장음표시 사용
231쪽
mereatur,accipit: iniuria affectum,qui minus. aquam non semper licut dictum est superius, iniustus plus stibi vendica sed de bonis tarum plus, de malis inmUS: minuS enIm malum maiori co paratum quodam modo bonum videtur mag1sque ea de causa eligendum est atque expetendum: quod autem eligendum est, est bonum: ergo quod magis, etiam maius. id est, quod magis est el1gendum,maius bonum etiam est ut hac ratione minuS malum,maius bonum esse v1deatur.
μ ὁ ' 1 laneis tum inuoluntariis M. 31uersamque a priore speciem habet.
Posteaquam de iure distributivo absoluit disputationem,de emetatiuo nunc agere ag- oreditur.Sciendum aute VetereS συναλλ αγμ- τα , id est,commercia seu contractus non ea 1olunn modo appellare cOsueuisse, quae sponte homines inter sese ex conuentione quadam agunt:verum etiam illa quae legibus instituta sunt,mutuare,& contrahere iubentibus. & fortasse inde etiam factum est. Ut συναε δεα γμαχ c proprie appellarentur, id est, commutationes 3c compensationes, propterea quod in aliorum cosociatione non Voluntaria ac sponte suscepta,sed ex necessaria per mutat1one conciliata existant. Demo enim aut adulterium committit, conuentione habita cum marito mulieris, quam vitiat . aut sacrilegium facit,eX Conuentione eru S cuius facra diripit aut co- tumelia demum quapiam utitur ex conuentione. sed de his superatis satis dictum est : neque opus
est,ut 1terum eadem repetamu - ' ΣΟ
Ius enim publicorum bonorii distributivum ea Iemper ni pro Otti O ne, Quae dicta super1us est. nam si ex pecuniis publicis facienda sit Gistributatio adem alio ne fiet, quam habent 1nter se ea qUae fierint contrio Uta. In iuriaque 1tem huic iuri opposita praeter eandem est proportionem.
Breuiter in memoriam nobis reuocat ea, quar de iure distributivo iam dixit: in distributione id publicorum bonorum versari inquies,quar ad ciues fit geometrica proportione,queadmodum demonstratum est. siue enim pecuniae, siue agri, siue aliud quippiam sit,quod distribuitur, eadem ratione omnino diuidetur,qua fuit comparatum .ei siquidem qui plus contulerit, plus: ei qui mi nus, minus dabitur: si modd iusta distributio facienda est. excellentia enim & deficientia eorum So
quae distribuuntur, pro ratione contributionis aequa effacietur : ut quam rationem habent contributa ad publicum,eandem habeant ea quae dispertiuntur,ad contributores.
Ius Vero quod in commerciis est,est quidem aequum quoddam , & in
utria IniquUmmon tamen Illa constat proportione, sed arithmetica . nihil enim refert,probustae vir maltam,an malus probu suo priuatat: neque pro
busne an improbus adulterium commiserit: sed ad solam nocumenti differentiam lex spectat: perindeque personis utitur,ac si equales sint si ille In iuria afficiat hic assiciatumhic laedat, ille laedatur.
Quoniam 1us aequum esse demonstratum est,hoc etiam ius quod an comerciiS existit, aequum quoddam erit. O D D A MJ adiungitur, ut significetur diuersum quoddam esse ab eo quod1n distributione versatur.estque ius hoc aequum arithmetica proportione. arithmetica aute propor tio ea est ut superius dix1mus,quae in aequalitate numeri vel quantitatis,no qualitatis consistit. noenim legislator aut iudex pro ratione quam habet qui iniuriam infert, ad illum qui iniuria afficitur,iniuste factorii emendationem facere studelmon enim spectat nobilisne , an sapies. an bonus, Ria malus sit qui vel issit,uellastis est,sed aequales omnes accipiens id tantum cosiderat, iniuriane affecerit aliquis,aut affectus fuerit,quaeque & qual1s d1fferentia nocumenti sit, inquirit: atque ita inaequalitatem quae ex iniuria orta est,pro ratione laesionis,non personaru Corrigere conatur, atq; ad aequalitatem reducere:perindeque utitur personis ac si aequales sint,iniuria afficiente scilicet &asecta, sa de laedente. Advertendum autem Aristotelem laetionem quoque appellare iniustitiam, sola et Platonici sentire aliter videantur . illi enim iniuria assici, id est, αλκοῖ eum existimat, qui in animo offenditum di quod Graeci dicunt, qu1 in corpore & fortunis ΠOcu'Diferetiat in mentum patituri de etiam Socratem accusatum ad 1udices ita dicente inductit. Socratem Athe'ter αδ-ctu nienses Ddere possunt: iniuria afficere non possunt. non secus ac si diceret: Athenienses necare Mi EP me possunt Vatiare animum meum non possunt.Legum latorem autem vel iudicem non ad per' securid. Plato. sonarum qu litatem spectando vel leges instituere, vel iud1care, inde manifestum est, quod in nulla lege ita scriptum est: qui nobile in aut probum principem contumelia affecerit, maiori pinna
232쪽
poena mulctetur, pluribusque plectatur Verberibus; qui improbum aut agnobilem, minorem poenam subeat. sed in uniuersum statuitur,si quis Prin ipζm l serit, dCCem minas soluito, aut patria exulato siue probus,siue improbus,siue nobilis, siuς ignobilis sit, nulla ratione habita. Vt patareat, quia non diuersam mulctam irrogat legasiator ei qui DO Oiliorem aut probiorem, re ei qui ignobiliorem & improb1orem lassierit, apud eum haberi AEqHales omnes qui & aTc1unt & auita duntur iniuria : ad solam en1m nocumenti differentram spectat. nam si magna est lassio,magnam etiam correctionem,& poenam infigit si parua,paruam.
Quare in 1unam hanc,cum ut InlqUa,ae ita a Ie I UdeX conatur. Quemadmodum in duobus aequalibus numeris fit, id est octo & octo si quis ab uno dua; viii
Io tales detrahat,atque alter1 adiungat, efficit Vt qui prius erant aequales, inaequales reddantur: alter enim cui add1tae sunt duae unitates,decem: alter,cui demptae lex euadit. Ita in eo dc qu1 infert co tumeliam,& cui infertur,contingit:qui enim infert, quodam modo lucratur, maiorque efficatur: qu1 patitur,quasi damno afficitur & imminuitur. atque ita cum ante contumeliam essent utriquet quales,post contumeliam effecia sunt inaequales. hoc igitur iniquum iudex ad aequitatem aequa litatemque conarur reducere: sumit enim aliquid ab eo qui contumelia affecit, & affecto assiungitivel si nihil ab eo sumat loco damni,verbera ei aut poenam aliquam infligit.
Nam cum hic percussus est,ille percussit: hic interfecit, ille aute interiit: affectio 3 actio in partes non ς quas diuisa est. sed de lucro detrahens iudex
dio damno redigere ad aequalitatem eas conatur. a
Quia inaequalitas quae in damno pecuniarum,& vstirpatione consistit,manifesta est,fac1liusq; in ea,quanto excedat qui iniuriam facit,eum,cui facta est,perspicere possumus in iis vero quae ad Contumeliam spectant, aut violentiam , pluris Vsurpatio non admodum Videtur eYtare ac patere. quo modo correctio & ςqualitas in h1s obscurioribus effac latur,ostendit. Si enim,inquit, Hic per cusserit, 1lle percussus fuerit,atque in hoc iniustitia,iniquitasque fuerit effecta,in his quoque euenit,ut affectio eius scilicet qui 1niuriam passus est,& actio eius qui fecit iniuriam, id est perciunt, diuisis inaequaliter sint amplius enim habet,qui percussit qui percussus est,minus atoue ille ma1Oresse effectus, h1c minor videtur . hanc igitur 1niquitatem 1udex redigere ad aequalitatem conatur damno videlicet illato,ei qui fecit iniuriam Id autem in hunc modum facit verbera & percuss1o-30 non prius tanti estimat,quantum nocumentum quod percussus homo accepit,v1detur postulare, quaruor,Verbi causa,numis deinde ei qui verberauit,atque ex ea re superior euasit, accessito heus tu,inquit, antea sane tu & alter quem percussisti, aequales inter VOS eratas: nuΠc vero post percra sionem effecti estis inaequales,cum tu ob id quatuor numos lucratus esse, ite tot1de anusisse censeatur. quocirca oportet, Vt ego qui iudex sum, quatuor numOS ab S te auteram, eosque 1llI atcr1 buam,qui damnum hoc ex percussione passus est. atque ita quatuor his numIS demptis Vm,atque alteri traditis,in pristinam aequalitatem Vtrosque r stituit- . . . .
Dicuntur en1m haec ' ab lute loquendo de talibus etiam 1e OuS. licet nonnullis minime idoneum nomen e e Videatur,Vt lucrum eI qUI Percus' ἐωῶν a. ue . o sit, damnum ea qui percussus ei accommodari possit. Sed ubi tamen per-- ις-- pessio ipsa fuerit mensiirata hoc damnum,illud lucrum Vocatur.
Q uoniam lucrum & damnum de pecun1is tantum & opibus d1c1 videtur: & qui ex his amplius sibi acquirit & comparat,lucrarimui minus habet, damno assici dieitur: 1ccirco absolute &proprie dici etiam inquit lucrum & damnum de talibus rebus: id est,de contumelia de verber1bus, de caede, atque huiusinodi reliquis, & non de solo pecuniarum excessu aut aerectu . quanta 1 senim nonnull1s lucrum & damnum non esse accommodata nomina & conuement1a contumeliae Ec caedi Vileantur conuenire tamen asserit,ut qu1 afficitur columelia,damnum patuqu1 afticat,lucrar1 existimctur.vx de subiungit, sed ub1 tamen perpess1o 1psa fuerat mensurata, ad est, aest1mata fuerit initae ia, damnum & lucrum existit. cum en1m tanti in1ur1a censetur , Manti aestimanda est.
Τῖ tanto damno assicitur ille qui iniuria intulit:quippe qui tantundem et1am lucratus esse videatur.
uare aequum pluris dc pauctorIs me citum est . lucria autem dc canami est &plus & minus cotrario tamen modo: plus enim boni ,δc minus mali
233쪽
est: unde etiam cum litigant & controuersum aliquid habent ad iudicem confugiunt. ad iudicem autem 1 re est ire ad IUS Iplum: qu Ippe cum ita lex nihil aliud sit, tuam ius quoddam animatum A quadriant Iucii cem med1ia: Vocant nonnulli ' mediatores. quasi si me altam fierint consequuti, ius quoque ipsum sint consequuturi. Ius 1g1tur medium quoddam est: si qui dem & iudex iudex autem ad aequalitatem redIgit.
Cum ostenderit noxam quae ex contumel1a insertur,in damnum & lucrum esse diuisam:eco trarid ius quod in ea fit,medium damni dc lucri essie ,hunc syllogi sinum facit.Ιus eii aequumequia io autem est medium pluris de paucioris : at plus de minus nihil aliud est quam damnum & lucrum: ius litur damni & lucri medium sit,necesse est Quoniam vero sepenumero fit, ut qui minus de mal 1s accipit,iniuste agat & lucretur ,hac de re etiam definitriti lucro de damno inquies vice versa plus de minus inesse .lucruenim in bonis pluris usurpatio;in malis paucioris acceptio est : damnuvero e cotrario,pluris acceptio in malis,in bonis paucioris sicut enim qui plus boni, minus mali habet,lucr1turiita qui maius malum dc minus bonum accipit,damno proculdubio atrici dicendus est. Ius igitur hoc emendativum damni de lucri est medium distributivum enim min1me ita erat: sicut superius vidimus .Esse autem medium 1us hoc,inde ecia manifestum est,quod cum al1qui inter se litigant,quasi aequo ac iure ipso careant,detrimentumque patiantur, confugere ad iudicem consileuerunt,hoc est ad ius & aequum,vocantque iudicem med1atorem,qui graece dicitur,seu μοεσο ρκος,id est,mediturius:utraque en 1m lect1o in exemplaribus reperitur: mediatorem inquam iudicem vocant 1lli,qui iniuria affectos se esse arbitrantur,quasi iudex ille sit,qui medium
sit inuenturus,atque ita aequam ac iustam portionem unicuique attributuIUS.
Et quemadmodum si linea in duas m ς quales partes diuisa sit: illud quo
maior pars dimidium excedit ab ea aufert,& adiungit minoriaeum autem totum aequaliter fuerit bipartitum,tum vero suum se habere inquiui, cum aequum qialsique acceperit.
Cum d1xerit ob id ius esse medium propterea quod iudex etiam medius est:quo modo iudex medius sit atque aequus, lineae exemplo declarat. statuatur enim linea duodecim cubitorum longitudine diuidaturque in partes duas aequales sex & sex : inaequales autem octo Sc quatuor: sitque1udex ipse sex plur1s usurpator Octoriniuria affectus quatuor .iudex igitur qui est sex, partem illam qua octo,hoc est 1lle qui iniuriam intulit,dimidium,id est,sex excedit, ab eo ablatam ad quatuor, qui est in1uria affectus apponiciatque ita utrosque aequales reddit. incidit enim iudex, qui est sex, medius inter octo de quatuor, iniuria scilicet a Scientem,& affectum: demptisq; duobus ab octonario totidem siquidem senarium superat octonarius ea adiungit, ad quatuor, Ut sex Vtrique e 1-ciantur nam Sc si ab octo duo detrahatur,sex remanet de si duo ad quatuor apponantur, sex simili modo evadunt.medius igitur est iudex,qui est sex inter octo de quatuor: aequus vero iis quς ex detractione & additione efficiuntur. cum enim octo de quatuor ad sex,id est,iudice directa fuerint, go hoc est effecta etiam ipsis sex suum iam recepit,qui iniuria fuerat affectus,atque adaequatus est. iudex adaequator
pars dempta afficienti,&addita a secto iniuria affectus iniurial lili
Aequum autem medium est pluris & paucioris arithmetica propor tione,ac propterea appellatur ius g)λα ιαμ eo quod δ, α id est bifariam diui-
γ ῆς δεης ς sum est: quasi δυαios id est, bipartitu dixeris: & iudex δεκα , qH si id est bipartitor dicitur.
234쪽
Dictum lapius est arithmeticam proportionem in aequali maioris & minoris excessu consi stere.quo enim sex excedit minus, 1d est, quatuor, eodem a maiore quod est octo exceditur : duo enim utrobique excessum faciunt ac propterea, inquit,ῖ καιομ appeti tur, quasi di χωος, id est, bipartitum, quia δίχα, id est, bipartitam aequaliter diuisionem λdmittit, & audex si ας; ς quasi δυαςu d est,bipartitor at C ad QV-x x' - -
Si enim duo sint aequalia,& ab altero aliqUId auferatiar,& addat lar alte duabus tal1bus partibUS alterii eXcedet: nam si dempta quidem esset una pars ab altero, Non adiuncta tamen alteri, Una tantiam parte eiusmo clieYeederet. efficietur igitur Vt & id cui est adiunctum,una parte med1um,&
medium una s1militer illud excedat,a quo detractum est.
superat duabus partibus alterum His etiam arithmetica proportione talem constare diuisionem ostendit. sed quia quod lineis hic demonstrat Aristoteles,numeris declarari euidentius potest,hanc eandem demostrationem innumer1s consideremus sumantur senarii tres, atque hi deinceps statuantur hoc modo. s. s. 6. pra- musis sit,qui ' plus est usurpaturus, estque illaturus iniuria ultimus is, qui pluris usurpatione est diminuendus,iniuriaque assiciendus: medius verdiu dex, ad quem facta iniustitia utrique deuenturi sunt .pr1mus igitur senarius tria ab Vltimo auferat,sibique arroget, nonariusque eiticiatur: ii in ii. enim tria ab uno detrahantur,& addantur alteri,senarius ille cui adiuncta fuerint, nonarius alter Verd eui fuerint detracta ternarius euadet.qui igitur tribus sibi arrogatis nonarius fuerit effectus, senarium qui est iudex uno ternione proculdubio excedet iniuria vero affectum qui ternarius relictus est, duobus Nam si tria ab ultimo senario demantur,non adiungatur tamen primo,Vnatantiaen parte, id est, Uno ternione primus senarius Vltimum stuperabit, qui post trium detractionem ternarius relictus est si vero adiungatur, duabus. efficietur igitur,ut & id cui est adiunctum,id est, cui plus usurpauit,euasitque nonarius,medium Vna parte,id est,iudicem Vno terra1one excedat:&medium,id est,iudex qui est senarius,Vna similiter parte, id est, uno ternione tertium numeru superet,qui ternarius remansit.excedit enim primus terminus medium uno ternione, & medius similiter ultimum tantodem a quo facta detractio est.
iniuria assiciens. iudex. iniuria affectuS. exceditur
si non adiungatur, excedit una parte
235쪽
Ex hoc ergo cognoscemus qu13 ab eo detrahendum sit,qui plus habet: dc quid ei qui minus habet,adiungere debeamus. Id enim quo me ciuexcedit,minus habenti addendum est Id autem quo exceditur, a maximo est detrahendum.
EX hoc medio,inquir,cognoscere poterimus , & quid demendum primo termino sit, & quid
tertio adiungendum.quanto enim medius terminus,id est,senarius Vltimum,qua eli ternariu Sauperat,tantum ultimo addendum est:vt aequalis medio efficiatur .medius autem, Ut cictum es , ex tremum,id est, ternarium tribus 1uperati si igitur tria addiderImus ternario, senarium reia emuS, in medioque ita aequabimus, qui senarius etiam ipse est . quanto ig1tur medius terminus extremum superat, tantum extremo addendum est, si aequales eos facere voluerimus: quanto rursus primus medium excedit,ex edit autem tribus: tantum,id est tria, de primo detrahendum est, ut aequalis medio euadat.si enim de nouem tria demantur, restant sex. demptis igitur de primo termino, id est,senario tribus,adiunctisque ultimo,id est,ternario senarii ambo redduntur,aequalesque medio qui senarius & ipse est . Itaque perspicuum iam est ius ipsum distributivum dc aequum media vicem obtinererregulamque esse ac menstram,qua quantum iniuriam facienti demendum, adden dumoue affecto,ut aequales reddantur,cognoscere optime valeamuS.S1nt aequales inter se lineae A A. & BB.&CC: dematurque ab A A pars qHaeda A E,& addatur ei in qua est C C: efficiaturi C D. Quare to ta D C C linea excedet E A parte ea ua qua est C D : & ea in qua est C F. excedet igitur etiam mediam,id est B B parte C D.
Licet hoc ex iis quae diximus esse manifestum possit,adhuc tamen explicandum est.tres lineas semit, quarum primam A A, secundam B B, tertiam C C appellat, inter sese aequales. sit autem unaquaeque exempli causa cubatorum sex.Deinae a pr1ma,id est A A, auferedam inquit,esie par rem A E,quam appellat D C ,addendamque tertiae, quae est C C Vt quae ablatam partem assumit, D C C euadat: a qua vero ablata est A E pars, E A relinquatur. secetur praeterea C C per F in duas aequas portiones, ut ternos singulae sectiones cubitos habeant, tam C F,quam F C : sit et1am Xo R E portio ablata a prima & addita tertiae, id est D C totidem , hoc est trium etiam ipsa cubito rum restabit igitur E A cubitorum trium. Quia vero D C est cubitorii trium,& C F item trium,& F C eodem modo trium,nec non pars primae lineae,quae erat A A quae reliqua est, trium etiam ipse cubitorum remansit, perspicuum est C F C D integram lineam, cum sit cubitorum nouem, E A primam excedere tricubitis duobus nam & C D & C F portiones ternis singulas cubitis ex
pleri dictum iam est excedit igitur D C F C linea & primam quae est E A duabus partibus,id est D C,& C F:& mediam quae est B B,una parte,id est C D.in hunc modum.
Est autem hoc in aliis quoque art1bus . tollerentur enim, nisi & quod facit,& quantum dc quale faceret:& quod eo ass1citur, & tanto tali assi
cerCtur. RCtributiones remunerationesque operum quae ab artificibus fiunt,hac eadem aequalitate, id iest, arithmetica proportione constare declarat . sed prius quam ad rei explanationem Veniamus,
πασχον- quid pro facientibus proque affectis intelligat, explicandum est. affectos hac vocat, id est, pa-- tiente ,eos qui indigent aliqua re: facientes, eos quibus indigemus: licet non ipsis, sed Opςribus ipserum propriς indigeamus. ut qu1 domum non habet,eaque indiget, aedificatore indigere dicitur estque hac in re faciens aedifieatoriqui ea indiget, affectus & patiens. smili modo qui indigζr frumento,est ille qui afficitur & patitur qui habet agricola faciens est . & si aequaliter & agricol numiS,& ciuis frumento indigeant,ex aequo utrique de facietes α affecti dici poterunt. sin autem ciuis
236쪽
ciuis aliquando,ut in penuriis usu venit,frumento indigeat,numiS non indigeat agricola tunc ci uis affectus,agr1cola faciens & est de dicituriatque ita quem appellet hic facientem,quem item a Dfectum iam patet. Quemadmodum 1gitur,inquit,in iure eme dativo iudex excessum, qui quidem cxcessus ex medio dc aequo agnosci facile potest,ab eo qui Plu S habeti,d trahit,& diminuto appo nit atque affecto atque ita fit,ut contineatur ciuitas ac maneat nam nisi Sc quod facit,1dest, iudeYqui facit,& ab iniuste agente iniuriam aufert,ita faceret:& quCd afficitur, id est, qui iniuriam in tulit,ita afficeretur nullo prorsus modo costare ciuitas posset:sicut igitur hic fit, ita quoque in artatibus earumque comerciis,retributionibusque contingit. nili enim facientas opus atque excessus ad patientis eiusque qui afficitur, OpuS ac defectum certam haberet praescriptionem : ut ita interio se conueniant,licut faciens,id est, plus ustirpans, & patiens, id est, pluris usurpatione diminutus: nullum inter se usum habere,communitatemque possent. neque mirum esse debet si pluris Vsiar pator Sc facere & affici 1dem dicaturinam prius cum plus Vsurpataeacere : postea cum adaequatUr, affic1 ac pati eYistimandus est. Q unquam ala quoque intelligi potest h1c locus, ut interpretemzrin hunc modum . n1si ind1gentium patientiumque necessitas pro dignitate operum e 1set, quae ab artificinus eff1c1untur,tum magnitudine,quam appellat hic quantum tum qualitate, quam quale hic vocat artes de medio omnes tollerentur . nulla enim operarentur artifices, si nulla ipsis aequa futura esset recompensatio.
b QAm etiam nomina haec damnum & lucrum ex ' spontaneis contra si si , ctibus videntur eme time. cim enim quis plus habet, quam suum erat,ici σλο Μαγcrum: cum minus quam a principio habuerat, damnum facere dicitur , in lQt tyς Vendendo scilicet & emendo, alusque huiusmodi quar legibus permittun r ' My 'tur. Cum autem neque plus neque minus, sed sua cuique per se ipsa euase ruit: sua ipsorum habere dicuntur,neque damnia pati,neque lucrari. Quare ius lucr1 cuiusdam & damn 1 eorum est medium, Quae praeter spontaneum
ιό sunt: cum .equum quisque & prius & posterius habet.
QMoniam mos est,ut eum qui plus usurpat,iniusteque agit, lucrari: eum vero qui iniuria assi citur,damnum facere dicamus subiungit, lucrari de damnia facere proprie quidem de iis dici quae spote anternos contrahimus transferri tamen haec nomina postea ad eos etiam qui vel iniuria a cuunt vel afficiuntur ut lucrum & damnum etiam ipsi facere n1h1lo minus dicantur. Quapropter lucri cuiusdam de damni medium ius est at eorum quae sponte non fiunt, plus lucrum est, minus autem damnum,medium vero inter haec ius es est igitur ius medium,inquit,eorum.quoria ξ pluris scilicet & paucioris,quae praeter spotaneum sunt. cum habet quisque aequum ei quod prius habebat,id est,ante qua facta esset ab altero usurpatio.id enim est ius seu iustum, cum tantum poliea habet unusquisque,quantum prius etiam habebat,quam iniuria fuisset affectus. dilucida enim fiet haec Aristotelis sententia,si quantii addiderimus ut integra oratio talis euadat:ius est,cum aequum o quisque posterius habet,quantum etiam prius id est,ante usurpationem habuerat. De retalia lancinmo,s' indigentia. cap.
Idetur autem non ullis & ' retallat1o absolute & simpliciter ius ipsum este: quern admodum Pythagorei d1cebant: ius enim absolute eue re- tal1ationem desiniebant. verum retaliatio neque ad distributivum ius,neqtae ad emendativum accommodatur volunt tamen ipsi Rhadama
ueo Si contra passus fuer1t, quod fecerit idem, Iud1cium plane rectum vindictaque fiet. Saepenumero enim dissidet: ut si magistratum quis gerens percusserit, re percutiendus non est. 11 aUtem magistratum gerentem qu1s percusserit, UOsolum est percutiendus, sed supplicio insuper afficiendus. adde quod spon- tene an inuiti fecerimus,m Ultum refert.
omnes Arsori telis interpreretes videtur
237쪽
Cum dixerit de duabus speciebus seu partibus iustitiae, particularis scilicet,no illius comunis
Cytimo consistit, o nderito ue alteram d1stributivam, &
mi sint alter qui infert 1mum , lxςς ς δὲ δμῆ ara ibsu, finem Pythagorei exi
demum quodlibet a tua membrum: idque ab eo qui laesit exigendam aesoque homini attribuendu siue pecuniae siue quippiam aliud fuerit. Vtrumque 1gitur hoc Ius proportione Vt1tur: in-hatio sine vita proportione fit. oportet en 1m,inquiunt, absolute pati quempiam Idem quod fece- t ustum est quemadmodum et1am exemplo declarat non enim si quIS magIstra- 3o im σerens percussit quempiam, est repercutiendus quippe chm aequales res no aequale damnum afferant & renti magistratum, & priuato . magistratum enim gerens cum amplior lat & maior Quam priuatus ciuis,neque si verberauerit,est reuerberandus: eo quod l1cet qui verberatur pat1at V ipse ramen minime iniuste agere v1detur neque si a priuato fuerit Verberatus, aequalibUs Ierberibus est assiciendus is qui ipsum percussit. at absoluta retaliatio id requarit, I t Idem pat1atur Quilibet.Quod perpetrauit .Praeterea cuiusmodi tandem ea iustitia est , ut eadem pat1atur quae fecit tam qu1 sponte fecit quippiam,quam qui inuitus ξ in emendatum qu1dem rure diligenter hoc exquir1 examnarique consueuit:& si inuentus quispiam fuerit i ,m1nori poena d1gnus censetur .in retal1atione vero nulla hu1us odi disqu1sit1o habet locum.
Sed in communitatibus ' commercial1bus tale IUS retallatum conser- Ο uat rem,si ex proportione, non ex sequalitate eXIstat. contra en Im facIen do ex proport1one ciuitas continetur. Vel enim dant operam homines ut malum reddant. alio ciui esse seruitus videtur,msi par pari referatur: vel ut bonum recipiant, alioqui nulla fiet participat1o: participatIone aUtem cIUI tates consistunt ac cont1nentur. unde etiam Gratiarum templum Obviam statulant, ut retribullo efficiatur . quippe cum id proprium Gratiarum sit,
Vt & ei qui nobis gratificatus est vicissim insemiamus : & ipse rursus grati
ficando nos prouocet. - . - . . v π Posteaquam retallationem simpliciter itasneque ulla distinctioneaactam iuuam ostendit:quo modo iusta fieri possit,nunc docet si enim non absolute acalm Paciter, rei Volebant, sed ex proportione efficiatur: ad consociationes commercia. e S dc commutasOrὶ Vtilis admodum est,quibus continentur,seruanturque ciuitates. atque hoc contentit Cum iis qsuperius paulo posita sunt cum dixit tollerentur enim artes,nisi de quod facit,& quatum qu ic faceret:& quod afficitur, dc tanto & tal 1 assiceretur . idem siquidem hac repetere IIcctur . conri enim faciendo,id est,par pari reddendo ex proportione, non ab1olute & simplicater, Vi
238쪽
Pythagorei,ciuitatum societas coseruatur,& permanet. nam cum dc 3is qui bene secerint, bonum: dc iis qui male malum retribuitur: videtur ciuitaS non elle in seruitute Constituta, sed l1bera eue populariterque administrata Atque 1ta definita, proporrioneque faαZ VCtal Iatio iusta est, ciuitatatumque conseruat societates, neque d1ssidia aliqua seditioneSque m 1psis oriri permittit: absolute Vero facta,ut Pythagorei volunt minime esset Iusta: turbaretque potius quZetem & confunderet, quam conseruaret. Atque hic est sensus: Verba Verd 1ta sunt intelligeda:Vel enim dant operam ho mines,si iniuria ab al1quo affecti sunt,ut ij qui inauriam intulerunt,Vltionem repatiantur: alioqui esse in seruitute sie ex1R1mant, si pro ratione iniuriae quilibet, poenas non mat: vel si beneficium aut in patriam,aut in ciuem aliquem contulerunt, Vt gratias recipiat alloqu1 nulla ellet bonorum yse participatio, sine qua consistere communis societaS non potest. Oportere autem beneticas gratias reserre ut inquit,id declarat,quod in urbibus templum Gratiarum obu1am d est in medio, quod ipse εαπιδὰρ dicit, constitutum est . ed qudd & ' beneficio affectus omn1no debet vic1ssim in- st vici Q -- seruire ac submimstrare ei qui beneficium cotulit:&alle iterum gratificando prouocare. Ob hanc θοντα αν Συenim causam cum tres fingantur Gratiae mutuo inter se amplexu coniunctae, Una auersa in med1o uaduersarum duarum collocaturivi ex eo Ddd couersa est,ad excipienteS & ampyectente S redvit1O ἡ πιολα ministerij,ex eo quὀd ab aduersis complexu excipitur, noui beneficij prouocat1o significetur.
Coniunctio autem quae per diametrum fit, retributionem hanc facit, quae constat proportione. exempli gratia,sit aedificato ion quo istatuariar A. sutor in quo B: domus in quo C: calceus,In quo
oportet igitur, ut aedificator a stitore opus ipsius accipiat, & ipse suum illi tradat. Quod si primum sit aequum ex proportione, deinde retallatum es
ficiatur,erit id quod dicimus: n minus, aequum non erit, neque consistet. 4o nihil enim vetat quo minus opus alter1us, alterius opere praestabilius sit. quocirca adaequanda ea fiant. est autem hoc in alus quoque artibUs: tollerentur enim,nisi & quod facit,& quantum, & quale faceret:& quod eo aI-ficitur,& tanto & tali afficeretur.
Cum tetallatum ius dixerit si proportione fiat,esse aequum, ciuilemque locietatem conserua re ita enim pro ratione uniuscuiusque moderatum sub ciu1le ius reducereturinic quo modo proportio haec essici posit, manifestat: quemadmodumque artifices operum suorum commutatione inter se facta ius atque aequum obtineant nam si permutatio ita absolute fiat, aequa minime e11ent commercia,ciuitatesque consistere nullo pacto possent non enim domus aequat IS est calceo quo- Q circa admitti proportionem necesse est.inquit autem coniunctionem quae per diametrum fit,eff1cere proportionem hanc in retributione, id quod descriptione etiam quadam declarat, hoc modo : sit quadrilatera figura & in A aedificator, in B sutor statuatur: in inferiore vel 3 latere opera ipsorum,in C domus,in D calceus deinde & ab A in D,& a B in C ducantur d1metientes:d1ame ter enim linea recta est, quae figuras bipartito dimetitur, quadrangulumque ab angulo ad angulum ducta in duas aequales portiones secat: cuiusmodi est, quae & ab aedificatore ad calceum, & a sutore ad domum pertingit. - o iii. Aedificator
239쪽
Aedificator ADomus CB Sutor D Calceu Sconiunctio ioitur per diametrum haec est,qua efficitur ut ςd1ficatori calceus,sutori domus adiun- 1 ogatur. atquae haec coniunctio per diametrum emproportio autem est huiusmodi: quam rationem habet aedificator ad sutorem,eandem domus ad calceum habet . quod si aedificator sutori aequalis est,aequalis quoque domus calceo erit atque ita fiet,ut si aedificator calceum, sutor domum acceperit,aequalia utrique habeant,sitque aequa permutatio ac iusta : & quia proportione facta est re taliatio,iusta etiam sit aequalem emm utilitatem & aedificator a satore,& sutor ab aedificatore coia
sequetur. si enim domus calceo est aequalis,propterea quod artifices aequales inter se sunt quatum accepit aedificator, tantundem accepisse etiam sutorem perspicuum est:led si aequalis non lit aedificator sutori, sed excedat, opus quoque ipsius opus sutor1s excedat necelle est . proportioque est inter ipsos facienda ut calcei domui adaequentur,atque ita distributio,& retributio aequa & iusta di oesle possit. Sit enim dilucidioris explanationis causa aedificator sex,sutor tria.duplus igitur ad sit torem erit aedificatori si vero artifex ad artificem,& opus etia ad opus duplum esse oportebit. do mus igitur quoque ipsa ad calceum erit dupla . duplicandus igitur erit calceus, Ut domus ei adae
quetur. atque ata aedificator calceos,sutor domum accipiettaeruntque inter se aequales. Si gitur,in quit,primum sit aequum ex proportione,id est adaequata ita fuerint artificum opera,vt alterum alia
θαν Ιαλλαγη tera minime praestet deinde retaliatio efficiatur, id est' retributio ac permutatio. erit id quod di cimus,hoc est ius ex proportione euadet. nam si non fiat proportio,doniusque & calceus prius noadaequentur non habebunt aequalia utrique sed inaequalia amplius sutor,quippe cum domus cal ceo longe amplior sit .aedificator minus calceus enim minoris quam domus aestimatione censetur: ut consistere aedificatoris & sutoris societas,conseruarique hac ratione minime possit. . 30
Non enim ex duobus medicis societas fit,sed ex medico & agricola:&
demum diuersis & non aequalibus. sed hi tamen adaequandi stant.
Clim dixerit nihil vetare quo minus alterius opus maius sit,quam alterius id his verbis declarat,non secus ac si ita diceret sit utrique artifices essent medici, aut sutores, alterius opus minime esset praestantius quam opus alterius:quonia ver3 artifices sunt diuersi,fit,ut opera quoque ipsoru diuersia sint, alterum melius, alterum deterius. Cum dixerit autem OD I VE R SI s).adiunxit ΓΕ Υnon aequalibus propterea quod quorum opera sunt diuersa & non aequalia, artifices quoque esse inςquales necesse est. si aute ciu1tas esse debet ac societas,diuersos esse oportet eos qui societate ac ciuitate inter se iungendi sunt .nam neque ciuitas neque alia quaepiam comunitas cOsistere unqua Sposset ex aequalibus hominibus,atq; iis qui una ct eandem artem exerceret. si enim Omnes Unam artem exerceret,efficeretur,ut rem vn1usculusq; unusquisq; haberetiatq; ita una quoddam essent omnes,neque alterius ope quispiam indigeret.1ndigentia enim esse non potest,nisi inter plures: at plures hi habentur,qui diuersissent nam qui eadem sciunt, eademque operantur, licet plures esse
homines Videantur,quia tamen unam rem omnes tractant,unus omnes sunt. Quare si societas fu
tura est, diuersi esse & non aequales illi debent, qui inter se sunt versaturi: quippe cum & eorum quibus indigemus acceptio, & eorum quae nobis affluunt, datio societatem Omnem vitae consti-xu nt D m quia fieri non potest,ut unusquisque omnia quae sibi ad usum sunt necessaria, efficiat: esse diuersos necesse est, qui opera diuersa efficiant,unde retributio fieri ac permutatio possit:atq;
jbuβλήτα J Circo omnia ea quorum est permutatio, ' comparabilia esse quodam , o quaesuc coα modo debent: ob quod num fas m usium venit: qui quodam modo mediuserri priὴμ t- efficitur: metitur enim omnia:quare etia excessum δί defectu: quot scilicet calcet domui,Vel alimento aequales sint. Oportet 1gitur quotus est aedifica
tor aut agricola ad statore tot calceos ad domum aut alimentu aeqUiparari.
nisi enim ita sit,nec permutatio nec societas esse ullo modo poteritId aute
240쪽
non eri mii aequal1a. Omnia qUOdam modo inter se sin L. Oportet 1gitur , ut uno quodam sicut dictum est etiam priuS, cuncta mensurentur: at 1d est re Vera ciuidem indigentia,quae omnia continet: nam si I Ulla re 1nd 1gerct ho na1nes' aut non similiter,efficeretur Vt Vel non esset Ulla omnino vel no ea
dem permutatio. sed indig&ida tamen loco eX pacto qua 11 stubst1tu1tur uti Inias. unde etiam nomisina appellatur,eb quod non natura sed id est
instituto & lege costeta in nobisq; fit e tam miliare,atq; Inutilem reddere.
Proptereaquc d comparab1laa inter se sint singula,dum rationem inter se quandam habent,&comparationem ,1d est dum aestimantur,praefinitoque Precio taxantur singula: Ideo inuentus nu-mus est,qui omnium d1gnitatem metiatur,manifestetque excessum & defectum uniuscuiusque, ac sub oculos ponat .nam 11 patuerit domum duobuS calceiS esse excellentiorem, quantus tamen excestiis e1us sit ignoretur numus ad declarat.Vbi enim inuenerimus domum Vnam decem ut ita faciamus numis aest1mar duos Vero calceos Uno habemus iam quantu Id sit,quo & domus una calceos duos excessit:& calce1 duo a domo una exceduntur.quia en1m domus Una decem mim 1S,Calcei duo uno censentur, & decem nouem Vnitatibus Unum excedit:domus Quoq; excessus ad calceos duos nouem numOrum esse manifestum est . excessu autem cogn1to adaequatio in hunc modum fiet: si duo calcei uno nuino aestimantur,Viginti calce1 decem nunus costabunt: at domus una totid'm numorum precio censebaturieficietur igitur, Vt Viginti calcei Vm domus aequales sint.11 ergo viginti calceis aci tis sutore tedificator dabit e1 domu, retallario eX proport1one est1cie tur 1usta atque aequa.Atque ita fit Vt numi Uacem rudici S subeant sicut en1m m Iure Onedatiuo ex iudicis med1ocr1tate cognoscebamus, quantum pluris usurpatori detrahendum, addendumque usurpato esset: medius siquidem interueniens iudex inter iniur1a asticientem & arrectum, udio
rumque excessum & defectum manifestum faciebat ita hic quoque num orum apposit1one quem habeat excessum domus ad calceos,inuenimus .Recte igitur dixit media quodam modo emc1 nu mum quippe qui si1c regula & discrimen excessus domus & calceorum fiat, sicut 1udex st defraudantisό defraudat1 est . oportet igitur ut quotus est aedificator ad sititorem , tot calce1 ad domum comparenturiat aedificator ad sutorem est duplus : duplicandi ergo calcea sunt, ut domu1 aequales ela am nam si domus est quatuor,calcei duo, tuo duplicanda sunt,quatuorque essicaeda. ti en1m non sit aequalitas,neque permutatio ulla erit,neque societas. aequat ItaS autem Uno quodam facienta
colceis agricola no indiget, aut sutor seu mento nulla inter se Utuntur fana1liaritate cum x ero alteriersus ope indiguerit,g 1lle sutoris,& hic agricolae, confestim ad communa canda Inter se opera sua conueniunt,necessitateque inducti contrahunt stocietatem .sed quia saepenumero Vlu Ven1t, ut neque sutor vel cedificatoris vel agricolae,nequae aedificator aut agr1cola sutor Is opific1o 1Dd1geat η introdultus est numus, i indigentia repenset, eiusque loco quasi substituatur . damusque pro 69 calceis, aut domo,aut frumeto num os ex pacto .ob id enim numus a est, nom1sima appellationem hanc sortitus est,eo quod non natura jed νόμω d est lege, & mstitut1one nostra fuit Inuentus. 1n nostraque est potestate eum inutilem reddere: nam si voluerimus ea quae habemus, clare, & quae non habemus,accipere nutilis prorsus Vsus numi euadet iri
Erit igitur retallacio cum adaequata iam singula fuerint: Vt quo loco elia ricola ad sutorem eodem opus sutoris ad agricolae opus sit.
V Cum,inquit,adaequata inter se fuerint opera,tunc retallacio iusta efficietur: Vt, sicut agr1cola ad sutorem se habet, 1ta opus sutor1s ad agricolae Opus referatur . nam si agrICO1a ad sutorem duia plus est sutor agricolae er1t d1midius:& calcei agitur,quod sitoris est opussi frumento & alimento comparentur,loco dimidii habebuntur. Quocirca duplicandi sunt: Vt quam rat1onem habet Q apricola ad sutorem, eandem calcei duplicati ad calceos simplices qui prius erant dimid1um ad friumentum comparati, habeant.atque ita fiet,Vt frumento calcei aequales reddantur,eificiaturquetulia retallatio geometrica proportione,quae terminis quatuor constat.quanquam inferius tr1bus etiam fieri quodammodo posse ostendet, atque ob id sub arithmeticam reduci: ut retributio &commutatio geometrica fiat proportione expositio vero proportionis, & aequalitatis eorum qu in retributione efficiuntur,arithmetica.- ανταM