장음표시 사용
251쪽
υπνοιὰ A medicamentum aliquod tanquam soporiferum .is vero qui id sumit,moritur:aut si in eade* areuo la de soporifera de leta 1a medicamenta inhiat,& letale quispiam pro soporifero sumpserit, aegro- toque tradiderat, qui ex eo pereat. Quemadmodum autem agit,JSΠOrat aliquis, cum leuiter existimat se percutere,& vehementem 1 tum infligit:atque ita euenit, Vt Vna cum Vena arteriam etiam secet,& feriat. Ac singula qu1dem in qu1bus actio consistit,qUaeque in ignorationem xeniunt,huiusmodi sunt. ex iis autem ea qui agit ignorare,ut inquit,nullus potest. quo enim modo,si tu fue- τὶ S ille qui agit,& compos mentis sis, ignorare po1les te ipsum esse eum qui agit Θ nam id tu 1 entis hominis esset,& insani quem etiam si carnes suas roserit,iam 1e esse offens Iem tuum,quam si bi inferre se damnum illud,cruciatumque ignorare posse nemini dubium est .at qui sanae est mentis, nunquam neque se agere,neque Mid agat,1gnorabat. Quocirca Omnia haec in tria contraxit, i, quorum nunc facit mentionem.qui enim id agnoscit, circa quod act1o est,& instrumentum quo agit,& cuius causa agitiis sponte agere dicendus est:quippe cum id quod inuitus quisp1am agit,ex ignoratione aut alicuius aut omnium horum efficiatur. 1n tertio enim libro reliqua etiam omnia ad tr1a haec reduci demonstrauit Cum igitur dIxerit cognoscenS neque ignorans agit,aut quem, aut quo aut cuius causa J,subdit non per accidens,neque per Vim J,id est in quibus spontaneum neQue per accadens fuerat, neque per Vam. non enim idem est quod per accidens fit, aut per vini, sed d1uersum . nam cum causa & pr1ncipium in ipso est,per Vim facere quispiam aliquid potest: vi
exemplo patet,quod sub1ungIt. Si enim quas apprehensa manu mea patrem meum I et beret, principium qu1dem in me est quia manus qua pater meus caeditur,mea est: sed ego tamen Ia coactus io id facio atque iccirco inuitus nam 11 manum ipse movens id facerem sponte facerem. atque hoc est non per vim .non per accidens autem intelligitur,cum singula quaeque cognoscimus .per accidenS Vero haec cognoscunt 13 quorum 1gnorantia factum reddere muoluntarium potest, ut 1p1e Ostendat: qui enim patrem in nocturna pugna Verberat, agnoscἱtque esse hominem eum quem percutit, non tamen esse patrem suum liu us per acc1denS circa patrem actio est: quippe cum cir ca eum tanquanr hominem per se,tanquam patre per acciden S agat: Vtinuitus hoc modo erga patrem contumeliose se gerat.simili modo qui veratrum agnoscit esse Veratrum, sed vim eius purgadi ignorans somnum inducere exist1met,idque quasi stomniferum exli1beatris 1llud cuius causa agit per accidens cognoscit per accidens etiam scit,quUaculum quod emittit,licet esse iaculti non, Ignoret,esse tamen , pra erratum nescit .non est igitur actio ea spOtanea in qua particularia & singula in quibus actio ipsa sit per accidens cognoscuntur . nam quae per se cognita spontaneam a- o
M=qμφ fς ' ctionem efficiunt,ea si ex accidenti cognoscantur,factum minime spontaneum reddent. Vbi haec fr0 iη ς pi ς LYit in uniuersum postea sub1ungit, simili modo, inquiens, de illis quorum causa quippiam sit, Alii sim s tm definiendum est,iisque quae ad act1onem tota spectant,id est de eo qui agit: circa quod agit quod agit,per quod agit: cuius causa agit & quo modo ag1t.
Quod aute ignoratur,aut non ignoratur,non est tamen In ipso, vel per vim fit inuitum est. multa enim ex iis quae sunt naturascientes etiam agitamus & patimur. quorum nihil neque spotaneum est,neque multum: ut se nescere,Vel mori.
Cum iam quid sit spontaneum,dixerit nunc quid sit inuitum subiungit: esseque id inuitu in- 4oquit,quod ex ignoratione agitur,a ut per Vim eorum quae in nobis sunt. nam quaecunque ignorantur,aut si no ignorantur,non sunt tamen in ipso,scil1cet agente,id est non ex pr1ncipio quod in ipso est,sunt,sed per vim unuiti ea agere dicimur. quod enim inquit vel per vim J ita est intelligen- du,Vt vel J pro sed)interpretemur .quod enim no est in ipso, sed per vim fit,id inuitu est . Multa
etia ait esse naturalia,quae licet a nobis minime ignoremur,neque spontanea esse, neque inuolunt ria tamen dicuntur,quanuis sint etiam in nobis, sicut dictum estrin nobis en1m eoru est principiu neque ignorantur, , fiant. Atque ea sunt,quae secundu naturam fiunt: ut alimenti concoctio,
hoc loco gre digestio ,niutatio: senes ere ite,& mori.tametsi queadmodum veru est & perspicula, huiusmodic codex Omnaa fieri qui 1gnoret,esse nemine : ita fortasse ea in nobis esse concedendum non est. ob id e-bet nim & Poeta ille diesit. spσι , sed legera Cum nanque mortales crearit nos parens dum forte Naturam abiS nulla non huc tendere εκκρισις.i. ex Inest potestasmam cogit necessitas.
cretio. Sed id quod per accidens fit tam 1n iustis quam in iniustis simili modo contIn It. nam sicut siquis 1nuitus & timore inductus reddiderit depositia, is neque iusta agere neque iuste iacere dice lus est,rusi per accidens: sic pari
252쪽
modo qui coactus & inuitus non reddiderit per accides iniuria assicere , δί
m1 usta ao ere est dice lus. Ex spontaneis atatem alla cum ele Ione agimus, alia sine esectione cum electione ea agimUS,RUG2 p consultaUImus sine e lectione Quae nulla praeconsultatione adhibita facimus.
Cum superius dixerit,ea in quinus est actio,fieri & per se & per accadens posse,quorum alte rum efficit ut spontanea , alterum ut inuoluntaria actiost Ostendit h1c tam m1ustis quainm1nta iustis reperiri hoc quod per accides fit qui enim al1Mad rusta agat multus & timore Inductus , per accidens iuste agit propterea quod ea agit,quibus accidat ut 1usta sint, & non absolute & proprie sunt iusta. nam non sponte,sed Ob timorem ag1t.Verum etiam 1lle q- muitus qu1ppiam inlutre Iacit in qu1 non reddere depositum cogitur,per accidens agit quia acc1git,ut ea re S quae agitur,1nIusta sit non absolute & ssimpliciter est iniusta. absolute enim & simpliciter 1niuste agere est,cu quis sponte ag1t,non inuitus,& coactus Quoniam vero iam probauerat iuste agere & Iniuste,m spontaneis rebus consistere differentiam quandam eorum quae sponte fiunt, subiung1treorum In qu CSquae sponte aguntur,alia cum electione nos facere:alsa ine electione. ae enim per aram fiunt,l1cet sponte efficiantur,inconsitate tamen ac sine praemeditatione feri consueuerunt.
Verum cum tres sint laesiones, quae in societatibus eueniunt: qime cumao ignoratione fitant,sunt peccata,cum neque qUem,neqUe quod MeqUe qUO, neque cuIus causa exissImauerat quispiam,ea egerit:.Vel enim non e Ile peI- ciniuriam,vel non hoc,vel non hunc et non huius causa putauit: sed accI dit,id cuius cata a minime putarati verbi gratia,non Vt Vulneraret,ieci It AI mularet: aut non quem aut non s1cut Volebat. Quando I gittar prSdter i allo' nem euenerit laesio,' infortunium est: quando vero non praeter rationem, πιν μα' sed si1ne tamen vitio, peccatum . peccat enim quisque cum in Ie pr c 3o pium causae habuerit: In fortunate eg1t,cum extrua secus. At cum cognosces
qui de sed sine tamen praeconsultatione agit quispia, iniuste factum est: visunt quae ex Ira fiunt alusi, affect1bus qua necessar1jMaturalesque homin1-bus accidunt. qui in his enim laedunt,& peccant,iniuste quIde agiant, funt que haec iniuste facta. nondu tamen intulfi ob haec, neque prata I 1p11 nomInes habentur: quippe cum laesio ipsa ex prauitate minime euenerit . diam cum ex electione laeserit quispiam,tunc demum iniustus ac praUUS et t.
40 Cum paulo superius dixisset horum autem sigillatim qualesnam & quox ας si δς ς;
sio sit inius 1lia,quomodo item non sit.Nam helaoneS aliae ex agnoratione e taliae ex cognit1one & sponte earum autem quae ex IgnoratIone dipinato es c1untur aliae inuoluntariae qu1dem sunt,non inopinato tamen re . runtur .Cum dixer1t autem laesiqnes quae ex ignorat1one 1nteruntur,commm
sucuerit, de improu1so aliquem forte quadam occurrentem emisso 1am Lelo V ulnea an haec ens Q alcue huiusmodi caetera inexpectat preteterque Opin1onem euenerunt. Nunquam Ses uispiam,illac transiturum esse aliquem,Qua nemo Vnquam transue I uuS fuerat. at qUab ignorante essiciuntur, non sunt tamen inexpectata,& prieter rationem dicuntur peccata & er-fo nam qui in v1a illa aut loco ubi multi versam consueuerunt, vel esse possunt, sagittand1-- rem exercendo aliquem serit,peccat atque huiusmodi laesio peccatum nominatur. peccat enIm, e cum 1n se quisque principium causae habueritan ipso siquidem fu1t pr1ncipium , qtaaL '
253쪽
sciens quidem quispIam agit,sine tamen praeconstillatione:Vt quae ex ira,necessarusque & natura libus affectibus committi consueuerunt.Naturales affectus lunt,amoreS,doloreS, metus: necessa ri 3,fames & sitis qui enim aut ob magnum dolorem aliquem laedi traut timore perculsus,amici arcana evulgar ac prodit: aut vehementis amoris st1mulas incitatus aliquem percutit: aut fame vel siti afflictatus quippiam furatur sis iniuste quidem agit,miustasque actioneS committit,nondu tamen iniustus ipse est propterea quod non ex prauitate agit, sed esse quodam modo coactus vide tur. ΙΠIustu S Vero tunc erit,cum null1s neque necessariis neque naturalibus affect1bus impulsus ex electione ea aget. Atque haec tota horum verborum sententia est. quod vero in principio inquI CVbi neQue quem,neque quod ,neque quo,neque cuiuS causaJ ita est intelligendum Vt L quem deum dicat circa quem est actio. Vt patrem: quod J actione ipsam:ut si qui evulgat arcana & myste toria,esse ea mysteria ignorarit: quod instrumentum, ut iaculum: cu1us causa 4 finem ipsum:ut qui non conciliare amorem Veneficium aliquod,sed infamam inducere ignorauit. sicutJ autem mo
dum significat: ut leuiter,non VChementer.
Quocirca recte ea quae ex ira fiunt,non esse ex prouidentia iudicantur:
non enim principium affert,qui iratus facit, sed qui ad iram prouocauit
Qui ob iram fecit,sciens quidem fecit & sponte,non tamen praemeditatus, & cum electione. cui enim contumelia fuit affectus & propterea vulnerauitmon in se habuit principium cause,sed ab eo accepit qui contumeliam intulit.ille enim prouocando causiam praebuit,ut ad ulciscenaum
Praeterea neque hic factum sit necne, sed iure ne an iniuria factum sit cotrouersia est: ira liqu1dem apparens iniustitia est. non enim sicut in comer cus,factum ne sit contendui, Vbi necesse est alterum prauum omnino e1se, nisi ex obliuione 1d faciant sed de facto cossentientes, iurene an iniuria id fa
citum sit lit1gant: quod qui insidiose fecit, minime ignorat. quare alter iniuria se esse affectum putat,alter minime
declarant.qui enim ex electione egerunt,negant 1e seca11ere1tque inter hos controuersia,fecerint- SOne1d malum,necne .nam cum accusatoreS ab illo id factum fuisse contendat, ille inficiatur,ac ne
gat factum. at qui ex ira quippiam fecit,non ad negat sed confitetur, & iure se id fecisse affirmat: quippe qui lacessitus iniuriam ex indignatione fuerit ultus. Apparens enim,id est patcns atque a perta iniustitia ira est.nam qui in commerciis laedunt, de facto litigat: quippe qui insid1ose id se cerint,alieri reddidisse se debitum contendentes,alteri se non recep1sse quorum alterum omnino esse malu necesse est:vel qui dedisse,vel qu1 no recepisse se affirmatmisi id ex obliuione faciat. naoui oblitus est,se vel non dedisse debitum,vel creditu recep1ssetis etiam si cotendat, malus no est. O ui vero ob iram laedunt,factum cofitentutased iurene an iuiuria factum id sit, inter eum qui e git,& eum qui est passus,quaestio est. si igitur qui ex electione mali aliquid perpetrant,fecisse se id minime fatentur qui vero Ob iram agunt,fatentur qui ex ira agunt,proculdubid ex electione non oagunt. atque hic est sensus. Quod Verd inquit, J A R E alter iniuria se esse affectum putat, alter minime J de illis est accipiendum, qui ex ira vel laeserunt, vel laesi sunt. si enim alter iniuria se esse affectum alter se minime affecisse ex1stimat:perspicuum est inter eos esse controuersiam,num factum sit necne aliquid. nam id constat sed utrum iuste id an iniuste factum sit, existimandum.
S 1 autem ex electione la erit, iniuste agit:& ex h1s 1a in1uste factis iniustus est, qui iniuriam facit: cum vel praeter proportionem fuerint,aut ς quu. simili modo etiam iustus est unusquisque,cum ex electione iuste egent. iuste agit autem,s 1 tantummodo sponte agat.
Cum Ostenderit eum qui ex affectu quippiam egerit,nondum esse iniustum: deinde subiungit quod cum his conuenit,eum esse iniustum afferens, tui ex proposito & electione laedit, dum aut plura de bonis sibi attribuit praeter proportionem, aut plus usurpando aequalitatem ipsam transgreditur.ita enim intelligi debet,quod inquit, DC v M vel praeter proport1one fuerint, ut aequu. JQuare efficitur,Vt iniuste agat,sitque iniustus,qui ex electione laed1t : qui autem sciens facit, sed non ex electione,iniuste agat etiam ipse,iniustus tamen nondum sit. Idem de iusto sentiedum est: qui enim praeterquam quod scit,ex electione etiam iuste agit,is est iustus. qui Vero licet no ignoret,non tamen ex electione iusta agitiis iuste quidem facit,sed iustus tamen minime est.
254쪽
At ex iis quae inuiti agimus,alia ignoscend sunt,siam immernam que
non modo Ignorantes,sed ex ignorati De C mmytt GS , sent ignoscenda: quς vero non ex Ignoratione sed iSnorantes facimuS, CX atactu tamen ne due naturali neque humano, ema digna minimς sunt .
t hos dicitur gibbransque git qui veid scit vnruersale,id est mala esse adulteraum, legibusq;
inter um,eam Ten Qua cum rem habet,viro esse iunctam agnorat: 1lle Ignorans m1n1mc est, sed ex ignoratione tamen coniugilicum muliere concumbit.Ex 1gnorat1One 1g1tur ea neri 1nqvit, ui ou1bus particularium alὶquid in quibus est actio ignoratur que vel proprie navit1 dgere d1cebamur.ignorantium autem ea sint peccata quae circa uniuersalium ignorationem versantur Sed aduertendum est hic Aristotelem omnia quae praeter electionem fiunt,muolunt 1a appellar ,Futamen paulo superius ea quae ex ira agerentur,spontanea, sed non ex eiect1one esse a1X1Hec eqmirum esse id debet,si haec & spontanea es se,& inuoluntaria dicat: quippe cum quaten us no ignoratione fiunt, spontanea quatenus no ex electione, Inuolutaria esse videantur. ex1ΠΠ' multi agimus,ea sunt venia digna,quae & ignoramus & ex agnoratione et1Z c1mu S. ea emoui neQue viuuersale neque particulare cognouerit,& ob 1d peccauerat: nemo est qui agnoλdum non Putaret.ea vero quae non ex ignoratione particularaum commatiuntur,sed ab ag 'ora -
ex affectu fiunt si tamen ex affectu neque natural 1,neq, humano prose a iumnta venia indigna habentur.naturales aute sinat,sicut diximus,affectuS, Iame S, 1t1s.l Umam, , imor amo ,misericoresa,atque huiusmod1.non enim qu1 ob famem absolute aut 1itim, necessi norun inopiam & cupid1tatem peccat,venaa ind1gnus est sed qui certu quendaciburri aut Potum apoetit: erbi causa perd1c1s c es,aut vinsi dulce,& propterea peccat: Ven1a non meretui. De eo quod est pati migriam .. . V p . ', γ
Vbitare autem quispiam pos sex an fatis de facienda patiendaque imaria definitum sit: ac primu an sit id quod Euripides dixit: absitarde in
quien S, dio Q lo modo parentem occiderim,exponam breUI. Volens volentem vel nolentem non volenS: Vtrum re vera neri possit,ut sponte quis 1am murIa assiciatur,necne: an o mne id inuitiam si1t quemadmodum in1ucia assicere quoque Ipontaneiam totum est an spontaneum aliud,al1ud ssit anu1tum umiu modo UOUI cando. iuste agere enim spontaneu totum est ut merito utroqUe modo op
poni debeat,& miuna assici & iustificari: ut vel spontaneum vel InmtUna
255쪽
iniuria affici inuitum est,ut patebit. Quod autem dixit Dabsurde J inquiens, id potest vel ad Euripidem referri,ut absurde dixisse Euripiciem intelligamus: Vel in Vniuersum ita dictum esse,perinia
de ac si dixisset,quod Euripides inquit,id quod absurdum est ut iniuria scilicet sponte quispiam
Absurdum autem v1deretur, si iustificari spontaneum elle totum dice remus: quippe cum nonnulli sint,qU1 non sponte Iustificentur.
Absurdum esse inquit,si dicamus,omnes qui iustificantur, sponte iustifica statimque subiungit absurditatis causam,nonnullos esse inquieCS, qui non sponte 1 ustificentur. hi autem sint illi, qui plus usurparunt:a quibus id quod plus habent,a iudice aufertur,1niuriaque anecto traditur. dictu verd superius est 1ustificariJ dici etiam de eo qui accip1t id, quod ab 1musto usurpatore sibi A fuerat ablatum,quippe cum 1ustaficari etiam is dicatur. de eo item dicitur, qui punitur: qu1 enim iniuriam intulit,& punitus est,iustificatus esse etiam ipse dicitur .sed in eo d1fferunt quod 1lle spote iustificatur hic qui in 1uria affeci nuitus .ex iis igitur qui iustaficantur,alij sponte iustificantur, qui diminuti ac defraudati sunt alij inuiti,qui plus usurparunt ac defraudarunt.
Nam etiam de eo dubitaret quispiam, utrum unusquisq; qui iniustum alio uid pastus est iniuria quoque asticiatur: an sicut in agendo,ita in patien
do quoque res sese habeat. fieri enim potesst, Vt m Vtrisque ex accidenti m sta consequamur . idem autem in iniustis quoque euenire manifestum est: et o
quippe cum non idem sit inuasta agere & iniuste agere, id est iniur1a afficere: neq; iniusta pati, & iniuria affici similiter quoq; iuste agere quempiam& iustificari 61 censu est. non enim potest quisqua iniuria affici, nisi aliquis sit qui iniuria afficiat: neq; iustificari,nisi iuste quispia agat,iureq; assiciat.
Cum dubitar1t an fieri posssit,ut sponte quispiam iniuria afficiatur,comunemque esse hanc ratione statuerit ei qui iust1ficatur,vi simili modo iniuria affici ad O afficere sese habeat,sicut iustificari ad iuste agere:debereque ostederit utraque,id est tam iniuria affici, quam iustificar1 vel spotanea esse vel invita: non quemlibet autem aut iustificari sponte posse,aut 1nuitum in iuria affici: probare hic conatur utruque,si hoc modo fiat,sponte: solio modo,inuitis nobis contingere .sicut autem in agendo , ita in patiendo rem sese habere inquit,agere appellans iniur1a assicere S iuste agere pati,iniuria affici & iustificari. Quoniam ver3,sicut superius demonstratum est , tam imuste agere quam iuste quispiam potest & per se cum sponte ,& per accidens cum non sponte facit eodem modo de iniuria affici & iust1ficari dupliciter unusqu:sque poterit, & per se, & per ac
cidens.obscurius verd hoc ab Aristotele enunciatur,cum inquit, F I E R I en1m potest,ut in viris
que ex accidenti iusta consequamurJ.id autem eiusmodi est ac si 1ta diceret: cu quatuor sint personae,quae iniuria afficit,& quae afficitur,quae iure afficit, & quae iustificatur: in utr1sque, id est in duabus & quae iuste agit,seu 1ure afficit,& quae iustificatur,fieri potest ut is qui iustificatur,tus per acc1dens consequatuccum videlicet qui iuste egerit,per accides iuste egerit. similiter etiam in iniustis, id est in duabus reliquis fieri potest,ut per accidens in1ur1a quispiam afficiatur cum per ac- Αφcidens agit ille,qui afficit. Sed quando per accidens iniuriaafficitur quispiam Θ quando nimirum sponte patitur,sicut declarabit . quemadmodum ' benigni ac modesti homines facere consueuerunt, qui in distributionibus pauciora plerumque ac minora accipiunt,quam ipsis conueniat .cta igitur hi sponte id patiantur & ipsi qui sponte accipiunt, per accidens iniuria afficiuntur : & illi qui minus quam oporteret, distribuunt, iniuria per accidens assiciunt.atque ita qui sponte iniuria afficitur, oppositus ei est,qui non sponte afficit: & e contrario qui inuitus afficitur, sponte afficienti sicut enim in his qui iniuria assicit,absolute & per se imuste agit,quia sponte & ex efectio ne agitata qui iniuria assicitur, absolute etiam ipse iniuria afficitur, quia iuuitus, praeterque electionem id patitur quare fit,ut inter se oppositi sint .idem vero accidit in eo quoque qui iustifica- turmam qui per accidens iustificatur,sponte ius ipsum cosequitur,estque oppositus ei qui per accidens iuste agit,iusque ipsum exequitumqui scilicet cum per accidens iuste agat,inuitus id facit.
nam si ille qui per sie iuste agit,sponte iuste agit:qui per accidens iuste se geret,inuitus Proculdu'bio iuste ag t. quddsi ita est,qui per accidens quoque iustificatur, sp5te iustificatur:estq; is qui in iuste quidC egit,sed corrigitur.no enim potest quispia iniuria affici,nis al1quis sit,qui mauri Sciat,neq; iustificari,nisi iuste quispia agat iureq; afficiat si igitur fieri nequit,ut Vel iniuria affici tur quispiam , Vel iustificetur, Dili quis vel iniuria afficiat vel iure prosequatur: necesse est,ut sicut sese habet ille qui inauste agit, ita quoque sese habeat ille qu1 iniuria assicit simili modo &qui iure
256쪽
126 qui iure assicit & qui iustificatur.nam si per se agit ille qui agit, per se etiam patietur qui patitur: si per accidens affic1t quispiam,per accidens quoque affici illum qui patitur,persp1cuum est.
Verum si absolute imum afficere est sponte laedere,sponte autem laede . re est scientem quem,& qUOd,& quomodo: intemperans Vero sponte se ipsum la dit, spote 1s 1n1ucia inicereturipossetque fieri,Vt ipse seipsum quis p 1am in 1ucia assiceret. at hoc unum ex iis est qUa In dubium Ven1unt utrui nititia afficere seipsum quispiam possit. Adde quod sponte etiam Ob 1nte 1 o perantiam aliquis ab alio Volente Iniuria afficeretur: ut hoc modo quis 1a sponte assici iniuria queat. an sortasse non recta definitio est sed, cum d1c1mus i cedere esse scientem & que,&t quod,& quomodo addendia est,prae ter illius voluntatem qui ditur. laeditur Igitur sponte aliquis, atque imia sta patiturmullus tamen est qui iniuria sponte afficiatur, quippe cum id velit nemo ne incontinens quidem:
Cum quaesiuer1t verumne sit,quod ab Euripide dicitur, scilicet iniuria afficere seipsum que pia posse: concludere conatur,id fieri posse .nam si iniuria inquit afficere spontaneo definitur, et O cum iniuria se affic1t quispiam,sponte assicit:ut nihilominus sponte etiam in1uria a c1atur. fier1 igitur potest, ut sponte quas aniuria afficiatur, sicut dixit Euripides.s en1m, an qu1t, ita absolute sineque ulla add1t1one 1niuria afficere nihil aliud est,quam cum quis sponte laed1t sponte aute laedere est non ex ignoratione id facere, sed scientem ea in quibus actio consistit d est circa que est iniustitia, quodnam iniuste factum committatur,& quo modo fiat laesio si igitur 1ta est, sponte auquis ini 1a afficere seipsum posset. nam ct incontinens sibi ipse sponte iniur1am facito nam cum
sciat particularia,neque ignoret quae ad damnum suum spectent, ea tamen agit.quod 11 sc1es agat, sponte se ipse dit:quare etiam sponte iniuria afficitur.incontines siquidem cum ab amica propr11s pecuniis prauatur,sponte laedatur a sponte laedente:quapropter Volens a volente recte Ig1tur dix1t Fur1pides,Volentem Bellerophontem volentem matrem occidisse . Posteaquam vero 1ta a-30 criter cictum Eurapid1s confirmavit Aristoteles,deinde subiungit solutionem, adestione cluus da Particulae facta,quae defin1tioni iniuria afficiendi deesse videbatur qua apposita fier1 nullo modo posse ostendit,ut quis seipsum aut 1niur1a afficiat,msi ex eo quod accIdit,aut 1nIur1a an1c1atur 1nouit igitur non esse dicendum laedere esse cum quis cognoscit & quem,& quod,& quo modo:sed addendum et1am esse ad haec, prςter eius qui laedatur voluntate J. quo adiuncto , neque incont1nens se ipsum laedere dicendus est quippe cum non praeter eius voluntatem pecUn1as meretr1X auferat sed a volente accipiat. tunc enim 1niuria affic1t quis,cum sponte laedIt praeter eorum quaduntur voluntatem . nam fieri potest qu1dem ut laedatur qu1s sponte , & sponte etiam Imussa parit1aturivi vero in1una afficiatur sponte,nullo pacto potest. eo qu3d 1n1uria af 1ca eo definitur, cum aliquis & inuitus,& praeter suam 1psius voluntatem laed1tur.quemadmodum 1niuria astruere,cum 4O sponte quis laedit praeter eius qui tarditur volantatem. Si igitur qui 1n1ur1a afficitur , praeuer I am tDsius voluntatem laed1tur: in continens vero non praeter suam laeditur voluntatem. mconclminime 1mum afficitur.qudd si non afficiturine afficere quidem se1psium d1cendus est. sponte e vim quispiam teditur,sicut dictum est,& iniusta pat1tur iniur1a vero sponte a1ncItur Tem O.
Sed praeter voluntatem agat. nemo enim vult id quod non esse bonumeX1stimat. at incontinens quod non esse agendum putas, Id agit. qui enim sua ipsius dat,ssicut Homerus inquit Glaucum dedisse Diomedi, Aurea pro ferreis centenaque pro septeniS, ... Aω- O nulla afficitur iniuria: quippe cu in ipssius potestate sit dare.Imuria vero afti j α ci, minime ua ipso est: sed esse aliquem oportet qui inIucia assiciat. Atq; m- cριων. iuria affici quidem non esse spontaneum,manifestum est
Particula sedJ ad sincontinensJ annectenda est:Vt hoc modo orationem coponamusTed ne
incont1nens qu1dem praeter Volantatem agat,sed ex Voluntate: quare neque 1niuria afficiatur. Verum quomodo incontinens quod no putat agendum esse, agit: nam1ru quia a voluptate v1ncItar. cum vero inquit agere ipsam quae aSλt,non Pra zzr Voluntate ostedere vult 1n eo situm elle non
257쪽
aπere,& ad actionem mouere membra instrumentaria psu;Iique esse in causa Vt vincatur a volu-ἶate. Vel auo modo intelligendus locus hic est,ut c51unctio sedJsuam seciem obtineat dicat' Aristoteles neque 1ncontinentem 1niuria affic1, sed agere quidem praeter Vo,imtatem, quippe cusola ea Velimus quae bona sunt & honesta,incont1nens Vero ea qua: agit, mala & non agentia esse cognoscat: Vt ex eo quod praeter voluntatem ag1t, inaurit se Ipsum afficere minime possit 1n1uria ςΠim assicitur quisque praeter voluntatem ab eo qu1 ex Voluntate assicat.si IerO mcontinens praeter voluntatem agit,in1uria assicere se ipsum nequitus non acticu, pro ui uoi0 H IV so d1cendus est. si enim omn1no qu1imur11 afficiat,necesse est,siquis est 1niuria assiciedus J Qq
Vero sua 1psius dat,ut Homerus inqu1t de Glauco,neque 1s se1psum offendit,cum spote agat. nam cum fac1at Homerus Glaucum & Diomedem sese m praelio amicos agnoscere,1ta demum colloquentes inducit Arma immutemus,quo possint noscere cuncti Hospitio iunctos nos esse,ac si1rpe parentum.& postea iuOIungit: Sic fat1 1nter se accesserunt cominus,atque Desiliere ab equis,dextramque fidemque dedere. Tunc vero omn1potens Glauco de pectore mentem Iuppiter eripuit: Diomedi qui obtulit Gmδ . . . . . A 'Aurea pro ferre1s,centenaque pro septenas. neque Glaucus Igitur se1psum m1ur1a artecit, eo quod spote sua ipsius ded1t quod autem sponte deder1t , inae maiusestum est,quod In ipso erat no rodare. sicut ergo Glaucus,1ta incontinentes sponte sua ipsorum profundunt, quod si Iponte dant, datioque ipsa est damnosa,sponte etiam laeduntur .at mauria assica non est sponte laevi,sed inuitu: huius enim princ1p1um est non in eo qui assicitur iniuriis,sed In eo qui afficit.m1mme 1g1tur assici iniuria incontinentem a seip1O persPacuum Vst' . - . .
plus praeter dignitatem distribuit, iniuriam asserat,an is qui id habet . fieri ne item possit,ut teipsum quispiam iniuria afficiat. na si fieri potest id quod prius dictum est. & qui distribuit iniuria amcit,non qui habet plus. siclia is alteri quam labi plus distribuit sponte & sciens, is se sple mltaria assicit . id in
quod facere modes 1 hom1nes consueueriat mode1 Lus enim et Ulmo G1 est,
ut imminui sua non difficulter pat1atur. An neque hoc simplex est: ex alio enim bono,si ita incidit,plus usurpauit: ut ex gloria, aut eo quod absolute honestum est. sed soluitur etiam ex iniuria assc1ed 1 definitione . nihil en1mprieter iam patitur voluntatem t propterea assici iniuria minime possit, sed laedatur tantum: si modo pati ipsum quippiam dicendum est. Perspi
cuum quoque est,eum qui distribuit,etiam in1uria afficeIe, non eum sena per qui plus habet. non enim cui inatastum 1 nesi,1s iniuriam facit, sed cui II1- 4o
est id ut sponte hoc faciat:id autem est,unde principium actionis proficiscitur: quod sane in d1stribuente,non m acc1piente consistit.
De duabus his dubitationibus quas proponit, nullam superius mentionem fecit,licet quantue Verbis coniicitur,antea de ipsis dixisse v1deatur inquit autem in hunc modumcum de Iustit1adisserere proposuerimus,eiusque iam disertationem absoluerimus reliquu est,ut de duobus qua-b sdam dicamus. sunt autem haec duo quae in dub1tationem venire possunt, ac quada distinctIone indigent: unum,uter iniuriam facere dicendus sit,qui plus distribuit praeter dignitatem,an qui accipit plus atque habet quam sibi conueniat alterum est,an seipsum afficere iniuria quispia pol sit quae sane secunda dubitatio a priore dependet,ut etiam ipse inquit.vnde huius quanquam P u sold superius de ea dixerat nunc etiam rursus mentionem facit. Quod vero ex priore dubitarione in dubium Venit,eiusmodi est:si fieri potest,ut iniuste agat non qui plus habet atque accipit pr 'ter dignitatem,sed qui distribuit:essicietur ut iniuria seipsum al1quis afficiat. nam siquis & ibi &alteri quippiam distribues inique id faciat,& illi amplius det sibi autem minus relinquat,id quod maxime modesti facere Consueuerunt is iniuria afficere seipsim vadetur . si en1m qui inaequaliter diastribuit iniuria inferi,iniuria aute e1 infertur,qui minus ab inequaliter partiete accipit: ipso vero hic est qui de inaequaliter partitur,de minus accipit: ipse proculdubid a seipso iniuria affici dicenduS
258쪽
dus est, quod fieri minime posse videbatur. Sed soluitur dubitatio primum Ddd modestus in huius nodid1stribut1one non sibi minus attribuit:sed minus quidε ex eo quod distribuit, sibi sumit: ob id tamen maius quoddam aliud bonum acquirit, glori scilicet, aut 1d quod absolute ac proprie bonum est ut hoc modo n5 minus accipere,aut imminui existimandus sit. deinde alia solutario praeterea adh1beri potest, ut inquit,qudd licet imminueretur & laederetur a se 1pso,id non in uitus Praeterque voluntatem patItur, in quo iniuriae affectio c' sistit:. si autem 1n1uria non assiei tur hu1usmodi inaequali distributione,ne assic1t quidem: uIppe Cum qu1 1niuria aricat, 1s quem Diam iniuria assic1at . at qui Ita distribuit,neque eum cu1 plus tribuat, neque se cu1 mmus sumpsit, sicut demonstratum est,1niuria assicit. Atque haec sunt quae inquit.quod vero a1t si fier1 potest 1d,
1 o duod prius dictum estJ&c id ita est intelligendum: si fieri potest, ut qui inique d1stribu1t, 1n1ur1aassiciat non autem is qui plus accipit,poterit quispiam sibi ipsi 1niuria 1nferre . Posteaquam verdsolait id Quod videbatur occurrere,iniuste agere eum asserens qui distribu1t iniuste, perspicuum inquit,est eum qui inaequaliter distribuit & praeter dignitatem,esse iniuria assicientem, non eum semper qui plus habet. Cum autem adiungit non semper Jostendit eum qui plus habet, posse 1nterdum iniur1a assicere & esse iniustum,1nterdum no esse id quod etiam declarabit nam cum allentii plus inraeter dign1tatem habet pse 1lle est qui inaequalem d1stributionem fecit, sibiq; plus m-disne assumpsit: tunc is & plus habet praeter dign1tatem & iniustus est . quare no semper qui plus habet non est iniustus,sed aliquando : quando videlicet alter fuer1t qu1 praeter vign1tatem di1 buerit alter qui habeat.ac propterea fi ut iniustus semper plus habeatiqu1 autem plus habet,non 2o semper sit iniustus .non enim cui inest iniustum,is continuo 1niuria assicit sed oportet, ut praeter iniustum illud etiam adssit,ut sponte fecerit,& sicut saepe diYit,cum elect1one . sponte aute 1s fac1t, in otio inest principium act1onis:quod quidem principiu est In eo qui distribuat,no qui accep1t.
Adde quod cum facere multis mod1s dicatur:& quodam modo mam
mata intern ciant,& manus,& seruus,cum mandauerit aliqu1s: haec sane noiniuste faciunt,sed iniusta tamen committunt.
O uoniam,inquit,facere multipliciter dicitur,& non omnis qui in1ustum quid facit, iniuriam facere absolute dicitur ille etiam qui d1stribuu inaequaliter es sponte id fecerat, uria assiciet ab
solute iniustusque erit 1 non sponte,per accidens erIt m IUstus .nam Ita quoque Inanimata dicun 3. tur occidere, niuste agere,& manus:& seruus iussus quispiam agere per accidens,non absolute facitiquia scilicet non ex elect1One agit.Sicut 1g1tur facere multIS mod1S d1c1mur, & spote & cum ele&1one,& inuiti & sine elect1one: sic quoque plus habere per accidens possumus, cum non ex electione nec sponte 1d habemus absolute vero & proprie 1n1ur1a assicit 1s,qui sponte mu1tuna a litiuem Uraeter e eius electionem ladit. Unde propr1e etiam Iniuria Ille assicietur,qua prςter voluntatem & inuitus laeditur 2 volente,namusbue & maequale accipmqu1 autem invitUS Volentem laedat . is per accidens facit 1mur1ai simili modo qua volens ab multo laed1tur, Imuria per acc1-
Accedit quὁd si ignorans iudicauit quas iam,non InIuste agit, quant tam ad legitimum ius attinet,neque iniustum iudicium est: sed quodam modo
tamen iniustum aliud enim legit1mum,aliud primum 1us est. at 11 1c1ens Iud1cauit 1muste plus si1bi usurpat & 1pse vel gratia: vel vindictae perinde quidem ac si1 quis iniuste facti quoque ipse partem acceperit: & Ille etiam qu 1 ob haec in1uste tu 31 cauit iplus habet. Etenim Ollis qui agrum adm dicavit,
is non agrum,sed argentum accepiῖ- ,
Cum Seterit ex eo qu3d facere mult1s mod1s d1citur,sequi,ut qua patitur,ata assic1atur sicut 1lle qui facit,secerit:h1c quoque 1dem confirmat. nam quia fieri potest,Vt idem partam ruste faciat,part1m iniaste:& qui patitur 1iem,m aliquo viste patiatur,m aliquo 1mustemOC Volens ostendere, ius ' trisum esui dest in id quod lege constat,& quod natura inquitque tum qua Inaequalem desstribut1onem fecit,vel naturale ius et leg1timum,Vel utrum Fe 1gnorantem 1d fec1sse. si utrumque ignorans iud1cauit atque 1naequali Usus est distributione,non 1n1uste agit quippe cum sponte 1d m1n1 me fecerit. ne ciue si ex lecitimo iure iudicans 1gnorato naturali inaequale qu1pp1am d1str1buer1t, iniuste agitasecundum leges enim iudicauit.at eos qui secundum leges 1udrcant, m1n1me V1tUpe ramus sim1l1 modo quoque qui lacet legem ignorarit,modo naturale ius cognouerit secundumq; ipsium iudicarit iniuste agere minime censendus est:quippe cum neque 1li1 qu1 secundum naturale ius iudicant, repraehensiones aliquas merito subire videantur. Sed si utrunque sciens α Iegiz1-
259쪽
j lichaelis in Moralium Ar 1 ff.
mum ius & naturale,affectu tamen aliquo aut muneribus inductus inaequalia distribu1tisponte iniuriam facit Imustus e est: & qui minus hoc modo accipit non per accides,sed per se & proprie
iniuria assicit .si 1tem naturale ius cognouerit, & ignor rix lζSixymum , ςΥ RO' I. D mitiaequalia iniuste distribuera propri DN 'ς 'S' ita indicau1t,sicut lex
Vtro ie1tur iure ignorato iniuste iudicarit qu1spiam, 1ud1cm ipsum Imustum minIme propterea est,quia secundum aliquam legem siue naturalem, siue scripta existitiest tamen uodammodis in 1ustum,ou1a non 1dem est naturale 1us & legitimum .vel erum secundum natural l est .cundum legitimum,iustum .si secundum id videlicet factu fuerittivel e contrar1o si ad natu e 1us spectemus est 1ustum,quod per se effectum est si ad legit1mum,1mustum: & propterea & qui etiaita iudicauit,per acc1 s afficit 1niuria:& qui inaequalia accepit iniuria per acc1dens 'citur Noest inquit,idem legitimum ius & primui primu appellans ad quod natura costat.quando 1lle q' iud1cauit sicut d1ctu est, no in1uste agit,neq; iniustus absolute est. 1 tamen ve1 utrunq; vel alteraco orit, & inique iudicauer1t: plus sibi videtur usurpare, cu ab eo cui plus attribuit, vel auru,vel omn1no Eratiam quadam accip1at: ab eo item,cui minus dedit, dum tanqua1n1m1cum vic1stend1
fact1 Quodammodo partem Quandam accepit 11cut en 1m 1n pecunIarum acceptione, qu1 aEru
est exequutus. Cum autem his demonstrant iniustum eum esse quI non ignorans sed sponte in aequal1ter distr1bit,aut 1ud1cavit simul etiam Ostendit eum Iniuste min1me agere al1quando cui amolius distribuitur nam qui plus habet,tunc iniuste agit,cum ob pecuniarum largit1onem accepit. cum autem ex Iudicantis 1gnoratione plus habet,non an1uste agit . Cum 1nquit autem, & 1lle
etia qui ob haec in1uste iud1cau1t,plus habet plus habetJea significatione h1c est intelligendum, ut pro eo quod est plus usurpare,accipiatur,plusque sibi iniuste praeterquam deceat,ai rogare.
Homines 'autem in se a potestate si1tum existimant, Vt 1n1urIa afficiant. propterea etiam Ius Ipsum putant facile esse quod tamen non eli. rem ha bere enim cum uxore VI cin I, & percutere prOXImum, & manu porrigere
pecuniam & facile est,& in ipsis: sed ita tamen se habentes haec lacere, neq; fac1le,neque in ipsis est.
Iustitiani & iniust1tiam sponte fieri,in nobisque esse,cuiusmod1 omn1a sunt, quae nunt ex elect1one, superius ubique demonstratum est: nunc Vero v1detur d1cere, ut rusti vel m1ust1 nostra numme esse potestate quod absurdum est cum max1me omnin & V1rtutes & v1t1a in nob1s esse sine ullo dub1o pateat. Sed videtur quidem hoc d1cere,non hoc tamen est, quod demostrat ac probat illud enim ostend1t his verb1s,nos no simul ac voluer1mus mstos esse aut iniustos.1d quod odeclarat etia cum submng1t PROPTEREA etiam 1us ipsimi putant facile esset .sicut enim tyrannii 1nterficere in nostra est potestate,no tamen quando volumus,1d facere possumuSzit tutibus & vit1iscin nob1s quidem est situm,ut iust1 vel miust1 simus mon tamen fieri potest,ut quado Voluerimus,tunc colinud simus:quippe cum ad virtutum ves vitiorum quem et scientiarum acqu1sitionem,& assuetume & exerc1tat1one & discipima Indigeamus: Ut nac Voluerimus,vel iusti vel iniust1 esse valeamus Nam quemadmodum vel medic1nam vel eometriam discere in nobis est,non tamen cu volumus,Vel acquirimuS atquemaoemus Ip'aSIIaSti S,Vel iam acquisitas amittimus:sic in virtutibus de vitiis fieri man Heuum e . tempore emnexercitatione & disciplina opus est ad habitus comparandos. Quippiam Igitur Inluu1 eum Cere,VerbI causa adulterium committere,aut verberare,in nobis est ac facile.1e ita tamen Π sobentes haec facere,neque facile, neque in nobis est:id est ita affectos , ut extaoitu Veriuria LiM Viniustiti .e Operemur,non est facile:sed ut dictum est, de tempore de d1scipuna & auuetua e non parua est opus Nam incidere,de adurere, mansque medicamelum eI hibere facile eJ,m HOWraq, potestate collocatum, cum voluerimus : ex habitu tamen id facere non admoatam tacλ e et L . Un enim ex habitu fit,cum tenemus quando,aut cui aut quatenus unumquodquemorum a Cienuum sit:id quod dc rationem dc experient1am non mediocrem requirit: quam stat1m DI VO uerimus, habere nullo modo possumuβ. si
260쪽
Simili modo quoque cognoscere iusta & iniusta nullam sapientiam esse exi stimat: propterea quod d1sfc1le minime est ea intelligere, de quibus te
mes prίescribunt. Verum iusta non haec sunt nisii per accidens: sed ea sunt IUsta,quae quodam modo agiantur, & quodam modo distribUUtur. Id autatem dissicilius est quam salubria cognosceremam IllIc mel,Vinum, Veratro adustionem 1tem & incissionem noscere facilius est: quo modo autem ad sanitate afferendam,cui, & quando adhibenda hsec sint, tam est lane clivi cile cognostere,quam medicum esse.
Ius ipsana facile esse inquiunt homines,proptereaque & agere iusta est m promptu,& cOSΠΟ-stere id quod iustum est,no est dissicile nam leges de iust1s & iniustis praescribunciat 1 ore ea quae
a leoibus dicuntur,nullum negocium est. Quare fit ut cognoscere & iusta & 1mUiLZ nUάμ ut 24-ficultae Sed ad haec Aristoteles occvrtit,iusta inquiens,non in eo esse iusta,quod aua1ta perc1Pia tur sciaturque depositum non esse retinendum,non esse furandum. Dam 1ustum & in1ultum aliua ver sese esse liud ex accidenti.Ex accidenti 1llud est,quod vel ex aud1tu tantum cognoscetur, e, fraudulenter ac dolose agituriculusinodi est,cum quis depossitum redari jed dolose Milicet It plus - - Postea accipiat,& non reddat. Iustum en1m est,sed ex acc1dent1,quatenus tantummodo ad tactum fuit, quod lex ipsa pra scribebat per se autem iustum 1llud est, quod ex avitatiae haO1tu agItur qui ex habita agit, proprie ius ac iustum ipsiim cognoscit .sed u propr1a 1usti cognitio vi ager ex habitu consist1t, acqu1rere autem habitus d1ficile est: consequetur, ut cognoscere etiam mvad 1Ec1le sit.Immo ed maius negoc1um, inquit, ac &ficilius est Iusta ipsa cognoscere , quam-bria,Quo esse iustum,quam medicum d1Hc1l1us est. nam illac,2d est, in saluorious, quae A mspectant, Cognoscere ea quibus medicus utitur,difficile minime est,V1num,Panem Veiat Um,acustionem, sectionem. hoc modo enim cognoscere falabraa per a 1dens est nam proprianOIum co nitio ex usu ipQ existit, qui ex medicinae habitu fit. id autem est sc1re quanao, quo moco , Quatenus adhibere singula Oporteat quod sane fac1le non est,qurppe cum neque sit factie messic13' habitum acquirere .lanta igitur est d1fficultas in med1carum rerum Usu Perc1plendo,quantum est in eo laboris ac negocij,ut medicus quispiam euadat.
Ob id autem ipsum et1am iust1 hominis esse ex1stimant, mn o mInus iniuste agere: quoniam nihilo minus Iustus ,1mmo etIam mag1S Iacere VnU-QUOdq, ex his potest. nam & rem habere cum muliere, & percutere: dc vir fortis stutu abiicere,& in fugam versus In utram partem Vent, currere PO-n J ignio a V r & iniuste non est haec facere, ni11 per accIdenS. nam
test. Sed ignaue agere,& iniuste non est haec racere, mu per accIclao haec facere est,cum al1qu1ς 1ta se habens ag1t. Quemadmodiam etiam me
dem,& sanare non est incidere,aut non Incidere vel medicameta aciliIbere, aut non adhibere sed quodam modo utraque haec facere.
Ob hanc causem,inquit, homines facile esse cognoscere & 1usta & iniusta existiman L. eo quod putant in esse, ut quando vult, iustus sit vel iusti cinoque hominis iniusta agere nihilo minus,1mmo etiam magis quam Iniusti este opi a trux ed qudama gis iustus vir possit iniusta agere qua miniustus,&absisti Qui DDe cum & iustus magis queat quam quiu1s atrus vel rem habere cum V ore alteriuS, VCL p utere vicinum soritas quim tinarduς sicatum in bello abiicere & fugere magis enim hos polle o cere ob 1d existima plerique uiae magis inc cognoscunt,quam GI : quippe caruem, si
qui Vn m COItrarrhi Cognorit,cognoscere etiam aleeram Atque haec cicunt Propterea quod eam qui iniustum quippram egerit,contini etiam esse Iniustum Op1nMur. at inlustum stina agere ιλ-cile est si1militer etiam iustam riniustum igitur,& 1ustum quippiam esse fac1lius est,sed verum m1- eum Qu1 vel iust1 vel iniusti aliqu1d agit,continuo etiam esse vel 1ustum vel 1nmita .aupeum qui utum abiecerit,esse ignauum: nisi ita se habens ea agat: 1d est ex habitu vel virtutis vevit1i operetur ignauuS enim est,qui Ob ignauiam & timiditatem scutum ab1ecit: 1mustus qu1 Oovitium plus usurpat. & demum qui ex habitu quippiam vel bon1 vel mal1 ag1t, est vel bonus vel malus O uod si iniuste agere nihil aliud est quam ex iniustit1ae habitu operar1: non solum no erit
ella i ustus v1r iniuste agat, sed etiam fieri nullo modo poterit. sicut en1m vi principio libri