장음표시 사용
241쪽
Cum autem permutarim, in figuram proportionis redigere opus non est alio trii alterum extremu utrasque haberet exuperationes. sed ubi habuerint su a quisque, ita aequi S socij efficiuntur: eo quod in ipsis fieri haec
aequalitas potest. S1t Agricola A: alimentum C : sutor B : opus ipsius adae
quatum D .si autem non hoc modo fiat retallatIO,nulla erit secietas.
Exuperatio,id est,υπερο , quo nomine hic utitur,tam de excessu dicitur,quam de desectu .in se enim est apud Graecos,vt 1ta loquantur pauca data illi sunt ad exuperationem:& item ecorea Tio,multa ad exuperationem:&,diues est ad exuperationem: necnon,pauper ad exuperationem,1dest, in υ- βολκμ quod est ad excessum,& supra modum: siue citra, siue ultra mediocritate iacta fuerit excessio. Quod vero,inquit,eiusmodi est: opificum,operumq; ipsorum proport1o,priusquapermutatio aliqua fiot,facie da est ad eum modum quem dix1mus . nam si ante facta fuerat propor- 1 otio,& postea fiat permutatio retributio aequa & iusta efficieturiin figuramque proport1onis red1gentur,ut quod est agricola ad sutorem,idem agricola Cum frumento ad sutore cum Opere ipsius, id est,calceis sit. sicut enim agricola sutorem excedit, ita agricola Vna cum frumeto sutorem cum calceis excedat necesse est:ante scilicet,quam facta fuerit permutatio. debetq; frumenti & calceorum inaequalitas ad aequalitatem in hunc modum redigi:si duplum sit frumentia ad calceos binos, duplicandi sunt bini calcei: ita enim fiet,Vt quatuor calcei effecti frumento aequales evadant. facta aute hac adaequatione si quaruor calceos accipiat agricola,& frumentustator, viriq; erunt aequa-Ies tam agricola cum quatuor calceis,quam sutor csi frumento nam quia ob id agricola excedere sutorem dicebatur, propterea quod frumentu calceos excedebativbi frumeto calcei fuerint adaequati,agricolae quoque sutor erit aequalis : at si aequalia aequalibus addantur, tota Ipsa inter se sunt 3 ost ualia erit igitur de agricola cum calceis & sutor cum frumento inter se aequales. Oportet ergo, inquit,ante permutationem proportionem facere,de per ipsam artifica opera inter se adaequare si enim id prius non fieret,id est,si sine ulla proportione permutatio fieret utrique extremi,id est,&aσricola & sutor utrasque haberet exuperationes . nam si duos calceos accipiat agricola , erit & in excessu utpote agricola:& in defectu,quippe qui duos calceos habeat,qui frumento sunt inferio res simili modo 1utor frumento accepto ut sator,deflatet,& excedetur: eo vero quod frumentum habet quod calceis est praestantius,excedet Quare eos qui ita simpliciter scilicet permutationem faciunt,velle ad figuram proportionis redigere post permutationem,stultum omnino est: immovi redigantur,fieri nullo modo potest. no enim in permutatione sine proportione facta ea aequalitas inueniri unquam poterit,ut qua rationem habet agricola ad sutorem , eandem agricola cum se duobus calceis ad sutore cum frumeto habeat:propterea quod res quae permutantur,prorsus sunt inaequales. Quo aute pacto ad quari calcei frumento queant,dictu iam est numo enim aut aliqua alia huiusmocii re equales reddentur.Figurς vero descriptio satis per se manifesta est quippe cum de ea saepius iam dixerimus,Vt eadem repetere rursus superuacaneu esse censeamus.
Indigentiam Vero quasi rem unam quandam esse quae contineat, illucide clarat: quod cum mutua ope non indiguerint aut utrique aut alteri,per mutationem non faciunt: quemadmodum chin eo quod quispiam habet,
alius indiguerit,ut vino, pro quo fria menti exportationem concedunt. Id igitur adaequatum prius sit,necesse est. IU
Superius etiam dixit indigentiam esse quae ciuitates contineat,nuncque idem comprobat ex iis quae quotadie fieri consiueuerunt. Cum enim fit,ut alter vinum tantum habeat, alter frumen tum tantu atque ita qui vinum habet,frumento,qui frumentum vino indigeat: inter sese Viriq; Concallantur,permutationemque faciunt at cum & 1lle qui frumentum vel habet,vel cultura sibi Comparat,Vitibus quoque abundati Ec ille qui habet vites, agrorum cultioni etiam Vacat, Vt inde
suppetere ipsi Bumentum possita, quia nulla indigentia ad permutationem inducuntur, nuli minter se contrahunt societatem.
242쪽
Sed licet nunc non indigeat quisquam:pro futura tamen permutatione quasi sponsor si indigentia inciderit eam fore,n Ob Is intercedit numias: qui enim eum affert,accipiendi facultatem habeat necesse est.
Qua de causa inuentus fuer1t num us,nunc declarat.quia enim sepe eueniebat ut sutor indige rei qu1dem frumento,uel vino,vel quapiam alaa re huiusnodi agricola tamen, aut V1n1tor calcei; non 1ndigeret aut econtrario illi calceis indigerent,sutori Vero rebuS 1llorum nihil esset opus,qui suppleret hanc indigentiam,inuentus est nu US:quo Masi sponsore Vt1 cOsuevimus . numum eta unim afferens sititor dat agrico :& habe hunc,inquit,loco calceorum, & quasi spinasserem ac prae . Q dem accipe:ut siquando calceis indigueris,Vicissim numum ego,tu calceos rec1p1as.
Idem tamen etiam ipsi huic contingit: non enim semper sequaliter po
test quamuis magIs soleat permanere. iccirco precio oecta aestimata esse Oportet. Ita enim semper erit permutatio. at 11 ea fuerit, societas quoque sit, necesse est.
Iosi huic numo,inquit,idem euenit.id est 1d quod in indigentia accidit, idem in numo quoque conspicere quispiam posset.sicut enim in illa fit, ut non semper indigeamus alienis operibus: ita neque nurnus semper aequaliter potest,id est aequalem Vim habet sed iactatur & decid1t, ut interia dum multum,interdum parum,aut nihil valeat.sed magis tamen is perseuerat de permanet, cu reliqua facilius consumanturiunde tanquam mensura omnium quae permutantur, eo uti debemus, habereque eum qui omnibus praestet,atque aestimatione omnia taxet. Sed quando fit,ut pius,quando ut minus aut nihil valeat numus m abundantia & fertil1tate multum valeCin annonae penuria de frugum sterilitate nihil .nemo enim est tunc,qui cum frumentum habeat , quod neque sabi ne que suis satis sit,pro paruo etiann frumenti numero numOs accipere Vel quamplurimos velit.
Numus Io Ilia r Vtpote medium comensurabiles inter se essic1t 1 es, atque ita adaequat. neque enim ulla esse societas potest,nisi sit permutatio: neque permutatio,msi sit equalitas me ille aequalitas,nissi etiam commeseratio sit.
R Numus innuit is utpote medium, id est communis rerum mensura commensiurabilia omnia reddit atque asi quat. commensurab1lia autem ea appellant Geometrae quae communa atque ea dem mensura possumus metiri .ration1s autem consequutio m huc modum deduc1tur: soc1etas ex nermutatione existit permutatio autem ex aequalitate effic1tur at aequaleS reddUntur res commen .surationemurno verd fit commensuratio quare nasi fierit numUS, neque er1t commensuratio: msi autem sit commensuratio,neque ulla permutatio ex1steissublata Vero permutatione,tollatur quo oue societas omnis necCssc est- . cI ILAc re cundem vera fieri non potest,ut quae adeo inter te distant, com mensurabilia essiciantur: sed pro ind1get1ae tamen ratione satis como de hr 6φ unum igitur quo Idam esse oportet: atque id ex constitutione. unoe etiam nomisma,id est nurnus vocatur. hic enim est, qui commensurabilia recidit omnia. numo enim omnia mensurantur. Sit domus A: minae decem B. Le
ctus C: sitque A dimidium ad B: siquidem qu1nque minis domus aestime tur aut aequali re lectus aute, id est C decima sit pars ipsius B. patebit pro secto quot lecti domui aequales euaciant nimirum qUInque.
ita autem fieri cosueuisse permutationem antequam numias inueniretur, perspicuum est. nihil enim interest an lecti quinque, pro domo una exhI-beantur: an tantum,quanti lecti ipsi quinque constant. Quid igitur iniuria quid item ius sit,dictum iam est. δ
243쪽
Quae adeo inter se distant,feri non potest, vi commensurabilia efficiantur re vera . nam quae sunt commensurabilia proprie,communi particula mensurari consueuerunt: Vt numeri numero, magnitudines magnitudine .at numus non est pars eorum quae in permutationem Veniunt: neque enim est membrum vel domus,vel calcei,vel frumenta,vel vini,Vel alicuius alterius: si enim esset, non esset numus sed aliquid ex his rebus .cum igitur numus non sit communis aliqua pars,tanquamensura tamen adhibetur pro indigentia ad conamensurationern faciendam . estque cum magna ευθ1κνίαις. i. est indigentia rerum quae permutantur,paruum quid cum parua, magnum. in affluetiis enimrerumulta rerum magnus est num us & preciosus in frugum caritate paruus: ac quanto quidem maior est rerum peabundantia Duria,numus tanto minus Valet. Oportet agitur,inquit,Vnum quoddam esse, quo ea quae permutancuas terra tur,commensurabilia efficiantur .hoc est Vnum quoddam esse, Oporcet, quod ea quae in permuta pro ea. tionem veniunt,metiaturiquod tamen mensuratarum rerum pars nulla sit,sed ex constitutione positioneque nostra,Vt mensura accipiatur.Vnde eta am numus,id est nomisma appellatur, quia sanctione & νομ ω,id est lege nostra fuerit introductus ad venalia omnia metienda. Posteaquam vero di Vit med1am mensuram esse numum in Permutationibus, adequareque omnia, quomodo is res ipsas metiatur,quoque pacto acceptus mediuS rerum silmunc docet.sumitque in huiusce rei demostrationem domum,quae aedificatoris opus est,in qua sit A deinde decem minas vel nurnos in B: tu lectum fabri lignarii opus in C:& quia omnia numo a Umantur, domus minis quinque , lectus ver3 una aestimetur. Has ita positis quot lecti aequiparari domui valeant,ex numis ipsis agnosce mus nam cum quinque maniS aestimetur domus, decem minarum d1midium est: lectus verὼ cum vna mina sit dignus, lecima pars est decem minarum: decima autem pars dece m1narum est unamina: & dimidium,quinque minae sunt: dimidii igitur,id est quinque minarum lectus quinta pars est at domus quinque minis constat: lectus igitur domus quinta pars est.quinque igitur lecti domui uni aequiparabiles,compensabilesque erunt. 1d quod ex decem min1s in medio collocatis inuent tur. Ac mutationes quidem Vt in rebus publicis dictum e ante viventionem numi hoc modo fiebant lecti siquidem pro domo dabantur,&reliqua similiter . quid enim refert quinque ne lectos accipiat aliquis pro domo,an quinque minas,quanti scilicet quinque lecti ars 1manturξ His expliis catis postremd concludit,quid sit ius,inquiens, distributivum scilicet & emendativum: quidque eius oppositum iniuria, dictum iam est.
His ita definitis perspicuum est iustam actione inter assicere iniuria de assici med 1um quoque esse illud enim plus habere es hoc minus.
Si vis medium est pluris & paucioris,pluris item usurpationis,& paucioris acceptionis: seM1tur ut iusta agere dc iusta facere medium quoque sit inter plus usurpare,& usurpari , 1d est iniuria assicere & affici. quare pluris etiam usurpationis & paucioris acceptionis iusta actio,1d est δεκπιο
Iustitia vero non eodem modo quo aliae superiores Virtutes, mediocri
tus est sed ob id quia medij est iniustitia autem extremorum.
Cum ostenderit quomodo &sius & Iuste agere medium sit, & quorum medium : consentanee subdit iustitiam no eodem modo quo ante dictae virtutes,este me Locritatem . illae enim duorum vitiorum mediae intercedebant:.ignauiae dc audaciae fortitudo intemperantiae & stupiditatis tem perantia & reliquae similiter mediae excessus & defectus : iustitia autem duorum vitiorum media
minime est solam enim habet iniustitiam Oppositam,quae tam in eo qui iniuriam facit, quam qui accipit,cosideratur.qui enim infert iniuriam ,est ille qui plus habet qui accipit,est qui minus. pluris autem & paucioris medium iustitia ipsa est aequi effectr1x. nam quia equum agit equum autem est medium fit ut ipsa quoque mediocritas sit ob id quia medii & a qui est.
Ac iustitia quidem est qua iustus dicitur iusti operator ex electione, ac distributor tam sibi ad alterum,quam alteri ad alter Um: non Ita ut expetendarum rerum maiorem partem sibi, minorem alteri exhibeat, danosarum e contrarior sed aequum ex proportione distribuat,& alteri ad alterum simis 1a s ὸY Ae tu modo Iniustitia autem contra est, qua iniusti operator & d1stributor v-ctione Cr pro nusquisque dicitur. id autem excessus & desectus est vel utilis rei vel damnose praeter proportionem atque iccirco imustit1a excessiis est & defectus, compleotens quia eXUperationis & defectionis est.
egnosci vir. Recte admodum adiunxit ex electione Jpropterea. electio est, ' quae probri Virum exprimit, electioneque
244쪽
electioneque susceptae operationes. non enim qui iusta -Si Continuo est iustus: quippe cum posisit vel timore,vel aliqua alia re inductus quispa iusta agς ς ssed qui ex electione agit, is est iustus Descriptionem autem iustitiae hic apponit, habatum quςndRm eam esse inquiens, quo idonei ad agendum aequum id homines efficiuntur,quod in societate consistit. id enim significat eum inquit ac distributor tam sibi ad alteria,quam alteri ad alterum Jnam iustus ille est, qui siue intes cilio, distributionem faciat:quod pro dignitate Uniuscuiusque est,id quod Videlicet est aequum voletii que tribuit siue inter se & alios: non sibi ampliuS dz bOΠiS,manus de malis vendicat sed aequam id sibi,& illis portione tradit, qua in descriptaone manifestc Vel ex nomine d1stributivi iuris facit metione includit tamen etiam emendativum dum aequum ex proportione distributurum unicui, que iustum hominem inquit:& simul quem Odo dc quorum mediocritas sit iustitia , planum fac1t. iniustu, sane in bonis plus se per sibi sumit, in malis minus: iustus vero in omnibus, quod sibi proportione conuenit. est igitur iustitia habitus, quo homines efficiuntur idonei & ad agendum dZ ad eligendum ςquum id quod in distributionabus,& emendationabus consistitu mustitia autem econtrario,habitus quo ad agendum iniquum instruimur.
In se quidem exuperationis rei illius que absolute est utilis, 3c desectio
nis damnosa in aliis in uniuersum quidem similiter quantum tamen ad id spectat,quod ptaeter proportione est viro modo inciderit. 1 muste facti aute' p minus est iniuria affici, maius assicere.
Praeter proportionem appellat iniquum , id est plus de manus. si enim quod proportione constat, est aequus quod est praeter proportionem iniquum sit,necesse est . clarior tamen esset lectio,si locostamen θ particular enim Jponeretur,in hunc modum:quantum enim ad id spectat,quod praeter proportionem est &c.sensus autem est talis in se quidem distributionem iniustus semper cer to quodam modo exercet semper enim de Vtillibus amplius, de danosis minus sibi sumit at in aliis non certum aliquem modum seruat sed Vt cotingit,modd uni plus,modo alteri tr1buit: & cui hodie amplius indigne dedit,cras minus dabit:atque id quoque immerito,& praeter proportione. unde subiungit: inus est iniuria affici,id est minus habere quam pro dignitate conueniat, est in-so iuriani pati plus Vero quam conueniat,iniuriam facere est. Quanquam hoc alteram quoque ad mittere potest interpretationem: ut dicamus Aristotelem hac significare velle,licet iniustitia in a sciete de affecto consideretur,magis tamen eam esse in asticiente .minus en1m iniuste factum eius est qui afficitur iniuria,quam qui afficit. iniuriam siquide facere in nostra potestate est, e nostraq; prauitate proficiscitur:miuria vero pati in nobis no est, sed extrinsecus vel inuitis nobis euen1t J
De 1 ustitia quidem de iniustitia quaenam sit utriusque natura: de iure si militer de iniuria in uniuersum ad hunc modum dristum iam sit.
Didiit enim iustitiam de iniustitiam esse habitus, quales modo explicauimus .apposuit autem in uniuersum propterea quod particularia minime est prosequutus : nam in d1sputat1ombus in quibus de agendis rebus agitur,in uniuersum quid in quaque re fieri debeat,describi quidem po test,non tamen singula quaeque pertractari queut: ut quoad progrediendo unumquodque vel plus
vel minus,vel aequum er1t,definire valeamus. res enim ipsis eius generis sunt,ut in latitudine quadam consistat,atque ideo exquisitam ullam exactamque doctr1nam admittere non patiantur. De iniuria Criure ciuili,herili,Cr familiario cap. VI.
QVoniam Vero fieri potest ut quis licet iniuste agat, non tamen sit iniu
stus: qualianam iniuste facta qiuspiam committes in UnaqUa JUC In ' ' - 1ustitia iniustus cont1nuo esse dicendus est fur ne an adulter, an
latro an ita quidem nihil intererit. nam concumbere clam muliere quis posset non ignarus qua cum rem habeat non tame ex electionis principio , sed
, b ex affectu id faceret: qui sane iniuste quidem agit,non tame est iniustus . sicut neque fur licet furatus sit: neq; adulter,licet adulterium commi serit. sita mili modo etia de aliis. Quomodo sane retaliatio ad ius sese habeat , dictu iam superius est.
Dilucidior esset lectio,si in hunc modum diceret: quoniam iniuste factum est furari,scortari,
adulterari,sacrilegium committere,& Omnino omnia quae cotra leges fiunt: qual1anam ex his a
gendρ aliquis iniuste agit,& qualia item agendo iniuste non agitξsunt enim quaedam iniusta, qu
245쪽
licet agat aliquis,iniustus tamen non est . quomodo autem id fitῖ quoniam non ad actiones spectantes,sed ad finem cuius causa aliquid agitur,res ipsas iudicamus .nam qua iurenti gladiu furatus e1t, quo se ille erat interfHurus, furatus qu1dem esimon ob id tame Hr sed seruator potius tabeneticus est dicendus. neque est adulter,qui pecuniarum cupiditaLe cumlatuite mullere coniuea H, Ruarus.Cum interrogauerit autem qualia iniuste fadta aliquiS committenS m1uriu Saat . re'ponaei, an ita quidem nihil intererit id est ita quidem si sine ulla distinctioneM1camuS,nulla Viae Letur e1- se differentia,quin unusquisque qui iniuste quid agat,iniustus quoque erie IceQusali.ae Ianem quis respexerit,inius causa iniuste agitur,multos is inueniet, qu1dicet mIuri agat,ImuuITRmen minime sunt. cum verdinquiro non ignarus qua cum rem habeat JIdem est ac si a1ceret: scies quaenam sit ea cum qua concumbit, nuptam scilicet alteriusque uxorem, non tamen eu aQUACr. non en1m ob intemperantiam,sed ob pecunias,si ita cont1 gerit,cum ea rem habet.1mustus autem
est,qui ex voluntate & electione agit. nam qui non ex electione sed ex affectu agit, iniuste quidem se gerit,iniustus tamen ob id neque est,neque dici debet. . . .
'Non est autem ignorandum id quod nianc quaerimus & simpliciter ius, S: cita 1le ius esse. hoc autem est quod communionem vitς affert, ut liberis hominibus & aequal1bus necessaria susticiant: atque id vel proportione vel
numero. qUare quibus hoc non adest, inter eos neque ius ciuile esse existi
mandum est sed ius quoddam,& per similitudinem.
Cum superius demonstrauerit ius,alterum esse distributivum, alterum emendativum, quorum illud geometrica, ioc arithmetica proportione constaret multisque modis ius ipsum & Iustitia clicaturmuc de quo iure ac de qua iustitia disseruer1t,explanat: inquitque se de ciu1li aure intellige re. de eo enim questio haec est,utrum act1o sit iusta,necne:& virum v mcu1que 1uste facta sit distributio vel agrorum,vel pecuniarum,necne. de ciuili igitur iure nunc agitur quod simplic1ter,1d est proprie de vere ius estiquod etiam describentes,& stib oculos ponentes esse dicimus m communicatione vitae,ut liberis hominibus de aequalibus necessaria sufficiant. communicates enim inter se,& contrahentes homines rebus necessariis ad vitam instructi reddutur.posteaquam vero dixit,
quid sit hoc ciuile ius,subiungit, vel proportione,vel numero Jut proportione distributiuum,numero emendatiuum significet.eiusmodi enim est ciuile ius, ut liberorum hominum S inter se ae qualium societatem contineat,& conseruet: dum & distributiones ex proportione & aequalitatefacit & iniuste facta emendat: Sed vide acumen Aristotelis. Quomodo is d1cendo vel proportio ne vel numero, J indicauit omnium rerii publicarum species. dum enim inquit numero J popularis potestatis speciem notat:in qua numero sunt aequales omnes,qui publice administrationis par ticipes sunt ut in libris rerum publicarum clarissime explicat.omnes siquidem in democratia ae quales se esse aliis existimant:qu1ppe qui aequalitatem l1bertate metiantur: numero J igituI pC pularem statum indicat:reliquas vero duas spec1es paucorum : scil1cet principatum, de Optimatum, proportione J. si igitur huiusmodi est ciuile ius,quibus hoc no adest,id est quibus hoc non adest ut societate per recompensationem,& distributionem inter se vianturiin Dis ciuile ius non est,sed quoddam ius per similitudine ut patris ad fil1um,viri ad uxorem,serui ad dominum : inter hos enim no est ciuile ius,sed fam1l1are aut her1le qtue cuiusmod1 iura sint in rebus publicis declarauit
Est enim sus inter illos qu1bus et1am lex est: lex aute inter eos est,m qu I bus est iniustitia: 1udicium enim 1 uris & 1niuriae duudicatio est. In quibus
Vero est iniustitia,1n iis quoque iniuste facere est.
Inter illos,inquit,ius proprie est,id est ciuile ius, apud quos etiam lex est instituta: secundum quam in Vitae societate degut inter eos vero lex est,qui mutuo te offendere,iniuriaque pO1lunt afficere lex enim aequalitatem in societate conseruat,quam iniustitia laberactat & perd1L. nam inter quo nulla iniustitia potest contingere,ij neque lege,neque iure aliquo indagent.nec distributauo, nec emendativo nam si iudiciu quod ex lege adhibetur,diiudicatio est iuris de iniuriς,ubi non estnςς iniuria afficere,nec affici,ibi neq; erit ex lege adhibita disceptatio: quod ciuile ipsum ius est.
Non m omnibus tamen in qu 1bus est iniuste facere est etiam inius Illa. hoc autem est cum quis plus ex si1mpliciter bonis,minus ex simpliciter mali; sibi attr1buit.
Vbi est iniustitia ibidem est iniuste agere , vi superius dictum est: non tamen Vbi est iniustς agere,est etia inaustatia.in iis enim quae inuoluntarie agimus & non ex proposito, quaequς ex agno
246쪽
ratione,aut indigentia rerum necessariariis inest quidem iniuste agere jed non iniustitia. na quae ex electione proficisicuntur actiones,sicut explanatum fuit, ut laudCm meretur, aut vituperatio- - ορ-l impenem quemadmodu de eo inquit, qu1 licet perpetrarit adultCrixi, dultςxij xλmen crimen no subit: tu, ad agendsi quippe qui non ob intemperantia, qua: propria adulcerii est,ssed ob PecuniaS& Iucruid comiserit Postea subiun it, hoc autem est),id est iniustitia aute est,cum quaS pius ex simpliciter boni; mi nus ex simpl1c1ter malis sibi attribuit. simpliciter bona & mala ca appellat,quae suapte natura eius moili sunt ut vel bona vel mala dicantur,utpote facultates Jc potentJae: quemadmodum sunt diuit1ae nobilitas,paupertas,ignobilitas quae modo bona sunt Odd mala. nam & probo v1ro ad Vinutu D & prauo ad vitiorum operationem conferunt an quibuS sane operation1bus & felic1tas con si i& infelicitas. nam absque iis quae talia suapte natura bona sunt,non posse huiusmodi operata' ' tiones effici,nemo est qui nesciataquippe cum sine materia & instrumentis n1h1l vel bona vel malum effic1 queat.materia Vero & instrumenta sunt haec,qua: Vt facultates & potentiae,bona appellatitur: diuitiae, robur,nobilitari&caeter huiusmodi
Propterea no sinimus dominari hominem sed rationem, eo quoci sibi ips1 1d facit,& tyrannus euadit. est autem qui dominatur iuris ipsius custos: at si iuris,aequi etiam. Quoniam vero es ipsi nihil amplius videtur, si1 qui dem est iustusmon enim amplius ex simpliciter bono sibi attr1buit, nisi id
ipsi proportione corallen IatCIccirco alteri 1aborat. Qui, possunt homines iniuste agere,& de simpliciter bonis plura sibi attribuere, pauciora autem de malismossuntque tyrannidem inuadere,sii liberam habuerint potestatem quodcunque vo luerint faciendi propterea non permittimus,ut homo dominetur, sed rationem pro homine do minam constitu1mus.Appellat autem rationem principem probum , qui cum ratione 3c prudentia operatur: qui fane nullo modo iniuste ageret. qui enim re vera princeps est, & non falsid no
men principis dominantisque obtinet is iuris ipsius est custos,& aequ1 quod vel proport1one, vel numero ex1stit. uod vero inquit ed quod sibupsi id facit,& tyrannus euadit J non de ratione &princi ne probo id dici intelligendum est,sed de homine iccirco ita per i traiectionem legenau est.' ' Propterea non sinimus dominari hominem,eo qudd sibiipsi id facit hoc est plus de bonis, & mita ise malis sibi attribuit .hunc igitur dominari non sinimus,sed rationem: quia ea non sumit si bi amplius nisi id ipsi proportione conueniat,1d est nisi amplius sit apsi accommodatum . quando enim 1ustum fuer1t plus accipere,plus accipiet 1lla quidem,sed quod tamen proportione ipsi fue
Atque ideo iustitiam alienum est e bonum inqUItant, quemadmoci Umetia prius dictum est. merces igitur quedam danda est: ea autem est honor,& donum . qu1bus vero laaec sati S non fiant,lJ tyI anni efficiUntUr.
Causiam h1c affert,cur iustitia alienum bonum esse videatur.cu enim iustus pr1nceps iuris 1psus aequalitatisque sit custos qui autem horum est custos,n1h1l ampl1us sibi sumat, nasim quod auq' stum est,& quod ab alio quoque distribuente esset accepturus: persp1cuum est hunc auenum bonum efficere,ac conservare .ac propterea merces ei const1tuta est,honor & donum: ad eli corona tiones,imagines,statuae: id quod γὰαs a Graxis d1citur.1li1 vero qu1 honoribus Ac donIS hIs con tenti non sunt,tyranni evadunt- . - u C l
nullius enim erga sua simpliciter iniustitia est, possesssio aute, Sc libeii quo ad tantuli fuerint & non separati quasi pars quaedam uniuscuIUs Ue sunt: at
sese lςdere vult nemo : unde nullius erga se in Iustitia est. i Itur ne irae ciui te ius neque iniuria erit: qu1ppe quae & lege existant & Inter eo S, In qu I φ bus esse lex potes dat autem erant illi, quibus & dominandi, & obtempe randi aequalitas inest. Iccirco magis erga Vxorem,quam liberos &possessiones sus est: id enim est ius familiare: quod tamen a ciuili etiam ipsum diuersum esse constat.
Cum superius dixerit square quibus hoc non adest, inter eos neque ius ciu1le existimandum
est,sed ius quoddam,& per similitudinem Inunc quidnam sit id ius per sinulitudinem oridit e fe
247쪽
enim inquit herile ius ac paternum. nam c uile in aequalitate ciuium anter se consideratur. sed ne que seruo erga herum,quoad fuerit seruus,neque filio erga patrem,quoad sub patre manserit, ulla esse aequalitas potest tunc en m & seruius heri,& filius patris quasi partes quaedam sunt. quas laedetare potest nemo. siquidem neque seipsum quisquam laedit quὶ QDJm partem sita Ostendit,eum profecto se ipsum laedere manifestum est at seipsum offendit nemo meque parti igitur sui quispiam notacebat. inare neque seruum neque filium,utpote partem sua laed Ie qua spram potest . qucd si ius ciuile in iis est,inter quos incidit laedere & la diranter patrem autem & filium, herum & seruum, ut laedant,& dantur,non cad1t igitur ne c1uile quidem Ius inter apsOS reperietur. Possessionem au tem hic appellat seruum,qu1 m pollessionem alterIUS mancapatu S est, id est mAncipium. Cum verit. requit quoad tantuli fuerint Jad significat,quandiu ubet a parui fuer1nt, & nondL m ad aetiatem ea ib δπὸλυior adoleverint,qua ex lege a patre possunt emancipari quasi pars quaedam ipsius sunt.Inter hos igitur ciuile ius non est,sed anter eo S,m quibus est lex lex autem est inter eos qua & laedere , & lte di mutuo possunt: quippe cum lex eorum sit emendatrix,quq preter id quod debet,sunt: laesio autem est praeter id quod debet.quare fit,Vt inter quos non accidis laesio, inter eos neque praeter ad quod debet,quicquam efficiatur & 1nter quos etiam ad quod debet nihil fit,inter eos neque lex ulla esse possit. at inter quo S non est lex,ne ciuile quidem ius erit: quousque igitur tantulus fuerit filius, &seruus fuerit seruus, eousque inter patrem & filium, herum item & seruum ciuile ius nullum est. Quando vero S seruus seruitute,& filius patris subaectione per aetatem liber euaserit, atque ita area qualitatem fuerint consequuti tunc demum sub Ius ciuile postea veniunt. esse en1m inter eos lex ib Vm dici: HL potest,quibus est aequalitas,dominandi scilicet,& obtemperandi per vices nam horum alterum, id est dominari in us qui sub potestate sunt constituti, esse nullo pacto potest. 2CCirco magis erga uxorem quam erga liberos & seruos ius esse inquit, propterea quod Varo erga Vxorem aequal1ta quaedam est 1n eo quod utrique l1beri sunt inter hos enim familiare ius incidit,quod d1uersum esta c1u1l quippe cum non in ciuili aequalitate consistant,Vt vicissim & dominentur & pareant: sed semper dom1nar1 virum necesse sit quanquam In nonnulla quoque mulier ipsa habet potestatem, in anc1llas videlicet: earundique reru quae importantur curam sustinet,ut fatuae sint,& custodiatur. Triare naturali Crlegitimo, cap. VII.
Iullo autem ius aliud naturale est aliud legitimia: naturale, quod ubi b
cunque eandem vim habet,& non quia vel Ita videtur,vel mmimede gitimu qUod a principio utrum hoc an illo modo fiat, nihil referti ubi vero fuerit institutum,refert Vt m Ina captiuos redimu ut capram sacrificare, non duas oues ea item quae de singulis sanciunt,ut Brasidae sacrificare: nec non ea quae sunt decretorum similia.
Vbicunque, id est apud plerosque qui non peruersi sunt,sed secundum naturam sese habentina apud eos qu1 ferinum in morem V1uunt,prorsiusque excaecatam mentem habent, ac solam brutorum voluptatem sectantur,nullum naturale iUS est. Est igitur naturale ius quod apud plerosq; seruatur ut Deum colere parenteS Venerarizopem ferre indigentibusnerrantibus viam mostrare uap- siosum erigere,ac subleuare:& huiusimodi caetera. Cum dixerit autem naturale ius esse quod ubique eandem vim habet,subdit: & non quod vel ita videatur, vel minimeJ ut videl1cet a legali seu legitimo distinguatur . non en1m naturale ius ex eo est,quod vel visum fuerit al1 quibus,vel no v1sum fuerit: sed leg1timum,id est ciuile ita est. nam ciuile aus a principio nihil refert,vtru hoc an 1llo modo statuatur: sed ubi positum atque institutum fuerit,multum fane refert. Fratrem enim cum so Tore concubere cum a princ1pio esset indifferes,posita lege ne id fieret,multu referre postea apud Omnes videtur. Captiuos item Vendere quomodocunoue & quant1ctique Voluissent Victores, qui eos ceperant prius licebat: sed polita deinde lege Vt Vna mina tantu VaeTundarentur,non alio pre Clo nisi mina una redimi poterant. Capram autem facrificare & non duas oues exempli causa positum non ab historia aliqua sumptum V1detur.Sacrificare item Brasidae Lacedaemonio,vel non sacrificare antea erat indifferens postea vero quam institutum fuit,Vt ei tanquam Heroi sacra fieret, s*qui id non faciebat,mulctabatur .neque solummodo haec ad ius legale spectat, sed illa quoque decretorum quorudam similia quae ψηφιο ματαίου appellat,id est quae decretis & plebiscitis facienda mstituuntur. nam neque haec natura sunt, sed lege & Institutione nostra ex Illanc.
Sed nonnullis omnia esse huiusmod1 videntur: quia quod est natura immobile est,& ubique eandem vim habet: quemadmodum ignis qui δ
248쪽
hiae Sc apud Persas uritu ura vero moueri vident at hoc non ita est,sed quo dam modo. quaquam apud deos fortasse nullo modo est: apud nos autem est quoddam etiam naturale quod mobile sit, licet non omne: sed est tame
aliud natura,aliud non natUra.
se leoalia nullumque ius quod sit naturale reperiri propterea qudd omne quod narura est immo bile sit & immutabile nam ignis qui calidus natura est,non usi his tantum m partibus calidus, in Regypto vero & Persia minime: sed & illic & ubique vim suam calefaciendi habet, atque adurendi. at ius omne mutaturiquare nullum ius naturale est,sed legale omne,ac ciuile ubi huius opinionis causam explicauit, inquit at hoc non ita est,sed quodam modo Jad est non est absolute verum id quod nonnulli dicunt,ius omne mutari,sed quodam modo ius immobile est,atque immutabi Ie .apud enim eos qui in naturae terminis persistunt, neque peruersi sunt ac deprauati, immobileius naturale 1eruatur apud eOS vero qui praue ac praeter naturam affecti sunt,mutabile esse reperi tur Vel ig1tur ita intelligendum est,uel alio modo verba haec sunt interpretanda: ut dicat,non esse simpliciter verum,omne quod natura est, esse immobile,atuue immutabile: quippe cum quod na tura est,quodam modo sit 1mmutabile,absolute vero,ac simpliciter minime nam quod est natura le,sua ipsius natura immobile cum sit, mobile est ac mutabile apud eos qui rebus ita non utuntur, sicut natura comparatum est.quod cum inquit,simul ostendit quomodo naturale ius ubicunque zo eandem habere vim dixerit.significat enim se ubicunque intelligere no tam apud omnes, quam apud eos qui secundum naturam sese habent:apud quos naturale 1uS immutab1le conseruatur. naetiam quod secundum naturam bonum est,1ta est bonum,ut omnibus 1llis prosit talummodo,qui in naturali constitutione perseuerant,n5 abitute omnibus. quemadmodu quoq; quod natura est dulce,dulce ita est,ut Omnes eos qui sanitate praediti sunt, dulcedine afficiat. At vero cum inquit quanquam apud deos fortasse nullo modo est)spectare ad Platonis opinionem videtur, i inter deos quoque ius esse existimabat,atque ante apsiam eam quae per se iustitia dicitur, quam αυτο si και συνκμ appellat.si igitur est,inquit,apud deos ius hoc quod αυτ doli κωορ, id est per se ius di cunt,nunquam id sane mutatur neque aliis diis est,aliis non:propterea quod omnes eodem modo sese habentesmilesque sunt,neque deprauatione Vlla peruertuntur. Idem hominibus eueniret. si
5 se enim omnes naturam suam minime deprauatam conseruarent,siecundumque eam Viuerent, nemi
ni dubium est,quin apud omnes ius naturale perpetuum atq; immutabile inueniretur. sicut enim in naturaliter affectis corporibus dextera manus aptior est ad operadum ac validior sinistra in iis vero qui praeter naturam sese habent,econtrario sinistra esst melior qui sane multo sunt pauciores: sicut item bipedes Omnes sunt homineS, duobusque oculis praed1ti, ac quinque digitis,qui st1li cet naturali hominum procreatione Orti suntmon ita Vero qui praeter naturam, & prodig1ost na stuntur sic quoque inter eos qui in natura sua perstitere,neque ex ea sunt exinrbati ac d1mollina turale 1us immob1le atque immutabile conseruatur. Quare non debemus ab 1is qui male & preternaturam assecti sunt,sed ab iis qui naturaliter sese habent,naturalis iuris iudiciu scimere .apud nos igitur naturaicius mutabile esse omne videtur, eo quod illi qui eo utuntur, deprauati, ac praeter
Quidnam autem sit quo a natura est,ex 11ς quae possunt aliter sese habere:& quid non naturased lege dc institutione, siquidem utraque mobilia simili modo sunt: perspicuum est. de in al1is quoque eadem determinatio
accomodab Iriar. natUra en Im dextera manus pot1or est: licet feri possit, I tonmes ambi dextera sint. Iura vero ex institut1one Sc utilitate sim1lia men suris sunt mon enim ubique sunt aequales vinariae & ir Umentariae mens irς, sed maiores sunt ubi emunt: ubi vendunt minores. si Tmli modo non natu
ratia , sed humana iura,non eadem ubiqUe sunt. nam neque respublica a pud omnes est eadem : sed Vna tantum ubique ea est secundum naturam, quae optima est.
Posteaquam,inquit,& naturale ius immutatur,& legalemam si quod natura est mutatione admittit,multo magis quod lege constat: quo modo cognoscemus illud,etiam si forte mutatum fue rit esse naturale, hoc autem legitimumῖvel si nondum mutata sunt, possunt tamen mutari,quo pacto naturale a legitimo poterimus distinguere Θ atque huiusmodi quidem est quod inquit, licet
249쪽
M1chaelis in Morali iam Ar 11 C.
verba Dori ira Plane exprimere videanturivi proptereae sententiam essiciant obscuriorem . na quasi asserendo perspicuum inqui est qualenam ius natur a fit, quλle itema ge, Icet , traque ea HSi', Qua sse se habere alaer possint. ex aliis enim quoque habery bums C rei dCterminatio ac definitio potest nam ciuemadmodum ex iis quae secundam natiuam sese habent, iudIcamus quςnam manu ς
aptior sit & validior id est dextera uae item ineptior & imbecillior , id est finistra : quan uis fieri
He cum Quod populari administrationi conducit,non idem necessirid vel optimatum, vel paucorum principatui quom virle sit. Nam eii aliud sit ius & utile populo,aliud opt1maissius cum mc1- dii ut vel optimatum status in popularem,Vel popularis In Optimatum transmuterur,1llas de causis uuas m rerum publicarum libr1s exponit Ar1stotele Sr legitima quoque ipL1 Iura 1mmutar1 necesse ost Non sunt autem eaedem ubique & apud Omnes respublicae, propterea quoa non natura, sed te re consistunt & institutione unde eiusmodi etiam aure Utuntur. opt1ma tame reipublica que auten ea sit in rebus publicis dixit:. semper & apud omnes qui In natural1 constitutione , affect1o neque fuerint,eadem est. .
Vnumquodque aute ius de legitimum ut uniuersalsa se Ie habent ad pas licularia. nam quae aguntur, multa sunt: illorum autem Unumqtrocique est unum: uniuersale enim est. initaste autem factum & iniuria iustifi atro item& ius inter se differunt: 1 niuria enim cum natura sit Vel constitutione cu Ac, iniuste factum euadit: pr1us vero qHam facta fuerit Iniuria latum modo est. nam ubi est facta iniuste factum dicitur. 11mIl 1 modo et1am 1 ustificatio.
Leoitima inquit & iura ad particularia quae secundum ipsa aguntur ta sese habent,ut homo muniuersali ad particulares homines, Socratem,Platonem,Aristotelem & imgulos alios. Commune soen1m 1us & legitimum quod scriptum est ac praefinitum:vir dedum esse depositum: ut coronatione honorandum eum,qui pro patria fortiter se gesserit particularia autem, ut Socrati a Platone esse reddendum depositum,& hu1c ab illo,& alteri ab altero. In stagul 1s enim hom1nabus actiones sunt de qu1bus omnibus ius illud tanquam comune denominatur,quod reddedum esse depositum in uniuersali praecipit.post haec qu1d inter iniuste factu & iniuriam intersit, aust1ficata onem 1tem& ius exponit iniuriam esse inquies seu miurium,quod αδ κορ ipse appellat,quod vel natura vel constitur1one,id est lege constat.quod enim in Uniuersali praefiniῖUna est ac cost1tutum rat1one ut non furari iniurium est sed cum id 1n actione ab aliquo factum fuerit,non est amplius 1n1unu sed iniuste factum d est si ut is,quippe cum in particular1bus iam cosistat.simili modo 1us uniuersale est ac praefinitu iustificatio vero,quod ὁ καιωμα vocat,quando tu S apsum ac iustum m par - oticulari efficitur.
Sed id tamen quod commune est potius 1 uste factum: iustiscatio vero
iniuste facti correctio vocatur . horia autem sigillatim quales nam quot specieS sint,ac circa ouae versentur postea considerandum est.
Quoniam diYit iustificationem ess e id quod secundum uniuersale & definitum ius agitur: nucquasi seipsum corriois,& inquit: in uniuersum tamen Omne quod lecundum definitum ius ag1'r, iustὶ factum dicatur,siue in distributione,sue 1n commerciis consistatriustificat1o vero 1niuste fa cti ςQrrζctio appelletur,id est poena & mulcta quae ob iniuste factu aliquod exhibetur,quod Gre Vi δκαιωμα dicunt . in quam sententiam illud quoque dictum est iustificabit Cor1nthum up xζr,id est castigabit,& corriget: quod grece dicitur, c αιω- ,π κόρινθον ο ζως .iustificatio igitur est iusta actio quae erga iniuste agentem efficitur qui enim reddit depositum iuste agi Uar qui eum qui non reddit depositum castigat ac punit, iustificat eum qui iniuste egit: atque est actio eius qui depositum reddidit,iuste factum id est δκαιρ σιραγκυ triae ius autem qui punit ac castigat,iustific tio Vbi hoc di it,quamam & quot inquit, sint species & iuste,& iniuste factorum, S in quibus &quomodo e istant, postea considerandum est statim enim post haec nonnulla breuiter tae ipsis his subiungit,quae postea latius explicat cum inquit: . . .
250쪽
De triplici nocumento quod estis irrogatur. QT. VIII.
CVm iura vero & iniuriae sint ea quae diximus: & iniuste agit, & iuste
quispiam, cum sponte agit. nam ciam inultus facit,neqtie imustὸ neq; iuste aσere censendus est si1 eX accidetvaccidit enim, Ut ea quae agut, vel iustassinx et iniusta. At iuste vel iniuste factum spOtaneo & mu 1to de finitur. Cum enim spontaneum fuerit,VituperatUrztUncque eciam est i muta
ste fact iam Quare fit ut iniustum quide esse quippiam possit, quod tamen
nondum 1n1uste factum sit,nis1 Id etiam affuerit,ut sponte iactum sit.
Ex iis inquit qui vel iuste vel iniuste agunt,nonnulli proprie id faciunt, nonnulli improprip. quicunque sponte iusta agunt,proprie:qvi non sponte,improprie agunt, & eX accadent1.ut al1aa1t auste actioms species,cum quis sponte & ex electione ia, cu mu1tus agit. siund1 modo de 1n1uste factis dicendu est hic igitur quinam sint, qu1 propr1e Vel improprie & ex accidenta,vel 1must Oat vel iuste,definit simulq; 1d quod paulo superius dixerat,explanat:fieri posse in ens ut qu1Ωplam iniuste quidem agat nondum tamen iniustus sit. nam cum qu1s sponte 1usta agat vel 1musta, proprie vel 1ustὸ vel iniustὸ agere dicendus est . cum verd vel princip1s vel Dud1cum t1more 1uste se gerit exempli causa depositum reddit: iustam qU1dem rem Iacat, Ied eX acc1dent1 tamen,pro- 'Θ pterea quod l1cet iustum sit id quod egit,id est depositum reddere : ipse tamen si princeps aut1udex permisisset,id minime fecisset quemadmodum si 1ussu pr1ncipis non redderet ,1n1ustam rem ageret, non tamen 1d iniuste factum esset existimandum:quippe cur sicut dictum est, Ipontaneo de inuito iuste & iniuste facta metiri debeamus.
AD pello autem spontaneum quemadmodum etiam prius dictum est, illud quod in sua quisque potestate situm cognosceS, neque IgnoranS agIt,
aut quem,aut quo,aut cuius:id est aut quem Verberet,aut qua re, aUt CUIUscausa:& unumquodque illoria , non per accidens,neque per VI m. Vt 11 qUIS ' apprehensa manu 1psus alium verberet non sponte autem ipse Id faciat. noest enim in ipso fieri etiam potest ut qui verberatur,ssit pateriIpse atatem nominem eum quidem esse, aut ex pra sentibus aliqUem 1clat, patrem tamene se 1gnoret.ssimili modo quoque de illis quorum causa quippiam ii definiendum est iis Que uuae ad adtionern totam spectant.
O u11 in tertio hu1us oderis l1bro de spontaneo & inu1to abunde dixit Aristoteles: non opus
est zsic longius hac de re iussi quae ad propositum facere
mctariis q extant ad propositorii explλnationem AO iuste factu definiri,de 1is nos quae superius 1n tertio de spOtaneo & InU1to 1am λ , facit.Na cu duple: sit inu1m quod scilicet vel v1 vel 1gnorat1one fit,spotaneumad quod neqv1,neq; ignoratione efficietur.id aute non fit per vim,cuius principium in ipse: latia min1- 1gnorat qui sipia per quae&in quibuS actio sit 'd DO pGς ςX benim peccat ex eo quod uniuersalia ignorat,no peccat ex ignoratior i ram; Deccat ato, illud est spontaneu, quod neque per vim, neq; ex Ignoratione patriu
r rca Ouae agitiid Quod agitiper quod agi tacuius causa agit: queadmoda ag1t. Qui agit, estum operatur re psam efficitivi qui interfecit,vel furatus est. Carca que agit sint 1lli qu1bus res sa efficitur ut interfectus & res quae furto ablatae sunt: circa eos en1m Vel cardes, vel furtum co- ttitur.Quod agit,est vel caedes,vel Opsi surreptio,id est furtu,Vel furatio ipsa.Per quoa ag1t,In- st ues medium quo quispia caede perpetrauit, ut ensis vel lapis,atque limusta CdI acatanis est ob quem agit rq exempli causa dat aliquὶS am C CRP VS NJ .lieri quam amat, 'veneficium,Vt in amorem eam illicIat siuea vero in insaniam