장음표시 사용
261쪽
dixit Aristoteles,scientiae contrariorum sunt,non autem habitus. .
Iura alitem Inter eos sunt, qui bonorum simplIcIteraiant participes. In quibus & excessum habent & defetis quibusdam enim horum non est excessus,ut fortasse diis:quibusdam nulla pars VtIlIs ess, t Incuraoinoia si malis,sed nocent omnia: at quibusdam quadam tenus. atqueclaoc pi OpteIea
D1luc1dior esses Simpliciter ver3 bona ea sunt propriὸ, quae suapte natur1 bona sunt:vtrationes.secundo modo eria simplic1ter bona appellantur bona instrumentaria ac facul T secundum naturam affectis bona sunt. Vtiaenam autem sint 1nstrumentaria haec bona ac lacu tates explicat dum inquit in quibus & excessum habent & derectum I. Lundeniminu ,
que excessus neq; defectus esse ullo pacto potest.in quibus vero in ira
lacet & plus usarpare,& minus cosequi .at in virtute nulla pluris Vturpari S L. t ppfieri Omnino neaueat,ut virtutem alicuius per vim rapiamus,prmemusque :ςntζm id quodin is pecuniis alusq: huiusmodi possessionibus potest.nam quotidie VJ demus rvel agrum,vel vineam, Vel elusin di in bu, eYcessum & defectum bti si horum bonoru possint, & plus & manus habere quam
deceat an distribuendis his & ada quandis iura ipta versentur. nam quibus nullum ex latius odi bonas aderitis neque excessus horum,neque desectus esse ullus potest . si vero non est excessus &defectus,neque emendativum. aut ostr1but1uum 1us vllum erit.Vnde dus apud quos neq, cl1uitrae, neque gloria,neque honor , neque principatus , neque quicquam ex huiusmodi bonis reperitur. neque ius est vel distributivum vel emendativum: sed neque Ill1s ius est, qua licet bona haec L beant,incurabiles tamen atque insanabales ob luxum & intemperantiam, omniumque flagitiorugenus euaserunt:quippe cum emendativum ac distributiuu ius in bona alicuius aut Vritis reliqua sdistributione secundum proportionem versetur siquidem plus Vsurpante ei adaequat, qua defiaudatur. O uibus enim hominibus bonum ipsum nullam utilitatem nullumque commodum affert, iis 1us noὴ est:at insanabil1bus nullum ex huiusmod1 bonis est utile. quibusdam vero aliquatenus sunt utilia haec bona is scilicet qui medii sunt,& non prorsus deprauati,& secundum leges & 1nstituta no praue admodum degunt. Ac sensus quidem talis est quod vero inquasvi fortaste si ob Platonem dictum videtur, qui Dei esse etiam virtutem afferebat: ut si virtutem habeat Deus, ius quoque habeat necesse sit:si11us etiam pecunias . Quocirca Aristote1es PlatonIs nanc opinionem no admittebat.alibi enim,inquit si v1rtus moderatrix affectuum est, de est in dias: esse etiam affectus in diis necesse erit.
De aequitate,aequo, Cr bono. 4o
SEquitur,vr de aequitate de aequo Sc bono, quo modo scil1cet illa ad iu
stitiam hoc ad ius respiciat,disseramus. neque enim si quis recte cons1deret ut idem absolute spectare,neq; ut diuersem prorsus genere VI Getur.& Interdum aequum & bonum, hominemque ipsum eiusmodi laudamus , ita Vt ad alia quoq; transferre hoc nomen laudando consueLIeI1mus, aequum homine probum appellantes: 1nterdum,dum rationem seqUlmur,
absurdum videtur sequu & bonu,si praeter ius quiddam est,esse laudabὶle. so Vel enim IVS non est honestu:vel sequum & bonum no est ius, si diu ei sum quid est: vel si utrunq; est honestu idem utraque sunt. Ac dubitatio quiGCcfrca aequum & bonum fere ex his cot1ngit, in qua omnia quodam modo recte sese habent, nih1lque est quod sibi aduersetur ac repugnet. nam cum aequum dc bonuiuris cuiusdam aequum sit, melius ius quoddam est: neq;
262쪽
tamen quasi diuersum aliquod genus est iure ipso melius . Ius igitur & ae
quum & bonum idem est. cum enim utraq; honesta sint, aequum & bonuhonestius,meliust est. Dub1tatio autem haec Oritur, qUIa aequum & bona ius est non secundum legem, sed legitimi 1 uris correctio.
Quoniam aequitas quae ἔ εἰκμ dicitur, aequumque & bonum circa ius emendatiuum , sicut cognoscemus,versatur meritd ubi explicauit quid sit huiusmodi ius, de aequitate disserere aggre- , o ditum inquitque aequum & bonum,neque absolute idem esse cum iure,neque diuersum ab eo. est enim quodam iure melius,id est,tegitimo quemadmodum etiam est ius naturale. Ostendens vero equum & bonum non esse idem quod ius,subiungit interdum,inquiens, aequum & bonum, hominemque apsum eiusmodi,id est, aequitate praeditum laudamus, eum dicentes meliorem esse 1usto quod cum facimus,diuersum proculdubio aequum de bonum a iusto esse existimamus Verum etiam cum ad alia ut fortitudinem & temperantiam vel artem aliquam transferimus hoc nomen, dicimusque verbi grati aut temperantem forti esse aequiorem,vel fortem e cotramo temperante, aut aedificatorem agricola,vel agricolam ard1ficatore : tunc perspicuum est nos hoc nomine aequi& boni non pro iusto,sed pro bono ac praestante uti: ut diuersum hoc modo aequum & bonum a iusto esse videatur.Praeterea,inquit,dum rationem sequimur,absurdum videri, si aequum & oon udio a iure diuersum cum sit,esse laudab1le dicatur nam si diuersum a iure est,& e1r laudabilenus ipsum neque bonum erit,neque laudabile .at si 1us laudabile est aequum & bonum minime erat. Cum 1ta dubitarit,nihil contrarii in se habere orationes has,sed veras esse utrasque asserit,iam quae d1uersum esse a iure aequum de bonum , quam quae non diuersum esse ait. dc iuruli modo ita eam, quae aequum & bonum iure ipsb esse melius,ut eam,quae n5 esse melius astruit. Est enim quodam iure melaus aequum & bonum,licet non omni .neque ut diuersum quid genere, est melius: sed cum de ipsum ius sit,quodam iure melius est . & cum utraque honesta sint, melius est aequum & bonum,no omni tamen iure,sicut dictum est: m etiam ipsum 1us est. si enim aequum bonum ius cumsit,omni iure esset melius efficeretur,ut 1e ipi quoque esset melius .at id quod melius est, pe1ore aliquo est melius: quare seipso esset aequum & bonum & peius & melius: quod absurdum est. 3φ Quocirca dicendum est aequum & bonum melius esse eo iure quod pacto & legi'us constat: cu1us scilicet emendatio ac correctio est,ut subiungit. Cum enim Vtraque honesta sint, id est, &ius quod pacto & lege constat,& aequum & bonum aequum dc bonum melius est.qu1ppe cum iussit non secundum legem,sed legitimi 1uris correct1O.
Cuius rei causi est quod lex in uniuersiam omnis statuitur. nec fieri potest, ut recte de quibus da in uniuersum definiatur. in quibus enim necesse est ut in uniuersum dicatur, recte autem id non potest: lex Id ulmst quod
uiplurimu fit,non ignoras sane quod peccatur. & n1hilo minus tame recte '' sese habet: quippe cum peccatum m lege minime sit,net, in legistatore,sed
In rei ipsius natura cosistat. statim enim rerum agendaria materia ei asinoesi
est . Quando igitur lex 1n uniuersum dixerit, SI praeter uniuersale ponea quippia contigerit: tunc recte se habet si qua legislatot omisi ab sol Uteq, ac simpliciter loque do peccauit, corrigatur defectus Id quod legulator etiam ipse si adesset dixisset:& si sciuili et ta prescribentem legem institu1s1et. ic
circd ius quidem est & mel1us quodam 1 ure, non eo tamen qUOd an solute
est & simpliciter, sed eo quod absolute loquendo peccat. eLLqUe ea aequi boni natura,vt legis qua parte deficit ob uniuersale,emendat1o sit. id en1mΤ' est in causa ut etia non omnia secundum legem sint, propterea quod ut de qu1busdam lex sanciatur,fieri nullo modo potest quapropter decreto opus est: indefiniti enim indefinita etiam este regula debet. sicut aedificat1onis Lesbiae plumbea norma quae ad lapidis figulam transmutatur, neque Immobilis maneti sic decretum ad res Ipsas accommodatur.
Cum dixerit aequu & bonum legitimi iuris esse emendatione,emendat enim quod in eo pec-
263쪽
caturinecessarium esse ostendit legem que ex pacto constat, peccare ob rerum indeterminationἴ, quae aliaS aliter euenire consueuerunt nam lex in uniuersum sancit, eum qui depositum non red diderit, infamem esse atque ignominiosum peregrinum item si murum ascendetit, a ciuibus ememterlicrendum necnon eum qui rem cum al1ena uxore habuerit,castigari debere . Atque unum quodq; horum,1d es ,1nfamia, jnterfectio,& castigatio,Iustum est plerunque:sed 1ncidit tamen, ut interdum iustum minime sit,sed peccatum. Quo modo en1m erran S non est ac peccans 1 1llu', quod puniri iubet eum qu1 tyranni uxorem violauit, atq; ita intersedio tb Iano patr1am m4Ioertatem asserui ct Quo modo item peccatum non est exIstimandum Vel maximum, peregranum eo nomine velle interficere, quod ingruentibus hostibus 1n murum ascendens fortiter se ge11er1t, αξ Ss Θν- atq. urbem defenderitΘCum igitur lex in uniuersum abstinetam eue ata aliena VXOre praetcri ak, io ac propterea ad shpplicium trahatur 1lle etiam qui tyrannum eo modo interfecerat: aequus & Do mis hac in parte defectum legis corrigit. si1 enim id nouisset legislator eueturum esse, tegi proculdubio addidisset,lexque in hunc modum fuisset scripta:A quacunq; aliena uxore abstinento, praeterquam tyranni,ssi ex tali concubitu ciuitatis libertas procuratur item:Peregrinus unusqui'; qui in bello murum ascenderit, occidatur,nisi is qui defendendae urbis causa id fecer1t rciter' se gesserit.Vbi ergo fier1 non potest,ut de omnibus recte leges instituantua .de us quae ut plurimueuemunt institvi consueCere.Vt plurimum autem malum est,adulterrum comattere,& peregrinuin murum ascendere,& depositum non reddere,atq; huiusmodi caetera non tamen semper, Vidictum est. Atq; hinc perspicuu est. aequum & bonum esse ius .iustum quippe est ne moriatur a S, quI vel fortiter se gessit, vel tyrannum sustulit. immo melius etiam iure ipso leg1cimo est,non tamenonam iure simpliciter .Appellat autem ius simpliciter atq; absolute, quod secundum naturam est. Da ubi, inquit absoluteq; ac simpliciter loquendo peccauitJsimpliciter pro uniuersal1ter J1um1-
tur hyc vero pro naturaliter ac secundum naturam. Cum autem naturam hanc este aequ1 & Don1
ait,naturam pro substantia,atq; essentia ponit. Est igitur aequ1 & boni,quod in neutro genere est intellurendum,unde aequus & bonus vir postea denominatur, ea essentia, ut erus quod defic1t in lege,correctio sit atque emendatio .id quod si atruisset leg1sator,tegi adiunxistit. Quod errent ac peccens leges,id in causa est,quod no omnia secundum legem sunt,tum quod res ipsae sunt inde terminatae,atque alio modo alias sese habent: tum quoa non de omnibus leges institui ac sanc1ri queunt. nam de 11s quae alio modo alias sese habent,& pro Occasionibus immutantur, leges nul mcoduntur,sed decreta fier1 consueuerunt:verbi causa,qu1bustum sec1etas ac cosorderat1o fac1eda sit quando & quo transmigrandum:quando exportanda,& quado minime,ea que in regione nostra nascunturioccaliones enim & usus singula huiusmodi nobis declarant quae cum sint indeterminata , nulla lege ac regula in uniuersum comprςhendi possitnt: quippe cum id quod rem alio modo alias sese habentem praescrib1t ac terminat,indeterminatum etiam ipsum esse proque rei natura quam desinit, immutari necesse sit. Quod vero indefinitarum rerum regulae etiam ipsae sint
indefinitae,imniittenturq; una cum rebus:plumbeam normam lesb1e aessilicationis in argumentu ad uxit. non enim ex leuibus,aequaliterq; coaptatis lapidibus aedificatio quae vocatur lesbia, ex-α - γ truebatur sed in more erat apud Lesbios, ' em1nent1as de concavitates habentes lap1des ad aed1ficia extruenda adhibere ut norma eis opus esset plumbea,quae pro inaequalitate inflecti, atq; ita
MV-Zμ dirictere inaequalium lapidum structuram posset. Sicut igitur norma haec plumbea ad figura aedi- ἄψficationis 1mmutabaturata decreta pro rerum usu immutari consueuerunt.
Quicinam igitur sit aequum & bonum, & quid ius, & quo iure melius id sit perspicuum iam est. Ex qUo etiam patet quisnam quias & bonus vir
sit: qui enim talia eligit,atque agis,neque est exactus iuris exequiator in pe-JO rem partem , sed imminuit potius, etiam s1 legem ad id adiutricem ha beatris aequus bonus est: habitusque ipse aequitas, quae quidem iustitia quaedam nec diuersus ab ea habitus est.
Vbi declarauit quid sit aequitas & bonitas quis sit aequus & bonus et1a ostendit.qui quis sit,eX
aequituis ipsius definitioneaber*1cuti esse inquit. est enim correctio iuris aequitas, praestantiorq; est legitimo iure quod ex eo peccare cosueuit, udi uniuersal1ter,non q, male fuerit institutu hoc enim est melior aequitas,no omni simpliciter iure,& naturali. er1t ig1tur etia aequus & bonus qui Pico cre- talium erit electzuus & activus neq: st exactus 1uris edi equutor in peiorem partem hoc ζst, qui non ιος, omnia quae 3n legibus sunt stripta ieruare studebit in peiore parte interpretans, non enrm acerbς punire Vult m l PQIpetrata,neq; in scripto persistit ted sententia magis legislatoris sectanda censet:etia si lex,id est,scriptu ipsi ad hoc,id est,ad acerbe puniendum auxiliari,ac fauere VIdeatur. De iniuria
264쪽
X his que diximus manifestum etiam fis,an fieri possit, ut qui; iniuria
se ipsum assic1at,niane. NOnulla enIm sitnt iura qUae ad , rutaei fam Vir tutem spectantia a legibus sunt instituta: eXempli causa, lex non iubet se ipsum quempiam Occidere: quae aute non Iubet,Vetat. Preterea cum quis
pcieter legem laedit non referens risione,sponte iniuriam facit. qui autem sponte facit is sciens & que,& quo modo facit. at qui ob iram se ipsum iu '' gulat sponte plςter rectam legem id agit,quod lex non permittit. 1niuriami itur facit: sed cui ciuitati nimiru,no sibi: quippe cu sponte patiatur memoverb sponte iniuria afficiatur. Vnde etia ipsum ciuitas mulctati e 1 que qui seipsum necauit quasi ciuitate iniuria affecerit,ignominia qua da irrogatur.
Cum superius de intemperante quaesiverit, an iniuria afficere seipsum possit, idque neri non posse ostenderit eo quod ab amica sponte bonas suis spolietur nunc in uniuersum quaerit, an sibi ipsi quispiam inferre iniuriam queat. & quia sicut iustitia est duplex, altera legitima, quae omnes
virtutes complectitur altera part1cularistata iniustitia & iniuria uniuersialis altera, altera est part12o cularis utrarunque harum mentione facit,Ostenditque neque uniuersal1,neq; part1culari se ipsum afficere in1uria quempiam posse. Ac primum de uniuersali agit: argumentumque in contrar1um sumiti conaturque concludere fieri posse,Vt quis seipsum laedat praeter viriuersalem iustitiam,preterbue omne id quod in unaquaque virtute consideraturrin hunc mocium inquiens. non iubet lex ut quispiam si1b1 ipsi mortem consciscat.qui igitur id facit, praeter legem facit .at qui preter legem facit,1nauriam facit: qu1 ergo se 1psum occidit,iniuriam facit. sed qui 1niuriam fac1t,aucui eam facit efficitur igitur ut qui se ipsum Occiderit,& propterea 1niuriam fecer1t,1niuriam alicui fecerit. sed cui fec1t 1 muri 1b1 ipsi proculdubio fieri igitur potest, ut se ipsum qu1spiam in1uria affic1at. nam etia non inuitus legem V1olauit jed spontemeq; sponte solummodo, sed probe sciens quoq; quem offenderet,& quo modo neque lassi1onem referen S. lassionem autem referre 1s d1citur, qui 3O ulcisc1 eum conatur a quo fuerit vel contumelia, Vel damno aliquo prius lacessitus.Verum hanc rat1on1s conclusionem statim refellit, cum ibiungit: sED cm civirati nimIrum J eum Inquies, Qui se ipsum interfecit,iniuriam quidem facere ed non sibi, quippe cum 1ponte se 1psum ulterfecerit. at nem1nem sponte iniuria asc1 fat1s stiperius demonstratum est. quare se 1psum non asi1-cit iniuria,qui se occiditsed ciuitatem procul dubio:eo quod vel dace,Vel m1l1te, vel art1tice, vel aliquo huiusmod1 m1mstro ipsam priuat.necesse enim est,Vt qui se Interfecit vel princeps,Vel na1-les vel artifex, vel al1qua al1a c1uitatis pars fuerit. quare cum civitatem ciue priuet eam 1muria a ficit Vnde et1am ciuitas, utpote ab hu1usimod1 hom1ne offensa eum mulctare consuevit. sea quae ammaduertio & mulcta in eum esse potest qui se necavit,& non ampl1us viv1t ea 1cilicet, Ut se pultura ciuium indignus habeatur,aliquaque alia huiusmodi contumel1a astic1atur, quae mOItuIS
' Adde quod neque eo modo potest quispiam se ipsum iniuria africeta,
quo iniustus ille est, qui solum modo mitisse agit, & non omnino est prauus: id quod diuersum ab illo est. est enim quodam modo inlla stuS Ita pra-
UUS, Vt 1 natatas: non Vt totam In se habens prauitatem . Q Liare neque se
cundurn hanc sibi facit 1niuriam quisp1am: simul enim idem aci ferri,ac de trahi eidem posset: quod omnino nequit. sed semper Inter plures esse 1us
& iniuriam necesse est. . - ω. -- Posteaquam ostendit in communi & uniuersali iustitia non posse quempiam sibi ipsi 1niuriam facere ad alteram rustitiam transsix quae Vna est & peculiari S V1rtus,& et Oppositam in 1ustitia, quae s usurpatio est qua fit ut pluris usurpator illegitimus minime sit. Solummodo in1uste agere, in u1t.pluris usuipatore Omnino Verd prauum appellat eUm, qui In VnIuersat 1 ct rota iniustitia
vecces.s1 o quod diuersum ab illo estJid est,hoc quod ex pluris Vsurpatione existit mrustum,d1- uersum ab eo est,quod est uniuersale est enim is iniustus,id est,pluris usurpator pravus eo modo, quo est lanauus & t1midus nam sicut timidus non uniuersa est praeditus prauitate,sed quada quae est timiditas & ignauia,fortitudini Oppositum Vitium: sic pluris usurpator, non uniuersam esea so
265쪽
quandam habet prauitatem. quare neq- secundam hanc, particularem scilicet iniustitia,iniuriam sibi facit quispiam .nam cum iniustus vi placis usurpator iniquus sit,quemadmodum demonstra tum est, iniquus vero plus habeat: est enim id pluris ustirpatoris proprium , Ut plus de bon1s sib1Vsurpet:si iniuria afficit se ipsum quispiam hoc iniustitiae genere,qui 1pliuS euet VIurpator. pluris usurpator,plus haberet:vt usurpatus, minus:& id quo Privatus est, Vtpote ImUriam passus, tanquam i riam 1nferens haberet:haberetque 1dem simul, & non haberet: quod fieri nullo pacto potest. Quare efficitur,ut neque se ipsum 1niuria afficere quispi in poli x- . . ,
Nec non sp Otaneum,& ex eleetione,& prius. nam qui propterea quod passus est, idem v1cisissim fac1t:1muriam facere minimo V1detur. Ipse autem
1eipsum iisdem sit mul de afficit, & assicitur. Praeterea fieri post et ut sponte quispiam iniuria afficeret Ur.
S 1 ille qui iniuria afficitur,inuitus patitur,ipse autem se ipsum quispiam non sponte laed1tnniuria se ipsum afficit nemo.quod vero,inquit E ae priusJidem est,quoa luperius dixit,quod in se laedendi principiu habet,& prouocandi. qui enim prouocat,laedereque incip1t,Ille Inaur1a astic1t: at di dui ulciscitur & vicissim facit,iniuriam facere non videturmon enim 1nc1pit laedere , sed laesiones propulsat ac vind1cat .si igitur nocumenti principium in eo esse debet,qui iniuria assic1t,&non in eo qui afficitur,al1umque esse oportet,ac diuersum eum in quo princ1pium lesioms fuerit, ab eo qui offenditur fierique non potest,ut a se ipso duaeris 11t quispiam fieri etiam nullo modo poterit ut quis se ipsum imuria assic1at Pristerea si,inquit, iniuria se afficit quispiam, fieri posset, vi sponte ouispiam 1esur1a afficeretur:sed sponte iniuria afficitur nemo. adde quod lon1um articeret se ipsum quisquam,eadem simul pateretur,quae & faceret:simulque plus usurparet, & usurparetur & econtrairio usurparetur,& Vsurparet:quod absurdum est. .
Ad haec vero sine particularibus in1uste iactis Iniur Ia facit nemo. nemo enim vel cum sua uxore adulter1um comittit,vel parietem suu perfodit,vel
sitas ipsius opes furatur. Ac demum quod iniuria se ipsum quispia assiciat, definit1one ea soluitur, qua sponte iniuria assici unuquemq; constitutu est.
Si iniuriam facere nihil aliud est,quam circa particularia operari:in particularibus produldu- - obio iniuria consistet.particulare autem est adulterium,furtum,contumelia,& similia. at nullus est, qui suae ipsius uxori adulterium afferat, aut aedium suarum parietem perrodiat, aut pallium suum furetur.Si igitur fieri non potest, ut ex particularibus iniuriis quampia sibi ipsi quispiam im erat, neque seipsum quispiam iniuria afficere ullo modo poterit. Demum,inquit, quaestio haec an posta sit serosium aliquis 1niuria afficere,definitione iniur1ar pat1endae soluitutinam si illa iniuria affici tur,qui praeter Voluntatem suam laeditur,& praeter voluntatem suam affici iniuria a se ipso poce nemomemo iniur1a assici a se ipse potest-
Perspicuum autem est utruq; tam in1uria assici, quam astIcere, eue ma
tum alterum enim est minus,alterum amplius habere,quam iIs mediocre. emadmodum in medicina salubris, in exercitatoria bonae habitudinis excessus est. peius tame est iniuria afficere: qvippe cum id cu vitio lit,& vi luperabilem cum vitio quidem vel perfecto vel absolute vel prope. Non enim omne quod spotaneum est,est cum Iniustitia. at 1niuria assici 11ne vitio & iniustit1a est: in1ur1a igitur affici per se minus malum est. Nihil tamen Vetat,quin ex accidenti esse maius malum possit. sed ars tamen id ni hil Curat; quippe quae , 1nquit, ' lateris dolorem maiorem esse morbiam quam cespItationem,licet ex acc1 denti alterum interdum euenire qUear: H Onyingat,Vt ex cespitatione aliquis cecider1t, atque ita ab hostibus captus fuerit, atque interfectus.
Vtraque,inquit ala fiunt iniuria tamen aEcere,quam assici peius est . sed quo modo iniuria assici est prauum ed quod scilicet ab aequo seu aequali, & medio excidit. nam si aequum est bonu, minus aequo,id quod est iniuria affici malum est:non eo tamen modo quo iniuria facere: id enim Ion e peius est,quippc cum ex prauitate,& vitio proficiscatur:vitium vero damnatam sit, ac VI-
266쪽
ruperandum. Cum utraque autem esse mala dicat, quo modo id sit,exemplis declarat . sicut enim falubre in medicina est bonu quod in mediocritate quorundam cc sistit, plus vero & minus quod a mediocritate ipsa excid1t,non est bonum: simili modo sicut bODa hab1tudo corporis in eYertacitatoria arte bonum est in mediocritate consistens,plus vero dc minus non ita:sic id quod iustum est in messio & aequo positum,v1cia sua habet per excessum S defectu. Peius tamen,inqu1t,est in iuria aHcere ovam aEci,propterea qudd cu Vitio est Vel simplicater,Vel prope: appellans hic simia vliciter v1t1u id quod est cum electione,ed qu6d sponte fit: prope vero 1d quod sine elemone eri citur.qudd vero vitium prope hoc appellet,subiungendo declarat:cum inqu1t: Non enam omne uod spontaneum est,est cum iniustilaaJpropterea quod scilicet neq; Omne spontaneum est cum Io electionemam irati homines,Vt dictum iam est,sponte quidem agunt, non tamen cum electione. quod enim sponte fit,voluntatis est atq; assensionas. Cum aute iniuria a ci per se minus malum sit per accidens tamen potest esse maius malu:Vt si quis iniuria ab aliquo affectus,viciscend1 causa domum eius succendat:ac forte quadam ventus aliquis Vehemens exoriatur,ut eo tota urbs defla oret incendio ita enim iniuria affectu esse quam affecisse longe peius euadet. Item si quas 1muria affectus tanto dolore ob eam rem opprimatur,ut sibi ipsi morte consciscat .sed licet,inqu1t,marus malum per accidens sit interdum iniuria assic1,per se tamen peius est assicere . nam et1a cotingere potest aliquando, ut cespitatio ac pedis offensio lateris dolore pernic1osior sit. sed id tamen non curat medidus sed asser1t lateris dolorem maiorem morbum, quam cespitationem esse, naturam virtusu: considerans,non id quod accidere quandoq, consueuit. m a1us aure malum est cespitatioo lateris dolorasi quis hostes fugies ex offenssione pedis decidat,atq; 1ta cap1atur,& Inter c1atur.
At vero per translationem & simil1tudine est ius non sibi ad serpium, sed sibi cum qu1busdam ex suis. quanquam non omne Ius esse hu1usmodi potest sed her1le tantum vel fa liare. In h1s en1m rationibus pars anima nostrae rationis particeps ab ea quae est expers, distat. ad quae cum specta mus esse iniustitia queda ad se ipsum videtur,qUoma scilicet Πeri potet. I Lin his aliquo modo pr ter suas appetitiones quispia assiciatur . Sicut 1g1ttar is principi & iubdito ita his quoq; inter se esse uis quod da videtur. Ac de m L 1 a Quid e caeterisq; moralibus virtutibus m h Unc mocium defin1tumq1t.
Cum Plato iustitiam in actione partium animae inter se constituisset Aristoteles quia semel de omni iustitia agere proposuerat,de hoc etiam iustitia: genere mentionem facit. Ac primu 1nquri, Per*translationem d1ci huiusmod1 ius,id est non proprie demde non omne 1us esse posse huius modi ut ad suas ipsius partes referatur.non en1m tale est ciuile,& quod proprie ius dic1tur. 1d est quod inter e os vel atur,qu1 ex aequo vicissim & regunt & reguntur sed her1le,quod non propr1e ter iura connumeratur nullum enim proprium 1us est seruo ad dona1num, 11cut superius de
monstratum est. Quam autem rat1onem habet seruus ad dom1num,eandem rat Ione Vae canS an1 ς
pars afi eam habet isse ration1s est particeps:ea enim distantia est narum Iarum pam4O Ut altera dominetur stera siubdita sit. Hoc autem ius et miliam es herile est,u inqui d
hero dominetur . In 1ncontinente siquidem & intemperante do natur
citum est.quod autem 1us inter principem & subditum iit, piuS Η cssire, prancipi quaerere ea quae ibditis utilitatem afferant & Lalutem.
Finis quinti libri. Quod iustitia er iniustitiae, demum uirtutis omnis er uitii medius quissem bustus sit, quem medium habitum appellamM. SI iustitia & iniustitia dispositiones sunt,quemadmodum isti Volunt,quaeψαθε vocantuI.
dispositiones verὰ minime queunt amoueri: neque ex iniusto iustus,neque ex iusto 1mustus fier1 quispiam posset . at fiunt nonnulli & iusti & iniusti, qui pr1us non erant: ex aliqua allaictitur constitutione fiunt. Verum Vnumquodque quod fit, Vel ex contrar1o fit, vel ex medio al1quo quod inter contraria positum est: iustus agitur, vel 1mustus unus iisque vel ex consequentia ad αdita siunt ab
267쪽
trario fiet,vel ex medio no fit autem ex contrario ex medio igitur. eaq; costitutio ex qua & iusti, de iniusti homines efficiuntur media inter iustitiam erit & miuiticiam. atque idem de omni vitio& virtute intelligendum erit. Si vero dicant vitia minime e sic dispositiones, neque eiusmodi, ut amoueri nequeant,sed nihil vetare,quo minus ex iniustitiam iustitiam, & demum e vitio in virtutem mutentur nonulli dicendum est si in natura hominum esse Vatium asserunt, omnesq: nasci malos, Vitium secundum naturam hominibus esse concedendum erit:si Verd alterum ex cotrariis est secundum naturam,alterum proculdubio erit praeter natura .atque Ita fiet, Vt iustitia, & virtus demum omnis praeter naturam nobis insit. quod si hoc est absurdum cocedant scilicet inecesse est,sicut iustus fit 1niustus ita iniustum quoque ex iusto effici:ut ex quo habitu in iniusticiam facta est mutatio,is medius habitus constituatur. At si instent & dicant pueros, dum capaces rationis 16 nondum sunt,neque iustos esse neque iniustos ut habitus hos rationalis hominis esse perspicuum sit. si verὼ hi sunt rationalis,nemini dubium esse,quin medius quoque eiusmod1 sit: atque iccirco puerum irrationalem neque in Virtute,neque in Vitio, neque in media aliqua disposit1one, sicut neque aliud quippiam ex ratione carentibus animalibus esse constitutum: dum verd ad rationem iam peruenit,stat1m malum euadere:si inquam ita dixerint, simili modo 1niustitiam do vitium se cundum naturam rationali homini esse fatebuntur. siquidem puer statim ubi in rationalem mutatatur in vitium etiam transit idemque est rationalem eff1ci & malum.prieter naturam ergo rationali hom1ni esse virtutem concedendum erit. Adde quod si ex vitio Omnino ad virtutem mutata t1ones fieri volunt,illud saltem non negabunt,vit1um vel mob1le esse atque eiusmodi, ut facile a moueri queat,vel firmum & quod difficulter remoueatur sed respondeant tandem, si mobile est, λψcur ex vitio in virtutem facilis minime mutatio sit si firmum de quod difficulter remoueatur, cur Opus non sit prius quam in virtutem mutatio fiat,difficultatem eam & firmitatem a vitio auferre3 siquidem paulatim d1sciolina adhibita,& eIercitatione in Virtutem immutamur,no repente,neq; antequam in facilitatem redactum vitium fuerit. At si vitis natura & essentia in eo consistit, ut sit firmum,ac dissicile quod remoueatur: ubi est mobile ac facile iam effectum,non amplius est vi ciumsed necdum tamen virtus est:quadoquidem in virtutem ex hoc ipso habitu mutatio fit. Esse igitur hunc medium quendam habitum inter vitium & virtutem cocedendum est.Praeterea pueri quoque etiam si nondum sint rationaleS,dc propterea neque virtutem habeant,neq; vitium, simul ac rat1onales eficiuntur,& vel boni vel mali fiunt an medio hoc habitu constituti sunt. non sunt enim ita irrationales ut bruta:quippe cum alterum sit irrationale quod capax rationis est:alterum V
quod rationem admittere nullo modo potest . Nihil igitur absurdi est, si medium hunc habitum
eiusmod1 irrationalis esse dixerimus . nam Omnibus in Vtrunque contrariorum mutatio est: dc ita unumquodque facultate utrunque est extremorum, cum actu tamen neutrum sit. Est enim quae
dam etiam in puero constitutio quidamque habitus, ex quo in vitium & virtutem mutatio fit: qui in iis quae proprie & vere irrationalia dicuntur, esse nullo pacto potest.
Quo modos ex contrariis contraria efficiuntur: ex iustitia iniustiti in ex iniustitia
iustitia non existat:Cr in caeteris uirtutibus Cy vitiis non eadem ratiost. Nam qui iustus euadit,vel ex iniustitia mutatur in iustitiam,qui cotrarius iustitiae habitus est:
vel ex medio habitu,quem diximus .ea autem quae e medio immutantur in alterum ex extremis, e q*medio tanqua contrario Immutantur quod enim medium duorum est, virorumque extremorum quodam modo est particeps,licet neutru eoru syncere atq; integre habeat. vi cu In alteru ipsoru Immutatur,quasi e contrario altero mutatio illa emciatur. P1 aeterea si omne quod mutatur, dum mutatur,in eo minime est,in quod mutatur: vel si omne quod in aliquem habatum immutatur,ex
priuatione illius habitus immutatur:priuat1o autem habitui illi,in quem mutatio fit, cotraria est: iustitia quoq; & iniustitia ex contrar1is efficerentur. ex priuationibus enim fiunt iustum, quando iniusti: iniustu quado in iniusti priuatione constitutu est. Si igitur materia ex qua generatio proprie fit,quae est substantiaru,ex sese ipsa sine ulla forma posset subsistere: omnia quae fiunt, proprio
ex materia & priuatione g gnerentur: materia in qua vi subiecta re priuatione ut cotrario, & non subiacente sed quia fieri non potest, ut sine forma aliqua subsistat materia:ratione enim tantum a formis sseparatur,& cogitatione,eo ς contraria vic1si1m admittat perspicuum est,cum in formam aliqua immutatur,eam in priuatione illius formae esse constituta,in quam immutatur: atq; ata co-trariam quoq; forma habere ei in qua immutatur. in qua enim manere no potest dum immutatur, ea cotraria est. suntq; huius odi omnes cotrariae formae, in qu1bus est atq; esse potest Vuuquodq; quod in priuatione alicuius cosistit. Principali ig tur ratione generatio proprie e X priuatione fit: deinde vero ex contrariis etiam formis, in quibus cum sit materia antequam in contrariu immutetur,non potest non eX ipsi. immutari 1n formam,in quam immutatur . Quando igitur habitus fuerint
268쪽
suerint mutabiles,& contrarietates inter lesertam ex Contrariis formis fit mutatio, quam ex priuatione eius rei in quam mutatio facie da est. Quando autem ita firmi fuerint,vi dissiculter amotaueri atque auelli queant mutationes in h1s ex priuationibuS & ex mediiS fiunt,a quibus quasi coia trariis formis fieri mutatio consueuit.Atque ea quidem quM in alteratione, aua1One, minutione,& loci translatione fit mutat1o,cum lit etiam ipsa quaedam generatio,non tamen absolute & pro prie ex contrarias efficitur nam quae in substantia fit,nullo modo ex contrariis,sed ex cotradicto ria oppositione tantum fit:alioqui enim substantiae aliqu1d esset contrarium. Hominem causa uirtutum esse,Cr non econtrario. Io Si in iis quae natura fiunt,aliquid est cuius causa res ipsae gignuntur,& id cuius causa fiunt ali qua, finis eorum est sequitur,ut in iis quae natura fiunt, finis aliquis sit . finis autem illis quoru est finis praestantior est quare fines etiam eorum quae natura fiunt, praestantiores 1llis ipsis sunt, quae causa ipsorum gignuntur. at homo est quoque Unum ex iis quae natura gignuntur quare finis etIa quidam eius erit:atque is praestantior eo ipso,qui eius causa fit. finis autem hominis est,ut probus efficiatur,v1rtuteq; praedItias huius enim causa genitus homo est .at probum effici n1hil aliud est, nisi hominis virtutes consequi:quas adipisci,nisi prius genitus fuerit, potest nemo: quippe cum homo virtutum possessionis,non virtutes hominis causa sint.vnde melior longe est homo praecii tus virtutibus,quam qui iis iisdem caret .non enim ipsas nos possidemus,ut v1llam, ut domum, ut manc1pium: sed uniuscuiusque virtutibus generatio in possesssione conssistit: ipsarumque essentia Q 1n hoc ipso constituta est. possessio autem ipsarum fin1s noster est . ipsae ig1tur etiam virtutes fin1s noster sunt:utpote cum earum causa simus procreati.Praestantiores ergo nobis virtutes siqn pro
Aristotelis Stagirit se morali tam
CVΜ E V STRATII NICAENI EPISCOPI
Ioanne Lernardo Felici uno interprete.
st Ona tibi omnia contingant pia Dei cultrix,literarum studiose, bon rum jes,
honestarumCue rerum amatr1x regina . nam tu cum animam & corpuβ m' , otio. ter se coparauer1s, differentiamq; horum optime perspexeris:potiori part1, atque eYcellentiori adhesisti eamque neglecta infer1ore ornare summa Ope tibi enitendum esse duxisti. propterea en1m effectum est, ut laberales artes de scientias,& v1rtutes qu1bus an1mae pulchritudo ac nitor Compa1 a11 consueuit, semper magni feceris atque excolueris: pigmenta Vero quabus aliae illini solent,torques,& mon1l1a,indumentorumque preciosam suppellect1
cta ea omnia non modo contempser1s, sed pudenda et1am esse 1ussi CariS : atque ita ammae pulchritudinem & pr1mam & solam assinatis, divini 1lirus natoris cupida ad cinus similitudinem humana anima a pranc1 pro a Deo creata ext1terat. Inde sane est quod quid ad id quod cupis conta R se uendum t1b1 sit collatarum, semper 1nquiris: semperque OOseruas,quIS tIb1 non margar1tam, lapillum preciosum, non aureum aut argenteum Varia arte fabrefactum vasculum , non m-tidas aut sumptuosas, aut sensum Oblectantes Veste S, sed orationeS eiusmod1 afferat, quae uiuare animum tuum possint: quae Vel mendacium refellant, & veritatem confirment: vel de v1rtute αvitio artem quandam tradant, doceantque,quam pulchra Virtus si atque expetenda quoque modo in animis hominum natura comparari quealtaquam turpe atem V1tIum sit, quam damnolum &su 1endum, & qua ratione euitari ab hominibus possit.Quocirca cum et1am de nobis bonam quandam opinionem c5cepisses,e nobis quoq; ad hoc utilitatem aliquam tibi elicere tentasti.nos
269쪽
cer3 non sumus eiusmodi,ut admodum multa sciamus, sed imbecilles , tum senectute & morbis
his r ciu1sueris eam,quantum Vires nostrae pretestare potuer1nt,De1 auxilio praecipue net 'SS
iam insipicabimur prius scopum ac propositum Eb zxplicauer maS.
Cum proposivissEt Aristoteles in hoc moralium Nicomachiom libro de virturibus omnibus docere statim a principio de selici te humaena disputationem instituid, de eri , in toto primo libe it finem essὸ hominis actionem 3ρ operationem assirmas. sed quin diuerta in homine sintam secustates rationales & irrationales, atque ex irrationalibuS virtuteS activae CXI At: nonulla: m tar tionales facultates t rationi tamen sint obtemperantes, atque ob Id rationales λ appe lari etiam ipta quodam modo possintaproptereae quod eam habent natur Nitionc o-
'li' Tisi operirique secundum eius praecepta vileant rationi Ne ix P β 'x L T
nulla egit animae videlicet facultat1bus,quas cum brutis habemus communes , licet in ut 1s no ita ut 1n nob1ς ration1 sint obedientes:docuitque, quo modo ration1s 1mper1Ο ad messiocritatem re
digantur h1 affectus qui ex se bonum ipsum consequ1 nullo modo queunt: --mme Omnino Indigent,quae pnesideat ipsi1s,ac dom1netur.Nunc vero m hoc 1exto l1bro dc 1ntellectivis v1rtutibus, seu contemplatnsis est essputaturus: quasi absurdum esse rudicant, si cum eas V1rtutes cognouerimus,quae ex ratione aliis 1nferior1bus facultaribus co1uncta exIstun eas Igno remus quas 1psa ex se ratio efficit: perinde ac si sola ratio ex se bonu 1psum appetere minime po1st: pra tertim cum in irrationalibus etiam ipsum consequatur . 1d quod finis rebus omnibus est, IV Qua: vel cuiuscunque notae essentiam fuerunt sortitae. Nam qu1,1nqu1t, satis eue homini ad perfectionem consequendam , si tantummodo in actionibus bene se gesserat: 1s non v1det se rationem facultatibus irrat1onalibus inferiorem esse dicere .si enim ration1s persessio in eo 1 olum consist1r, quod cum ali1s recte agit,no separatim ex se,ex 1llis bonum suum & per 1llas habeb1t: ut vel nulla omnino sit,si ab illis separetur: quandoquidem nulla propr1a bon1 appetitione praedita est: Vel sit,1nefficax omnino,ac vana esse concedatur bono suo frustrata,quae utraque absurda admodum simi.necesse 1R1tur est,ut & rationis per sese absque ali1s faculta 1bus virtutes quaedam ex1stant:&eas homo quot & quae & quales sint,optime cognoscat: studeatque ex Vtrisque suam sequa perfectionem ex act1One inquam,& contemplatione : ut 1lla quasi fundamentum iacta supponatur ac fesciat haec tanquam tectum imposita absolutam perfect1one aedificio afferat. act1o enim Idipsum AOVt sit ex contemplatione consequitur, non secus ac fundameta ex tecto. nam quemadmodum domus ipsa est,ut ambientis aer1s nocumenta evitemus rel1qua vero omn1a quar supponuntur,ad 1ctinseruiunt,& sustinend1 tecti causia fuerunt sub1ecta ita act1ua virtus no al1a de causa exist1t, quam
kκα- slαρ- Vt affectus nostri ' sopiantur: quo ratio ab ipsorum perturbatione l1bera,proprio suo fungi OΠΙ- ωνκται. ' cio sine ullo impedimento possit Preterea irrationales facultates vel peiores sunt rat1One, Vel po' tiores. potiores eas esse d1cere absurdum atque k rat1one al1enum est : essent enim & rationIs expertia animata a ratione prςditis meliora quippe cum quantum ad has facultates attanet onge fVaciora rational1bus sint:magis enim & ad iram,& ad cupiditates procliuia pleraque e1Le cerniatur si utem ratio est potior qui fieri potest, ut potioris virtus & perfectio melior etiam 1p'a non stin m quorum substantiae sunt pirustantiores, eorum quoq, persectiones praestantiore S procu dubio sint,necesse est & econtrario,quorum perfectiones sunt 1nseriores, eorum etΙamau an Uas esse Inferiores nemini dubium est. Sed ad eiusdem huius rei confirmationem cum multa alia tum ipsam rerum naturam ipsamque operationem habere aliquis posset.Propterea igitur Aratio teles cum priuS de Virtutibus actitiis disseruerit,ac quasi fundamentum iecerit,ad contemplativa Ium tractationem transit,quasi tectum ipsum ac fastigium fundameto 1mpositurus. Atque haec e sine ac scopo ita dicta sint. nunc ad ipsa Aristotelis verba explananda veniamus .neque id sine Op1S diuinae imploratione, tuo assequi auctoris sententiam,atque explicare recte possimus.
270쪽
QVoniam prius diximus & medium esse eligendUim, non excessum
neque defectum:& medium esse sicut ratio recta pr scribit,hoc iam
De virtutibus act1uis in superioribus libris agens Aristoteles,earum unamquamque medio critatem esse statuit.mediocr1tas autem moderatio quaedam ac modificatio est, quae neque excedit in actionssius de affectibus, neque deficit: quippe circa affectus & actiones,activae omnes vir io tutes versantur,singulis recta ratione modum praescribente. recta vero ratio ea est quae nunquam errat,nunquamque peruertituri de huius nunc 1ntellectione docere proponit.quod enim ita prius dictum est confusionem quodam modo in se habere quandam videbatur. At vero affectus sunt ira de cupiditas, Utraeque animae appetitiones rationis expertes:quibus cum appetit aliquid, mouer1 anima consueuit.ira sua quadam innata superbia de elatione incitari solet,ut vel gloriam co- sequatur,vel eum ulciscatur Ac vindicet,qui dolorem intulerit: cupiditas siua auiditate, ut vel ali
quo potiatur quod iucundum sit de suauitatem sensibus afferat, vel aliquid quod homines possi
dere consueuerunt, acquirat dc comparet. sed quia utraeque hae animae facultates carent ratione,
urationali quodam modo ab affectu primum ' incitatae de operantur de assiciuntur: ut in Utrisq; Φ o 'μndit dum operantur scilicet & assiciuntur moderat1one quadam indigeant,quam cum ex sese inueni- . .eto re nullo modo queant,a recta ratione adipiscantur.recta enim ratio est quae eas moderatur: Ita εὶνα ri συμ- vi cum modo de assiciantur, 3c actiones operationesque suas proferant. Atque in hoc V1rtutum .7 essentia ipsa consistit, mediocrisque ac moderata & affectio & operatio dicitur, cum homo habitum mediocritatis harum facultatum fuerit cosequutus. Veruntamen quonia diluciditate maiore 1ndigere hoc videtur,age adhuc clarius rem ipsam expircemus . Racionalis ,irasciollis,concupisc1bilis ammae humanae ita partes dicuntur, ut rationalis propria eius utpote rationem in se habentis sit:reliquae duae annexae atque adiunctar: qu1ppe cum illa, licet ratione ex se praeesta sit, postea irrationalem vitam&sensiuam nihilominus etiam annexam habeat: iracund1a enim de cupiditas,communeS etiam cum brutis animantibus,& propterea arrationales sunt. Ratio autem
soli rationali animae inest,quippe quae facultas est irrationalium partium ac facultatum prasses ac ' domina: ut propterea communis caeteris esse nullo pacto possit. Cum autem dicimus rationalem, irascibilem,& concupiscibilem, eo modo dicimus ut intelligamus ad 1d unamquamque faculta tem natura esse aptam.Appetitiuae item facultates appellantur irascibilis & concupiscibilis, non quod irascantur iam,aut cupiant,sed quia ita vel affici vel operari conlueuerunt .nam quando appetitiua ipsa vis ab appetibili re iam fuerit mota, motio quae intercedit inter id quod movet αquod mouetur aut affectio aut operatio dicitur . id quod ex definitionibus iplarum patere etiam potest.Ira enim sangu1ms feruor circa cor esse definitur ex appetitu contra optendend1 excitatus. nam licet semoer sanguis circa cor sit,in quo irascendi vis insita est,quae etiam irascib1lis appella tur,non semper tamen feruet,neque semper ulcisci, ac contra offendere appetit: sed tunc solum 4o modo cum in huiusce rei occasionem inc1derit.simili modo quoque cupiendi vis , quae appetitio est iniendae voluptatis seu illius quod deest, cupiditas:seu fruitionis voluptatum desiderium . seu dolor qui ex cupitae rei absentia prouen1t non semper in operatione ipsa cOsideratur.quippe cumno semper animai,vel frui voluptate appetat et ob suauitatis absentiam doleat, vel quopiam tali modo afficiatur:sed cum aut praesentis 1ucunditatis sensum perceperit,aut 11bi eam imaginatione ita expresserit,ut ad ipsam quasi adsit,moueatur,atque incitetur. Quare irasc1bilis & concupisci balis,& in uniuersum appetitiua,atq; affectuosa anamae v 1s,ex facultate & potestate ita d1citur. Ira
Vero,& cupid1tas,& appetatio,& affectus,cum iam irascitur animat,aut cupit,aut appetit,aut afficitur:nommaq, haec affectiones ipsas sigmficant. tuaru operationes, cum Tationalem et1am timui Operantem habent,sue superet, siue superetur, actiones de sunt,& dicuntur. Cum superat quidem Tationalis,moderaturq; reliquas sicut oportet,ratio recta appellatur,re recta exequutio operii fit cum superatur si accumb1tq; aliis,ratio peruertitur,& errores,peccataq; existunt. rationalis igitur so cum habrium iam superantis dominantisq; acquisiuit, Virtutes ipsas efficit atque exequitur, mo dum semper de affectibus Jc actiombus imponit: ut modum nactae ab ea & affectiones & actio nes in med1ocritate consutant. modum eten1m ac mensuram ipsis rationalis praesidentia ac do minium praestat: atque hac de causa fit, ut virtutes circa affectus atque actiones versar1 dicantur:
quippe quae habitus sint dc rationalis facultatis, quae etiam mens activa appellatur, & affectuosarum irascibilis scilicet de concupiscibilis: cum videlicet illa irrationalibus incitationibus, atque appetitionibus multa attentione adhibita multoque studio,ac renitentia dominari assideuitieaque assuetudine eas cohibet ac moderaturaliae vero cohibentur,ac superiori potioriq; facultati cediat q.iij. atque