장음표시 사용
271쪽
atque obediunt. His ita dupliciter distinctis ex utrarunq; tractatione perspIcuu rum esse arb1tror, Quo modo circa affectus & act1ones versari virtutes dicantur. Quamobrem ad Verba ap1a Aristo telis superius posita iam redeamus.Inquit igitur,prius diximus in mediocritate actionum & a tactuum Virtutes consistere . affectus autem sant irascinitis & concupiscIbilis facultat1s an1mae apta
scibili ad vin&ctam concupiscibili ad fru1tionem 1nc1tata.quarum sane motione S moderatas essoportet,si virtus debet ex1stere .at moderatio inter moderans est S moae Iristio animataquae rat1ocinatrix & ratiocinatio,& mens act1ua appellatur. ratiocinatio 1dest grae λουι ος,in1asi dicas rat1onatio,quia λο id est,rationat,Vt 1ta dicam,1d est, rationalesreddit x part1cipatione sui reliquaS ratione expertes animae parteS Irasc1balem & concup1scciuem, omine ea sunt natura,vi rationi effic1 Obedientes possint: qu1a etiam ratiocinatur & in diri is & iudicat.quo modo affectuosarum facultatum Vt1 1ncitationibus debeat. mens actina vero Je1tu seu intellectus, Quia cum rat1onalis sit & intellectualis facultas ubi affectuosas facultates assumpserit ac tractauerit, actiones ipsas essicit:quippe cu actiones nihil aliud sint si cum electionerationis operat1ones .Rationalis igitur haec est moderanS: moderatu Vero affectuum morio atque opςrat1o est .veruntamen rectam esse ratione oportet,Vt ea recte moderando se rectitud1m applicando affectus & assiones med1um inuenire,& mediocre & bonum:& decl1nare ab iis quae in alterutram partem aberrat,id est,excessu A defectu possit. Sed quo modo ratio in homine esse 1 tarecta Doterv ut modum affectibus, & actionibus afferat Θ si videlicet homo primum bonu ipsum app tiverit,immoderatasq; affectu uincitationes abhorruerit , desideraueritq; moderate, & ut oportet operari obediendo rat1OnΓ.demde multos labores subire non recusauerat,stud1Oq; no mediocri negociis vitae adliserto multa exper1entia cognouerit,Vb1,& quando, & quo modo fiu- strationes & exequutiones in affectibus & virtutIbus ex1stat.1ta enim demum fiet, ut prudens e tafectus rectam habeat rat1onem,quae singula recte metiri ac moderari queat Vt neq; excessus latere neotae defectus 1psum possit. ibus Vtrisque euitatis in medio ipse ac moderato IIrmiter col1stit. Ouod verd inquit 11 O C 1am distinguamusJdupliciter istelligi potest vel en1m se esstructurum ess in uit,quo modo recta ractio dictet ac pr scribat,vel quo modo recta ipsa ratio sit nam recta ratio tam in action1bus est,quam in speculationibuS.bonum enim in action1bus 1nuenat,atq: elle id expetendum docet, quod mediu est ac moderatum In contemplat1Onibus autem verum ratio cinando colligit habetq; ipsium in se aliisq; exhibet ac supped1tat .vel d1stinguamus d est, subtilius ac planius Luidamus: quippe cum ea quae superius de recta ratione dix1t, paulo conflatius &cta su1 e videantur . nunc en1m rationem quae in anima est, in rationalem diuidet ac contemplativam atque hanc rursus in subditas sibi species:ac de singulis suo loco sigillatim docebit.
In omnibus enim ante dictis habitibus,quemadmodum in aliis est qui dam scopus ac sinis, in quem resipiciens is qui habet rationem, intendit, ac
remittit . estque quidam mediocritatum terminus, quas inter excellum Sc defectum esse dicimus,cum secundum rectam rationem eXtIterint.
Antedictos habitus eos inquit,de quibus iam docuit: quae virtutes actiuς sunt,tam quatuor illet q*Quae generales appellantiu quam caeterae quae sub ipsis Vt species subuciuntur.Inquit 1gitur in omnibus his scopum esse quendam,cum aliquis secudum apsas operatur. 1s autem est qu1 ha et rationem at qui habet ratione est homo,qui cum rationalis sit, & ratione ipsa quasi modo ac regula in action1bus utatur,si motio quae ex affectu 1nc1tatur, vase fuerit ab eo quod fier1 debet, deficere, intendit remittit,si excedat .Exempli causa,si quis vic1sci Velit eum qui peccauerit,scopum nabebat,Vt moderate ultionem faciatmeque iracundiae impetum sequetur 11 supra moaum Inc1tetur: neqUC non irr1tab1t,si lentior esse videatur sed utrinque excessu & defectu euitato ri med1o con sit tm Oderatamque cast1gationem peccant1 adhibeb1t.Idem In cupiditate fiet nam si qu1s vel c1bum Vel potum appetiuerit, neque indulgebit prorsus is qui moralis est vIr & ex ratione operatur, Upiditatis incitationi,neque eam prorsus reiiciet: sed ratioD1s modo adhibito In meaio appetitionem statuet:& comedet quidem,sed quando,& ubi,& quantum,& quod,& quo OGO OPOrtet quCCunq; alia in his obseruari debent. In his etiam gentium & ciuitatum leges & 1nitituta quasi moderamina etiam ipsa & regulae affectuum de actionum sunt.Cum Vero,inquit, quemad- admodum in aliisJ1d intelligere videtur non solum in virtutum habitibus sed in aItibus quoque& scientiis excessum & defectum a nobis esse euitandum, si perfectum finem consequi Volumus. Nam & aedificator & faber & statuarius nihil aliud studet, quam modum in omnibus seruare in multitudine & magnitudine,ac caeteris quibuscunq; licet,dum vel naturam imitatur,Vel ad Vlum utilitatemq;
272쪽
utilitatemq; Abricae spectat. nihilo minus in scientiis quoq; idem fit: usicus enim in unoquoque modo pro tingulorum ratione AE cogrU1tatem conatur Obscruare,Verbi causa aliam in Dorio, alia reae αρμοδον in Phrygio, in Lydio item aliam,atq; in c teris similiter & tD hoc al1am chordam remittet, aliam
intendet, in 1llo aliam , ut percussae fides modulo accommodatum sonum ac concentum graui de acuto apte cotemperatum edant.Caeterum si eciam moderationem in scientiis esse verum ae ees tum volueris interpretari id minime ab re erit:qu1ppe cum scientiis nihil conuenientius , - ma gisq, propositum sit quam verum per causam rei perscrutari ac cognoscere. Cum autem tria sint, E. 9.c1rca quae animalium facultatum operationes Versantur,excessus,defectus, & quae 1nter hos costi tutae sunt mediocritates mediocritateS solaS secudum rectam rationem,Inquit,existere .licet enimio extremitates quoque ipsae a ratione recta iudicentur:non Vt accommodata atque expetenda iussi cantur,sed ut res tantummodo quae venire in cognitione eius possimi.alioqui enim praeter ipsam sunt,atque extra ipsam: sicut etiam Omne extra modum est,quod est 1mmoderatum.
Ac si 1la d 1camus, verum quidem est, non tamen perspicuum: quippz cum in omnibus aliis studiis circa quae est scientia,verum sit J1cere, neque
amplius neque minus es e elaborandum,neque ociandum, sed med1ocri
ter,atque ut recta ratio praescribit. nam qui solum hoc habet nih1l amplius cognoscet,verb1 causa qualia corpori exhibenda sint:si quis dixerit, ea quae io iubet medicina,& sicut is qui ea est praeditus,statuit.
Quonia dixerat quid esset recta ratio,ea Videlicet qua cum p ditus est homo atq; utitur,operationes affectuumq; incitationes moderatur , mediumque inuenit, idque excessibus & defectibus utrinq; adiacentibus repudiatis consequitur:atq; ita demum habitus virtutum sibi comparat. δίquia confusa aliquantulum esse videbatur huiusmod1 Oratio: quippe quae nondum planum faciebat,uel quae esset recta ratio,vel quo pacto ea tanqua mensura ac modo uti deberemus, ut ad sco pum quendam operationes nostras dirigentes medium possemus m uenire: opusq: erat diuisione aliqua ac distinctione, luae rem clariore redderetriccirc6,inquit,si ita d1camus, queadmodum di ximuS,verum quidem est, non tamen clarum ac perspacuU:propterea quod in al11s quoque studiis c1rca quae art1fex aliqua,aut scientiae effectrix ratio Versatur,Veru est,si dicamus neq; laboradum,
30 neq, a labore desistendum magis vel minus si mediocr1tas postulet sed Vbi primum operationem inceperimus usq; ad med1u ua progrediendum nobis esse,Vt neq; deficiamus vlla ex parte,neque ulterius quipp1a adiunRamus. nam quaa comune hoc est studiis omnibus tam quae act1one, si quae
mente ac cogitat1one sola pertractantur cofusa re S ex cornu natate hac atq; obscura evadit. qu1ppe
cum nullius stud1j propciu medium propriaq; mediocrita S ex hac oratione agnoscatur. apro pter Oportet,vi Orat1onem hanc paulo generalius dictam esse Intelligamius. d1u1detesque ac distin guentes per singula studia quis sit proprius Vmuscuius', modus, propriaq; mediocr1tas, inuestigemus:ad quam tang ad scopum d1l1gentiam omnem,atq; Operam intendamus. Quon1am vero multi affectus sunt ac mult1 morbi,qui hominibus contingunt quorum nonnulli corpora prieternatura afficiunt,no null1 et1am ipsas animas att1ngunt, adeo Ut facultates ipsarum interdum offen-ΑO dant ac laedant:atq; hi ita evidentes sunt, ut vel 1psis sensibuS pateant: propterea e medicina sumptum exemplum adduxit,quo planum fac1at,non esse fatis,si c5mun1ter aliquid trad1deramus,n161 etiam spec1atim per singula studeta, ea que dicuntur partiti fuerimus Vt hoc modo oratio Vmcu1q; rei accomodata clarior efficiatur. id quod ipse etia hic in activis virtut1bus fac1et,dum rectam rationem,& medium as gnabit. Studium autem,id est, ἐχνιμ αδ hic vocat quadam quali curam,& diligentia qua in statu secundum natura Unaquaeq, res restitu1tur,consentaneo Domine ad me dicinae exeplum usus. nam si qu1s interrogaret,qualia debeamus corpori eγhabere, Vt Vel praesen tem sanitatem conseruemus,vel absentem reuocemus responderet aliquiS, Hla quae inevic a apta praescriberet,atq; eo modo ut medicus,qui ea arte esset praeditus uberet. I cIb1 causa ,s1 quis d1cat quo modo nuscere ea opportune, o modo tempuS anni, Egione,etatem Obseruare,atq; alia hu- SQ iusmodi debeamus,no sat1s idoneam rationem ad sanitatem corpor1bus 1s aEeret. comun 1s enim
omnibus cst atque indistincta:quippe cum Variae sint ac multiformeS curationes: subiectarumque rerum in quibus singula studia exercentur,varia sit ac multiplex differentia: aliaque sint atque alia in unaquaque re utilia,atque elusinodi, quae ad id quod bonum est ac secundum naturam, consequendum conducant.Vt m singulis accommodata Vnicuique rei diligentia ac cura opus sit.
Iccirco oportet etiam circa animi habitus non solum vere hoc dictum esse sed etiam deteriminatum,quamam sit recta ratio,quael e 1us finitio sie.
273쪽
Licet verum,inquit, sit quod ita in uniuersum dicitur : sicut tamen in exemplo messic1nae patuit , satis non esse si quis uniuersaliter rem ita cognoscat, Vt operari secundum messicmae artem
stinguere,quaenam si1t recta ratio , quaeque e1us finitio sit hoc autem test.vel enim 1dem est per diuersia,cum inquit, quaenam sit recta ratio,cognos nota aerectae rat1onis finitio vel prius de recta ratione ciusque definitione ,---emgendum est: qui scopus est recta ratio ne comprehensis ac defin1tus . atque hoc rtasse vadet esse aptius ' qu1ppe cum debeamus Vtrunque 1n an ae habitibus tam quid sit recta ratio, Famuu1d sit me um,cognoscere . nam etiam scopus finitio quaedam ac terminus est, quem ορου hic dicit. u1 inspicient1s in se finit intuitum ac termiVat. .
Cum igitur virtutes animi diuideremus alias morum, alias ment1s ellediximus. Ac de moral1bus quidem iam disseruimus: de reliqu1s nunc est cam ut si1 prius tamen de anima nonnulla eXposuerimus.
egisse videbatur,proDosuerat in hoc de intellectivis docere, ut sermo qua de eis habetur, nulla in iare imperfectus elet . aesoniam verd cum de activis ageret in superioribus e mcissit, ut rectae rationis ment1onem si ret,cum d1ceret secundum ipsam,& ao apsa recte perfic1 act1onesmeque
notum erat,quaenam esset haec recta rat1o, quoue modo secundum ipsam act1ones dirigeretur, a ipsaque perficerenturiquo 1tem pacto 1psa in animas hom1num soleret comparar1: necessario e
fectum est ut de recta ratione hic disserere proposuerit: atque 1ccirco de prudentia doceat, ae ipsa recta ratio est . Quia ver5 Prudentia intellectiva virtus est, quae alios quoque animi habitus sibi cognatos habetide eis etia consentanee agit. hi autem,ut generalius ita dicamus quatuor lunt: arς sesentia, sap1entia, intellectus. Primum tamen de recta ratione ac prudent1a disserit, eo quod de ea sepe ment1onem fecit, ubi de actiu1s virtut1bus pertractauit: cum & eam rectam rat1onem appellarit: & prudentem virum secundum eam Operari atque agere d1xerat . Ut ag1tur & ea quae dicuntur, continuata seriae inter sese cohaereant, & nos non diutius rectae rationis intelligentiam desideremus,cuius superius tape mentionem fecerat: primum de ipsa, deinde de reliquis intellectivis habit1bus agit ac docet,conuenienti omnibus ordine ub1que seruato.Adde quod quia prudentia media inter activos de intellectivos habitus est, & modo ratio, seu rationalis pars,quia in mente & ex mente quae δανοια. Acitur, existat, modo quia in agendis rebus versatur, ratiocina tur e de virtutibus,intellectus activus appellatur: opus erat, ut huiusce virtut1s tractatio media inret contemplativos de acciuos hab1tus collocaretur . Atque haec de ordine ac dispositione qua ab act1u1s ad 1ntelle as transiens usus est Ar1stoteles, dicta sussiciant. nunc ad verba ipsius re deamus : de ipsisque aliqu1d quod ad rem faciat, dei auxilio freti dicamus. Cum x elit igrtur Aristoteles de recta ratione iam docere , ct diuissiua methodo uti ad inueniendum quae ea eslat, rursus redit ad ea quae prius in secundo iam dixerat, ubi animi virtutes in morales distinxerat & m- 4Otellectilias: & quia de moralibus satis superius dictum fuit, 1llis sepositis in ptaesentia de rel1quis nunc docere propon1t. hoc est de intellectivis, inter quas etiam prudentiam reponit: propterea qudd ratio quaedam etiam ipsa est , & mens qnae de agendis ratiocinatur, & quod Vere expetendum est,inuenit,modumque quo id inueniri queat, praescribit. Quoniam Vero de anima quoque in secundo ea disseruerat, quae satis esse ad virtutes ipsius cosiderandas videbantur . nunc oreviter eadem repetit illic enim animam diuiserat in partem ratione praeditam,& expertem rationiS .h1Cigitur irrationali parte omissa,eo qudd de ea virtutibusq; quae circa eam existunt,superioribus in libris satis egerit alterius quae rationis est capax stib diui1Ionem ponit,ita inquienS.
Superius en1 in duas esse animae tartes dictum est, alteram rationi S ca pacem,alteram expertem. nunc vero eodem modo rationis capax di Uide da est. statuanturque duae esse ratione praeditae partes: una, qua eiusmodi res contemplamur,quarum princ1pia aliter sese habere non possunt: altera, qua ea consId eramlas,quae esse aliter positant
In prioribus etia libris dixit philosophuς rationale in homine sumi dupliciter posse: ut intellizamus partim id essie, quod habet rationem , eaque utitur: partim quod non habet quidem in se
274쪽
rationem ac propterea ea minime uti potest,sed rationi tame Obedit atque obtemperat. qu1 enim fieri posset ut inferius uteretur superiore sed succumbit inferiuS sit periori, aC paret. atque accirco hoc altero,illud altero modo rationale est.Prius igitur de ea parte quM rationi obtemperat eiusque Virtutibus docuit,quae a racione praecipiente,ad bonumq, & VtIle inducente perficiunturinde vero ratione praeditam partem animae subdiuidit,in duasque eam species, seu partes distribuit.atque ita d1fferentias esse diuisivas ostendit pro subiecta materia, circa quam tam una quam altera pars peculiar1 quodam modo versatur.Nam cum res aliae necessariae sint,al1ς Interdum contingant alteram ex his speciebus seu partibus circa necessaria, alteram circa ea quae cor tingunt,Versari inquit .sicut enim in animalis diuisione cum diuerso modo sumimus differetias, interdum fit ut pro locorum diuersationibus species ipsorum animalium cistribuamus, al1a ex ipsis esse terrestr1a a serentes alia aquatica: Ita quoque in ammae facultatibus seu partibus non ab re est, si a genere in species diuisionem fac1amus,seu ab uniuersalioribus ad ea quae sunt magis particularia pro ratione subiecta rei circa quam operantur ac versantur. na facultatibus animae sub1ectar res c1rca quaSoperationes suas exercent,ac produnt,esse quasi locorum quaedam d1 uersationes videntur. Quo Diam vero hoc minime demonstrat vel quia rerum ipsarum operatione satis est compertum, Vel quia longa admodum oratione indiget ut superuacanea praesent1 tractation1 e1us dem Ostrata O esse videatur: propterea statuantur,inquit,duae esse ratione praeditae partes, id est quasi concenum ita sumatur nam ex rebus alia esse,al 1a fieri ex 1is autem quς fiunt,alia necessario esse, alia ut contigea. O r1t 'umcu1que Vel parua erudit1one praed1to homini manifestum est. pauci en1m admodum sunt, qui rebus animum aduerterint,qui 1gnorent quaedam esse quae intellectu,quaedam quae sensu percipiantun alia item quae necessar1o,al 1a quae ut contigerit,fant. Necessatio fiunt stellaru ortus Moccasus,earumque tum accessus tum recessus ad diuersa terrae climata tempora 1tem, anni, d1esq; de noctes sese mutua vicissitudine excipientes,& rel1qua huiusmodi Pugnantium autem vactoriae aut clades quae ab al1is in alios transeunt,sunt ex iis quae contangunt, Operat1Onesque humana: Mactiones:aliaque id genus quam plurima quorum singula erat superuacaneum enumerare Ιcc1rco statuantur haec,inquit:quasi nulla apud eos qui vel parum eruditi sunt,explicatione indigeant.N a ad horum confirmationem ac demonstrationem Vtpote quae in maiorem nos contemplationem deducat maiore etiam scientia ac perfectiore opus esse,neque Id quidem obscurum est: vi utrasquet' his de causis ita dicat,per1nde ac si1 sibi de his assensionem Coced 1 postulet. necessar1Orum autem 1nescium id esse 1nquit,quod 1llorum principia alIO modo sese habere non possunt: eorum vero quae contingunt,nullum signum pomi sed latum ἐν id est quae esse postunt, ea appellat.
id quod propterea facit,quia in promptu omnibuS eorum cognito est . sunt en1m noD1S genera tioni & corruptioni obnox1is maxime cognata .Principia autem vocat,quae Vel cognitaOmS,veLe I 1entiae princip1a sunt. nam in necessariis cognitionis Principia sunt termini & pronuciata ea quae ab auctoritate quam afferunt,auctoramenta,id est d1cuntur essentiae vero ea quae & et ficiunt & finiunt,id est efficientes & finales causae,quae vel solae proprie caiisae sunt, qUὶppG culo Ige a causatis abstractis reperiantur .Eorum vero quae esse al1ter possunt,etiam si ip1e non dixerIL,tasio cognationis quam essentie principia eiusde naturae sunt. in eiusmod1 en1m rebus cognitIona S principia probabiles sunt propositiones,essentiae vero illae effectivae ac finitiuae causae.qUae Vt HOainc, reque operentur,contingere al1quando potest : vi aedificator & statuarius.quae quidem quatenUssunt e1usmodi,effectivae causae sunt nam etiam si formales quoque eaedem dIcantur , abiurata e 1e non debet quippe cum in idem eaedem saepe concurrant.ut Med1cus item & sanatas, e en illa causa haec finitiva seu finalis. Quod autem inquit eoae modo rationis TapaX diuiaenaa et L pro- utere d1ctum est,quia diuersii sui diuisionis modi verbi causa gener1s 1n species, Apecie1 In Indauidua aequ1uocarum Vocum in diuersa significata,& alii multi,quorum unus etiam 1lle est quo totuin partes diu1dere consuevimus: quo hic Acistoteles & antea & nunc Vsus est,cum an1mam tan
Quam incorporeum quoddam totum ex incorporeis partibus compotJt m,1., eri ex HS quς In 1Psa considerantur facultates,dividat quas quidem an1mae partes Vocamus, communior1S tamen aco eneralioris facultatis species const1tuimus: ut propterea easdem & partes & facultates & 1 pec 1ess O appellare ad aliud atque aliud spectantes possimus. Nam etia ipsa anima absolute & simpl1citer, ouae persect1o prima dicitur corporiS naturalis instrumentarij facultate vitam habetis, in eo quod se t qui est habitus,ἐσελ ωα,id est perfectio dicitura non in eo quod contemplatur,quae opera tio 'tractatioque est.Ita enim ipse Aristoteles in secundo de anima nobis trad1dit . Habitus 11 quidem si absolutam uniuersalemque facultatem respicias,perfectio nuncupaturis ad operat1Onem, productionemque actus,facultas ac potestas : Vt ea quae In gormiente garometra inest geometria.
Ad ea enim quae genere sunt diuersa, cognoscenda, ex animae qUOqUe
275쪽
panibus diuersa genere ex est quae ad utrunque cognostendum est alna.ὐ quidem ex similitudine quadam atque assinitate cognitio Ip'rs contILiBit.
in Diuerum esse specie in ae pistem quae in necessariorum cognatione istarur ab ea cy' aecognoscit auar esse aliter p Ganr, nam mili, est iis quae cognoscuntur:Vt ne CURI/03 V ' ' eontingens co- qu Modo esse potest vel eorum qaae contingunt neces Iazgnitio 3 quemadmodum enim liquiS R p ΗΠ04 RV Q - ' λ mentitur eoqui quod est necessarium,esse eici odi asseri ut esse aliter possit enta . ita etiam mentitur cog
co tio rem debeat eo modo quo sese illa habet,cognoscere. al1o 1 veru diceret qui & Ia qest ne is, & id quod n5 est esse assirmaretiquod fieri nullo pacto potest .1ta enam protius In modo duo res est sicut in ipso esse re1 ver1tas ct falsitas reperitur. adde quod quado cognat1o alterius in a itero absoluitur, cognoscentas cum cognita re contactio quasi quaedam & coaptatio fit.& 1
ut' ut eurub eo . e ob figurarum dissimil1tudinem minime possumus :d Dotest ut vel contingens cognitio necessariae essent1ae re1 quae cognosc1tui , Vel econtrario necesssima cognitio cont1ngenti essent1ae accommodetur.lic en1m & apud Deum quoque nihil neq,
buctoris unicam ac singularem esse cognitionem,utpote e1us qui Vnus proprae est,estque omni causa superexcedens upraque omnem substantia const1tuta arque 1cc1rco omnia absque ulla motion ut Iut it, diYerim comprchendit,iam quae sunt, quam Mae Vel praeterier vel knstant ut Homerice loquacadeo ut neque aeternitas ipse ei possit accomodari,quippe que posterior sit,atque ob id existat,qudd primae causae particeps est. Sed quaerendum vadetur, uomo ae partes dicat & eam q circa necessaria,& eam quae circa ea Vectatur, quae esse esse ter possuntacum praesertim specie arfferre inter sie has etiam asserae emem emin & PArzeS erum,& species,tam rational1s & urational1s quas partes animae prius appellauimus quam hae facultates.quarum altera m necessariis,altera in iis quς contingunt, cognoscendas Versatur. quas Nun
oartes seu membra,ad aliud species esse videatur Nam si ad an1ma spectemus partes has seu me-bra appellare merito poterimus,Vtpote quae totam eius sabstantIam expleant, quae ex varuS facultatibus de functiombus habere compositionem quandam videtur si autem ut res & facultates ac-c1piantur differre specie sine dubio d1centur . diuersae en1m specie inter se sunt pars rat1onal1s &irrational1srite ea quae circa necessaria,& quae circa ea,quae contingunt vetiantur. Id quod in 1c1etiis uuoque videre licet. nam contemplatio quae de planis figur1s considerat, quae item de sol1Q1s, geometr1ae partes sunt:si tamen per sese ut contemplationes sumantur, sunt spec1e diuersae. Grammaticae etiam partes illae habentur,legendi scilicet,explanand1, corr1genia,& vid1cand1 facultates: Quae si Der se ut cognitiones quaedam consideretur,specie distant. Adde quod in unauersum quoq: in dissimilaribus partes totius partes cum sint, specie inter se d1fferunt.Vnde et1am totum 1phum dissimilare hoc est summω dicitur, eo quod ex d1ssimil1bus nater se conuenient1bus absoluttur.Nihil igitur absurdum esse debet,si eadem alio atq; al1o modo sumpta modo partes alicu1us, modo diuersa esse specie dicantur, .
Quarum altera sciendi, altera ratiocinansi facultas cl1catur. conlultare enim & ratiocinari idem est. at de iis quae non pollunt aliter sese habere, consultat nemo. Quare ratiocinatrix una quaedam pars est eius animae partis, quae rationis est capaX.
Posteaquam diuersas esse genere, id est specie duas rationalis animae partes ex diuersitate u sicct rum rerum circa quas versantur,ostendit,eo quod unamquamque cognitionem similem enς rei quam cognoscit,necesse sit:nunc nomina et1am ipsis imponit, ut ex nominibus quoque mucrso modo significentur.atque ait,alteram oportere sciend1,alteram rat1ocinandi facultatem appellari propterea quod illa scientiam & definitionem affert eorum quae ab ipsa considerantur: haec ratiocinando & Consultando appetibilis rei inuenit veritatem ne in ea errare Poriit appetitu , t que id quod non debeat,appetat Nam scientia inducentis facultatis veritas ipsia sinis est: post cuius inuentionem in re quaesita nulla additione est opus,nisi aliquando ex accidenti: cum scientia
276쪽
videlicet utpote ad actiones utilis,assumitur:vt perpendiculum ad parietes ad rectos angulos ex truendos: ut rectangulus triangulus ad rectas statuendas columnaS, & geometria demum ad machinaria instrumenta facienda. At ratiocinatrici & consi altatrici non fatis es ,si verum tantumΟ-do inuenerit: sed illud insuper requiritur,ut agendo recte Probus Vir bonum eligat. Quippe cum ipse quoque Aristoteles in principio huius moralis tractation1s,finem eius non cognitionem esse
sed actionem asseveret. vi autem clariorem duarum harum rationalIS animae specierum, 1ciendi
scilicet & ratioc1nandi,d1fferent1am ostendatriatiocinari idem esse inquit,quod consultare: eo ς, perspicuum sit,de iis que al1ter fieri non possunt,consultare neminem : nam de iis quae in nostra Io sunt potestate:queque positamus disponere sicut volumus,consultationes fiunt. atque ita eX rerum ipsarum operatione Ostenduntur diuersae esse genere seu specie inter se,sciendi & consultandi facultates .nam hominem esse natura ad consultationem idoneum perspicuum est. de iis autem quaeno aliter sese habere possunt,nemo qui sapit,consultat verbi causa,an d1es sit sole super terram Orto an econtrario nox,ubi sol sub terram descenssit Postea concludit rationem, h1s quae dixat,Vtpote, naturae rerum consentient1bus,acquiescens. Quare ratiocinatrix facultas ratione preditae animae una quaedam pars est.nam si rationalis pars an1mae al1quando circa necessaria, aliquando esIca ea operatur,quae esse alater possunt circa necessaria vero nulla esse consultatio,aut ratiocinatio potest,sed tantummodo circa ea quae contingunt Dars rationalis animae diuersia a sciendi facultate alia quedam sit necesse esst,quae circa ea quae esse aliter possunt,uersatur ..ubitare autem meri-Σo to aliquis posset,nihil opus esse inquiens, ut ex rerum stibiectarum diuersitate rationis capacem an1mae partem in duo distribuamus,dicamusque alteram esse eius partem quae necessaria,alteram quae ea consideret quae aliter possunt contingere:sed sicut sensus idem cum sit, contrariorum esse consueuit albi de nigri v1sus eorumque colorum qui medii inter hos sunt: auditus tim1liter acusidc grauis, norumque al1orum quicunque magis & minus vel his accedendo vel ab his recedendo ex1stunt sicut item arithmetica paris & imparis perceptr1Y est sicuique in irrationalibus idem contingi trita posse fieri ut quae rationis est compos animae pars,Vna & indivisibilis permanes cuca d1uersa specie nihilominus versetur,id est c1rca nece11aria,& ea quae evenare aliter possUnt co o noscatque illa,semper eode modo vel esse,vel effici: haec vel esse vel fieri al1ter atq; aliter posse. Haec dubitatio est cuius inuenire solutionem multis modas licet Primum ita quoru diuersae sunt ' operationes,eorum quoque facultates d1uersae sint,necesse est: quorum Vero utraque haec sunt di uersis,diuersae etiam substantiae sunt. quoniam igitur sciendi facultatis proprium est ex necessariis rationem colligere,necessariacue habere ea Quae ex positis const1tutiSque consequuntur. ratiocinatrix autem & ex iis quae contingunt,colligit,& e1usmod1 etIam habet consequent1a diuersas es se & sciendi & consulendi tam facultates quam operationes perspicuum est . at si IIoc est,earunde quoque diuersae substantiae sunt .sunt igitur rationem habentis ammae facultatis & sciend1, dc ratatiocinandi vis,substantia inter se diueris . Hoc autem ne in uno quidem contrar1Orum, scnsu aut scientia d1cere possumus.Id quod in rebus ipsis ex perari cuilibet licet. Eodem en1m prorsus modo visus in albo percipiendo operatur,atque in nigro,siue adm1ttat,V1sarum rerum spec1es naue ut do alii volunt d1uersa enim hac de re philosophora sententia est v1honas rad1os em1ttat. Geometr ca item sicient1a non d1ssimili modo demonstrat1ones fac1t de figuris quae rect1s l1ne1s cont1nentur,quam de iis quae circular1bus δί curuis costantsemper enim med1O eo , titul, quoa re1 1pIlus, non tantum concluson1s causa est.Al1orum quoque eadem rat1o est. Adde quod neque ita necessarium ab eo quod esse aliter potest inter se d1stant, ut album a n1gro, & rectil1neum a curu1l1neo. haec en1m licet specie d1uersa sint,genere tamen sunt eademmecessar1um Vero dc contangens penat us a se mutuo d1fferunt.quandoquidem modum etiam ipsum quo sunt, habent diuersum: Ut ratationes quoque de ipsis sese habere cotrario modo necesse 11la alias sc1licet ex necessari1S coli1g1 ac Decessar1o: alias,ex 1is quae contingunt & contingenter. atque ata cognitrice S apsas facultates spe c1e quoque inter se esse druersas: si modo cognoscend1s rebus genere anter se d1stantibus accom modari debent .Recte igitur Aristoteles ratione praeditae animae secuisatis diuersas esse partes A
X1t eam Mae circa necessaria,& eam quae circa al1o atque al1O modo contangentia versatur. Multaueo quoque alia ad solutionem huius quaestionis afferri poterant sed satis haec sint, ne 1mportune hic
gloriam longa commentatione aucupari V1deamur.
Quis 1gitur utrarunque harum optimus habitus sit, statuendum est: is
enim est utriusque Viritas: at Virtus ad opus proprium spectat.
Vbi duas esse intellectivae partis animae species demonstrauit,nunc necessarium esse ostendit de utriusque virtute etiam disserere .siquidem ta de animae,quam de facultatum ipsius virtut1bus, praesentis huius operis disputatio instituta est.nam de intellecti uis virtutibus agere,tractataona de
277쪽
secumque eam in perniciem precipitem trahant .Illud praeterea aduertendum est, Unumquodque quod perficitur,ab eo perseetionem suam consecivi,quod prestantius illo ipso sit,quod perficitur: ad idque attrahi, atque attolli:rationem vero irrat1onalibus facultatibus longe esse praestantiore. qui fiet igitur,ut peiores ac viliores perficiantur,si non ad praestantiorem facultatem fuelint redu ctat,atque illi subiectae,sed eam ad se detraxerint ac sibi subditam reddiderint nam sicut anima rationaliS nunquam perfectionem consequetur suam, nisi ad intellectiam referatur, aς per eum ad Deum sublata illustretur sic nunquam neque iracundia neque cupiditas perfectie Vnqua effici poterunt,msi ad rationem reductae ab ea moderatae ac meliores reddantvt.no enim in excessu operationis, ipsarum perfectio est: sed in eo quod rectae rationi tanquam mensurae ac modo subiiciuntur,atque ita per participationem fiunt rationales quemadmodum etiam anima rationalis dii in- ii
tellectual1s & diuina fit,perfecta euadit.Vnumquodque enim quod ad aliquid aliud se prestantius sitscipiendum idoneum est,cum id suscipit,per ectum efficitur cu non suscipit,in imperfecto suo
statu permanet,in quo quidem solet proficere,si non proficiat .Errat igitur, qui in eo perfici irrationales facultates asserit, dum magis ac magis intendutur.Nam si irrat1onalium facultatum perfect1o in hoc consistit,dum amplius earum augetur irrationalitas,atque intend1tur: in eiusdem remisi1one atque imminutione,id quod obtemperando rationi consequuntur,imperfectio erit si enim contrarium ex contrario existit,ex contrario quoque existet contrarium. at si hoc fiet,er1t irrationalitas ratione praestantior ac melior quippe cum id ex quo persectio,eo ex quo imperfectio prouenit,longe praestantius esse nemini dubium sit. Sed quid esse a ratione magis alienum potest, quam si irrationalitatem rationi anteponendam censeamus Θ nam hoc modo rationali etiam ani-
mae melius esset,si sibi ipsi,& peior1bus,quam si diuinorum, Deique ipsius fruita on1 1nniteretur: Tesque omnes in eo proficeret si ad peiora delaberentur:atque ita nos quali in via progress1 ad id
tandem deueniremus,ut infima quaeque corpora,infimaque materiam omni incorporea substantia,Deoque ipso pr1mo omnium,omniaqu e Vltra Omnem comparationem stupereminente,meliora esse ex1stimaremus,ac praestantiora. Quo quid stultius esse,magisque impium potest Atq; haec ab appetitricibus facultatibus supra argumeta sunt. circa enim affectus ac voluptates corporis sensus & imaginatio operantur:& fortasse etiam peruersia opinio. nam intellectus & cogitationis in his opera,msi quatenus ipsarum rerum naturas percipitit, nulla prorsus est. Quomodo igitur me-11us est ut homo qui rational1s est,secundum irrationales cognitiones ac peiores vitam traducat, atq; inde a praestantioribus ac rationalibus recedens,prorsus reddatur irrationalisZintellectus prae , o terea & sc1entia seu cog1tatio,certe cognitiones stintumag1nat1o ct 1ensus incertae atque erronee: secundum quas qui uiuit,secundum errorem Viuit,erransque est. qui igitur secundum has v1uere,
quaeque his iucunda sunt 1ectari hortaturierrans legislator est, atque ob id procul a Deo recedit. Quomodo igitur veritatis pram unciator,id est propheta,& a Deo erit,qui procul a Deo abest,tati ue erroris hominibus est auctor Quocirca quis scopus ac finis summi opificis fuerit, cum animae rat1onali tum irrationalem,tum Vegetalem vitam assiunxit, consideremus . Vtrum id fecit ut qui rationales sunt,affectibus indulgentes temere vitiant,atque irrationabilitercan ut ita cum carne hac crasirore,& mortal1 ac repugnante,apta animς fieri colla gatio posset si priorem ob causam fecit,ipse opifex animabus nostris esse in causa videbitur,ut in peius delaberentur: quippe qui peiora mel1oribus copulauerit,atque in corporibus nostris utraque coniunxerit. at hoc est absirdu. falsum igitur propositum ex quo absurditas cosequitur, cessendum est. QSaerenda igitur vera causa est hu1us in eodem contrariorum coniunctionis,quae bonitati ipsius op1ficis conueniens dubita tal1one hanc dissoluat. Nam qui omn1a ex bonitate sua creauit Deus,postquam haec quoQue mortalia ex materia constantia,quae suapte natura ad malum contrahendum prona sunt, produxit neque ea bonitatis suae,rat1onis,atque ordinis expertia esse passus est sed animarum rational1u substantiam fecit, quae iungi corporibus ex contrariis rebus compositis possent.quia Vero haec conne io sine medio nullo modo fieri poterat,cum corpora ex rationali anima sine medio ullum bonuCOlzqui, Vliamve illustrationem nequirent admittere propterea vegetalis,& sensiva vita huic ad iunctae sunt,quae mediae inter rationalis animae,& corporis copulationem,mutuamque cognatio nem intercederent: ut ex earum operationibus idoneum redderetur corpus ad affectionem sit sci- sopiendam,qua: ex ratione induceretur:quippe cum crasi1ores,materialesque magis hae sint, quam rationalis quam caro autem & corpus,subt1liores a materiaq; remotiores .rationali S enim anima Cam natuz mu 3Pet,Vt S substantia,& operatione a corpore separari possit .hae autem Cum neque
substantia ncque operatione separari a corporibus queant,licet in materia, & in subiectiS corporibus extitant Ioia a messem in non secus ac species separantur: ut propterea inseparabileS perfectiones id est cyia nonnullis qui de his agunt,appellatς fuerint .Primus igitur ac praecipuus animai um harum coniunctionis finis, hic est Sed ne corpus ea causa animam consequuta ut
278쪽
ornar tur,bonumque redderetur,inornatu potius ac peiuS hac coniunctione essiceretur: datae sunt leges ac mandata,quae & potiorem partem in naturali suo statu conseruarent, & peiorem meliori subiiciendo meliorem facerent.nam rationalis amma inuiolata atque1llaesa seruatur,cu ad ea quit
praestantiora ipsa sunt de sublimiora,conuertitur,id est ad intellectum, ac Deum,ab ipsisque perficitur:ipsa vero irrationales partes ad sese ducit ac trahit,ac per se ex Virtutis exequutione ad sublim1ora quoque illa ac praestantiora attollit. Quorum nihil falsus 1lle propheta percipiens turpissi ma omnium,ac foed1ssima legibus sanxit S enim est,quem Arabes, Aegypt1j,Perta, caeteraque o mnes qui huiusmodi vitam traducunt,prophetam suum ac legislatorem praed1cant foedus homu- O cio, omnisque turpitudinis,atque obscoenitatis plenus qui ne ea quidem abhorruit,que Sodomis& Gomorris contigere igni consumptis,propterea quod ea que iste legibus instituit,flagitia perpetrabant:adeo Vt terra quoque ipsa quam flagitiosa obscoen1tate calcauerant,penitus conflagra rit,redactaq; in cinerem fuerit Sed quid plurescat1s enim hec sunt ad absurditate huius dogmatis refellendam:quippe cum neque a principio nostrum hoc propositum fuerit. Resumamus igitur rursus Aristotelis ipsius verba, atque ea, ut incepimus,explicare tentemUS.
TRia autem sunt,quq in anima amotus,ac veritatis dominium habent: sensus intellectus, & appetitus. sed ex h1s sensus nullius principium a- .ctionis est. id quod perspicuum es c ex eo, quod bestiae sensum cu habeant actionis partic1pes min1 me stant.
Adhuc de altera rationalis animae facultate quae circa ea Quae esse aliter possunt,uersatur,1d est ratiocinatrice hic agit. nam qu1a sensiua cognitio particeps quodam modo etiam ipsa est iudicii quod in materialibus,alaterque alias sese habent1bus versatur ipsam quoque hic enumerans, tria ella in anama anquit,que dominium action1s Sc veritatis habeant,sensum,intellect iam,& appetitu. non quod sensus in actiones vim aliquam exerceat,illisque praesideat: sed quia cognitionis etiam ipse species quaedam est,uerumque in quibusdam percipere potest : dum circa materiam & con
tingentia operatur, circa quae 1ntellectas etiam actiu1 negocium est. Intellectus vero ipse generaliter sumptus in necessaria, Ec ea quae contingant,suam partitur Operationem agit enim,& contemplatur:agit circa ea quae esse al1ter possunt:contemplando Vero de circa ea quae esse aliter possunt, artific1obe ac probabiliter,& c1rca necessaria ac stabilia scienter cognoscit .appetitus autem Sc sensus ipsius de rationis id est activi intellectus quasi minister quidam est quippe cum ille appetenda de fugienda proponat,materiamque operandi,id est iucuda & molesta ips offerat:ratio vero quae
eligenda,quae item repudianda sint,iud1cst, atque utrisque his conuenientem modum prςscribat. Sensum autem non esse actionis alicuius causam,bestiarum, id est brutorum animalium exemplo declarat,quae licet sensa sint praedita,nullam tamen exercere act1onem possunt. nam cum sentiant
de iucunda de molesta,quae subiecta sensibus sunt ea quae molestiam afferunt vel fugiendo,Vel re--ψ pugnando ac vindicando reiiciunt quae vero oblectant,vel ad sese attrahedo,vel persequendo appetunt:Vt nulla in ipsis,quia ratione vacant,esse actio possit .actio enim in iis est in quibus est consultatio,quae quod eligendum est proponit,ad quod postea appetitus incitatur.nulli igitur actioni praeest sensus sed totum in ipsas dona1nium intellectus obtinet,atque appetitus ille,dum ex consultatione iudicat,atque inuenit id quod appetedum est hic, dum apprςhendit ac persequitur, quod
intellectus esse melius iudicauit ut in brutis carent1busque ratione animantibu S appetituS cognitioni de iudicio irrationali,in rationalib' rationi de 1ntellectui activo inseruiat,ac ministret. Quare sensum null1us action 1s esse principium,recte dictum est.Nam quando etiam in ratione praed1tis quae sensivi iucunda videntur,persequitur appetitus,rationis iudicium tunc cessat: dc qui natura est rationalis,quasi ratione careat,ita operatur,brutisque similis evadit:dum secudum sensium, quae cognitio est irrationalis,vitam traducit. Cuiusmodi sunt gloriosi,auari, libidinosi ac voluptarii qui ea duntaxat Quae percipere sensibus queunt,appetere consueuerunt,eorum nulla cura habis ψ ta quae intellectu percip1untur.
Quod vero in cogitatione affirmatio dc negatio est Idem appetitu persequutio est,& fuga.
Rationem nobis tradit, quam habent inter se in actionibus cogitatio dc appetitus, earundem que d1fferentiam:cogitationem,id est δανοι xlv appellans intellectum activum,hoc est contemplataonem quae Operatur,cum quiS de eligenda re iudicat. omnis siquidem cogitatio de vero de falso inquirit ut hoc refellat,illud comprobet:appetitus autem in boni persequutione,& mali fuga ver
279쪽
satur. quando igitur de agenda aliqua re inquisitio fuerit,bonane sit,necne, cogitatio ipsa ratiocinando id colligit: appetitus vero si bonum id fuerit, apprςhendit ac persequitur.si malum,fugit,
atque arcet. atq; ita appetitus ad cogitationem laquam dominam, ministri rationem obtinet,seu discipuli ad magistram:cum quid aut mandet, aut doceat cogitatio pse excipiat,Vt aut bonu eligat,aut malum fugiat atq; e uitet.iccirco inqu1t quod in cogitatione est affirmatio & negat1o ,1ae esse In appetitu persequut1onem ac fugam hoc est,ssicut cogitatio quod ipsi bonum esse ex ratioc1 natione v1sum fuerit,esse bonum affirmat ita appetitum quod bonum est, persequnquod eiusmodi esse cogitatio demonstrauerat.sicut item cogitatio esse bonum id negat, quod non esse bonum collegerituta quod bonum non est,fugere appetitum. Haec autem de hom1nibus 11s dicuntur, qui
ex ratione & iudicio Vivunt, . . . - Q
Quare cum moralis virtus habitus electivus sit, electio vero conlultatrix appetitio .propterea oportet, si modo electio proba est, ut & ratio sit vera & appetitus rectus:& ea de & Illa dicat,& hic persequatur. Atque hec
cogitatio seu mens,& veritas activa est.
Hoc ex praecedente conlequitur. nam quia appetitus ad mentem ac cogitationem spectat, ab eaque occasionem sequendae aut fugiendae propolitae rei accipit propterea virtutem electivum esse habitum inquit .scientia enim habitus quidam quoque ipsa est,sed non electauus .non enim circa ea versatur,quae esse aliter possunt,quaeque in consultationem cadunt:sed circa necessaria,quae iosemper eodem modo sunt,licet nullus circa ea quippiam egerit.quorum quidem persectionem id est veritatem cognoscere in nostra situm est potestate:Vt autem ipsa noc modo sint, aut non sint, non est in nobis. multos praeterea habitus et1am a natura habemus,cuiusmod1 sunt & sensus. vir tus tamen talis minime est,sed in nostra potestate est collocata,& ex electione profic1Ω1tur,utpote electione & studio nostro acquisita. Electionem quoque definit, eam esse appetitum consulta-t1uum asserens .electio siquidem vis appet1tiua cum sit,appetitus etiam est:cOsultatiuus vercsquia praecedente cosultatione Operatione sua fungitur,ac melius peiori anteponit. Tria enim sunt quae in actionibus confiderantua volutas,electio,& consultatio.Voluntas boni absolute appetitus est:
quae in diuinis substatiis considerata exacta boni ipsius habet comprςhensionem, quod ex sese e tiam sine ullo consultationis admin1culo appetit id quod iccirco fit, quia in diuinis nullus prudelite defectus reperitur. anima autem corpori alligata , atque ex eo perturbatum mentis intuitum spadepta,pleraque ignorat:Vt prudentia maxime indigeat,cum velit quidem bonum,sed timeat tamen ,ne in errorem aliquem delabatur. Quocirca consultat,ac deliberat: atque inde ubi bonum inuen1t,ad non bono anteponit, atque eligit. Vt apud ipsam inter Voluntatem & electionem me
dia consultatio intercedat:quae id quod voluntas confuse appetit, apsa distincte in quacuque pro posita re agenda denudet,atque aperiat:electionemque ad ipsum id eligendum incitet. Quam ob rem concurrere duo haec necesse est,Vt scilicet & ratio quam mens nostra constituit, vera sit, quasve bonum esse bonum,sive malum esse malum ostenditur:& appetitus etiam sit rectus ne si per uersus hic fuerit,id minime appetat,quod ratio persequendum esse demonstrarit, sed ad contra rium praeceps deferaturiid quod saepe an perturbatis fieri conspicimus. emadmodum in Metadaea,quae licet ex ratione cognosceret mala esse ea quae erat perpetratura: ab irae tamen appetitu θ' superata ea fecit,quae ratio mala esse demonstrauerat. Quomodo autem erit appetitus rectusΘsi e lectio scilicet proba,ac bona sit,id est ex virtute facta,quae melius peiori anteponat. nam electiocu appetitus sit consultatiuus,ut dictum est,si bona sit atque ex virtute,illud prorsus appetet,quod vere bonum consultatio esse collegerit. Quare quod ratio bonum esse affirmauit, id cum bonu)ςst appetitus consultatiuus,persequitur.Atque heC mens & veritas activa est.
Contemplativae autem cogitationis & non activae neque effectivae bene S male esse est veru & falsum: hoc en1m totius cogitatiuae opus est: sed acti tuae & cogitatiuae veritas est,quae appetitui recto consentanea sit
Cum in duas partes cogitationem & mentem d1uiserit,quarum alteram circa ea quae contingunt,alteram Circa necessaria versari dixit illamque ratiocinandi,hanc sciendi facultatem appellarittaratIocinatricisque proprietatem iam explicauerit,nunc de ea agit,quae scientiam affert. In Illa enim non in contemplatione sela sinis erat,vi satis inuenisse veritatem fuerit sed oportebat appetitum etiam accedere,qui demonstratam rem persequeretur, & actionem,qud: bonum cognitum atque inuentum eXequeretur,quandoquidem eius acquisitio in nostra potestate est. nam cum esse
aliter possit,ut efficiatur,nostro studio indiget. cuiusmodi esse ea quae ad tCmperantiam spectant, manifestum
280쪽
manifestum est iccirco species illa mentis ac veritatis activa fuit appellata. Contemplative autem cogitationis & mentis quae neque activa neque effectiva est, bene & male se habere , contemplationis terminos non excedit,sed eousque tantum progreditur. bene enim sese habet, cum verum inuenit male,cum errat de fallitur.ut squis de figura terrae inquirat,sphere ne an tympani,an lentis formam habeat. hic enim ubi sphqricam eam inuenerit,acquiescit,ac satiS habet: neque ei am plius est opus aut globum facere,aut terram,vel quippIam aliud disqu1rere I eritZtis demostr tionem. Adiunxit autem hic Aristoteles activae effectivam, eo quod etiam ipsa circa ea quae con
tin unt,operatur,& circa ea quae in nobIS sunt, Opus suum efficit,cuius causa vadelicet prius ra
RQ tionis consideratione usa fuerat id quod in aedificatoria & fabrili huiusmodique aliis videre l1cet.
Cum vero dixerit, bene & male se habere in contemplatrice n1h1l aliud esse quam verum & sal sum subiungit: hoc enim totius cogitatiuae opus est 4 ed quod tam veri inuentio,quam aberratio in falsitatem utrisque cogitationis & mentis partibus est communis unde etiam infert sed amue& cogitatiuae Veritas est, quae appetitui recto consentanea sit. J in ea enim cogitationis parte quae non in veritatis inuentione sist1tur,sed insuper requirit, ut ex appetitu consultatiuo, quae est ele-di1o,al1qu1d agaturibene de male se habere in vero de falso non consistit,sed act1onem quoque se qui aliquam necesse est:vt in ea veritas consentanea, id est consentiens & conueniens sit appeti tui recto .ita enim dc cum inuenta est veritas, bonum ipsium agitur: qu1ppe cum activum bonum, bonum sit:& cum appetitus rectus est ne contrarium eligat,quam ratio collegerit,scd allud ipsum pQ plane quod vere fuer1t demonstratum.
Electio igitur actionis princ1p1um est,unde est motus, non cuIUS cama. electionis vero appetitus,& ratio quae al1 cuius causa est.
In activis virtutibus,operationibusque ipsarum,quae propr1e actiones dicuntur,tria naec consi
dem non finalem,quae est cuius causa aliquid sit,sed effectauam . unde enim est motus,ea effectiva causa est. nam ex electione gignitur actio,atque efficitur ubi enim haec id quod a ratione demon o stratum est,bonum Opposito malo anteposuit,operamur,atque agimus .ele 1On1S item caUlam a Ppetitum esse dicit,& rationem quae alicuius causa est. At vero superius appetitum vi genus elect1Onis,&rationem ut differentiam constitutricem sumplar,quando electionem esse appetitum consultatiuum definiuit:.quomodo igitur nunc & appetitum & ratione esse causas eiectionis enectit ces inquismateriales enim pot1us vel utraeque esci possent tpote totius,quod ex ipsis costat,pa, tesmam quod eX partibus constat totum,forma ciuin materiaque id est in partibus iis ex quibus constituta est,consideratur vel si non utraeque materiales, altem altera materialis, altera formalas dicenda erat .in definition1bus enim genus materiar,d1fferentiae formae solent correspodere.Vt hi sib1 constare Aristoteles minime videatur. An fortasse superius appetitu ut electionis. genus sum
quidem appetitus ipse,quae est re1 absolute appetibil1s cupid1tas quaedam,excitari consuCUit,etia absque ratione: deinde ratio incitationem e1us atque impetum cohibet ac moderatur, rata OCanando atque Ostendendo an recte ac pro dignitate appetiuerit . atque ita postea electio subsequHur, ab appetitu origine sumpta,& a ratione quae ver1tatem c1rca rem appetibilem dC OmGarit. Dasic efficitur, Vt electio appetitum ut genus, rationem Vt di Terentiam in se habeat,non illam quIdem inquirentem ac ratiocinantem amplius quale id sit,quod appetitus persequitur id enim iam inuenit,atque ob id subsequuta est iam electio sed consultantem,ut eo quod appetit potia i eminvaleat Nam facultatibus Se potentiis quae supra animae substariam sunt,cum extra materiam nulla opus est constillatione: quippe cum illa tantu velint, quς vel ex necesLitate possunt,in qua ocis que nihil est quod absolute contingere aliter queat. an1mae autem quae tu materiae & COIPOD in . s Q nexa est,tum facultates irrationales adiunctas habet,ambiguitas,& ignoratio accidit: - actiones que eius in eo Versantur,quod esse,ac non esse aliter potest Ut periculum inde sit, ne in prudentiae inopiam saepenumero delabatur . Quocirca consultatione , apsi opus est,qua modum inuestiger, συμ ταρο- quo rem appetibilem Vel consequatur absolute, vel conseqq. facilius poll1t. Cum dixer1t autem μαρ T ct electionis principium appetitum esso & rationem subiungit quae causa al1cuius sitJut eam ratio- zdοις πρα9nem & mentem significet quae agendis rebuS accommodatur quae non ad veritat1s inuentione Us M.que tantii progreditur,sed quae actionis, finisque eius causa ratiocinatur rebusque conuenit, queesse aliter possunt,ad actionemque & effcctionem pertinent. na quae scientia affert cogitatio,& ra