장음표시 사용
281쪽
tio non alicuius alterius causa ver1tatem demonstrat,seZ in ipsius inuentione acquiescit sicut iam dictum est Ex his igitur colligere possumus,duplicem in agedis bonis tam appetitum esse, quam rationem . primus enim appetitus ille est,qu1 ante excitatur,quam ratio quippiam iudicarit,demostraritque an proposita res digna 1it,quae appetatur qui quidem nondum rationaliS dicitur. secunia duS alter subsequitur appetitus cum ratione,quae electio etiam nuncupatur: qui postquam Zppetedum esse aliqu1d demonstratum fuerit, existere consueuit .atque hi gemini appetitus sunt . prima
autem ratio ea est,quae bonum este quod appetimus ,ratiocinatur, electionemque solet antecedere: secunda vero,quae modum inuenit,quo id quod iam elegimus,consequi etiam valeamus.
Vnde neque sine intellectu & cogitatione,neque sine morali habitu e lectio est. bona etenim actio,& quod item contrariu in actione est, sine intellectu & cogitatione,& moribus non existit.
Confirmat hic id quod prius dixit, principium effectivum electionis appetitum esse,ac rationem eam,quae ad actionem Vt finem spectati ostenditque hoc a posteriori, coniecturali usus demostratione . nam appet1tum,1nquit,& rat1onem esse electIonis efficientes causas inde est persipicuti,
quod sine intellectu,& cogitatione,& morali habitu nulla electio est. nisi enim & appetitus ad reipsam appetibilem excitatus ac motus fuerit, & intellectus activus de ipsa eadem re ratiocinetur, ac colligat esse elagenda electio neque esse,neque operari ullo modo potest. intellectum de cogitationem,id est νουν & hic rationem appellat,quae de appet1bili re ratiocinatur. cogita tio enim etiam ipsa intellectus vocatur,quippe quae ipsius intellectus imitatio sit. QIod enim is a Pqui proprie 1ntellectus dicitur,simplici appulsione cognoscit atque intelligit, id cogitatio medio usa rei ipsi accommodato explicat,ac comprchendit. Cum vero ait neque sine morat 1 habitu)de
appetitu intelligit propterea qudd ex moribus euenit,Vt appetitus Vel recte,Vel non recte opere retur. cum enim mores boni sent,rectum cum praui, peruersum esse etiam appetitum necesse est. Quare oportet in electione tam cogitationem, quam appetitum inter sese conuenire,ut hic recte appetat,illa vere ratiocinetur ac demonstret. nam recte &non recte m actionibus absque his virisque esse nullo modo potest recte sane cu bene utraque sese habent: no recte, cu male de peruerse.
Cog1tatio vero ipsa nihil mouet,sed ea qVae causa alicuius est,& activa. haec en1m etia essect1uae dominaturi quippe cum causa alicuius faciat,unus - 3o
quis'; qui facit meque finis absolute sed ad aliquid & alicuius sit id quod
fit. non tamen id quod agitur. bona enim actio finis est: finis vero ipsus est appetitus. Iccirco vel appetitiuus intellectus,vel intellectivus appetitus et e et1o est. Tale autem pr1ncipium est homo.
Differentiam duarum cogitatiuae specierum etiam super1us dixit:quam hic quoque ostendit. sub diuidit enim cogitandi facultatem,quae circa ea versatur quae esse aliter possunt, in activam de effectivam inquitque has ed inter se distare,quod illa non ulterius quam ad actionis ipsius finem progreditur effectiva ver3 cum alterius causa operetur,suae operationis finem quedam habet, qui ad aliud quoddam reserturivi quam rationem faber activa ad scientiam ,eandem effectiva ad acti q*uam habeat nece se sit. nam quemadmodum sciendi cogitatio veritatis inuetionem finem habet, nihilque ulterius addit activa vero licet veritatem etiam ipsa inueniat, non in ea tamen conquiescit sed actionem etiam adiungit,ut id quod appetitus affectat, de quo etiam fuerat ratiocinata, assequi posscisic effectiva cum finem suς operationis opus id quod effecit,habeat,non eousseue consistit,sed ad alterum sublimiorem perfectioremque finem spectat verbi causa, aedificandi ars fine quidem habet domus aedificationem , sed aliud tamen quid domo ipsa praestantius ac perfectius spς tλt: quae est conseruatio, & salus eorum quae in domo vel deponuntur, vel inhabitant. videturque hoc animae hominis admodum esse accommodatum: nam cu anima & separata a corpore sit, 3liisque ipsi annexis uiuendi facultatibus,dum scilicet absque ullo corporis munere conside ratur:& coniuncta 1 isdem sit utilitatis ipsorum causi dum cum ipsis, & per ipsa extrinsecus ope*r zion ζ quasdam edit:quatenus est separata,operationem supra haec ipsa habet, verumq; ex pro- 'pria sua pςifectione inuenit nihilque ulterius requirit : quippe quae qudd ratione finis magis subeat quam Veritatem ipsam, habeatnihil. quarentis vero ad corpus ipsum,vitasque reliquas spectans Operatui, Vt eas sibiiciat sibi, in melioremque statum deducat, prout conuenit Unicuique, praeter Veritatis inuentione fines alios habetion qudd ipsi etia hic veritatis indagatio atque mucto satis non sit,sed aliae ad propriam perfectione sbia veritate non sunt contentae, sed & Operacionibus aliis,& actionibus indigent, ut ita sequi id quod melius est, possint, id est rationem : ne ad
282쪽
ad deteriora delanis nobilitatem eius deturpent,maculamque aliquam ei inurat. Cum enim sint natura materiales hae rationi adiunctae facultates, multisque ob id extrinsecus indigeant: iccirco fit ut & actiones, & fines actionum diuersi genere existant id est & CUIus causa, & quo. nam artes multa necessaria ad vitam fabrefacientes inuentae sunt id quod in elsectivis Videre licet,in quibus finis cuius causa,est ipsum artis opus,ipsumque effect um finis Vero quo,id est Ob quem est niaturq- nostrae mortalis necessitas,quae multis adiumentiS indiget:tum Vt conseruetur,quodque exinani tum est expleat,tum ne laesionem aliquam extrinsecus patiatur. exempli causa, pan1fica ars finem cuius causa,panem habet finem autem quo,Vt hominem alat,ac nutriat.fabrilis Ite fin1s cu1us causa est vas quod eius operationis effectio est,id est olla,aut lebes sinis quo est quantum ad hominis Io usum atque utilatatem Vasa haec spectant.necnon aedificatrix cuius causa habet domum,quae ard11ieationis ipsius & fabricationis est finis quo,hominis tutelam,Vt nocumenta ex aere ab eo arceat, aliaque nonnulla que extrinsecus incidere,laesionemque afferre e1 aliquam possent. Atq; haec breuiter d1cta sint,vt propositae orationis scopum summatim colligeremus. nunc verba etiam ipsa diligentius perpendamus. COGITAΤ1 O,inquit,ipsa nihil mouet &c. J dixerat actionis princi- p in effectivum esse electionem,elactionis vero appetitum dc rationem quae causa alicu1uS esset, rationem cogitationem & mentem activam appellans: ne igitur quispiam omnis cogitationis finem esse alicuius causa opinetur, omnemque cogitationem habere aliquid quod ad alterum sine
praeter veritatem moueat: cogitationem ipsam inquit abs tute per Iese al1um finem veritate 1 pia persectiorem non habere,ad Quem aliqu1d mouear,cuius respectu motioni S princ1plum sit. Lea v pQ bi tamen ad agendum se transtulit, activam cogitationem euadere,tuncque electionem mouere, Ut agat atque 1d quod appetit,assequatur de quo scilicet antea quCque veritatem 1psam indagaverat, fueratque ratiocinata .iccirco inquit non ipsam cogatationem absolute mouere , sed eam tantum quae causa alicu1us esset & act1ua,1d est quae veritatem Ob finem aliquem a o ea diuer tum 1nquirit,atque inuenit quae etiam activa propterea dicatur,quia praeter VeritatiS inuentionem actionem quoque exigit,ad eamque electionem mouet,atque incitat:Vt aa finem eum perueniat quem
Tatiocinando expetendum este docuit. M AE C enim, inquit, etiam effectivae dominatur) activa cogitatio quae & ratiocinatio,& ratiocinatrix cogitatio dicitur,effectivae etiam cogitationis principium est.effectiva vero ea est quae opus quod est ab operatione diuersum, pro sine habet cu1us modi omnes sunt,quae effect1uae artes appellantur:vt statuaria, aedificatrix, fabrilis, ac caeterae,qui- ψ bus singul1s diuersiis ab operatione fin1s est statuariae statua,aedificatrici domus,fabril 1 lectica, aut sedile, aut mensa,aut quippiam tale. V I P P E cum causa alicuius faciat, unusqu1sque qui facit &c. J finem inquit effectivae d est opus, & effectum ipsum ob quod non est operat1o absolute, quod sc1licet sui ipsius causa minime est,neque in seipso conquiescit, sed ad aliud respicit,ad
quod tanquam praestantiorem superioremque finem refertur cuius etiam esse dicitur. eo quod ob ipsum factum esse nemo amb1gat.aedificatricis enim finis cum sit domus, ex se persectionem non habet,sed ad hom1nis usum,ut1litatemque respicit,illiusque est utpote ob ipsum facta. Iciem in omni effecta re v1dere licet. Act1ute aute finis non est hu1usmodi,sed fatis est duntaxat,ut finas,bona ipsa aetio .appetitusque a principio hoc existativi qui appetit, & bene appetendo , & bene demonstrando,& recte consultando,& demum sicut debet,operationem suam perficiendo, bene a-qQ gat. ICC1RCo vel appetitiuus 1ntellectus,vel intellectivus appet1tus electio est.tale aute prancipium est homo. J Quoniam ab appetitu,inquit,incipit electioontellectumque habet ratiocinativum,atque activum,qui appet1tui apsi praeest,dum primum ratiocinatur atque examinat rectene ille appetiuerit,deinde eligit ac consultat, quomodo appetitam rem consequ1 possit: Iccirco electio vel appetitiuus intellectus dicereturiquippe quae appetitum tempore praeuenieΠtem, intelle-itum subsequentem habeat vel appet1tus intellactivus.idem enim utruque est: siue Intellectus ponatur Vt genus & appetitus ut d1fferentia subiungatur ad contemplativi distinctionem: siue anteponatur appetitus,gener1sque vicem obtineat differentiae vero loco sia Osequatur intelladius, quo ab appetitu absblute qui messe etiam brutis natura cosueuit,dist1nctio aliqua emcitatur. 1ta t tres elect1onis definitiones habitu ac respectu diuerta,re subiecta autem eaedem sint: immo vero pri-
φ ma & tertia solo nomine inter se differanimam Quod in prima est consultatiuum, id in tertia intellectivum dicitur qui enim appetit cogitat,atque intelligit, habitumque ipsum pro fine habet,
cuius causa intella git,rati anatur,ac consultat: non enim cognitionem,sed act1onem sibi proponit Quod vero 1nquit tale autem principium est homo Jeiusiuod1 habet sententiam : Ex iis qua
operatur alia supra ela&1One operantur,quaecunq; rationem humana excedunt, ut Deus: quae ite inter intellectu & anima sunt,VireSque m anima costitutaS exuperat.omne enim quod eligit, consultat quod cosultat,defectu prudeliae Consultat DeuS aute & intellectus prudelia no caret,neque
apud se quicq quod contingat,sed necessaria omnia ac stabilia habet . quae vero carent electione,
283쪽
ratione etiam carent solus autem homo operari ex electione natUra potest, principiumque & causa eorum est quae ex ea essiciuntur.icc1rco opinionem hanc sequutus, pIimum pIincipium & causam Operationum quae ex elect1one fiunt,esse hominem inquit: quippe cum neque ante se, neque
post se quippiam habeat,quod electione in operando utatur . sicut enim iam diximus,quod eligit
etiam consultat: quod autem consultat,tum ratioc1nando operatur, tum cit ca ea consultationem habet,quar euemre aliter atque aliter possunt-
N1h1l autem est el1g1bile, quod factum est verbi causa Ilium expugna lse eligit nemo. non enim consultat quispiam de eo quod factum est, sed cleeo quod futurum est, esseque aliter potest quod autem factum est,quin fa ibctum sit,fieri nullo modo potest.
De iis quae eleet1oni subiecta sunt,hic loquitur : ostenditque ea esse eiusmodi,ut euenire aliter atque aliter possint,& futura sint.neque eDim de Uecessariis consultat quispiam,neque de iis quae antea facta iam sunt.quod si de his non est consuliatio,neque electio erit: quippe cum unusquisq; qui eligit,consultando eligat:Vnde etiam consultatiuus appetitus elect1o ipsa definita est . Quo modo igitur erit eligibile id de quo nulla est Consultatioῖ quorsum enim consultaret quispiam de re iam Leta,& de al1quo ex iis quae necessaria sunt,de quibus sane cosultat nemo, vanaque omnis consultatio est)De factis igitur & necessariis,nemo qua sapit consultat: atq; ob id etiam neque huiusmodi quippiam eligit nam si ubi est electio,ibi est consultatio: ubi non est consultatio, neque ioelectio sit,necesse est.adde etiam quod si de iis quae euenire al1ter possunt,suntque in nostra pote state electio est fieri autem non potest ut quod factum est,non sit factum quod factum est eligibile nullo modo crit. huiUS autem exemplum,Troia' expugnationem ponit. quis enim nunc est,qui expugnare eam Vrbem eligat, ae multis ante seculis fuerat expugnata
Iccirco recte Agatho inquit: Renaque sela hac ipse priuatur Deus: si
Vt facta minime infecta possit reddere. D
Tragicus Poeta fuit Agatho: cuius hic memin1t Aristoteles,quod consentientia cum ipso scripserit .vnde etiam dictum eius laudat. Quia en1m,inquit,haec ita se habent propterea etiam Agatho recte dixit,adeo necesse esse ut quod iam factum est,non possit esse non factum ut de Deo e tiam ipso dicere audeamus,quod licet omnia possit,utpote omnium causa,eo solo tame priuetur, ut duod factum est,facere quin factum si nequeat. nam vel Deus est causa etiam rei factae: omnius: quidem tam quae sunt,quam quae fuerunt,causa est: unde si id quod factum est,ita tolleret,ut se ctum non esset,tollere etiam ne ipse esset causa illius, posset vel si rei factae non est causa,causa omnium non erit quae Vtraque absurda sunt ferique nullo modo possunt.
Vt rarum que igitur intellecti Uarum partium opus veritas est. Quocirca
secundu quos habitus Vtraq; maxime veru dicet: IJ VtrarUq; Virtutes eriant.
Diuisit superius intellectum nostrum in aci1uum,& contemplativum: hosque differre inter se subiectis rebus ostendit,quod alter circa ea quae esse aliter possunt: alter circa necessaria tantum versetur. sumpsit praeterea separatim activuΠ in quo & recta ratio & prudentia consideratur: de eoque ea disseruit,quae ad notionem eius explicandam fat1s fuerunt .nunc de omnibus intellecti uis habitibus dicere propon1t,quae omneS ad intellectum absolute reseruntur atque iccirco firmitid quod omnibus his commune est,quasi finem ipsorum,quod etiam opus appellat.Inquit igitur, cum in duo intellectus noster diuidatur,in activum,& contemplativum, Virorumque horum Veritas finis est . oportet 1gitur statuere secundum quos habitus praecipue Vtraque ex his partibus intellectus verum dicet,qui etiam virtutes utrarumque harum sunt:ac de omnibus ipsis postea isserere. Sed dubitare aliquis posset,quomodo partes has rationalis animae dicat: cum aD1ma Vnum quoddam sit ex incorporeis,quae etiam separabilia a corpore sunt .nam si incorporeum quoddam PQr se est anima proculdubio etiam indiuidua erit: si indiuidua,quomodo partes habeat quaerendum est. An ratione corporis indiuidua anima dicitur queadmodum etiam Caetera Omnia in Or' s opOV.R quri post primam causam sunt)nam per se etiam 1lla in compositione considerantur,eX di- uerusque tanquam partibus constituta sunt,ac composita sique etiam deitas in ipsis dicatur, perparticipationem habere deitatem dicunturmihil ; eY ipsis est,quod ita sit Deus,ut nihil aliud sit. Vnus VeIO Deu hoc ipsum per se est quod dicitur De' aliudq; mhil licet omnia simul, quatenus est caula Omniu, ut. At ex iis quae post ipsuni sunt,quicquid Deus dic1tur, aliud quid essenta a cum sit, participatione eiae Deus dicitur: ut sit simul & deificatum & deitas, ct partaceps dc participas. ecce iam tibi compositio:quae si est, partes quoque erunt, ex quibus totum componitur. quod si
284쪽
ea Quae sepra animam sunt,excepto primo omnium auctore, Composita sunt omnia: multo magis anima erit composita. non est igitur absiardum, si partes etiam habere eam dicamus: quippe cum non secundum d1mensionem,& continuitatem Quae in corporioub est,eas esse antelligarmus,sed eo
modo quo natura comparatum est,ut incorporea componantur.
Habituum intellectualium enumeratio quod sicientiae obiectam, σquae proprietates. cap. III.
, Vmpto igitur altius principio,rursus de ipsis dicamus.
Quoniam prior unaqueque substantia sua ipsius perfectione est cum dixerit iam de sub-IO stantia duarum animae partium,id est ratiocinatiuae, ac contemplativae quantum ad propolitum est satis nunc de utriusque harum perfectione docere vult. ac propterea resumit orationem, quasi de iisdem,partibus scilicet intelectivae animae habenda sit: id quod & verba ipsa altiusJ dc rursus J nobis intelligendunt esse ostendunt. nam quae de utriusque ipsarum virtutibus ac perseitione traduntur,de ipsis his dicta esse nemini dubium est.
SInt autem ea quibus anima affirmando aut negando veru d1cit numero quinque: haec Vero sunt ars,scient1a,prudent1a, sapient1a,intellectilS. nam
existimatione 3c opinione fieri potest,ut mentiamur.
Vniuscuiusque rei que est vel fit substantia ex proces tu ab effectiva causa consideratur persectio*φ vero ex conuersione rei ad illam,dum ad illam accedere affectat,illamque quatenus licet, imitari studet:vt sicut illa est perfecta, ita etiam ipsa res perfecta ea scilicet quae ipsi conuenit, perfectione efficiatur. Ideo animae etiam necesse est & partibus eius, ut ad illam efiicientem causam conuertatur, illamque bonis habitibus & operation1bus imitetur. sicut igitur substantiam intellecti-uae animae facultatis cognouimus, alteram scilicet eius partem esse contemplativam , alteram ratiocinatIUam,atque hanc circa ea ouae aliter possunt euenire,illam circa necessaria Vertari: sic ae-bemus quoque habitus illarum cognoscere,quibus operando perfectae fiunt, causamque sua perfectione imitantur, atque ita bon1 ipsius fruitionem percipiunt. ob hoc enim ut essent, productae sunt. Enumerat igitur quot sint habitus,eosque inquit esse numero,quinque: quos etiam nominatim eXponit.tot autem eos esse prorsus neque excedere,neque deficere,ita ex diuisione manifesta δ' siet.Intellectivam ammae facultatem duas habere partes dictum iam est,Vnam,que circa ea quς cotingunt, alteram quae circa necessaria versatur. quae in iis quae contingunt ersatur , si1bdiui1a in duas etiam ipsa citcttribuitur species,activam & estectiuat quarum altera prudentia,altera aTS noraminata est. Juae vero in nece ilariis versatur, tres admittit partitiones: quarum Vna scientia,altera sapientia,tertia intellcctus appellatur. ac praeter has quidem partes nihil inueniri amplius potest. quad autem Unaquaeque harum si,quidque a ceteris differat,procedens disputatio explicabit. Se ahaec hactenus nunc verba etiam ipsa particulatim videamus. Os IN T atami,inquit,ea qui OUS anima affirmando aut negando verum dicit,numero quinque. 4 Quia pri stris Aristoteles de intellectitia animae facultate haec inuestigauit quinque,in quae ad summum ipsa distribuitura propterea sint,inquit, fidenter hoc discipulis suis praecipiens. cum vero ait quibus an1ma amrmado Vel ne-6 gando verum dicit id ad sensitiuae differentia posivit immo fortas te etiam opinioni S .nam quῖ te ctC Opinatur,recteq; imaginatur,vel sentit,cum non errat,veru etiam ip1e dicere, holo est eraX esse, id est ἀληθο ρ dicetur non ed tamen udi pronunciet aliquid, sed i bene prout essentia cognoscetis facultatis requirit,affectus sit at in loquutione & intellectione veritas affirmatione utitur&pegationervereq; affIrmat, ut negat in unoquoque ex iis ouae fuerunt connumerata. Addidit autem existimatione & opinione &c. Jea de causa, au1a singula ex his quinque dum in propria cCnstitutione sua manet,metiri nunqua possunt: existimatio vero in uniuei sum dc opinio fallit ac metitur nonnunqua queadmodum si quis aut pedali magnitudine esse sole opinetur aut dii quς circii terram surar ex sese habere totum lumen existimet. Verum in hoc dubitare aliquis pollet. primum, quomodo Verum dicere anima affirmando,Vel negando intelligatur quasi fieri possit, ut in P aliquo etiam al1o orationis genere quam in sola enunciatione VeritaS reperiatur: cum tamen ne-cue optatio, neque irriperataO,ncque Vocatio, neque Interrogatio admittere ullo pacto veritatem aut fallitatem queant.Deinde qua de causa quinque hos habitus Veraces esse simul omnes ita necessarid asseriti ut nunqua menta antur na scient1a & sapientia & intellectus cum circa necessaria versentur certam quidem ac stabilem Veritatem habebunt: at ars & prudentia, quae subiecta habent eius moda, ut euenire aliter atque aliter possint,qua ratione necessario verum dicent Θ veritas si ij idem orationis ipsum esse rei consequitur: & econtrario ipsum esse rei veritati orationis correspondet: ut qu1bus esse firmum ac stabile est, de iis certa ac stabilis veritas quoque sit: L r. iij quibus
285쪽
quibus contra instabile est atque incertum ut sint,de iis non possumus quippiam certi pronuncia .re.qui igitur de necessariis contemplantur, necessar1o Verum dicunt, cum de Ipsis quid pronun- Ciant: qui Vero circa ea quae contingunt,versantur non necessario de 1PsiS VerUm eOS d1cere censendum est,sied prout contiger1t. Quare v1detur Aristoteles Cum rerum Veritate minime consentatire, cum artem & prudentiam inter absolute veridicos habitus reposuerit. quid igitur ad hoc di Cendum estξ illud sane quod prima ipsa vetitas suggesserit. Dubitatio itaque prima ita est Ioluenda. Veritas quidem Ec in verbis & in rebus consist1t:in rebus, cum Vnumquodque quod est, sem per & eodem modo sese habet: in verbis cum de re quae est,quod sit,pronunciam uS, atque asseri muS.quae nimirum veritates in eo inter se distant, quod haec syncem ac purum in se veru habet: illa quae est in verbis, habet aliquid etiam quod non sit verum,quippe cum ex simplicibus voci iobus composita sit, simplex autem vox nihil quod aut verum aut saliam sit, possit significare. pro pterea ut veritatem quae in Verbis est,ab ea quae esst in rebus distingueret, verum d1cere anima inquit ex his habitibus affirmando, aut negando:Vtpote de rebus inuestigantem,ac pronunciantem id quod in ipsis verum inuenitur.vel fortasse non ut ab alio aliquo distinguerer,affirmare aut ne gare Aristoteles posuit: sed ut id quod est,significaret, non posse fieri ut verum nisi enunciando dicat quispiam.Ad secundam autem quaestionem,quomodo habitus qui circa ea Versantur quae es se aliter atque aliter possunt verum absolute ac prorsus dicant ita respondendum estmon habitus ipsos esse in causa mendach,cum fine quem sibi faciendo aut agendo proposuerant,frustratur,sed
rerum ipsarum naturam,quae in materia constituta instabilisque est. Exempl1 caula in medicina, quae aegrotant1um sanitatem procurat,si nihil eorum quae fieri post int,medicus ipse praeter se QTIr,sed omnia accurate atque opportune tractarit,aegrotu S autem nihilo magis tame propterea curetur,& conualescat, sed moriatur non est medicus qui errat,ac fallit,sed ipsa rei natura, quae materialis cum sit,incerta tudine,atque instabilitate praedita es meque quispiam qui recte velit iudicare, id vitio dandum medico ex1stimabat,quod finem quem sibi a principio proposuerat,no fuerit consequutus sed frustrationis causam in instabilitatem naturae proculdubio referet.Ide in aedificatoria:ide in fabrili arte censensum est.ide quoque in ciuil1bus actionibus de prudentia est di
cendmprudens enim,licet diligenter consideret,recteque ac vere ratiocinetur: exturbatur tamen
sepenumero a fine quem proposuerat,non quod ipse fallatur,ac mentiaturised quod subiectae ipsi
res fluxae atque instabiles cum sint, 1mmutantur,atque excidunt. non est igitur 1lle accusandus isne sito no fuerit pqtitus sed potius quod recte ratiocinatus fuerit,ac consultarit,laudadus causa que frustrat1onis no ipsi,sed naturae rerum quae contingere aliter poterant, instabil1tati ascribeta est. Ars igitur,& prudentia habitus sint per se quidem verid1ci si tamen aliquando falsum subsequatur,ta no habitu tam ipsorum est,sed rerum contingentium instab1litatis Unde etiam Demosthenes cu vitio ei daretur,quod non euenisset id quod ipse costatuerat, ita crimen oblata diluit: nemo inquit,de futuris consultare certum quid potest rera futurarum instabilitati quod reprehesione dignum erat ascribes. Opinio vero,& ea quae speciali nomine existimatio,seu su1picatio, id
est υποληψις appellatu quando mentiuntur,ex se, non ex al1O mentiuntur,ac falluntur: atque in se errorem ipsum habent:quippe cu verum ipsum agnoret,atque id quod veritati contrarium est, existiment,atque opinentur. quemadmodum Ille facit,qui cum in aqua demersum remum videat, ct ex aque fluctuatione allucinetur,fractumque esse eu putet,Visione ipsa deceptus: ira re vera es- η ose opinatur,atq; existimat. Animae igitur habitus Contemplativi qui c1rca necessaria versantur,v-trinque tam ex subrect1s sibi rebus,quam ex ipsis enuntiationibus veritatem habetivi in ipsis veritas quae in verbis est,cum rerum veritate prorsus consentiat. qui Vero circa ea quae contingui, munus suu exercent,vere quide etiam ipsi pronunciant,& ratiocinatur sed interdum tame fit, ut retarum sub1ectarum naturam resistentem ob instabilitatem,repugnantemque habeant.
Scientia igitur quid sit,inde manifestum est: si exquisite tiactare,& non ut similitudines opus est.
Nunc de singulis quae enumera uir,disserere incipit:quidq; unumquodque ipsorum sit, docet:& quid Z reliquis differat.quia igitur cognata haec cum sint quanda inter se habent similitudine, soVt in CSa a horum perceptione nostra confundatur intelligentia,ut differentias ipsorum ignore-- mus, liudque pro alio interda sunt a musaccirco inquit, si exquisite tractare,& non sequi similitudines opus estJ nam quemadmodum licet*columbae & palumbis similitudo quaedam sit, no ta*αTIκς. men ob id eande esse & columba & palumbe debemus asserere:sed propriis ipsas differentiis in ter se distinguere: sic &ars Ec scientia quamuis quadam inter se similitudine coniunctae sint: quod causas scilicet rerii a se effectaru utraeque assignat: p 1te ordine in disciplina ututur, sine quo recte cosistere non possunt:aliaque fortasse nonnulla huiusmodi comunia habeat: non ob id tame una& eadem
286쪽
de eadem res sunt existimandae,sed oportet,vt differentais utrarunque disquisitis diuersas esse specie Vtrasque asseramus .Eodem modo de reliquis .Rducrtenaum autem est Aristotelem in enumeratione horum quinque habituum primam artem,deinde scientiam,tertio loco prudentia postea sapientiam de intellectum constitu1sse hic vero ubi singularum latione S explicat a scientia exortadium sumpsisse,ea de causa, g, illic sua usus cosuetudine ab imperfectiore,id est arte incoepit, d inde ad scientiam utpote perfectiorem progressus est. prudentiam autem cum sapientia de intelia lectu ob cognationem coniunxit,propterea quod in nomine etiam cum intellectu prudelia communicatiquippe cum prudentia 1ntellectus activus nominetur, qui circa utilia humanae vitae Ver Io fatur ut inter has quoque prudentia utpote inferior,sapientiae de intellectui anteposita fuerit ante intellectum vero sapientia,ed quod intellectus est id quod supremum omnium est, gignitque sapientiam .sunt etiam qui prudentiam in uniuersum eorum quae sunt cognit1onem appellent, sed hos in praesentia omittamus : in horum enim tractat1one sequi Aristotelis sententiam debemus. Dum autem Unumquodque explicat,scientiam anteponit ut exquisitiorem,& perfectiore quippe quae circa ea quae sunr,& necessario eueniunt,versetur.ars vero in iis quae contingunt,studium Omne suum collocat. nam etiam ea quae sunt,iis quae fiunt,natura sunt priora, suntque actus absq; vlla potestate: at quae contingunt,in potestate essentia sua habent, nunquanque ab ea separantur: licet enim in actum etiam processerint,sintque actu aliquid potestate tamen sunt oppositum eiuSquod sunt quin ipse quoque Aristoteles cum ea quae supra generationem sunt,generationi ObΠO-2o xiis anteponat, in libro de interpretatione potestate priorem esse actum dixit: actum non genita, de aeterna potestatem generationi corruptionique obnoxia appellans. quam ob causam etiam an quarta eiusdem libri sectione cum perfectiorem propositionum exposit1onem faceret, necessaria esse,ante alias omnes statuit: ut eius contradictionem utpote natura antecedentem reliquarum c5
Omnes enim id quod scimus,no posse aliter sese habere existimamus:
quae atatem ais ter est e positant,cum extra contemplat1onem fuerint,an sint, necne, latent. scibile igitur necessarib emergo arternum. quae enim necesia β' rio sunt ab lute omnia sunt aeterna : quae autem sunt aeterna,generationi,
dc corruptioni minime subiacent.
Maximam esse d1Terentiam,quantum ad subiectas res attinet,inter artem & scientiam, hic cofirmat Aristoteles communique ad hoc notione utitur communis enim, inquit, nobis omnibus hominibus inest existimatio,non pos1e aliter sese habere id quod ex scientia cognoscimus: nam quae alitCr atque aliter possunt euenire,tantam habent in eo quod sunt,instabilitatem,Vt an prorsus sint,necne,facile lateant,cum extra contemplationem fuerint. hoc autem quod inquit textrae
conleplationem 4 duobus modis sumi potest vel enim conleplari Jpro videreJ intelligemus, Vitalis sit sensus.ea quae potestate sunt,& contingunt,tunc este existimamus, cum in actum Venem sensibusque eΣposita ac praesentia conspiciuturicum vero in potestate adhuc sunt,an prorsus sint, latent: suntque iis quae non sunt,perquam similia . at necessaria no ita, sed si etiam nullus ea videaz
sunt tamen nihilominus .vel igitur sic est intelligendii, vel f cotemplar1J pro intelligere dc considerare' sumendum est.necetiaria enim sunt siue ea contempletur de coiiaeret quispiam, sue n consideretaquae contingunt veris,an prorsus sint,latere consueuerunt,si ab aliquo non fuerint co- siderata. id quod fit ex imbecillitate ex1litateque essentiae eorum,in qu1bus cum immista potestaS 1at,quae nunquam ab iis quae esse possunt,separatur,& intelligentiam nostram impedit,& ipserum essentiam offuscat.Ex comparat1one igitur inter se necessariorum, Ze eorum quae aliter atque aliter eueniunt,colligit necesiarium,atque ex eo aeternum esse 1d quod sciri potest . quod enim non potest aliter se habere,est necessariumquod est necessarium,id nunquam est quado non sit: quod autem est huiusmodi,aeternum est. Omne enim quod absolute ac simpl1citer est necessarium,eter so num esse manifestum est.absolute autem & simpliciter dicimus esse necessaria, quaecunque eius modi sunt,non ex conditionema cum necessarium esse dicimus sedere alique quoad sedet,id non absolute de simplici ratione,sed ex conditione necessarium est. at quae sunt aeterna, generationi Sceorruptioni minime sunt obnoxia. Non enim aliter esse possunt aeterna,nisi sint neque generabilia neque corruptibiliarquippe cum illud semper sit, quod no in tepore est,sed supra tepus: quod aute est supra tepus, supra etia generatione silma omnis generatio est in tepore .at quod est supra generatione,est etia supra corruptione. si enim sit sub corruptione,in quid e1us corruptio euadet
siue enim in ingenerabile,siue in generabile corrupetur: si in ingenerabile corrupto ingenerabilir. iiij. ingenerabile
287쪽
ingenerabile gignetur atque ita efficietur ut id quod gigni non potest, gignatur:sitque ide & ge nerabile simul,& ingenerabile si vero in id quod generabile est,fiat corruptio,ingenerabile in id
quod generabile est,commutabitur:atque ita rursus in generabile non erit 1ngenerabile . sed si ita natura erit comparatum,ut ingenerabile immutara possiit, nihil erit quod supra generationem sit at omnes non sola esse in natura rerum generab1lia opinamur: immo ne esse quidem proprie ipsa existimamus,cum semper & generentur,& intereant,neque unquam, Vt Platonis Timaeus asserit, re vera sint.ea enim si Int proprie,quae semper eodem modo sese habent. nam & prima causa im mobilis prorsus est,atque immutabilis: ut necesse sit,eam a sibi sinultor1bus rerum productionem incepiste: ac pr1mum in aeuo non in tempore aeterna ac perennia deinde m tempore generatione, quaeque ipsi sunt obnoxia,creasse praeterea si haec proprie nec sunt, nec dicuntur esse, ad quorum 1 ocomparationem ita dicunturZad eorum proculdubio quae proprie sunt . quae autem proprae sunt)ea sane quae firma ac stabili essentia praedita sunt: haec vero sunt ea quae semper eodem modo ses et habent. at quae sunt huiusmodi aeterna sunt,& in generabilia,& incorruptibilia . Ante temporaria igitur aeterna, ante generationi obnoxia ingenerabilia, ante corruptibilia incorruptibil1a sunt.
Adde quod que proprie esse aliquid dictitur ex participatione alicuius proprie esse,id quod sunt,
dicuntur quod autem particeps est,alicuius quod re vera fit, partaceps est: quare id quod re vera& proprie & per estentiam est,id quod non proprie,sed ex participatione est, anteced it. necesia r1o igitur a terna & stupra generationem & corruptionem constituta, temporariis Sc generationi corruptionique obnoxiis priora sunt.Accedit ad hoc,quod quae sunt in generatione,quod corruptioni obnoxia sint,actu 1pso cognoscunturi corruptio autem uniuscuiusque est uniuscu1usq; ma QIum:ab essentia enim quod proprium singulorum bonum est, leticat,atq; exturbat: sunt igitur in malo,& cum malo suo ea quae corruptiona sunt ObnOXiarquippe cum neque essentiam, neque bonum ipsissim si cerum,sed cum contrario comistum habeant. unde ergo habent haec id quod sintZ ex aliquoiae,an ex nulloξ1i ex nullo,sine causa,& fortuito existenimam ut ex se sint, fieri nullo pacto potest ex sese enim susticerent,bonique essent capacia,neque corruptionem Ulla admitterent si 1g1tur sunt fortuito,unde ipsis consequutio,atque ordo euenit,quo ut plurimum esse eade perseuerant nisi ex causa etiam haec bona existant,atque eam ob causam id quod raro & inordinate ex materia proueniret,participatione boni superent . bonum enim est, quod in ipsis inord1natum o inne ad ordinem reducit,l1cet id facere semper non possit sed aliquando frustretur nam quod for otuito acc1d1t,raro euenire consueuit. non sunt igitur fortu1to: sed neque aliunde quam ex bono. 'non enim ab aliquo alio niti a bono adeo possent conseruari,ut tanditi, Id est pleriique durarent, bonoque 1pso fruerentur,a bono igitur haec eriam omnia producta esse, ac creata censendum est. At bono proprium est creationem & productionem a sinis1bus inc1pere: eiusmodi vero 1unt, ea quae plane ac syncere sunt bona,nullamque mali ipsius corruptionis commastionem admittut:e fic1tur ergo ut priora sint aeterna,quibus esientia supra tempus & generationem est,a quibus cor
ruptio,mutatioque in substant1a quam longissime abest ut per ipsa postea media ad haec v': corruptibilia processerit creatio,& ad extrema usque & infima prouidentia permearit. Quin etiam cum haec quae hic sunt,propterea quod praetereunt,ac transeunt,Vmbrae appellentur & omnis umbra ad verum aliquod exemplar referatur hinc quasi communi testimonio perspicuum fit, at 1a es se perfecta & vera, in quae tanquam ex eplaria umbrae ipsae hae referantur. erut 1gitur intellietibilia q*horii corruptioni obnoxioru exemplaria, Vtpote vere ac syncere bona,quae solo intellectu percipi possunt ut ex modo etiam cognitionis ipsius quam vere sint,quantoque his fluxis & caducis antecellant,facile pateat. haeε siquidem sensu & imaginatione percipiuntur illa mente,& intellectu, cum ab affectinina perturbatione liber in tranqu1ll1tate constitutus est, a primoque ipso lumine illustratus immobilia 1lla quiete attingit,ac contemplatur . Verum fortas te reprehenderet nos quispiam,quod tam longam praeter propositum orationem protraxerimus: sed iuuandi desideriunobis in causa fu1t quod ex Stagiritae verbis occasione silmpta sententias has produxit, philosophis non inutiles futuraS.
Onanis preterea scientia eiusmodi est,ut doceri scibile vero, ut disci pos
id Catur . ex ptae cognit1s autem fit omnis doctrana: ut 1n re tutor1Is e- 't Iam diXlmus nam altera ex inditistione fit ahera ratiocinatione . atque inductio quidem principium est unita erialis ratiocinatio ex uniuersalibUS.
um ip-i ex ,p-rMOctIina cognoscitur.id quod etiam in principio posteriorum dixit: Ubi et am Illu aua1ω Oportere eum qui scientiam aliquam docendus est,semper aliquid praenos Cre,
288쪽
non quodlibet sane, sed quod ad propositae rei distiplinam faciat.Ne autem infinite progressi hec
cognitio existimetur,apte ascensum eius circunscribit ac sistat,cum in JUit: A L Τ Ε κ A ex indu ctione fit altera ratiocinatione. 4 princ1piorum enim compraehensio scientia etiam ipsa quodammodo est.scientia quoque est ex princip11s cost1tuta demonstratio, quae medio causa ipsa rei utitur,ac per ipsam id quod colligitur constituere consueuit sed alio modo principiorum perceptio, alio ex principiis coclusarum rerum cognitio a nobis acquiritur : cifferentiam enim 1pse sub1ungit,ita inquies: A T Q v E inductio quidem principium est Universat 1s, ratiocinatio ex uniuersalibus J. nam quo modo & principiorum scientia comparetur, & eorum quae ex principiis fuerint O demonstrata,hic ostendat. principia enim,inquit, per inductionem nob1s innotescunt, cum Vni uersalia singularibus confirmamus, ac probamus atque ea postea iam concessa iumenteS ratiocinationem compon1muS,quaesitaeque rei demonstrationem facimus . nam quae eidem sunt aequalia,& inter se quoque esse : & in uniuersiim quaecunque alicui uni rei in aliquo sunt eadem, Inter se quoque eadem esse : ita probare consueu1mus. Multa singularia in medium producimus, Vnique cuilibet rei comparamus: atque ita ubi & ill1 rei 3c inter se esse eadem ostenderimus , idquCin diuersis rebus ita sese habere inuenerimus uniuersale constituimus. quo postea sumpto, atq; in maiore distantia & extremitate collocato,res de quibus quaestio est, inter se este aequales dem ΟΠ- stramus. dem m caeteras principiis facimus. ita ut diuersa sc1entiae species utraque esie cognosca turriprincipiorum scilicet, & eorum quae ex principiis demonstrantur . Vnde etiam ipse conclu-2C dens rationem ita subiungit.
Sunt Igitur principia ex quibus constat ratiocinatio , quorum non est
Hoc,inquit,ut esse alteram scientiam confirmet,diuersam ab ea quae ratiocinando fit, quae demonstratio appellatur:quae sane alterius modi est quam sit demonstrat1o,conuenitque principiiS, ex quibus ratiocinatio costituitur. nobisque ea esse principia man1festat ut non sit necesse iis qui demonstrare volunt, in infinitum ascendere , cum satisfaciat inductio , quae ex euidentia ipsa rei uniuersale confirmat.At vero in dubium venire posiet,quo modo sensiua cognatio meliocnon sit ac praestantior, am ea quae scientia acquiritur, si principia scientiae ex sensu confirmatione ha-3ψ bent ac fidem . nam si inductio ex singularibus fit,estque principiorum cOfirmatio principiorum confirmatio ex sensibus est .at principa a scientiae ac demonstrationis cauta sunt: quare etia sensus demostrationis & scaentiae er1t causa. causa vero potior eo est cuius est causa potior igitur & melior quam scientia est sensus,quem cum brutis communem habemus. sed est absurdum ut quς ratione carent, praestantiora esse ratione praed1tis dicantur . Quocirca huic dubitationi ita occurrendum est,ac d1cendum si sensus ut efficiens ac generans scientiam,causa eius esse daceretur,merito scientia eum esse praestantiorem asserere deberemus cum vero ut minister ac seruus scientiae usui sit,atque inseruiat: qua ratione is qui ministrat,ea cui ministrare ac seru1re consueuit, potior ac melior sit existimandus, non video quippe cum etia secandi l1gna ars quae fabr1li inseruit,nono propterea qUod materiam aptiorem ei reddit,superior ac melior fabrili ipsa censenda sit: nec me tallica item aerariae,aut argentariae aut aurificinae ob 1d sit anteponenda, quod omnibus his materiam suggerat Nam sensus quoque cum ex iis quae ipsi sunt nota, propositiones quasi materia ae monstrativae de scientificae subiiciat,ad uniuersalis confirmationem euidentia ipsaru ViuS:merito non efficiens demonstrationis de scientiae,sed ministrans causa dicendus est. Quod autem Vicem materiae obtineant in demonstratione 3c scientia,ea quae sensu comprobata fuerint, inde licet vi dere, quod propostiones ipsis prae conclusa re n1hil aliud sunt,quam materiar quam VelutI prepa ratam aptiorem q; redditam ex uniuersalis per inaumonem facta cofirmatione sumens dei non strativa,ei conclusionem quasi formam apponit,atque affingit causam igitur que formam efficit, dicere nullo modo ea esse inferiorem debemus,quae materiam praeparat,ac subministrat.
Efficitur igitur, ut scientia quidem demonstrativus sit habitus: δc quae
so cunque alia In resolutorus definiuimus.
Haec conclus1o est eortim quae antedicta sunt qu3d duo scilicet scientiae modi sint: alter,in ra tiocinatione,qui habitus est demonstrativus:qui ex iis quς secundum ipsam rem,& quatenus apsa est,sumuntur,& prima sunt,& causae rei conclutae,efficitur: haec enim sunt quq 1n resolutori1s je terminauit Ubi hoc dixit Aristoteles,debebat,ut oratio clarior,planiorque euaderer,distributio
nem subitingere, id est,ad IDEM Jquae particula distributiva est v EROJ subiungere, in
hunc modum: ut scientia qua dem demonstrativus sit habitus &c. inductio vero uniuersalium ex
particularibus & singularibus confirmatio quaedam: id tamen non fecit, sed quali ex antedactis manifestum
289쪽
nit,licet verax etiam ipse sit:sine tamen ratione & prudentia id facit, solaque naturali aptitudine
ad id faciendum 1ncitatur . . . -
Ars alatem omnis circa generationem Versetur , comi ni nIlcitUrque, Sc
contemplatur,ut eorum al1quid fiat quae & esse & non esse possunt. quo rum Ue principIum est In eo qu1 facit,non in eo quod efficItu I.
Cum quid sit ars,definierit,nunc ut persectius rem 1psam intell1gamus,de subiecto eius docet:
inquitque omnem artem circa generationem versari,generationem appellanS ea quae evenare a11-ter Possunt propterea quod in eodem statu non permanent. perseuerat1o enim In eodem itatu a firmitas necessariis,iisque quae supra generationem sunt, propria est,circa quae sc1ent1a Veriatur. ars vero circa ea quae contingunt,munuS suum exercet: comin1sciturque & contemplatur,1cteli,
ex siese studet propria ratione utens, ut eorum quidpiam efficiatur, quae & esse & non esse pollunt. interdum enim quod ab arte fit,potest & factum esse , & no esse sectum: & posteaquam etiam fa- est potest desistere.quare fieri potest,ut quod ab arte est effectum & sit & non sit. nam ne cessitas nullo modo ei nis1 ex conditione conuenit: quippe cum non possit quippiam umul circa idem & esse & non esse me contradictio simul vera esse reperiatur, si id quod iam effectu est atq; euenition esse tunc quando est dicamus. Quod Verd ait Oc F o R v Μ principium est in eo qui facit non in eo quod effic1turbil distinctionem eorum positum est, quae a natura fiunt. nam etianaturam c1rca generationem operari videmus sed ipsa tame Insitam rebus per corpora 1pi a permeans intrinsecus operatur ars ver3 non intus,sed extra corpora carca quae Versatur,munus suum exercens artificiosas formas affingit.nam & statuaria extra ars, & fabrilis extra ugnum const1m-ra atque in artifice ipso sita extrinsecus sub1ectas sibi res mouet: Vnde etiam exteriorem earum superficiem duntaxat format, atque expolit. Quare effectiva causa an rebus art1ficiosis is eo qui artificiose opera pur,const1tuta est,non in eo quod efficitur,id est,non m sub1ecta re quae effectionem ipsam admittit.
NeqUe enim eorum est ars, quae ex necessitate vel sunt vel nunt meque eorum,quae sunt secundum naturam n se enim haec principium habent.
Propterea,inquit,circa generationem dc ea quae esse aliter possunt,uersari artem dicimus,quia eorum quae ex necessitate Vel sunt vel funt,ars minime est. non enim tantummodo sunt nonulla ex necessitate,sed etiam fiunt.Sunt quidem,materia carentes,incorporeaeque substantiae, coelestes Sorbes .elementorum uniuersitates quae sane omnia eadem ab opifice ipso perpetuo conseruantur. Fiunt autem a necessitate,coelestium orbium motus,anni ac temporum vicissitudines , atque huiusnodi rel1qua.secundum natura verd sunt animalia & plantae. Ea igitur quae subiecta arti 1unt in eo differunt a necessariis,quod contingere aliter atque aliter possimi: a naturalibus vero, quod principium motion1s in se ut illa minime habent. .
Quia autem effectio & actio diuersum quid est, non actionis, sed esse
ctionis esse artem necesse est:& quodam modo circa eadem versatur & ars& fortuna sicut etiam Agatho inquit:
fortunam amat ars,artem Ipsa fortuna inuicem.
Vbi diuersas esse inter se actionem de effect1 nem ostendit hic quasi concessum sumit, artem effectionis esse , & non actionis: eo quod fines artis opera sunt,quae post artificialem Operatione Permanetiactioni aute satis idoneus finis bona ipsa operatio est.subu1ngit postea quodam modo Circa eadem dc artem versar1 & fortunam:idque etiam Agathonis poetae testimonao comprobat, qui amicas inter se esse artem & fortunam facitidum inquit: Fortunam amat ars dcc. Sed co- siderandum qua de causa & ipse Aristoteles circa eadem utrasque versari afferat,& Agatho amaresse mutuo ipsas dicat . propterea scilicet quia utraeque & subiectarum sibi rerii causam extrinsecus habet,& diuersum ab operatione opus nam & qui ex arte operatur,materia quae est extra ipsum, mouet & qui ex fortuna in aliquam rem siue bonam,sive malam incidit: extra illam etia ipse est, aliudque agens ac spectans in eam incidit:verbi causa,si quis in balneum profectus eo consilio Vt lauetur,ibi librum aliquem offendat quem multum diuque antei qmesiuerat: si quis item Vel Vineam sediCns theseurum 1nueniat:vel domum pergens in lapidem impingat, de pedem Ofici dat horum enim Omnium operator extrinsecus est:& quod ex accidenti euenit,tum praetcr operanti, consilium incidὶt,tum diuersum ab operatione eius opus quoddam est : ut in his & fortuna ct ars inter se conuemant licet Postea in eo differant, quod ars ex proposito artificis finem plerunque habet:fortunae vero finis is est,qui & praeter operantis consilium,& raro euenire consueuit. Ars
290쪽
IJS Ars igitur,sicut dictum est, habitus quidam est cum ratione vera este
milus nertia autem e contrarib,habitus cum ratione falsa Cirectivus, c1rca
id quod aliter esse atque aliter potest.
Vbi satis de arte & quid sit,& circa quae versetu declarauit: quid sit contrarium eius , etiam ostendit,quae est inertia 1d est, ατ twα. iccirco en 1m rursus defin1zionem artis repetit,ut ex comta parat1one melius qu1d sit oppos1tum eius demonstret. nam si ars est hab1tus cum rat1one x eIa eLfectivus tanertia siue inartific1um econtrarid,habitus cum ratione falsa effectruuserit. in reliquis enim cum ars & inertia coueniant in recto & perueri,uero item & falso d1screpant: nam Vtraeq; circa ea versantur,quae aliter seste habere possunt. nunquam enim in errorem & falsitatem ars de laberetur,in inert1alaque abiret,nisi res,c1rca quas versatur,euenire aliter atque aliter pollent. Te prudentia. Cap. V.
DE prudentia vero ita statuere possemus , si consideraremus quo snam
Cum quinque Veraces habitus sint, quos hic enumerauit posteaqua de scientia & arcedisseruit,de prudentia nunc tertio loco considerat, quae quatuor reliquis ad moralem,ciuilemque contemplationem est accommodatior tum enim eius recta rat1o mensura & regula est , qua medium & mediocritas ipsa in actionibus omnibus reperitur: tum ea media emc1tur, ut ae intelle σ1uis habitibus tractatio apte cu praecedentibus iungatur,ac connectatur quippe cu Vtrasque tam intellectivis quam activis,eadem conueniat.nam cum intellectivae animae facultatis 11t etiam 1Psa, in actionibus quibuS praeest,quasque metitur,operationem suam exercet unde erram hac inter artem & scientiam de quibus superius eg1t, relicuosque duos habitus sub1equentes sapientiam δέ intellectum media collocata est.Intellectum autem non eum hic intelligimus, qu1 ab lute & es sontia est, sed eum qui habitu tantummodo δc participatione est intellectus . non enim inter Veii' dicos habatus fuisset constitutus nisi hac significatior est anima , ' explicate Operatux, dum ratiocinando quatenus Veia mentis atque intellectus est particeps atque intelligit.Vnde etiam huiusmodi constitutio, ia extrinsecus aauenit atqUe acquiratur, nonatura, Led habitus animae appellatur. Aristoteles igitur cum definire prudentiam propoluerit, tractationem eius ab iis esse incip1edam,inquit, in qu1bus ineste cospiciturnd est a subiectas ip is, in quibus Vt habitus costituta est:hi autem sunt prudentes homines: sunt enam manifest1OIeS TO bis quam habitus,illi qui habit1bus praed1ti sunt: communemque de ipsis op1nionem quasi con cessum quoddam principium sum1t,cum inquit.
o Videt lar igitur prudentis viri esse proprium, poste recte conritaltare cleiis quae sibi ipsi bona su nt,atque utilla.
Quoniam Verd multa sint huiusmodi fierique potest, ut al1quis & in uno aliqv o quod bonusibi & utile sit,& m pluribus atque omnibus bene se gerat iccirco suoiungit:
Non ex parte,Vt quaenam ad sanitatem & robur conferant,sed quae aura bene umendum i in uniuersum. alias legi:
Neque enim si quis quae sibi ast san1tatem vel robur corporis faciant,recte cognorit,de iisque unifers . recte consultarit, propterea s1mpliciter etiam eum eri bonum cosultorem ac pruden temχicen dum est sed ille est prudens,qui de omnibus,quae ad totam vita pertinent, tam an1mae quam corporiS & externa bona recte consultat. siue enim ολος,id est,totum dc uniuersum, siue ρ λ ως quod est omnino & in uniuersum legamus nam etiam hoc in exemplaribus nonnullis reperitur eademo erit sententia. Si enim dicamus QI A E ad bene vivendum uniuersum seu totum fac1ant)significab1tur ipsum bene vivere totu quoddam esse:eiusque esse partes singula, quae in morat 1bus Operationibus atque actionibus considerantur:cuiusmodi sunt tum quae ad virtutes spectant: tum que in corporis constitutionibus,externisque rebus euenire aliter possunt, in nostraque sita sunt potestate quorum Unumquodque & cauere,& eligere possumus. Si autem legamus eλως, id est, in uniuersum,seu omnino,simpliciter atq; uniuersialiter significabit: ut ille intelligatur esse prudens, qui non in uno aliquo,sed qui Vniuersaliter in omnibus quae in nobis sunt, recte consultat. atque ita licet diuersa dicendi figura esse Videatur,unam tamen atque eandem in sensu vim habet.