장음표시 사용
221쪽
univocaea quoque quae ab uno,uel ad unum dicuntur quae, Ut in tertio supranaturalium libro dictum est,quae μετα τα ψυm kid est post naturalia inscripsit, inter Vnivoca & aequivoca proprie media interiecta sunt.Aduertendum autem Aristotelam cum a principio huius libri ad huc usu uelocum particulare hoc vitium cum uniuersali vitiositate: id est particularem hanc iniustitiam cuuniuersali in1ustitia aequivocam esse semper dixisset, quia tamen re Vera ita non est, sed inter uni
uoca & aequivoca med1um,ut dixi,locum obtinet:nunc econtrario Vnauocam appellare, no ut si
bi quidem ipse repugnet,& contra dicar,sed ut ostenciat non simpliciter se atq; ab lute,led quo dam modo aequivocas has iniustitias appellasse : ita scilicet, Ut quae ab uno & ad unum d1cunsur
quae,ut in sapranaturalibus demonstratum est,cum media sint,alio modo Vniuoce, auo aequivoce dici videntur.quatenus enim ipsarum definitio,vi inquit,in eodem genere est,eatenus sunt unitio 1 ocae. O uomodo tem in e Cdem sit genere,quo doue id genus sit declarar,cum inquit, utrasque, id est & pluris usurpationem quae particularis iniustitia dicitur, S uniuersalem communemque in iustitiam in eo consistere,ut ad alterum spectent Utraeque enim iniustitiae in eo essentiam iam habent,quod in societate cum aliis versando iniuste se runt & peccantrita hoc igitur sunt univoce. Quatenus vero circa diuersa utraeque Versantur,eatenus aequiuOcς sunt particularis enim iniustitia quae ex pluris usurpatione essicitur,circa honores & pecunias Vertatur,id est fortune bona,in quitabus ob voluptatem quae a lucro prouenit,pluris Vsurpatio existit uniuersalis aute circa ea omnia, circa quae probus & legitimus Possunt tamen no solum ob hoc dici univocae,quod in eodem sunt genere,sed ob id quoque quod utrarunque eadem est ratio,& communiS:quippC cum Vtraeque a- , octivi habitus sint: licet postea haec ea agat quae ad turpia tantum lucra pertinent illa uniuersa ea, quorum contrar1a probus v1r de leg1timus Operatur. At vero cum dixerit pluris usurpationem c1rca honorem de pecunias vetiari studet enim id semper pluris Vsarpator ut plus ex omn1bus, vel totum etiam sibi praeripiat S c1rcumscribat:Infert,Vel carca 1alutem: omne ad 1alute appellans quod nos conseruat,& ad viuendum aut bene vivendum conducit. propterea autem quod multa & va ria specie ea sunt,circa quae pluris auiditas Versatur,quae uno nomine comprςhedi nequeunt: sub
iungit: faut si cuncta nomine uno possent compraehendi perinde ac si ita diceretni uno nomine complect1 ea possem,circa quae pluris usurpatio versatur,non dixissem eam circa honorem versa ri,& pecunias,& falute sed circa hoc pluris usurpatoris, circa illud iniusti illius uniuersial1s esse munus asseruasse .quia vero commune nomen nullum cunctis his rebus positum est,necesse fuit 3O ut ea pluribus sigillatim referrem. Posteaquam igitur ita ostendit,quandam esse particularem iniustitiam diuersam ab uniuersali,quasi eadem demonstratione esse etiam aliam rustitiam particulare praeter uniuersalem probarit dictum enim est,si alterum ex contrariis pluribus modis dicatur, alterum quoque similiter ut plurimum dici:rationem concludens in hunc modum subdit:
Esse 1gitur iustitias plures atque ex his unam quanda quae diuersa a to ta & integra virtute sit am pateti quae aute ea sit, & qualis statuendum est.
Definitum iam fu1t iniustum id esse quod & 1llegitimia, & iniquum esset.
iustum vero quod & legitimia & aequii. ex illegitimo vero iniustit1a prior illa de qua diximus,mistit.
Iustitia enim quae in aequo seu aequali con11stit,diuersa ab ea est quae est ex legitimo, uniuersa lisque est quae autem haec sit genere videlicet,& quali S specie statuendum. est en1m genere aequi tas seu ςqualitasmam cum 1n1ustum sit & quod illegitimum,& quod iniquum est,iustum quod legitimum & equum,ex 1llegitimo prior illa,id est uniuersalis iniustitia existit,ex iniquo particulataris:simili modo quoque ex legitimo uniuersa iustitia,ex aequo altera emergit,quae partis vice obtinet,dd qua praeiens 1nstituta cisputatio est.
At quia iniquum & illegitimum non est ide,sed diuersa ita sunt,ut pars
M totum: Omne enim iniquum est illeg1timum, non omne autem illegiti
muna est iniquum:& plus omne est iniquum, non autem contra iniquum Omne plus est: emcitu ut iniuria quoque & iniust1tia non eadem, sed di Uersa ab illis sint: atque haec ut partes illa ut tota habeatur. haec enim Inlustitia uniuersae illius iniustitiae pars est,& 1ustitia iustitiς similiter. Quare eria de iustitia particulari,&particulari iniustitia, de iure 1 te & iniuria dice dum est. ea igitur
222쪽
es . ea igitur quae ex tota virtute constituta est iustitia & iniustitia, quarum
Licet haee Ari totelis lectio sinctior aliis esse uideatκr, quia tamen duae aliae habere explais nationem reperiuntur,eas subiunundas esse iudicauimus.unabee est:
Quoniam autem iniquum de plus non est idem,sed diuersa ita sunt vi pars & totui . Omne enim iniquum est Illegitimum,non autem omne ille gitimum est iniquum:& plus omne est iniquum,non autem contra,Iniquuomne plus est enicitur ut iniuria quoque & iniustitia &c.
Huius lectionis explanationem ex paraphras quadam ita interpretamur: Postquam iniustitiam uniuersam ex illegitimo dixit existere,ex iniquo inuenire vult particu- Iarem.& prius ostendit iniquum quam plus esse uniuer1alius. omne enim plus est iniquit: non autem ecotrario omne iniquum est plus: nam minus etiam iniquum est.praeterea omne iniquum est illegitimum,quippe cum lex regula quaedam sit,atque liqualitas:non autem omne illegitimum est iniquum mon enim omnis lex in distributionibus versatur & commerciis in quibus aequii & ini quum locum habet,sed multa al1a complectimur leges in quibus nulla aequalitas spectatur aut inae φ qualitas:iccirco non omne illegit1mum est iniquum,sed omne iniquum est illegitimum . Quare iniuria quoque do iniustitia non eadem sed d1uersa ab illis erit dec. AItera lectio est,quam agnos ere hic uidetur,er explanat Ephesius n hunc modum:
QUoniam autem iniquum de plus non est idem sed diuersa, ita sunt ut
pars & totum: omne enim plus est iniquum, non omne aut em mi quia plus est: essicitur ut iniuria quoque δc iniustit1 a &c.
Differentiam particularis iniustitiae,& uniuersialis particularis item iust1tiae,& uniuersaliS ex .se, , proportione quadam declarat non secus ac si ita diceret: quam rationem habet plus ad 1niquum, et S Geandem habet particularis iust1tia ad uniuersalem:utraque enim,id est tam particularis iustitia, qt' plus illa in uniuersali iustitia,plus in iniquo,ut partes in totis continentur. plus autem esse partem iniqui,id est inaequalis,hoc modo demonstrat.plus enim Omne est inaequale, ut homo omnis ani mat,non tamen econtrario omne inaequale est plus,sicut neque omne animal homo est. quippe cuiniquum etiam minus sit laque de minori quam de pluri etiam denuncupetua .Posteaquam ainem plus omne esse 1niquum ostend1t,& econtrario: minus enim,sicut dictum est,etiam sub 1niquo coimetur,non tantum plus:subiungit,& iniuria quoque de iniustitia no eadem,1d est, dc particula ris quoque iniuria,& ius particulare, particularisque iniustitia & iustitia no eadem cum illis,hoc est totis sunt sed ita ab 1llis fiant diuersa,vi pars a toto. Quae sequuntur,patent. saepe enim de Ipsis dictum iam est.
Pleraque enim leg1tima ea fere sunt,quae ex integra ac tota virtute pr - ' cipIunturinam lex secundum unamquamque virtutem vivere iubet, secundum Vniam quodque vitium prohibet. ea porro leg1t1ma nunt ab integi a totaVe Virtute,qta ae leg1bus as publicam 1nstitutionem sanci ta sunt.
Haec inquit,ut iustitiam quae in legitimo consistit,esse omnium virtutum usum in societate de commerciis ostendat, atque ob id virtutem esse totam ac perfectam: lex enim 1ecundum unam quamque virtutem vivere iubet chim & ea quae sunt fortitudinis,& ea quae sunt prudentiae,& temperantiae,ciuibus agenda praecipiat:& quae ad vitia contraria spectant prohibeat. Quia autem di xit,pleraque fere ex legitimis esse huiusmodi,id est ex tota virtute praecipi cur dixerit fere 4 causo sana subiugit,cum inquit,ea totam virtutem efficere,quae circa publicam institutionem versantur. sunt en 1m nonnulla leg1tima quae non quomodo Vivendum sit praescribunt, sed qua ratione boni ac probi & virtute praediti ciues efficiantur . prudens siquidem legum lator non de iis solummodo leges instituit,quibus qui eadem ciuitate ututur,traducere Vitam possint ut de aedificatoribus, de textoribus,de aliis artificibus,quorum opificia sunt ad vitam uniuscuiusque necessaria adde etiam de agricolis,de militibus,de mercatoribus,atque huiusmodi aliis,quorum opera Sc commerciis ciuitates constantmon haec inquam solum legum lator sancit,sed alia etiam, atque illa in primis quae ad ciuile disciplina pertinent:quibus scilicet obtemperas bonus,& legitimas ciuis Vnu1- n. iis quisque
223쪽
tione Ita ciueS erudit,ut ad communitatem res picaat quippς 1lis m*ibu ,illiSque disciplinis imbuendos procuret,qux communitari, Pi s HGUὶτ utar S uuo i conueniunt. quet vero bonos ciues reddant, eaedem & Vn; rsiani Virtutem,ld est Vmue sam iustitiam efficiunt. c
Ouae vero ad sim gulorum institutionem spectant, qua ab so lute vir bonus euadit,ciuili sit e ssit facultatis an alterius postea definiemUS. no enim Ioefortasse est virum aliquem,& cIriem contIn UO este bonum.
Vtrum ouae ad singulorim institutionem spectant d est utrum disciplina quae Unumquenque
enim singulos quosque,ciualiS OmneS cmes bonOS recidit. non enam qu1 bonus est Uir,cont1nuo etiam bonus c1u1s esse e limandus est nam in bonis,beneque insitatutas ciu1tatibus qu1 bonus est vir Lonus et1am posse esse cinis v1deturam mal1s, maleque inst1tut1S neq; bonus vir est Donus c1u neque qui an bonis bonus est ciuis bonus vir est quippe cum bonae beneque admamstratae c1-
ας esui vir etiam bonus sit.quia enim no absolute bonum,ed ciuem bonum illum dicimu qui omni rat1one conatur ea agere quae ad salutem cutitatis conducuntallo pxosecto
saluti bonae ciuitat1s consulet,& bonus vir,& bonus ciuis 1dem erat. qua Vero Id padministrata ciuitas fatua sit & perduret,bonus quidem erit cauas etiam apst, bo x i, nullo modo poteriimon enim si omnino esset bonus, praua ciuitatem , Vmolamqu epuseruanda curaret.nemo siquidem est qui & bona amet,& mala etiam permanere, ac fatua e1le e lit..uapropter qu1 bonus simpliciter est,is in praua c1u1tate c1uas bonus non est,cum & eZm cone X secundu eius inst1tuta degere nullo modo patiatur. Quod si Ita est,restat,Vt Vnus atque1dem non iper esse & bonus vir,& ciuis bonus possit sed interdum: cum usu venit, ut m bene instituta ciuitate vitam traducat Nam hac de causa etiam 1pse Aristoteles non ab lute d1Y1t non esse eundem bonum c1uem,& virum bonum,sed fortasseJd 1tand1 particulam ad1unx1t.
Iustitiae igitur particularis iurisque eius quod ad ipsam attinet,una spe
cies est quae 1n distr1butionibus aut honor 1s,aut pectaniariam, aut caeteram ab rerum consistit, quae diuidi in eos possunt,qui eiusdem ciuitatis participes sunt ii his enim euenit,ut alter alter1 vel iniquam et aequam habere portionem queat: altera quae in commerciis hominum' emendandis versatur.
De particular1 iustitia tractaturus eam in duas diuidit partes:siue autem partes haesue species appellandae sint,nunc non opus est cosiderare: easque utrasque Quales sint, explicat. Cognitas enam Dartibus seu speciebus totum etiam ipsum,seu genus mamfestatur,quippe cum neque totum ΠIlI partes,neuue genus nisi species quippiam aliud sit.Inquit igitur alteram hu1us speciem ut duua otitione consistere.ea autem quae aliquibus a iure da strabuuntur,& d1u1duntur, aut honores sunt, 1a est dignitates,coronationes,statuarum dedicationes,aliaque huiusmodNaut pecuma an Pecuma Tum autem appellationem tam numi, quam agri & Vineae & aedes ven1unt: aut quicqu1d demum in eos d1stribuitur qui eiusdem sunt c1u1l1s secietat1s, hoc est vel regna, vel Opt1matum status, vel popularis,vel censu factae administrationis participes. in his enim rebus cont1ngat Vt al1quIS vel Plus quam da anus sit,& minus habeat,quod ad iniustit1am pert1net: vel quod pro dignitate est &RQuum,id quod1usti 1ae est atque haec quidem una iustitiae part1cular1s spec1es est, distributivum scilicet ius,ouod geometrica constat proport1one. A ltera autem est emenaataua. 1RMO eΠ1cer' iudices quotidie v1demus cum in commerc1is commissas inaequalitate S & w1uincias conantur a ZqU litatem redigere qua in re ar1thmet1ca ratio & proportio adh1bera consueuit. Sed quia duartiri species ex proportionibus huiusmodi existunt, prius quamam hae lint proportione S, UO MO doque inter se differant, dicendum est: deinde ad verba ipsa Ar1stotelis explicanaame cenaen Arithmetica dum . Arithmetica igitur conuenientia & proportio ea est, cum tres, aut plureS etiam emcepS proportio. it ponuntur termini, ut differentia qua alter alterum exced1t, qUantitate quidem , 1 elitate eadem sit, ratione tamen & uualitate non cade,sed diuersa exempli causa,sint te Imὶm OGO,
tertius secundo superior est unitas enim etiam in his differentiam efficit, quae in .equalitate quan λτι ιτρυ titatis consistit habent igitur hi numeri in differentiis quantitatem aequalem.qualitaS Vero min2- λογο a. me est aequalis,Vt hinc patebit. Quatuor enim ad tria sesquitertiana' habenῖ ratione: appc cum
224쪽
IOOquatuor tria in se contineat, & tertiam insuper eius partem, quae est Unitas.tria vero ad duo ΦῖΩ Φ Τ jς ἰ qualtera constant proportione : nam tria in se & duo, & dimidium eius,id est unitatem comple- λογιου etiantur.perspicuum iam esse arbitror, horum numerorum differentam qua inter se distant, sicut quantitate & aequalitate eandem. ita ratione & qualitate esse diuersam quippe cum alia selquiter tia,alia sesqualtera proportio sit.
sesquitertia sesqualtera Quod ut clarius elucescat,rursus termini alij costituantur, Octo,sex,& quatuor. in his quoque interualla eiusde quant1tatis reperiuntuI duo enim sunt m singuli S quae d1fferentiam faciat. octonarius enim senar1um excedit duobus, senarius quaternarium item duobus : at rationis & qualitatis no eadem est differentia,cu octonarij ad senariu sit sesquitertia,senarij ad quaternariu sesqualtera.
sesquitertia sesqualtera Arithmetica igitur ratio est,quae ut in qualitate aequalitatem seruat, sic in qualitate inaequalitatem habet & dissim1litudinem.Verum cum Aristoteles & coniunctae & essiunctae proport1onis facturus sit mentionemmon erit ab re,si quomodo utraeque hae efficiantur,etia explicauerimus. Sciendum igitur eam coniiunctam appellari conuenientiam, ubi unus & ide terminus praeceptus & susceptus duobus extremis correspondet id est b1s sumptus praecedenti subiectus,& 1equenti pripositus duas rationes subit:vt in exposit1s eiectisque terminis fit bis enim idem sumitur.na dicimus, quanto quatuor tria excedit,tanto tr1a duo ecce tria terminus bis repetitur. . ' 1 1
& item,quanto interuallo octonar1us senarium,tanto senarius quaternarium superat: senarius bis accipitur vel etiam ita,quo senarius ob octonar1o,eo quaternarius a senario exced1tur.
Ac coniuncta quide proportio haec est. disiuncta autem, ubi nullus 1dem terminus duorum v1cem subit,sed omnes sunt separati,semelque singuli accipiuntur:sicut,cu dic1mus,quo Octonar1us Lenarium,hoc quaternarius excedit binariu hic enim semel tam senar1us, quam quaternaraus ium1tur.
tem proportio quae proprie proportio & est & dic1tur,ea est cum duo aut Plure Ster m,Ita collocantur,ut sicut primus ad medium aut sequentem,ita medius aut succedes ad Vlt1mum 1n qualΠa te proportione respondeat. cum enim qual1tate conueniunt,differunt autem quantitate,geometrica proportio nuncupatur .Ponatur termini, nouem, sex, quatuor. in hiS quam rationem primus 1a est nouem,ad succedentem id est ad sex habet, eande secundus ad tertium, hoc est sex ad quatuor habere conspicituritam enim nouem & siex,quam sex & quatuor sesqualtera proportione inter se so conueniunt .ac ratio quidem est eadem,quantitas verὰ intercedenS,qua alter alterum CXcedit,non eadem,sed diuersa:inter nouem enim & sex tria,inter sex & quatuor duo intercedunt.
225쪽
Statuantur item,sexdecim, duodecim & noue m.11cut sexdecim ad duodecim, ita duodecim ad nouem sese habet:sesquitertia quippe utrobique ratio paritatem efficit in qualitate . sexdecim enim duodecim continet de tertiam insi1per eius partem,id est quatuor . simili modo duodecim & notauem totum,& tria insuper complectuntur,quae tertia eius pars est . atque in his quoque qualitatis ratio eadem cum sit,diuersa est quantitas,qua termini inter se distinguntur. sexdecim siquidem Se duodecim quaternarius,duodecim & nouem ternarius d1sterminat. sesquitertia sesquitertia Est autem haec coniuncta proportio. Δssiuncta vero, sicut in arithmetica ostendimus, nihilominus hic quoq; fieri potest .si hoc modo sumamus .sexdecim,octo.quatuor,duo.quam ratione enim sexdecim ad Octo,eandem quatuor ad duo habet duplam sc1licet.diueris tamen utrobique quantitatis differentia existit: cum illic octo,hic duo distantiam effic1at. 8 2
Sed haec hactenus ad reliqua progrediamur.
Cuius duae sunt partes . nam ex comerciis alia sunt spontanea alia ' in uoluntaria. spontanea eiusmodi sunt: Venditio, emptio, mutuatio sponsio, sura depositio conductio : atque laaec spontanea ea de causa d1cuntur, quia principium commerciorum horum spontaneum est. ex inuoluntaruis au - - tem ' clandes 1 na alia sunt,ut furtum,adulterium,Veneficium, lenocini Um,
seruorum sedu ctio,dolo se perpetratum homicidium, falsa testificatio: alia. violenta vi flagellatio,vincula, mors ,rapina,mutilatio,conuiciatio, contu
3 Iuscitiae commerciorum emendatricis duae, inquit,sunt partes . ex commerciis enim alia sunt spontanea,alia inuoluntaria.cum enim quis vel frumentum vendit,uel vinum emit, vel pecunias mutuat,uel sponsionem facit,& caetera huiusmodi,sponte omnia haec contrahit. nam qui mutuatta sponsorem accipit, in eo immutationem & commercium facit, quod pro pecuniis accipit sposionem. qui item aut bovis sui usuram ad dies aliquot ad agri cultione alicui concedit, pro eoque vel num os Vel frumentum ipse accipit aut equum ad equitandum aliquo coducit: is proculdubio cum alio agit,commerciumque habet .contrahit etiam cum alio qui depositum alicui committit, cum pro deposito probitatem ac fidem hominis apud quem deponit eam rem,quodam modo recipere videatur. aando igitur in huiuscemodi rebus qui emit quippiam,verbi causa,preciJ pa tem dederit,reliquum daturum se promiserit,sed non det tamen,1d quod nihil aliud est, quam iniuste agere tunc emendatrice hac iustitia est opus simili modo si depositu nolit restituere,aut Vadimonium deserat,aut demum in caeteris omnibus ea non praestet,quae mutuae conuentionis obligatione tenetur. Ac commercia quidem haec dicuntur spontanea non ob ea quae postea eueniunt, sed quia a principio sponte ea facere homines consueuerunt. Inuolutaria autem 1eu multa ea sunt Qux Vt in tertio dixit vel ev i noratione vel violentia aliqua Inferuntur . ex ignoratione nobiSContingunt, furta, & alia quae enumerat. Sed quaerendum quo modo commercia haec dicenda sint-fortasse ob eam causam quod qui furatus est pro furto interdum alia quaedam restituir, interdum aut flagellatur, aut man1bus vel oculis prauatur: qua in re esse & datio & acceptio quodammodo Vid tur: in quibus commercandi,contrahendique ratio consistit .nam cum surripuerit pecuniaS fur, aut quippiam aliud, pro ill1s poenas soluit simili modo qui adulterium commisit, vel
pecuniis, Vel supplicio aliquo mulctatus flagitium luit:qui item veneno aliquem necauit,par ali-
quod damnum etiam 2pse peetpetiturmon aliter etiam qui vel sedux1t seruum, Vel necem alicuiuS dolose molitus est,sinula aliqua iactura scelus perpetratum compestat. - Leno aute propric dicitur,
226쪽
qui vel suae,vel alienae uxori stuprum conciliat,& demum quascunque mulieres vitiandas prostituit de quo non intelligit h1c Aristoteles: sed lenocinium appellat proprii viri ignorationem, id
est cum maritus propriae uxoris adulterium deceptus fraude aliqua ignorat. Haec igitur siue clandestina mala quae ex ignoratione contingunt, ubi fuerint depraehensa, a iustitia hac emendat iee corriguntur atque emendantur.At vero quae per Violentiam nobiS inferuntur,sunt flagellationes, mortes vincula &c in quibus eadem corremo fieri consueuit .nam qu1 VerberatUS est,aut in vin cula coniectus, pro violentia illata aliquid accipit: immo VerdinterfectuS quoque : nam quae aut uxor aut liberi aut cognati ipsius accipiunt,mortuo ipsit restitui quodam modo vadentur.
De iure distributivo. cap. III.
Vomam aut e & iniustus iniquus,& iniuria iniqua est, media quod- dam este iniqui perspicuum est id autem est aequum . in quacunqtae enim actione est plus & minus, in eadem esse aequum necesse est. si igitur iniuria est 1niqua ius est aequum Id quod etiam absque ratione omnibus manifestum est. cum vero aequum sit medium, ius quoque proculdubio medium quoddam erit.
Ius esse medium 3c iustitiam mediocritatem ,hinc iam demonstrat id quod proprium virtutis est. nam virtutes esse mediocritates saepius est & dictum Jc aemonstratum . Hoc modo autem Idprobat:s iniuria est iniqua, ius esse aequum manifestum est aequum aute seu aequale pluras & paucioris est medium ius igitur est medium. ius autem esse aequum regula illa topica V1detur com1rmari,quae inquit,si alterum contrarium alter1 inest,& alterum alteri insit,neces le est. nam qiala aequum iniquo,& ius iniuriae contrarium est,& iniuriae inest iniquum necessarid sequitur, ut ius quoque aequum sit.si autem est aequum,est etiam medium: quia equum est meatum pluris 3c paucioris ius igitur medium pluris & paucioris quoque erit .id quod etiam absque ratione,Vt inqui ι, apud omnes constat. rationem autem appellat locum eum unde sumitur hoc argumentum . cum o duae scilicet sunt oppositiones,si alterum oppo11tu alteri attribuitur,alterum quoque alteri omn1no esse attribuendum:ut dictum est.
Est autem aequum m minimis duobus.
Quoniam aequum seu aequale eorum est quae sunt ad aliquid,ea autem quae sunt ad aliquid meo essentiam suam habent,quod ad aliquid quodam modo respiciunt: aequal1s quoque essentia meo erit,quod ad aliud spectat d est,ad aequum. aequum en1m alter1 aequo aequum & est & dicitur. Concludenda igitur ratio in hunc modum est aequum est ad al1qard : quod est ad auquaa In uo bus consistit aequum igitur consistit in duobus consistere autem in duobus ea quq sunt a aliqua perspicuum est nam & duplum dimidii, & pater fil1j, & aequum denique illi est aequum, cui esse aequale dicitur.At si ius est aequum, & aequum in duobus conssistit ius quoque in duobuS coiittere necesse est:in re scilicet quae distribuitur,& eo cui ip1a fit distributio ac quatenus quidem quum 4 Q est, in duobus consist1t:quatenus ius, in quatuor : in duobus qui accipiunt, & duobus Ru si Wribuuntur,seu pecuniς seu honores,seu quippiam aliud fuerit licet enim duobus plure barat qui
cipiunt,Verbi causa quinquaginta,aut centum,duorum tamen rationem semper suDeunt. Πam Ν eL ut aequales considerantur .aequum autem est in duobus,11cut dictum est: vel ut 1 naequale S at alii qua
cum in excessu de desectu consistat, in duobus etia ipsim spectatur. Cum igitur aequum instaObus minimis consistere dixerit,ita siubdit.
Necesse est 1g1tur,ut ius & med1um, & aequum sit, & ad quoddam, &quibusdam. & in eo quidem quod est medium, est aliquorum , ea aUtem sunt pilas & minus : in eo quod est aequum, duorum : In eo Vero quod Ius,
Τ Quo modo ius unumquodque horum sit,ostendit. est enim med1um, cum inter plus δc minus constitutum sit de quatenus est medium,duorum quorundam med1um est quatenus vero aequale,
seu aequum,in duobus cc sistit,re quς datur & distribuitur, de persona cui fit distributio: quatenus autem est ius quibusda est, & ad quosdam:id est,ad alios quosdam ridem enim significat & Qui busdam'& Lad quosdamJ. nam iustitia de ius ad alterum spectat, sicut d1ctum est . quod vero inquit,aequum in duobus consistere,id etiam vel de duabus rebus quae distribuuntur,vel de duabus personis quae accipiunt,potest intelligi: Vel enim unus atque alter qu1bus aliquid datur, aequales
227쪽
inter se sunt:.vel res ipsae quae distribuuntur,ut numi,& agrircum scilicet Quinque de quinq; mimi, - πεν αέ- & quinquiiugerus de quinqui iugerus ager exhibetur . nam in Politicis & talem quandam aequatari litatem commemorat, & eam etiam quam diximus aequale enim Vnicuique illud est quod pro dita gnitate traditur. Nam cum apud geometras ea sint aequalia, quae alicui 1ta accommodantur atque aptantur, Vt neque excedant neque deficiant:si Achilles duplo dignior quam Aiax sit, denturque ei octo numi,Aiaci vero quatuor pro dignitate aequam sibi ipsi uterque portionem accipiet. si vi
delicet neque ille aut plus,aut minus quam octo,neque hic quam qUatuor accipere mereatur.
sistit: eademi quibus & in quibus aequalitas est. si cui en1m se habent ea in qu 1bus,eodem modo etia illa nam si non sunt aequales,neq; aequalia ha-
, , bebunt Inde enim p Ugnae & ' criminationes oriri consueuerunt, cum aut
' γ' δ' μ' tiate; non aequati in non aequales aequalia habent & potiuntur.
Quia distributio fit inter eos qui eiusdem participes sunt ciuitatis, in duobus minimis consistere ius necesse est. Vel enim aequales sunt agricolae militibus,aut patricii plebi:& sic illi duo, de hi duo sunt vel inaequales,potioresq; fiunt agricolae,quippe qui patriam maiore afficiant utilitate:
deteriores esse considerantur,duo etiam sint de patriciis de plebe similiter. Eodem modo quoque ea quae dantur agricol1s & militibus,patriciis item dc plebi, vel aequalia sunt inter se, & sunt duo: vel inaequalia plura v1delicet de pauc1ora,& sunt nihilo minus duo . Cum igitur de homines qui bus ius est ut vel pecuniae, vel aliquid aliud detur,duo sunt: & res item quae dantur, simili modo sunt duae efficitur,ut ius in quatuor,duabus rebuS,duabuSq; personis cosistat. duo autem vel nu mero,vel specie intelligendum est.Ιnquit ergo & ij quibus ius aliquod est,duo sunt,& res duet etiatu quibus ius ipsim cosistitrid est,& res quaru distributio sit,duae sunt,eandemq; aequitate,idemq; decorum in se habent & simili modo homines. res enim de homines significat,cum 1nquit Q v I B v sJ,& 1 N quibus Jquibus,homines,in quibus,res sicut enim sese habent homines inter se, cres quae ipsis dantur inter se:& sicut res,ita homines. sicut enim,inquit,ea in quibus,id est, res sese sohabent inter se,ita quoque illa sese habere,id est,homines & ciues necesse est, qu1bus res ipsae di stribuuntur. Quando igitur ita facta fuerit disti 1butio,vt equa singuli de conuenientia habeant,in
pace est ciuitas. quando vero econtrario,inaequaleS aequa habuerint, meliores pauciora, peiores plura tunc pugnae & criminationes,sedit1Onesciae existunt.
Hoc autem ex eo quod pro dignitate fit,etiam patet . ius enim quod est in distributionibus pro dignitate quadam esse oportere omnes fatent Ur.
Cum dixerit iustam distributionem eam esse cum res quae dantur,tales fuerint quales illi sunt, quibus exhibentur,id quod geometrica constat proportione:hoc,id est,proportione constare huiusnodi distributionem,ex eo esse manifestum,inquit, quod pro dign1tate fieri consueuit. nam si ius est,quod fit pro dignitate,quod vero pro dignitate fit, proportione constat: ius prosecto pro- Η 'portione constet,necesse est. nam minorem propositione quae ait, ius esse id quod pro dignitate efficitur,ill1s verbis exprinait:cum,inquit, concedere omnes, ius quod est in distributionibus pro dignitate quadam esse oporteremaaiorem vero,id est,quod pro dignitate sit, proportione costare: ct conclusionem rationis qua ius quod est in distributionibus proportione constare demonstratur:Omnino subintelligendam praetermittit.quod facere ubique fere ipsi mos est.
DIgnitatem tamen non omnes esse eandem afferunt sed populari statu tentes,libertatem principatum paucorum sectantes, d1 uitias, & nonnulli
nobilitatem: qui in optimatum administratione degunt,virtutem . I Us igi tur quiddam est quod in proportione conssistit.
Nodum,inquit,& finem dignitatis Zc aequalitatis non eundem omnes statuunt, sed qui in pOput ri statu degunt dignitatem & aequalitatem libertate metiuntur,omnesque eos qui liberi sun si aequales esse aiunt: licet alius sit verbi causa Themistocles, vel Pericles, alius sutor, dc Coriarius, in distributionibusque existimant Periclem qui praestantissimus fuit imperator,nili l amplius ac Cipere debere,quam sutorem ut si mercedis loco unus numus detur sutori, unum quoque Pericli ρλιγαρχι- aut Tnemistocli dandum esse censeat: eo quod viriq; liberi de qquales sint quippe qui e/ndem dijgnitatem ob libertate habere videantur. ac populares quidem hoc modo. Qui ' aute princiPatu
228쪽
-aucorum reguntur,aequalitate d1uituS aestimant,eosq; aequales esse, aequalitaque consequi deb re
e 1isdem . rebiae dignos ducunt Qudd si ita est,non adem, in omnibuS rebus publ1cis aequu esse ac stant patet De his autem Aristoteles multa & pulchra m libris rerum publicarum disserit
Quod enim proportione constat,1d non tam ' Vnitario numero, tuam numero in uniuersitam proprIUm est. nam proport1O aeqUal1tas est rationu,
in Quatuori minimis reperitur distianctam sane in quatuor consistere per spicuum est: sed & continente nihilo mmuS. Vno enim hec perinde ac duo bus utitur,b1sque id accipit,in hunc modum. qualis prim 1 respectus est ad secundum , talis secundi ad tertium : bis enim hic secundum d stum est. Quare si secundum bis positiam sit,quatuor erunt ea que constant propor t1one. Est autem etiam IUS in minimis quatuor. ratioque eadem est quippe
cum disiuncta simili modo inter se ea sint & quibus,& quar.
Vnitarium numeruod est μονα . y eum appellat,qui ex Vnitatibus constat, quo numeramus, ut denariu,quo & decem homines & decem equos solemUS numerare , qui etia proprie numerus nuncupatur limiliter quinariu,senarium,septenarium,necnon Vigenariu trigenarium, dc caeteros huiulrhodi numero vero in uniuersum eS ipsas numerabileS vocat: ut sunt decem boues, decem homines quinque equi,quinque asini:& id genus reliqua .Proportio enim,inquit,non tam eorum est numeroria,qui ex unitatibus componunturiuntque quasi rerum mensurae, quam rerum ipsarunumerabilium,seu numeratarii sicut enim in allis est IroportIo, ut cum dicimus quam octonarius ad Quaternarium, eandem senaraus ad ternarium ratione habet: si1c quoque in numerab1libus esse reperitur,eCutS, canibus, lineis, plani S, ac demum omnibus quae cadere in numerum possunt. mou1bus enim est proportio aliqua,in his esse etiam numerum aliquem necesse est . quo aute 1d fiat -o modo aduertendum est dicimus enumquam rationem habet aedaficator ad sutorem, eandem Eata' bot opus aedificatoris quae est aedes ad calceum, quod opus sutoris est : aedificator autem decuplo dignior est,quam sutoridomus igitur quoque ipsa ad calceu decupla erit.ut si domus decem,verbicraria,numis censeatur, uno calceus aestimandus si1t. ita apparet ad proportIOnem const1tuendam numeris omnino opus esse . proportio enim,Vt inquIt, est aequalitas rationum, 1d est, respectuum quaedam sinulitudo atque ob 1d in quatuor minimis consistit.nam csim simile, alicu1 sit sim1le ne cesse est:vt ouae sunt similia, o ad minimii sint.qu6d si ita est, rationes quoque quae 1nter se sunt similes duc proculdubio erunt. sed cum ratio nihil aliud sit quam duarum magnitudmu inter se quaedam charatio,1n duobus etiam ipsa consistet.Efficitur igitur,vi,qu1a proportio duarum rationum ad manimu est similitudo, rat1o autem unaquaeq; Intcr duo es misi in quatuor ad m1n1mu4 ri proportio consistere nullo modo possit Proportio Verd ex duabus constat rat1onibus duabusue,' ut ita dicam,correspodentiis,hoc modo .quam rationem babent octo ad quatuor, eandem habent sex ad tria.hic enim duae sunt rationes octo ad quatuor,& sex ad tria:quatuor vero mebra & por times id est,Octo,quatuor,sex,tria.estque haec disiuncta proportio.
Verum non tam disiuncta quam continens,id est coniuncta in quatuor esse conspicitum ut illa est. U quemadmodum octo ad quatuor respiciunt, ita quatuor ad duo : nam cum quatuor bis sumatur, duorum vicem subit,ut rub1lo minus 1n hac quoque quatuor termini existant,octo,quatuor,qua tuor, duo.
primus Secud. Tertius terminus.
229쪽
Inuuit igitur qualis primi termini respectus ad secudum est, id est Octo ad quatuor talis etiam est secundi ad tertium,id est,quatuor ad duo.in qua saDe proportione quia secundus terminus bis sumitur,quatuor nihilo minus esse existimadi si1nt. nde effic1tur, x L ius quoq; in quatuo1 ad minimum Cosistat.si vero in quatuor cosist1t,proportione constat. cuiuS rei coclusio an hunc modum colligitur .Ius distributiuu in quatuor consistet,duobus praecedentious, Sc duobus 1uosequeribus: quod in quatuor huiusmodi consistit, proportio geometrica est:distributivum igitur ius propor-xione Costat geometrica, seu mauis geometrica proportio est huius autem conclusioniS minorem tantum propositione posuit,cum dixit 1 v s autem est 1n minimis quatuor J. quod vero tuo iugit inquiens, E A D E Μ Qv A ratio est: quippe cum disiuncta simili modo inter se ea qu1ousae quae ita est intelligendum, perinde ac 11 ita diceret: sicut in hominibus ad quos fit distributio, i o alter praecedens est,alter subsequens,ut Achilles praecedens, A1ax subsequens rita quoque in rebus quae distribuuntur,alteram praecedere,alteram subsequi dicedum est.& ratio est eadem id est, qua
rationem Achilles habet ad Aiacem, eandem habere existimandum est quod Achilli datur, ad id quod Aiaci ut eodem modo diuisa inter se si1nt & quibus,id est,& Achilles & A1ax qu1bus cistributio fit:& quae,id est,res quae de Achilli,de Aiaci distribuuntur.
Sicut igitur primus terminus sese habeb1t ad secundum, Ita tertius ad quartum. Igitur etiam alterna Vice,sicut primus ad tert1um, ita secundus ad si uix quartum. quare etiam totum ad totum quo a distributio ' bmatim cODU-
lat: quae,si etiam ita coria possita fuerint,iuste copia lat.
Sit primus terminus Achilles,Aiax secundus statuaturque Achilles duplo dignior e21e, quam
Aiax:sit preterea tert1us,numi octo quartus,numi quatuor. Sicut igitur Achilles ad A1ace est cluta plus : ita ocio numi, ad quatuor.&alterna vice,sicut Achilles ad octo numos qui ipsi dantur: 1ta Aiax ad quatuor suos sese habet. Vicissim enim immutata siue alternata ratio ea appellatur apud geometras,cum antecedens cum antecedente,Quasi subsequente,& subseques quasi antecedens casubsequente conectitur. antecedens autem pr1mu terminum vocant, id est,Achillem : subsequens secundum,id est,Aiacem tertium simili modo antecedens, qui sunt numi octo: quartum, hoc est num os Quatuor,subsequens .si quis igitur dicat,sicut Achilles ad Aiacem, ita octo ad quatuor is Se antecedentia,quae re Vera sunt,loco antecedentiu ,& subsequentia item pro subsequentibus sumit, a Qid est,Achillem & octo numos antecedentia,Aiacem dc quatuor numos subsequentia. Cum vero
dicit quisp1a,sicut Achilles sese habet ad octo numos,ita Aiax ad quatuor, alternatim dicit.alte nat enim terminos,& quod est antecedens,id est,octo num os,loco sub1equentis, de quod est subseques Aiacem scilicet antecedentis loco accipit.Atq; hoc ad iustam distributione pertinet, geometricaq; ratione costantem proportione,cum unicuiq; homini coueniens portici,ac donum b1natim cum eo copulatur,ac iugatur ut sicut homo ad hom1ne,ita totum ad totum respiciat.1d est, ita homo cum rebus que ipsi dantur ad homine cum rebus sese habeat .Exempli causia,si Achilles duplo maior Aiace fuerat, opus est ut distributione utrisque facta idem quoq; una cum datis sibi numis,Aiacem simul de numos eius duplo excedat. hoc autem in numeras clarius patebit. Quocirca faciamus Achillem esse octo,Aiacem quatuor,Achilli datos numos sex,AIaci tres. εο
230쪽
Quam ratione igitur habent octo,qui est Achilles,ad quatuor,qui est Aiax:eandem sex num os ad tres habere per1picuum est dupla en1m est utrobiq;,tam cum Octo ad quatuor , quam cum sex ad tria conferuntur Idem cotingit,si alternetur coparatio sicut Achilles,id est,octo ad 1ex num os, ita quatuor,id est,Aiax ad tres eade enim utrobiq; est ratio. tam enim Octo ad sex, quam quatuor ad tria in sesquitertia consistunt. Quemadmodum igitur unum ad Vnum respicit,id est,Achille; ad A1acem,ita totum ad totum,id est,duo simul iuncta,ad duo:Achilles & siex numi,ad Aiacem &tres num os correspondebunt. Nam clam Ach1lles sit Octo,sexq; habeat numos,& octo de Lex conta iuncta quatuordecim efficiant:Aiax Vero quatuor cum numi S trabus, & tria & quatuor septe reddanimemini dubium est,quin eandem rationem habeat Achilles, qui est octo, ad Aiacem qui est quatuor, quam habet etiam totum,id est Achilles cum numis suis, id est quatuordecim, ad totum, id est,Aiacem cum suis,hoc est septem .duplam enim & octo ad quatuor,& quatuordecim ad septehabent proportionem. Si ergo ita componantur,coniugenturque res, ut sicut antecedens subsequenti applicatur,sic totum toti,id est,duo simul antecedentia duobus simul subsequentibus an nectantur,iusta ea distributio est quippe quae geometrica proportione effaciatur. ,
Prim1 igitur termini cum tertio,& secundi cum quarto iugatio,ius 11- συζευἱις-
lud est quod in distributione consistet. Ius autem est meditanu. eius inqUam cauod praeter proportionem est . quod enim proportione constat, est me-
d1um : ius autem constat. Hanc vero proportionem mathematicI geometricam Vocant: propterea quod In geometrica euenit, Vt eandem tot Una ad totum rationem habeat,quam habet alterutrum ad alterutrum.
Primum terminu & tertium duos ante cedentes appellat, Ach1llem & 1ex numos ipsi distribu tos:secundum vero & quartu duos succedentes, Aiacem & tres numOS,quod munus eius est. eletq; huiusmodi coiugatio ius ipsum distributivit,& medium pluris & paucioris quod quidem plus &minus Praeter proportionem est. nam si ius proportione constat,plus & minus,cum iniustu sit,efleprieter propol e Onc,id est,diuersum esse ab eo quod proportione constat,quod est ius,necelle est. Ius autem esse mediu hac conclusione colligitur quod proportione constat,est medium : ius proportione constata ius igitur est medium. Sed unde probatur quod proportione constat,esse mediu)inde proculdubio,quod id quod proportione constat, est aequum, aequum autem est medium: ut quod proportione constat,medium esse manifestum sit.Vocant Vero,inquit, huiusmodi proportionem mathemasici geometricam,propterea quod quod in alia euenit, ad in hac quoque euenit e conspicitur ut sicut antecedens ad subsequens,ita totum ad totum correspondeat.
Non est autem ' cont1nens haec proport1o: non enim Vnus & 1d Cm terminus efficitur & cui & quod . Ius hoc 1gitur est id quod proportione con- coniuncta. stati iniuria ict quod preter proportione est,unde fit ut alteri plus,alteri mi nus exhibeatur. id quod & in a stionibus ipsis contingit: qui enim iniuriago assicit plus,qui afficitur, na1nus ex bonis habet: in mal1s aute contra: quippe
cum minus mattam,si maiori coparet umbon1 locum obtineat. minus enim
malum magi S eXpetendum est,quam maius: at quod est expetendum , est bonum:& quod magis,maius. Atque haec una iuris species est.
Cum inquit C v IJ significat homine,cui numi,vel quodcunq; aliud distribuituricum inqua, s Q o D strem ipsam quae datur,intelligit. Inquit igitur huiusmodi proportionem cotinentem ac coniunctam minime esse,sed disiuncta cum enim duo sint homines, quibus rerum distributio fit, duetem ipsae res quae distribuuntur,& diuiduntur,fieriq; nullo pacto pomt, Vt & homo, & res quae ipsi tribuitur,vnum & idem numero sit necesse est, ut termini inter se omnes distincti ac separ aci
Itaque ius hoc est id quod proportione constat:iniuria,id quod praeter proportionem est. id quoa fit cum ante dicta minime seruatur aequalitas: sed qui dign1tate excellit, minus: plus vero habet, qui inferior est.Iniuria vero haec Praeter proportionem,ptaeter aequum etiam est: nam si proportio est aequalitas, quod praeter proportaonem est, est etiam praeter aequalitatem , & est iniquum : iniquum quippe est, cum alteri pluS quam dignitas eius postulet, alteri minus, exhibetur. hoc aute in rebus ipsis & actionibus etiam patet.iniurium enim eum dicimus seu iniustu, qui ampliuS Udm