장음표시 사용
291쪽
Cui rei argumento illud est, quod eos etiam quI cIrca aliquid consul tant,prudentes appellamus,cum ad finem aliquem bonum ae iis quorum
non est ars, recte ratioc1nantur. Qi lare in VnIUersum quoque IS CI It prudens qui est consultatoritas.
Quanuis non absolute,inquit,atque uniuersaliter prudens ille sit,qui circa aliquid recte contasultat, sed qui circa omnia id facit, quibus vita hominis quae multiplex a ess, On tuatur.
quod tamen qui in omnibus recte consti tat, prudens sit, ex illis qu1 inamgulis bene conius anJ , sumi argumentum potest prudentes enim in singulis eos appellamus,qu1 ad Domi aliquem tinem recte ratiocinantur quare in uniuersum quoque qui consultatorius est, eum erudentem esse con- Iostat.sicut enim in unaquaque re prudens dicitur,qui fine aliquo bono sib1 proposito recte ad eum consequendum consultat,ac deliberat sic in Vniuersum quoque 1lle erit prudens, qu1 in omnibus finem bonum sibi proponit,utque eo potiatur, recte rationem ac consilium inire consueuit. nam quia ea quae sigillatim fiunt, nobis quam uniuersalia sunt manifestiora:propterea fit, ut ex indutact1one singularibus ac particular1bus uniuersalia cofirmemus ac probemus. DDE 11S autem quo rum non est ars Jiccirco adiunxit,quia possumus etiam, licet nih1l huiusmodi nobas proposuerimus,de artinciosis recte consultare,quae tamen in artem , non in prudentiam referuntur: quippe cum diuersas inter se esse & artem dc prudentiam iam demonstratum sit. Quod autem probabilitabus rationibus rem hanc persequatur,id nos mouere minime debet. diXimus enam Iam a princi- , , pio presentes res esse e1usmodi,ut esse aliter atq; aliter possimi neque oportere Ut in his a necessatariis ductas demonstrationes exigamus. Consultatorium Vero, id est, βουλλι ι ικοδ eum appellat, qui ad consultandum idoneus est is autem bonUS est consultor . . .
De iis vero quae aut esse aliter non possunt,aut nequeunt sub actionem
Definitionem prudentiae praepara ut eiusmodi constituatur, quae & eam ab utrisque scientia scilicet & arte de quibus iam disseruit, distinguat, & cum ea corviertatur . nam quae hic inquit, ascientia prudentiam disiungunt ac separant prudentia enim consultativus habitus est nemo autede iis quae esse aliter non possunt, id est, de necessariis consultat: quippe cum quae esse aliter non possunt necessaria sint .sed neque consultat quispiam de iis quae agere ipse non valet ea enim quae - ό fieri nequeunt, siunt duplicia vel absolute & simpliciter,uel al1cui:absolute,ut uno de eodem tem poris momento eum qui in Thracia sit,in Aegyptum peruenire:alicui, ut eum qui pauper sit, Scperegrinus,omnibusq; ignotus,maxime urbis imperium obtinere,in qua scilicet talis sit. Quod si consultativus habitus est prudentia,& nemo de necessariis,iisq; quae fieri non possunt, consultat: efficitur,ut qui in habitu prudentiae costitutus es neq; necessaria, neq; ea quae fieri nequeunt habitui suo habeat subiecta . Vbi haec de prudentia eiusque operatione dixit,necessariaque, Si quae fieri nequeunt ab ea exclusici diuersam esse a scientia prudentiam colligityn hunc modum.
Quapropter si modo scientia est cum demonstratione : & eorum quo rum principia possunt aliter se habere nulla est demonstratio: omnia enim
possunt etiam aliter se habere: de necessariis autem no licet consultare:pru- '' dentia neque scientia neque ars esse ullo modo poterit.
Prudentiae & scientiae inter se differentia conditionali ratione usus ostendit.tria enim assumpta in hac ratiocinatione connexa inter se si int unum,scientiam cum demonstratione esse:alteru, eorum non esse demonstrationem,quorum principia se habere aliter possunt tertium, nullam de necessariis esse posse consultationem: ad quorum duo ,id est, primum & tertium comprobanda, quoniam superius fatis fuerunt demonstrata,nullam aliam assumptionem aut rationem affert:sed secundum duntaxat, atque id presse admodum confirmat, cum inquit : OMNI A enim possunt tiam aliter se habereJ:quod sane propositum ex secundae sumpti Oms opposito sequi videtur. secundῆ ςnim sumptio ita ait,quorum principia possunt aliter se habere , eorum no est demonstra- Sotio,id est,quarum quaestionum principia esse aliter possunt,earum non est demonstrario οῦ quippe Cum omnium demonstrationum propositiones esse necessariae debeant. huius igitur oppositum erit.quorum Principia esse aliter possunt eorum est demonstratio:& ex hoc consequitur, Omn1acrgo possunt otiam aliter sese habere:quod ad ostendendam absurditatem subiunctum est.si enim eae prancipiis quae aliter esse possunt, fieri demonstrationes concederemus, Omnia eUenire aliter possent:& quod esset necessarium inueniretur nihil.Possumus tamen alio etiam modo hoc interpretari
292쪽
pretari,ut de iis quae ex principiis huiusinodi colliguntur, ac conficiuntur, dictum esse intelligamus: ut sensus talis sit propterea eorum quorum principia elle aliter Postunt, non est demonstratio,quia omnes quae ex principiis huiusmodi colliguntur coclusione S, Pollunt etiam al1ter se nabererat ea quae 1ta fit, non est demonstratio : sed oportet, Vt quae demonstratrue conclusia fuerint, aliter se habere nullo modo possinx- . . . . m
Scientia quidem, propterea quia Id qUOd In ac Ionem Ven1t, elle aliter potes ars,quoniam aliud actionis,& aliud effectionis genus est.
1o ' Superius adducta ratione prudentiam a sc1entia distinxit,non ab arte,cum dixer1t,scienciam &ex necessariis ratiOC1nari,& necessaria colligere:prudentia Vero & ex 1is quae contingunt,& contingentia scientiam praeterea non esse consultatiuam quippe cum de iis quae necessariu est ut sint, vel non sint,circa que versatur scientia,consultet nemo prudentiam vero consultat1uam esse qu1a tamen in argumenti conclusione artem quoq; scientiae adaunx1t, ac prudentiam ab utr1sque esse diuersam asteruit,propterea hic causias Vtrorunque subnectit,cur prudentia neq, scientia sit, neq; ars.Non enim est scientia,quia activa est,& circa agenda Versatur : omne autem quod agit,1le est, al1ter atque aliter se habete potest quod vero est sc1b1le, nime prudencia 1gitur non est scientIa.
sed neque est ars, quia, id quod superius iam dixit, actio & effectio diuersae inter se specie sunt.
Postea vero quam omnia haec ita expl1cauit,prudentiae definitionem constituit,dum inquit:
et o Restat 1gitur ut prudent1a habitus sit Vera cum ratione activus,circa ea
quae 3c bona & mala homini sunt.
In hac definitione aduertendum est,tam scientiae & arti quam prudentiae esse commune,Vt habitus sit vera cum ratione : omnes enim hic enumerati habitus,vera cum ratione elle dicti sunt . Vt autem activus hab1tus sit,proprium esse id quidem prudentiae, si ad icientiam & artem compaIetur si ad amuas artes,esse adhuc commune.quod enim additur C I R C. ea quae & bona & mala homini sunt illud sane proprium re vera prudentiae cst, absoluitque definitionem , essicitque I tcum re definata couertatur.prudelia enim sola est,quae c1rca ea quae homin1 1unt,& bona & mara, versatur: ut bona inueniat atq; eligat,quo modoq; ea consequi possit,cOsultet mala caueat,& eui-3Q tet quippe cum utraq; haec ad prudent1ae v1rtutem spectent:vt & sub 1ectarum sibi rerum qual1tates inueniat,& de modo cogitet ac consiliet,quo & consequi Zc euitare eas Optime possit.
Nam ' effectionis finis diuersum ciuid ab ea est: actionIS Velo,non semper. ipsa enim bona actio finis est.
In differentia artis & prudentiae tradenda,de effectivis artibus tantum loquutus videtur : dum diceret in eo artem a prudentia distare,quod ars opus quoddam praeter operationem suam effectu haberet,ut aedificatoria aedes,statuaria statuam,& caeterae effectivae sua unaquaeque opera:prudentia vero non ita. Sed quia praeter has effectivas nonnullae aliae quoque activae artes reperiuntur, quarum fines non sunt quidem effecta aliqua opera, sed quaedam tamen alia praeter operationes 40 quae operationes ipsarum consequuntur,ut mil1taris victoria,familiar1s, & quaestuariae diuitiae:&facile fieri poterat,vi una ex his prudentia esse existimaretur iccirco hoc subiungat, ut a actLIUS quociue artibus prudentiam esse diuersiam ostendat. Vniuscuiusque enim artis tam este tuae quam activae diuersius ab operatione finis est effectivae siquidem est,ut diximus,effectum OpUS,I statua,& domus,atque aliud hu1usta odLactiuς autem licet effectum aliqu1d non lit,est tamen etia 1prius ab operatione quippiam diuersum : m1l1tarem enim victoria , fam1liarem seu dis en1atricem &Quaestuariam lucrum & d1 uitiae consequuntur. ab his igitur etiam a uis artibuS PrudentIa 1n eo differt,quod quamuis hab1tus activus sit, finem tamen nullum al1um habet n1li bene agere .gloria
enim & laudes quae ex bonis actionibus sequi plerunque consueuerunt, fines prudentiae nullo modo sunt existimandi: alioqui prudens non prudens esset,sed gloriosius quippe qui non fine habitus sui,quae est bona actio jectaretur : sed quaereret alus placere, glorJamque & honorem apud alios sibi aucupari. Cuius nossi rerum ille , qu1 vere est prudens in actiombus stas nudam curam so habet sed id tantum studet,ut eas recte exequatur,recteque agat.Ideo,inquit,effectionis finem diuersum quid ab ea esse: actionis vero non semper.omnis enim effectio opus quoddam effcctu necessario habet,quod praeter effectionem ipsam, quae artificis effectivi est operatio,existit. At non omnis actio alium praeter actionem finem habet,sed illae tantum quae artes activae appellantur . naprudentia sibi ipsam bonam actionem, nullumque al1um praeter ipsam finem proponit. si autem prudentiam hic quae inter intellectivas Virtutes connumeratur,activam appellauimus, nihIl m2rum esse debeticum etiam intellectus ipse ob id activus nominetur,quod circa agendas res Versa tur Est igitur intellectiva prudentia, quia in mente & cogitatione est, ex eaque procedit: activa,
293쪽
quia in actione ipsa versatur ataue operatur.
Propterea Periclem alch huiusmodi viros prudentes elle existimamus,
quia & quae sib1 & quae aliis hominibus sunt bona, politant contemplari.
eos autem esse tales putamus, tui familiares de ciuiles sunt.
Quia in definitione prudentiae dixerat,activum habitu eam esse circa ea quae de bona de mala
homini essent: id nunc communi hominum opinione comprobat. nam quia circa talia, inquit, Versatur prudentia,propterea Periclem Je similes,prudentes esse existimamus: cum enim sint homines , contemplari ea possunt quae de sibi de alias hom1n1bus bona sunt . tales autem esse puta mus,eos qui rei familiaris,& ciuit 1s idonei administratores sunt. na familiares dispensatores enu1- , , modi sunt,& quae de sibi & cohabitantibus sunt bona Sc mala, considerare possint: cI a1les item, quae sibi de ciuibus suis vel nocent vel conferuntrita ut bona eligant, mala effugiant Sc euitent. familiae tamen praesides in minoribus rebus: civiles in maior1bus habitum suum exercent, unde etiam sunt praestantiores .Hinc fit,ut quando sapientes Deum prudentem appellant,quasi ab illis ad familiam &ciuitatem administrandam idoneis viris ad exemplar illud quod cum ratione &
ordine de concentu uniuersam creatione gubernat ac seruat,prudentiae nomen tranSferant.opor
tet enim eos qui recte administrare dc familiarem dc civilem rem volunt, summa attetaone de diligentia diuinum illud exemplar imitari: ut bene ac feliciter se gerentes tam se quam totas iam1-lias,& ciuitates conseruent,& ad omnium auctorem Deum reducant.
Inde et1am est quod temperantiam ρσπιηρ appellamus,ut pote pru- φ sedentiam conseruante. talem enim existimationem conseruat: quippe cum iucundum & molestum non omnem existimationem corrumpat, & per uertat,verbi causa triangulum tres angulos duobus rectis aequales habere,
vel non habere:sed eas tantum quae ad agendas res spectant.
Prudentiam esse habitum qui circa ea vertetur,quae bona vel mala homini sunt, h1c etia temperantiae nomine confirmat.temperantia enim ανς ροσυνκ graece arcta est, ab eo quod οἰου et τλμψρονκ p, id est, prudentiam conseruat. Ubi vero temperantiae ncminis etymologiam expesicauit, - oorudentiae nomen in existimatione quae generalior prudentia est,transfert opinio enim dc scientia de prudentia in existimationem tanqua genus reducuntur inquitque temperantiam talem solunam odo existimationem seruare,quae circa ea quae homini bona vel mala sunt,uersatur, non o- ἴmnem absolute: hocque a cotrario demonstrat,id est,ab intemperantia,quae iucundi do molesti dominatio est.no enim ea omnem existimationem corrumpit hoc est,cum voluptas & dolor in aliquo dominatur,opinionem eius de triagulo nullo modo corrumpit, aut peruertit: Ut cum verum sit eu habere tres angulos duobus rectis aequales, non ita esse existimet,sed vel tribus rectis posse costare vel aliquo alio modo,quo triangulum duos tantummodo rectos habere negari queat.Voluptas enim & molestia quae sensu percipiuntur,circa quas temperantia versatur,nullam cum huiusmodi contemplationibus,atq; existimationibus comunitatem habent, sed existimationes tan- - tum illae quae ad agenda spectant,ab huiusmodi doloribus de voluptatibus corrumpuntur. Ageda autem ea sunt quae agendo dc tractando vel bene nos gerimus, vel male bene, cum prudentia seruatur,id est,cum temperanter agimuS: male,cum non seruatur,id est, cum intemperanter nos gerimus .seruatur enim prudentia,cum neq; illecebris 3c iucunditate voluptatis, neq; doloris asperitate ratio vincitur: corrumpitur autem, ac petit, cum ratio irrat1onalibus facultatibus ita suc- ecumbit accedit,ut voluptatem ob ocium dc relaxationem sequatur, dolorem contra ob laborem
dc afflictatione fugiat: id quod in plerisque hominibus videre licet, qui voluptate illecti turpiter
Vivere eligunt dolore vero deterriti bene atque honeste vitam traducere eu1tant ac fugiunt. Verum haec inqu1ens Aristoteles videri posset recti & prudentiae operationem in sola temperantia constituere. iucundum enim de molestum soli temperantiae subiici videntur: quibus cum dominatur r tio,Virtus haec relucet:cum obtemperat de cedit,incontinentia de intemperantia inhone- sti habitus ac turpes in animis nostris coalescunt. sed si hoc ita est, & sola temperantia prudentia conseruat,Vbi fortitudinem Ad iustitia collocabimusῖ vel enim aliquis alius habitus erit excogitandu , qui circa prudentiam versans in exequutionem harum duanum virtutum nos deducat: NVel omneS temperanciae nomine appellabunturmeque erunt tres, sicut in superioribus libris traditum est activae Vartutes, fortitudo,iustitia temperantia: sed una tantum,que principatum Omniuobtineat quid igitur ad haec dicendum est3Primum,uirtutes omnes inter se esse affines , tantaque inter se similitudine connexas,ut mutus sese constituant, atque introducant nihilque mirum esse debeat,
294쪽
debeat,s id quod de una dimam est,caeteris etiam conueniat Deinde multiplicia esie iucunda dc
molesta asserimus neque omnia,cum de unaquaque sigillatim loquimur , Omnibus esse Libiecta: sed cum absolute atque uniuersaliter dolor Sc Vol ptas sumitur, tum omn1bUS conuenire . unde etiam sicut dacium est, uniuersaliter Aristoteles sit perius ta his ata est loquutus , ob voluptatem inquiens praua Eligere,ob dolorem ab honestis abstinere Cosue uim US. Plato a tem in legibuς igi tur,induit,unumquemque nostrum sui iuriS esse statuamUS, habereque duos eadem in re constit tores aduersarios de amentes , quOS Voluptatem dc dolorem appellamus : quasi voluptas de dolor affectus quidam communes sint,qui in omni actione consequi l oleant:amentes quidem , eo quod rationis sunt expertes cosultoreS Vero,quia in omni actione altera,vt praua eligat, alter ut ab ho-1o nestis abstineat,quasi suggerere homini, ac constitere videtur. Praeterea tertio et1am modo occum ieese huic dub1tationi possumus, si dicamus Aristotelem hic non de speciali temperantia 1ntelle-esisse, sed de ea quae communiter de omnibus virtutibus dicitur . temperantia siquidem quae species virtutum est, utpote Vna duntaxat ex act1uis, non circa omnem absolute molestiam & Vo-Iuptatem versatur,sed circa eas tantummodo quae gustatu & tactu percipiuntur .ahi vero sunt dolores , aliaeque voluptates in quibus fortitudo conspicitur . licet enim formidab1lia , Sc fiduc1am afferentia subiecta libi habeat fortitudo, dolores tamen Ec voluptates etiam ipsa sequitur . confidimus enim,cum inuenturo S nOS iucunda spcramus timemus contra, cum molesta aliqua futura
nobis suspicamur . sed neque in ipsa iustitia exercenda abest dolor dc voluptas. qui enim imuste agit 1n distributionibus de commerciis, ut voluptate afficiatur, doloremque euitet: ne auferatur τοῦ sibi id quod habet,atque usurpat, sumta tum studium adhibet: iustus autem sola iusta adtione sibi tanquam sine proposita omnes huiusmodi dc dolores de voluptates contemnit, solamque ipsam iustitiam amplectitur. Quicunque igitur in omnibus absolute voluptatibus & dolor1bus partis illius animae quae ratione est praedita,praesidetiam ac dominatione ita seruat,ut a nulla voluptate, nulloque dolore superetur is absoluta ac simplici ratione temperans seu frugalis posset appellari, id est, si ς ρωμ: quippe qui fatuam habeat prudentiam, ad frugemque omn1um V1rtutum peruenerit. Speciali verd appellatione temperans ille est, qui voluptatibus & molest1is quae gustu de tactu percipiuntur, nullo modo succumb1ta sed ita ratione cupiditatum de libidinum ignobilitatem rest nat ac subig1t,ut animi sui nobilitatem contaminare atque obscurare nunquam possint Aristoteles igitur hic non de speciali intellexisse cenuendus est , sed de generali temperantia seu fru- ' galitate, quae communis est, atque Omnes virtutes in se complectitur. Neque ver3 temperantia solummodo de communi Ac propria significatione accipitur: sed in reliqu1s etia virtut1bus idem feri consueuit. Nam iustitia quoque proprie dicitur , quae & in contractibus de in distributio nibus versatur: dicitur etiam communiter non tam ab ipso Aristotele, quam ab aliis quoque sapientibus , ea quae efficit, ut instituta ac iura omnia de naturalia & ciuilia in omnibus virtutibus conseruentur. Moderari enim ita omnes animae partes , Vt proprio munere unaquaeqUe Optime fungatur,ut ratio affectibus dominetur,propriamque ita nobilitatem retineat, iracundia rationi,
ut principi ac reginae obtemperet, cupiditas eidem suadenti ac praecipienti subiecta strillud ver3
generalis iustitiae proprium esse merito existimandum est . qui autem talem habitum consequutus fuerit, exacte atque Optime 1ura etiam ciuilia seruabit, atque exequetur. Iam ver3 sortitudi-ΑO nem sicut proprie,ita communiter quoque appellari quis nesciat ξ nam cum aut aduersus omnes affectus fortiter resistimus,& contra omnes eorum impetus, atque insultuς η inconnitienteSani' mae oculos,intentOSquc habemus aut necessariarum rerum inop1am pro n1h1lo ducamus, Vt nihil noui aut inopinati contingere in vita nobis posse existimemus quo modo id altitudinis animi ac fortitudinis maxime proprium esse non debet Inde est,ut puto, qu8d se mutuo consequi Virtutes scuntur. Recte igitur hic Aristoteles communiore significato temperantiam ac fruga 1tatem si mit,seruareque prudentiam dicit: eo qu3d ea moderatione sua unamquamque an Imae partem innatUrala sua constitutione temperat ac conseruat. Id quod etiam inde manifestum est , quid cum
dix1sset voluptatem Sc dolorem non omnem exista mationem peruertere, sed eas tantum quae ad agendas res spectant, uniuersial 1ter loquutus est agendae enim re S non temperantiae special1s tan- SQ tummodo 1unt,sed ad omnem virtutem act1uam commun1ter referuntur.
Principia enim agendaria rerum sunt id clatus causa res aguntur. illi autequi aut voluptate aut dolore corruptus est, principium statim non apparebit neq; eius causa,atque Ob Id Omnia elI l, atqi agi oportere: vitium enim eiusmodi est,ut principi iam corrumpat. Quam ob rem necesse est prudentiam habitu esse cum ratione vera acti tu circa ea quae humana bona sunt.
295쪽
Quonam modo temperantia seu frugalitas quae circa dolores & Voluptates Versatur pruden tiam in animo nostro conseruet, ostendit princ1piaq; ageaarum rerum esse finale S CausiaS, isqI1t, in quas scilicet spectantes, quasque ut expetendas prius nobis proponentes,actiones aptas a r
sit,Vel esse vadeatur . Ille igitur qu1 rat1onem quasi animae oculum a VO UpS Li P ibatione corruptam habet, n agendis rebus cycutit:& princ1p1uod est,finalem causam stati
videt, sed mora al1qua & meditataone 1 pisi est opus ut a pertur Datione codnit1onem sine ullo errore peruemat amped1mento enim ei est perturbatIo affectuum,quq --
dum ac segnem eum ad boni inuestigatione reddit,atq; 1ta facit,ut in appetendo errans anu' Pro ibeto concumscat,peiusq; semper ac deterius et 1gat.Vb1 verd,inquit N E QV E eiuS causa, aut ob id omnia eligi atu; agi oportere 4subintelligendum idem verbsi est,id est,non apparebit. qm emm voluptate ves do ore corruptam mentem habet,e1 neq; principisipd est, finalis causa , neque illud apparet,eius finis causa,atq, ob 1d eligi omnia atq; agi oportere,ut re Vera bonu fine cosequamur. vitium enim eiusmodi est,ut finem ipsum corrumpatod est, Occultet ac celat:dum affectuum perturbat1one quasi profv ndis quibus d tenebr1s bonu ipsum ita obscurat ac tegit,ut ne esse quide videatur .Posteasi haec dixit Arastoteles,hancq; ab etymolog1a temperantiae siexi frugalitatis argumentationem costituit definitionem prudentiae rursus quasi conclusi e subiungit , quasi ex iocnece 13 cosequatur,prudentiam esse hab1tu cum ratione vera act1uia circa ea quae hom1n1 bona
sunt cum ratione quidem, quia omnes hominis actiones sunt cum ratione,quippe que m homine minsita non possit omn: bus eius actionibus non adesse. 1mmo ratio 1psa est quae agit . siquident etiahomo quatenus habet ratione,homo est .affectus en1m cum brut1S habemus comunes . sed tamen quando seruatur prudentia quod fit cum temperas & frugi est 1s qui agit Vera ella Ipaa ratisse. Vtpote quae de sine rectὸ iudicet,quado no seruatur,falsa euad1t: errans emm quod bonu non est,
quasi bonii sit,eligit.Iccirco posteasi dixit cum ratione Jsubluxit et1a Vera J eo l ex errore Iatio falsa efficiatur. habitu aute actiuu postremo posivit ob electionem,qua t fieri actio potui,Opus Omnino est. si enim ratio sine elect1one veru cossideret,no activa, sed cotemplativa tantumodo erat.
Iam vero artis est virtus prudentiae autem minime.
Alteram rationem affert,qua ab arte prudentiam esse diuersam ostendit. Quod enim h1c,in quit,eam V1m habet,ac si diceret. Prudent1a est virtus, ars virtus non est: prudentia igitur non est pars. inde autem costat & artem non esse virtutem, & prudentiam esse virtutem:quod artis est virtus,prudentIae autem minime. virtus autem artis & artificis est artificiose& recte circa opera pio pra a & actiones versari .fieri enim potest,ut erret artifex,uel ob incuriam & negligentiam, Vel o earum rerum imperfectione circa quas versaturiat prudentis quatenus est pruciens, esse errOI non potest ac propterea neque vitium: luare neque vinus .Prudentiae igitur v1rtus non est, sed ipsa est virtus fieri autem nullo modo potest, ut v1rtus virtutis reperiatur, sicut neque motionis motio, neque generationis generatio:alioqui in infinitum esset progrediendum.
Atque in arte quidem qui sponte peccat magis elige dus est: mmus, qui in prudentia idem facit: sicut etiam circa virtutes. Igitur prudentIam non artem,sed virtutem quandam e se manifestum est.
Idem hic probat,diuersias scilicet genere inter se prudentia & artem esserita ut prudentia Vartus sit,ars minime .s autem genere sunt diueris,specie quoq; d1 fferant,necesse est .Ratio autem ad hunc modum progrediturun arte si quis sponte peccet,et 1gendus magis eo est,qu1 inuitus peccat. Verb1 causa si pictor,vel statuarius,vel a d; ficator in propria arte sponte peccet,& inartificiose vel praue Opus suum efficiat,dum aut negligenter & sine ullo stud1o, aut mercede etiam aliaq, huiusmodi re inductus id pertractatus sane magis est eligendus, quam 1lle qui ob imperitiam artis fine suo inuitus frustratur nemo enim erit si optio detur,ut virum velit et Igat,eumq, ad opus aliquod effiViςndum adhibeat qui perito imperitu anteponat sed artificiosum & peritum Unusquisq; potiuS ςliget conabitur tamen postea bene artifice ipso uti ac quatenus fieri poterit styadebit, tque hortabitur,Vt recte ille arte sua utens opus perfecte absoluat. atq; in arte quidem hoc modo res sic so habet in Prudentia Vero non ita Nam cum prudens sponte mentitur,alterum ex duobus facit:Vel ad contrarium finem tendens loeo boni malum eligit vel modo quo bonu consequi poterat relicto,ad malum ducentem Viam sequitum atq; utroque modo improbus, prauusque Consultor est ac propterea non eligendus , sed vitandus de fugiendus. Hoc autem in omnibuS VirtutibuS euenit. Quare prudentia cum id quod proprium virtutum est,habeat,virtus est: s Vero quς Virtutu pro-
296쪽
prietate caret,non est virtus. Cum ver3,1nquit,minus esse elagendum eum,qui in prudentia spote peccat,' vel Μ 1 N v sJpro M 1 N 1 M EJ&ON E c VAQ U ANJstim it,sicut in explanat1one mota fido a nobis declaratu est vel pro .1 1 N vs I& R A R I V SJ accipiedum est eo quod interdum incidere potest,ut prudens ecia si sponte peccet, repudiadus Hon sit exempl1 causa, si alienigena alitaquis ab externis captiuus factus , deinde nomen apud apis PrudentiS Consequutus in bello clatra suam patriam dux ab us1em constititatur,summamque rerum suscipiatus sane laude d1gnior matagisque eligendus videbitur,si sponte ea consilia ineat,quibus cladeS suis, victoria patr1ae copare- tutiquam si saluti & gloriae eorum quibus imperat, neglecta patr1a consuluerit.
Cum autem duae sint animae partes, quae rationi S capaces sunt: prudelia alterius Virtus esse Videretur id est,op1natiuae . na circa Id quod aliter se habere potest,& opimo & prudentIa versatur.
Quid sit prudentia,quidque ab arte & scientia d1fferat, satis aemonstratum est . quia vero di- iter sis animete partes seu facultates sunt,in quanam earii prudentia existat,nunc tradit.Rationalem igitur facultatem in duas partes diuidit,cogitatiuam & opinatiuam. nam intellectus supra anima est. licet enim intellectualem etiam anima vocet,intellectum n ea. dicalmon siibstantialem tamen eum intelligit,sed acquisititium,qui ut habitus, sicut 1uperius d1ctum est , comparara solet: Vnde etiam quia & acquiri extrinsecus,& am1tti potest,inter veridicos habitus conumeratus fuit. dio quando enim pura & libera anima ab affectibus est: ad intellectum prope accedat, eiusq; propin quitate illustratur,atque inde eam vim accipit,vi intellectuali modo operari pol sit, id est simplici apprςhensione rerum naturam percipiat non repente quidem & simul omnia, ut qui proprie intellectus dicitur sed sigillatim cuncta comprehendens,dum intellectum ipsum circumit,ex aliisq; quae ab ipso intelliguntur,ad alia transitum facit. Ostendit itaque in opinatiua animae parte prudentiam CXistere,eo quod utraeque tam opinio quam prudentia circa ea versentur,quae esse aliter possunt illa, Vt animae pars haec,ut habitus. Nam cum anima sua opinandi facultate circa ea versetur, quae esse aliter possunt,circa eaque operando aliquandiu immoretur: si,ut multa ex earum rerum consuetudIne perit1 a contracta in habitum prudentie veniat,quo ea quae agit,contingentereXequatur qUOc1rca non semper propositum finem cosequitur, sed eo quandoque etiam frustra 3' tur.sat1s enim est facultatibus atq; habitibus animae qui circa ea versantur,quq esse aliter possunt, si plerunque ad finem propositum perueniant nam animae pars scientifica quia in necessariis mu-ΠUS suum exercet propterea etiam Decessarios fines habet ac certos.
Adde quod neq; habitus est duntaxat cum ratione. cuius rei indic1um est, quod em smod1 habitus esse obl1uio potest prudentiae non potest.
Quia subiecta scientiae & prudentiae adeo inter se distabant, vi satis habituum etiam ipsorum ostendere diuersitatem possent iccirco superius scientiae & prudentiae discrepantia breuibus persequutus est. Cum autem ars & prudentia circa eas res utraeque versentur, quae esse aliter postunt, cognatioque haec subiectarum rerum efficiat,ut discerni habituum ipsorum diuersitas din1culter θ' queat:propterea opus fuit,ut plures rationes afferret, quibus ab arte prudentiam distingueret ac separaret. Unde de ante prudentiae definitione multas utrarumque dissimilitudines positat:& nunc etiam post definitionem nonnulla adiungit,quae ad eandem rem faciunt. commune enim,inquit, Vtrisque illud est,quod sunt habitus cum ratione. sed prudentia non 1d tantum habet,sed est in1uper circa humana bona activa id quod solius prudentiae proprium est qua ex re aliud differentiae
ipsarum argumentum consequitur quod artis obliuio in anima obrepit interdum,prucientiae mi time.hOC autem propterea euemt,quia ex arte non semper operamur, e X prudentia semper Ope rari inecesse est.quae enim prudentiae sunt stib1ecta,semper homini exposita atqUe obuia occurriat: Vt Oporteat eum semper consilio idoneo uti ad ipsa adipascenda: quippc cum nullum tempus,nullus locus,nulla actio,nullus denique affectus reperiatur, quo ex virtute ciuere natura hominas nodebeat. EXtra tempus autem aut locum,aur acta onem,aut aflectum esse nemo potest,dum vivit in Quibus Omnibus prudentia opus est, quae quia semper operatur,admittere obliuionem non valet. R m arte autem non est ita saepe enim euenit,ut artifex artis suae operatione aliquandiu inrermissa,
vel penitus,vel aliqua ex parte ipsius obliviscatur. De intellectu. cap. VI.
a Vonia vero scientia de uniuersalibus ac necessariis existimatio est re rum aute demonstrabilium, scientiaeq; omnis principia sunt: cum ra- tione enim est scientia: efficitur, ut principi j rei scibilis nequς ai. scientia,
297쪽
scieritia,neq; ars,neq; prudentia esse possit. Quod enim est scibile demonstrabile est:lhae aute circa ea versantur,que esse aliter possimi. Sed neq; vero sapientia lioru est: sapientis enim est de nonnullis habere demonstratione.
Posteaquam Aristoteles de tribus veridicis habitibus, arte scilicet, scientia, & prudentia satis docuit: nunc de reliquis duobus id est,sapientia & 1ntellectu disserere incipitrinit1umq; a scientificis principiis sumit,ut ex his propos torum habituum notionem nobis declaret. enunciata enum illa quae principia scientiarum sunματα a Graecis appellata,quasi dixeris auctorameta,sunt 'απηνκαα - extrema quaedam Vestigia intellectus,atque, ut ita dicam ,- resonantiae quippe cum circa hec ani ma nostra intellectuali modo operetur,id est,ad im1tatione 1llius qui propr1e intellectus & est, & ἔψdicitur implici apprςhensione ea percipiat,sineq; Vlla ratiocinatione comprchendat. Scientiam autem de uniuersal1bus esse,inde perspicuum est: sensus circa singula versatur, estque in subiecto comuni sensorio,instrumentisq; utitur quibus accommodate ad Vnamquamque rem sensibus expositam operatione suam exercet Scietia verΘ cogitationis est habitus:at cogitatio,id est, χροια diuersa longe a sensi est .si itaq; gensus circa singula versatur, scientia circa singula minime versatabitur si no circa singula,ergo circa uniuersalia.Omnas enim res Vel ut Viriuersalis, vel ut singularis sumitur neq: praeter hos duos ullus alius tertius modus est,quo considerari res poss1nt. nam etiam
quando de i1s quae sola sunt & unica,inquirit scientia,verbi causa de sole & luna,an deficiant, aut propter Quid deficiant non quasi de una quadam re demonstrationes facit,sed ita perinde ac si inta ionumerabales lunae,ac soles reperirentur. ὸictum praeterea ab ipso Aristotele etia superius hoc est, scientiam v1delicet de necessariis esse .Principia autem esse demonstrabilium 'd est, eoru quae per demonstrationem concluduntur,ac conficiuntur,omnisque scientiae, neq; id obscurum est. Omnis enim cioctrina ac disciplina quae cogitatione percipitur,ex praecedente fit cognitione, ut ipse etiaposteriorum resolutoriorum labros exorsus affirmat.sunt autem principia termini & propositio- is nes,quae ' dignitates appellantur. Quod veta, inquit C v Μ ratione enim est scietia)1ccirco iubiungit,ut cuiuslibet scientiae esse principium confirmet:quippe cum principia ea sint, quae causas eorum quae demonstrantur,suppeditant quae quidem causae nihil aliud sunt,quam rationes . Cum autem,inquit demonstrabilium & deinde Gubiungit cientiaeque omnis duel idem per utrunque intelligit, ed quod demonstrabilia percipiantur cognitione scientifica, quae cum ratione & causa 50 rei copraehensio est: vel demonstrabilia, coclusione collectas ipsas res appellat, scient1a verd tota ratiocinationis totius pertractatione:quippe cum dc eorum que demostrantur,& sicientie princi pia sint eorum quae demonstratur sane,quia cogitationem firmant,ac sistunt:scient1e,quia 1psa ad confirmationem eorum quae demonstrantur, principiis utitur. Postea infert pr1ncip1; rei scibilis neq; scientiam, neque artem,neque prudentiam esse posse,quae scil1cet circa huius perceptionem versetur.inde causam subdit cur id fiat ostenditque neque scieDtiam eius esse, ed quod scietia scibilis rei scientia sit, scibile autem sit demonstrabale:at principium minime demonstrabile sit, sed demonstrativum: quippe quod ut demonstratio constituatur, ipsum causam afferat.Neque artem item neque prudentiam principii esse hoc modo probat: illae circa ea versantur quae aliter atque aliter pollunt sese habere principium verd scientiae necessarium est. ubi autem nullam ex his tri- η obus principiorum scientiae esse perceptiuam declarauit:postremd,neque sapient1a horum est, inquit. nam demonstratio non prorsius aliena a sapiente est: sed interdum fit, ut sapiens quoque ea utatur.at si,id est,sequitur ut principia demonstrationum antiquiora ipsa sap1etis operatione sint: alioqui ad demonstranda nonnulla ab ipso minime adhiberentur.
Si igitur ea quibus Verum,& nunquam falsum dicimus circa ea que vel possunt vel non possunt aliter euenire, sunt scientia & sapietia & prudentia,& intellectus: ex tribus aute horum esse nihil potest, tria dico pruden tiam sapientiam & scientiam: restat intellectum esse principiorum.
Proposuerat Aristoteles in his de intellectu & sapientia dicere,qui ex quinque veridicis habilious CXplicandi restabanimam de tribus reliquis scientia,arte, & prudentia fatis quantu ad prae sentem tra tataonem attinet dictum iam est.principia igitur scientiarum in medium assumpsit,ut inde Occasionem notitiae intellectus ipsius explicande caperet. ostendit enim principiorum scien tiae neque scientiam Ullam esse,quae ipsa,quatenus scientia est, comprςhenderet:ΠCq, artem,neque prudentiam deniq; neq; sapientiam.quonia verὰ quinq; hab1tus omnes sunt, quibus Verum dici mus,nulloq; ex horun quatuor principiorum cognitio nobis comparaturaestat intellectum esse eum,quo in principiora scietiae cognitionem venimus huncque a caeteris veridicis habitibus in eo distare,
298쪽
distare,quord nullus ex al1is nisi solus hic scietiarum principia pro subiecto habet. nam qui essentia intellectus est,cum Omnia quae in cognitionem cadunt,in scse habeat,simplicio: appraehesione ac repente facta percipiat,nunquam ab ipsis exturbatur,atque excidit hac Vero qua in nobis est, ἡ ἐἱλαται .qui habitu tantum est intellectus,solas a princapio comuΠeS notiones propriaS Operationes atque intellectiones habet quae eius qui est proprie intellectus, quasi extremae reinatiς ac vestigia sunt. unde cum ab effectuum turbatione & confusione liber ab an nevis sibi facultatibus sese sustuletis suiuue iuris iam effectus propriam Perfectionem receperit:tunc unamquamq; intelligibilem rem simplici in appulsione coprehendere etiam ipse potestmon repente tamen atque in aeternitate, ut ' p ne is
ille qui proprie est intellectus, sed sigillatim,& in tempore,ab alio in aliud transiens, sicut dictum eoee ruto est. oportet enim animam eX affinitate qua habet cum intellectu, intellectuale ali uid in sese habere eiusq; quod supra natura suam est,participem esse Ut rerum productiones a prima causa conexa quadam serie progrediantur . nam semper id quod inferius est, cum superiori connectitur, quandamq; cum eo similitudinem contrahit.sicut post rationalem animam videre est non statim naturam & corpus Libsequi sed medias quasdam alias vitas Intercedere , quas perfectioneS atque actus,id est,έντε etiam ipsas esse affirmant: que tamen separari a corporibus nequeant, sed de e certis illorum temperaturis existant,& simul cum illorum dissolutione intereant, atque eua nescant. Quae sane quoniam imaginem quandam rationalis animae refertit, ab eaque sibi accommo datam illustrationem cosequuntur,cognitione quae sensu & imaginatione fit,praeclitae sunt. Quocirca nemo ab anima tantum profectum requirat,Vt in perfecta intellectus operatione possit per zo uenire me in substantiam quoq: eius immutari eam concedendum sit. donec enim substantia animae seruatur,fier1 nullo modo potest,ut in eam Operationum praestantiam ascendat,quae superiori nature adaequetur ne cogamur postea fateri causiatam a substantia operationem,superioris ac pre stantioris cognitionis quam substantiae conueniat causam extitisse,Quod a ratione prorsus este a lienum nemini dubiu est. siquidem est natura ita cc paratum,ut unaquaeq; res modum eum proficiendi ac mensara habeat,quae substantiar suae sit consentanea. Caeterum inquisitione dignit illud videtur,quo modo hic ratronem cocludens, reliquosq; habitus praeter intellectum a principioruperceptione seiungens,ires tantum prudentiam, scientiam, & sapientia conumerarit de arre vero nullam mentionem fecerit. an sortaise dicedum est id eum fecisse,propterea quod tam prudentia, quam ars circa eiusdem generis res versatur, eas scilicet quae alio atq; alao modo euenire posivit 30 de arte igitur tacuit, eo quod simul cum praudentia intelligatur.Sed qua de causa artem & prudentiam inter veridicos habitus reponit scientia enim,& sapientia,& intellectus cu subiectas sibi res necessarias habeant,necessarid veru dicunt ars vero & prudentia quo modo esse veridicς possunt, cum circa ea Versentur que al1ter, atque aliter sese habent,atque iccirco fine suo frustrentur inter dum , atque a vero excadant Θ nam alioqui subaecha necessaria et1am aptas babere concedendum esset, quod absurdum est. Quaestio haec de obiecta superius fuit, & quodam conuenierit1 modo etiam seluta nunc autem repetita h1c est,ut alteram solutionem nanciscaturiquae erit huius nodi. Verum dicere his quoque ut plurimum competit cum eorum quae ut plurimum fiunt, OmniS ars, omnisque prudentia similiter sit . quare ob id veriaicae etiam ipta dicendae lunt, quia plerunque Verum dicunt neque enim ex aequo verum & falsum, eque rarius verum, sed plerunque obtinet: gQ Quod autem plerunque fit superare id quod rarius euenit,merito debet: merito igitur 1nter Ver1ssicos habitus etiam ipta fuerunt numeratae.
Apientiam autem in artibus attribuere illis consuevimus, qui ab soli1 D tisti mi in ipsis sunt: unde Phid1am sapientem marmoraI1Um, Polycletallam statuarium sapientem dicimus, nih1l aliud hic sapientiae nona1ne
quam artis ipsius v1rtutem significantes.
Cum de tribus veridicis habit1bus stientia,arte,& prudentia docuisset, I essetque ad reliquos Q explicandos sapientia & 1ntellectum descendere, considerationem quandam de scietiar princip1is in mediu protul1t quaesiuitq; ad quemnam ex quinque habitibus principiora inuentio ac cogn1tio pertineresequam Vbi ex Inductione Ostenest,nulli ex reliquis quatuor esse accomodatam: in tellectui tantummodo ascripsitaeo ipse es et qui ex sese principia & pareret, M scientiis suppeditaret. fatis enim in praesentia esse existimauit de intellectu haec cicere:nam c tera si de eo perfectius apere voluisset diligentiore multo atq: exquisitiore tractatione requirebat. Quae aute hic de intellectu,inquit,obscura quanda eius notitia solumodo nobis ostendunt,atq; indicant:quae scilicet ex operatione ouada intellagitur,qua comunes notiones perc1pit,quae ἁἱιωααἘχ.1. dignitates
299쪽
appellant .circa haec enim intellectus noster versans intellectualem quandam operationem prae se feri,dum simplici ea apprighensione,id est,medio, ac ratiocinatione Vacate cognoscit. quippe quae ad ea quae intelliguntur,percipienda media definitione minime indigeat.Vbi hoc declarau1t Ari stoteles,ad sapientiam explicandam postea transit ac primum communi de ea hominum opinione sumpta,sapientiam inqu1t,de artibus quoque dici solere,ita ut eius nomen absolut stimis artificibus aliquando attribuamus: unde Phidiam sapientem marmorarium , & lapicidam dicimus. Phidias en1m cum esset lapicida,apte marmoribus rerum naturas imitabatur: atque in eis quam exactissime fieri pro materia poterat, animalium, plantarum, aliarumque rerum omnium formas exculpebat. Polycletus item statuarius sapiens nominabatur: quia scilicet etiam ipse in statuis emetallo effingendis erat peritissimus, quatenus subiecta materia capiebat. Deinde differentiam subiungit, qua sapientia haec quae in artibus est,ab ea distat,quae vere sapientia dicitur: in artibus inquiens sapientiam nihil aliud esse, quam artium ipsarum virtutem . nulla enim alia de causa in illis sapiens quispiam appellatur, nisi quod in Propria arte eam quam cuique sub1ecta materia su scipere potest,perfectionem absoluit.estque quidam sapienS,Vtpote in tali re,talique materia per fectionem eaten is assequutus,quatenus materiae ipsiuS natura postulabat .atque hςc sapientia vir tus est unicuique arti accommodata,quae Vnamquamque prout singulis couenit, absoluit, ac perficit : haecque ea est de qua superius dicebamus , cum differentia artis & prudentiae ab Ar1stotele tradebatur .artis enim esse Virtutem, prudentiae non esse ostencit: quippe quae ipsamet virtus sit, neque admittere aliunde virtutem possit.
Caeterum eine alios quosda ornnino,no ex parte sapIetes existimamus, neq; alia al1 qua in re sapietes: caueadmodum inquit Homerus in Margite:
Is nec fossor erat,nec erat robustias arator,
Aut al1a re aliqua sapiens. sic numina diuum Concessere.
Aliam esse,inquit,sapientiam omnino & non ex parte,id est, non in hac, aut illa materia particulariter, sed omnino,atque uniuersaliter: id quod communi et1am Op1nione confirmat, cum,inquit E s s E alios quosdam omnino non ex parte sapientes existimamus J. aduerte autem quomodo o M N I N O & A LIA aliqua in re hic diistum 11t.nam sicut substantia ipsa omnino aio: absolute est: rela qua vero quae Vel in substantia, vel circa substantiam sunt, non esse absolute de simpliciter,sed esse aliquid dicuntur,ipsius scilicet substantiae al1quid, verbi causa substantiae vel quantitas,uel qualitaS,Vel respectus,Vel positio: ut sedere, & stare, & iacere: item vel esse in loco, vel in tempore, vel aliquid aliud ex nouem praedicationibus esse dicuntur: sic etiam unaquaeque ars cum stibiectam habeat substantiam ,& vel in ea vel circa eam operetur aliquid, illud quod operatur quodque vel in substantia,vel circa substantiam efficit,tantummodo cognoscit, ac per-c1pit 1d autem est forma ea quam in propria artis materia artifex ponit, atque absoluat: quae sanen1hil aliud est,quam accidens:ac propterea no absolute atque omnino ost sed est aliquid: virtusq; eius ac perfect1o non sapientia absolute,sed quaedam sapientia appellatur. Sapientia verd absolute ac simplic1ter,quae circa eorum quae sunt, id est, substantiarum cognitionem versatur, non quod est aliquid, sed quod absolute est,hoc est,non accidens,sed substantiam cognoscit. Quemadmodum igitur in generation1bus facimus,cum accidentis generationem non absolute ac simpliciter
generationem,sed quandam generationem dicimus substantiae vero .generationem omnino, non quandam generationem appellamus,propterea quddea est omnino, ac re vera generatio,sicut etia Aristoteles ipse nobis tradidit,eodem modo quoque cognitionem & sipreciam, cum eli accidentium,cognitionem quandam,& sapientiam quandam d1cimus quaque ea est sapiens, in aliquo sit. plentem,ac quendam sapientem vocamus. atqui circa substantiam atque ea quae per se substantia Cossequuntur,sapiens est, sapientem omnino ac simplicite uncupamus: ommu autem in sapientia praestantassim ui eum qui circa principales stubstantias versatur praestantissmanq, sapientiam scientiam eius appellamus quae theologia, id est,diuina est.Nam substantia ex Platonicorum sen- . . , x xi*'triplex,naturalis,disciplinaris,& diuina. quanuis enim Aristoteles d ciplinare seu mast κατ thematicam circaea qua per abstractione sunt, versari aserat, id tame Platonice hac de re Opi- ρεσιy- nantibu non placet propterea quod ea quae ex abstractione sunt, sensui expositis ac naturalibus sint an feriora ac deteriora,ed quod ex ipsis originem habeant,postq; ipsa subsistant. absurdumque
eite inquiunt,si di amus animam,quae natura ipsa & singularibus, naturalibusq; rebus Nullo est praeszantior,babere quidem in se rationes subsistentes, non tamen eas ante sensibilia rationali, atque animali quodam modo insitas habere , ita ut materialibus sensibilibusq; ac singularibus potiores, ac natura priores antiquioresq; sint. licet a principio ignoratione ex generationis Vinculo contracta senia, a materiaque abstract1s speciebus ac rationibus uti cogatur, quo qui in ipsa stat cognitionis
300쪽
eognitionis igniculi incendantur : qui quidem ex propria natura ab opifice inditi generationis
perturbation1bus obscurati ita latent, ut nisi adhibita purgatio iὶt, apparere nullo modo posi1nt: per1nde atq; ignis cinere opertus,qui primum Vba discussus Cmis est,apparet atque extat: deinde si materiam attigerit, in flammam ingentem saepenumero incendi consueuit. Est igitur absolute sapiens is quem d1ximus quem diuersum este ab eo qua quodam modo est sapiens, Homeri Mastagitis testimonio comprobatrid autem Poematis nomen est, cuius meminit 115 solum ipse Aristo teles in primo Poetices libro, sed etiam Archilochus,& Cratinus:in epigrammatibus item Calli machus Homerique esse opuS testantur HomeruS enim hac de eo sapiente intelligit, qui omnino est & proprie sapiens. Jc non quodam modo,aut aliqua an re,ut illi qui in artibus excellunt potestro siquidem dc fostar in ipso fodiendi opere optime se gerere, atqi in eo sapies appellari arator item
in arando similiteriatque alius alia in re sed unusquisque tamen ex his quadam tenus quadamque in re est sapies. qui vero omnino ac proprie sapiens dicitur,longe ab his diuersiis est. posteaquam haec d1xit Aristoteles,concludit rationem,ac subiungit in hunc modum:
Quapropter eXactissimam scientiarum esse sapientiam manifestum est. sapientem igitur no solum ea tuae ex principiis sunt cognoscere, sed etiam circa principa a Ipsa Verum dicere oportet.
Sed unde hanc conclusionem collegitξex eo videlicet, quod is qui in unaquaque arte absolutus est, sapiens in ea esse dicitur . nam similiter quoque ille in uniuersali cognitione erit sapiens, O qui in uniuersali sapientia est absolutus: ea autem non solum eorum quae ex principiis demora strantur,sed principiorum quoque ipsorum cognitio est : quippe quae etiam circa ipsa verum dicat.quid est autem circa principia verum dicere, nisi habere rationes quibus ipsa etiam compro benturΘsunt enim nonnulla princapia, quae licet probatione aliqua indigeant, non necessario tamen ab irs qui in unaquaque scientia periti sunt,ratione ulla comprobantur, sed perinde ac con cessa sumuntur exque illis ita sumptis quae ad unamquamque scientia spectant,demonstrari Consueuerunt. at sapiens cum reliquis omnibus cognitione antecellat,singulisque absolutior, ac per- .fectior sit,horum etiam principiorum si aliquo modo opus est, rationes assignat Scientiaru enim ' αἱ ωΠατα principia triplicia sunt: nonnulla enim auctoramenta seu dignitates,alia supposita seu suppositioia ora ορε rnes, quaedam postulata appellantur.Auctoramenta quidem,quae αἱ ιγμα- a Graecis dicuntur,ea αιτηρι- ο - ' sunt,que etiam apud discentem ex se auctoritatem,& fidem consequuntur, neque ulla extrinsecus, nisi sola in verbis explicatione aliqua adhibita,certa ac nota omnibus sunt.ut 1llud,quae eide sunt aequalia,inter se quoque aequalia esse necesse est. Cum vero non certam habet notionem auditor, sed statu1t tamen ac concedit ita esse rid suppositum dicatur circulum enim talem esse figuram ex communi notione absque disciplina non habemus, sed ubi audimus tamen ,sine demonstratione concedere consueuin)US .POstulatum autem vocatur, cum & ignotum est, quod dicitur: & id sine concesssione ulla aud1entis ita quasi ab eo petiuerimus ac postulauerimus, sumere solemuS: Vt, Omnes rectos angulos aequales inter se esse. declarant autem non inesse suppositam animo discen
tium illi qui de aliquo huiusmodi tractare studuerunt:vt Ptolemaeus, cum definrtionem CorporiS recte sese habere ostendit .Posito enim puncto eum in tres partes fuere posse demonstrat, longi- 60 gitudinem,latitudinem, & profund1tatem . atque ita quia ex eodem punicto plureS quam ha S tres excogitare fluxiones non licet, fieri non posse, inquit, ut plures etiam quam tres distantiae ac di mensiones existanciatque hoc modo persectam esse corpor1s definationem asserit, quae corpuS habere tres distantias,seu dimensiones costituit. Possumus igitur vel sic uitelligere de eo qu1 omnimo sit sapiens,ut diximus,vel hoc altero modo . Prima philosophia quae eadem theologia est,ars artium,& scient1a scientiarum appellatum atque id propterea,quia artes & scientias sola ipsa con stituit,dum earum principia quae demonstrationem non admittunt,quando opus est, declarat at que explicat atque ita essicit, ut illae ex iis quae ipsa suppeditarit, proprios consequi fines possint. Exempli causa in fabrili & aedificatoria arte perpendiculum est, & rubrica , dc rectangulum tr1gonum , quod alphadium a Griecis a literae A similitudine amussis a Latinis nominatur, ac per pendiculo quidem utitur aedificatorridque tantum de eo cognoscit, certumq; apud sesic habet, ad recta erigenda aedificia ad instrumentum perquam esse accommodatum quae autem causa sit: cur funiculus annexum plumbum demittens ad dirigendos parλetzS conducat, illud quatenus scilicet artifex eiusmodi est, ignorat. sed sapiens huiusce rei causa reddita cur perpendiculi ea vis sit, principium aedificatricis artis constatuit:atq; Ob id Vt ars ipsa quoin constituatur, est auctor. nam quia plumbum e funiculo dependens gr ue corpus est , grauia autem corpora ad uniuersi centrum tendunt ac seruntur:efficitur,Vt funiculus quoque cui annexum plumbum est,ad rectos angulos deferatur. alcue ita fit, Vt aedificatoria funiculi directionem sequuta rectos parietes extruat.