cum sociis & amicis prauitate & vitio uti tumita quoque qui & secum & cum aliis utitur virtute,est optimus: nam qui cum aliis virtutem exercet,secum etiam quodam modo id facit. Quocirca est Cptimus,non qui secum, sed qui in aliorum societate,qualescunque illi fuerint, virtute uti potest hoc autem inquit, ut hanc iustitiam virtutem esse perfectam ostendat. siqu1dem ille est opt1mus,qui virtute ad alios utitur, quod iustitiae proprium est.Postea subiungit hanc iustitiam quae in legitimis versatur, non partem CisCn virtutis
219쪽
virtutis,ut sortitudo,ut temperantia,sed esse integram id est totam & uniuersam virtutem:hoc est non esse Unam sed Cmnes,neque partem sed totum. Quemadmodum vero contemplat1uus& actiuus intellectus substantii cum unus & 1dem sit,operat1onibus est duplex:nam cum ea quς semper
eodem modo permanent,necessarioque sunt,contemplatur,contemplativus: cum ea quae in amonem cadunt,& aliter atque aliter euenire possunt,considerat, consultatque Ut quam Optime Luccedant,activus nucupaturissicut etiam ille idem cu ea perscrutatur,quae per se insunt discretae quantitati,numerarius id est arithmeticus d1citur:cum carca continuam quantitatem Vertatur,terrimσ-sorius,hoc est geometr1cus appellaturisimili modo & virtus uniuersal1s & austatia haec uniuersalis subiecto quidem & re unum sunt,sed rat1one differut.ssi enim ut absolute anIm1 hab1tus Cpt1 sconsideretur,nihilque aliud insuper,virtus tantummodorsi autem non Vt habItus 1OLum, 1ect vlus 1 o uoque erga alios,iustitia dicitur.
Quid iustitia particularis, T quotμplex. . cap. II-
QVaerimus autem eam quae ita parte virtutis iustitia est est enim que cla
tis obtinet: quae quod sit,illud est argumentia, quod qui aliqua
alia prauitate operatur, licet a muste agat,nihil tame amplius Vsurpat. cuius modi exempli causa est, qui aut abiicit scutum Ob Ignavia, aut aliquem ob acerbitate maledictis insectatur,aut Ob au 1tia pecuniis non ulVat. Quan- et odo autem plus usurpat aliquis,saepe id nullo ex talibus Vitiis, at neque um Uersis,sed prauitate tamen quadam agit, cum Vituperet Ur, atque 1nIustitia.
Est io itur alia quaeciam iniustitia, quae tanquam pars est integrae 1llius Muniuersalis sitem iniuria quaedam, quae in parte constit illius iniuriae uniuersalis quae praeter legem est
Cum alia sit 1ustitia d1uersa ab uniuersali virtute,uniuersalique iustit1a, quae in ordinem fort1-tudinis,temperantiae,& prudentiae redigitur, particulatisque est, de qua 1n hoc l1bro habenda est duputat1o:& similiter in1ustitia diuersa ab 1musima un1ue saltiprius ostendere vult eam c11e,dem 3ode Quaenam ea sit,exolicabit inter quaesita enim prius est an siit aliqu1d,quam quid sit: ut in secun do Dosteriorum resilutoriorum didic1mus.Prius igitur incipiens ab 1nIust1Ua utpote not1ore, Ie- periri quadam iniustitiam demonstrat particularem k commun1 1niust1tia & vn1uersali d1uersiam,cuae particulari iustitiae,de qua quaest1o est,opponatur. P1endum autem uniuersalem austiciam, Vα Diuersalemque iustum eum appellari qui omnia quae legibus sunt instituta obseruat,atque agit.Vniuersalem autem iniustitiam,vniuersalemque iniustum eum qui est 1lleg1timus,vitamque traducit praeceptis legum minime obedientem .si igitur demonstratum fuerit esse alium 1niustum prae ter illegitimum,perspicuum erit esse etiam alium iustum part1cularem,praeter Vmuersale:qui qu1dem uniuersalis rustus,ut dictum est,iustus legitimus d1citur. Esse autem 1ub communi 1niust1t1acuae est te iam transgressio,aliam quandam iniustitiam in plur1s usurpat1One consistentem,que di Aouersa est ab uniuersali,sub ipsaque est,ipsiusque nomine aequinoce 1niusEtia nuncupatur 1n hunc
modum comprobat. qui alia aliqua prauitate operantur,non dicuntur pluris v p es Odsti,& illegitimi. neq; enim qui abiecit scutum in bello,plus V siurpat quidpiam, Stam hulam ad fecit iniusteque egit,& praeter leges neque qui comulus incessit s1quem si pcontumeliose ob insolent1am id agat praeter legum mandata: neque qua indigetnt Pζῖ pem non tulerit quamuis ob avaritiam & ιlliber lit xςm ΦxR Ugς - '' US' bi b iusmodi iiij 1llegitimi,& iniusti,non pluris usurpatores dicuntur: sequitur , t & pluris pab has sit diuersius,& plur1s usurpatio ab iniustit1a vn1uersali quaedam alia sit.que dmodum
tem unusquisque ex illis non ob pluris usurpatetonem ea agit quae agit, e Ve O*3gn , auaritram,Vel ob acerb1tatem: 1ta neque plur1s usurpator aut Ob aliquod ex ante dictis vitiis, aut s o
ob omnia simul iniuste se gerit sed ob solam pluris usurpationem . quae quiuem P mis pneque est i nauia,neque auaritia,neque ira,neque demum quippiam a tu eX HS, qui Umus effingitur uaere pluris usurpator ea quae agit,ex vitio quodam alio agit, atquz I G penim vituperamus ignavos appellando aut illiberales, aut insolentes de iracunaos,'unc 'puum & pluris Vsurpatorem allos item committere iniustitiam, hunc in pluris vlurpatione peccare dicimus : iiii ieitur ex iniustitia uniuersat 1 iniusti, hic ex particulari iniustus e I cItar. Aroue haec inlusitIzaa,ld est pluris usurpatio uniuersali iniustitiae non secus su u Itur , atque isti auia.& intemperantia,& audacia: communique uniuersalis iniustitiae nomine aequivoce mm it
220쪽
appellatur.latet tamen aequivocatio ob id, quia ut species generi supposita est . At vero neque id obscurum est pluris usurpatione non ex omnibus Vitiis coctari: nam si Pluris v 1urpator ex omni bus simul vit11s iniuste ageret,ex communi miustitia operaretur: CommuniS en1m iniustitia nihilal 1ud est Quam uniuersa vitiositas i vero ex communi Imus Ilia operaretur, eande esia plur1s usurpationem cum commun1 iniustitia necesse esset de omnibusque alus, quemadmodum communis1mustit1a denom1naretur: dicereturque unusquisque qua alIO quolibet Vario peccax, Pluras usuipatator sicut iniustus dic1tur at non dicatur pluris Vsurpator quasPIam eX 1lHS,sed in1 ILUS ntu. quata e efficitur ut non ex onambus simul Vitiis pluris usurpator agat. Si autem hoc ua ei esse profecto etiam alium iniustum costat,aliamque iniustitiam,quae tanquam partes & species & 1mus 1 & in iustitiae uniuersalis sint.
Adde quod si alius lucrandi causa asulterium committat, pectantasque acci mal alius tribuat,damnoque aftficiatur Ob cupid1tatem: hic intemperas magis este videbitur quam pluris usurpator : ille iniustus,& non intempe rans. perspicUum scilicet propterea quod lucrand1 causa id fac1t.
His etiam idem probat, pluris usurpationem videlicet iniustitiam quandam esse, quae a communi & uniuersiali diuersa sit. Duos adulteros sumit alterum qui no ob intemperantiam pro Prὶδαο adulterium committit,sed ob pecunias,quas a muliere intemperante qua cum consiuestit, haci a tur atque accipitCalterum qui ob labidinem idem flagmum patrat, atque ideo ut adultera pomtu opes insuper effundere,detrimentoque affici non veretur atque asserit illum qui rumptum facitae 1acturam ut voluptat1bus fruatur,1ntemperantem & 1lleg1timum dici, non pluras VIurpatorern hunc verd qu1 ex Clterio acc1pit,non intemperantem,sed pluris ' eo quod lucraturmon enim libidinis & intemperantiae causa, sed pecun1arum aviditate Hlegitime concum bla Ex quo eficitur,ut alius sit ac diuersus iniustus,qui lucratur,plusque usurpat,& alaus qui Tmla lucrandi cupidita e,sed ex vitio proprio al1quo 1muste se gerit. Q Uddsi ita est,duas quoque esse 1niustitias necesse est,plurisvsurpationein,& communem illam sub qua cum relIqua Omnia V1 Satum ex Intemperantia commissum adulterium collocatur Nam nullum ex 11s qu1 aut c- P Adio licit,aut al1cui contumeliam inseri,aut cum damno & sumptu adulterrum committat, pNS quippiam usurpare,sed latum praeter leges agere,& imuste alia commun1& Vniuersali iniussit n, qu1 ne1c1at. qu1d enim lucri ex scut1 ab1eσ1one,aut malevicetIa quispa am cosequatur aut CT adulterio,cum ob 1d suas se ipse bonis et1am priuare non vereaturpalius 1gitur est 1niustus 1lle viri
nullum aliud vit1um redigi 1 l,quam ad iniustitiam potest. Quare perspi
cuum est esse 1n1ustitiam quandam ab illa 1ntegra & uniuersal I inlustat Ia di '' Uersam,quae locum partis obtineat, atque uni uoca sit: eo Fod in eooz ge'nere est definitio. utrius i , enim v1s 1n eo consistitat ad alterii spectent: sed haec tamen circa honorem , aut pecunias aut salutem,aut si cun za nomme uno possent comprςhendi, c1rca ea omnia versatur, 13que Ob VOAuptatem, quae e lucro consequitur illa autem circa uniuersa, circa quae etiam probus
Quod inquit,huiusmod1 est.si prauitates & vitia omnia praeter commune 1min1t1ae nom , sub propriam etiam quandam vit1orum spec1em reducuntur: ut adulterium seb 1 armorum 1ectio sub ignauiam,contumelia sub acerb1tatem & 1nam,& reliqua sim1liter appella S tur ue adulter intemperans & iniustus, desertor stat1onis 1gnauus & mrustus:si Omn1a inquam cPtera ita dicuntur,pluris Ver3 usurpator commun1 tantum 1must1t1ae nom1ne Iocatur:esse al1a par ticularem iniustitiam manifestum est,quae & ignauiae & intemperantiae re1podeat sub quam pli riς vsiurDator reducatur quae rationem eam habeat, ut sicut adulter ad 1ntemperantia', ,'pusurpator ad particularem iniustitiam:& sicut intemperantia ad in1ust1t1am, ita filia ad communem iniustitiam referatur.Constat 1gitur esse aliam quandam partem, Quae cum illa communi & uniuersali univoce dicatur . solet emin appellarc A