장음표시 사용
311쪽
Quaerunt enim quod sibi bonum est: idye agendum eme existimant.
De prudentibus hoc quoque dicit in plurali numero icet superius singulari usus sit nam que rere quod sibi bonum es existimareque id tantummodo esse agendum,neque superuacaneu qu1ppiam & curiosum tractare,multisve negociis distringi,prudentis proprium esse diistum est ut si e
tiam multi idem habeant prudentes omnes sint,non ciuiles,sed ciues tamen,Vt in primo huius operis labro declaratum est. haec enim moratas nominata fuit, qua unusquasque vel prudentioribus obtemperans,vel ipse erud1tione instructus, atque ex sese ipso rerum rationibus cognitis melior quidem redditurmon tamen adhuc idoneus est,Vt praesidere ciuitati, administrareque rempublicam positi atque ob id ciuitas nomen consequatur.
Ex hac 1gitur Opinione euenit,Vt prudentes hi sint: tametsi fortasse viai uscuiusque bonum sine familiari & ciuili non est.
Vnde euenerit,ut prudentes eos esse dicamus,qui quod tantum sibi bonum est quaerunt,h1c ostend1t ex illa scilicet antedicta communi opinione .qui enim a principio hoc opinati sunt,poste ris quasi per manum eam tradiderunt: quam tamen ipse approbare minime Videtur,dum inqu1t,
tametsi fortasse &c.aperte enim his versis significat, se eum qui tamen id quod sibi, bonum est quaeri in fana1liarem & ciuilem referre quas ex se ad nequeat cognoscere, sed ad eius cognitione ope illorum indigeat . nam cum famil1ar1s dIspensator unoquoque qui in domo sunt, sit pruden-t1or,singulos docebit,quidque ut1le ipsis sit,manifestabit. ide faciet ciuilis illis qui in ciuitate de gunt. Iccirco inquat,absque familiar1 & ciuili uniuscuiusque bonum esse non posse,eo quod singuli ad id quod sib1 bonum est cognoscendum Iamiliari arte , & ciuili indigeant: quae sane utrinque
praestantiores morali sunt, & ea quae unius solius bonnm considerat. Caeteria hoc a principio fortasse necessarium est: non tamen fieri non potest,ut spatio aliquo temporis ita discat aliqu1s,atque erudiatur,ut ad bona sib1 per se comparanda absque ill1s idoneus euadat. Vel 1gitur hoc modo locus hic intelligendus est: vel quia homo natura est sociabile ac gregab1le animal, spectasse Aristo, telem ad huiusmodi hominis naturam credendum est dixisseque prudente per se solum non posta se propria bonum sequutum virtutem eXercere nisi v et in ciuitate,vel in domo degat.Ita enim solum,sineque ulla hominum societate vitam traducere,vel diuinuna supraque hom1nem, vel homine inferius ac ferinum est.
PraIterea vero quomodo propr1um uniuscuiusque bonum administra
re oporteat,ob scurum est,atqtae iccirco considerandum.
Hoc etiam argumento necesse esse ostendit,ut prudens in societate degat. nam cum oporteat eum proprium saum bonum administrare,id est disponere,& tractare, Id aute quomodo fieri de beat,incertum sit,& obscurum consideratione & consulto opus est,quo id quod dubium de incertum est,patere pos t. at conlideratio & consilium societatem recu1rit. societas autem vel familiaris,vel cau1l1s est recte igitur dixit, fieri non posse ut sine iamliari, & ciuili prudens cognoscere quod tib1 bonum est, valeat.
Huiusce autem rei indicium quoque illud est, quod iuuenes licet geo
metrici Zc mathematici, atque in eiusmodi rebus sapientes evadant: pru
dentes tamen euadere non VI dentur.
Idem a signo confirmat,rei ipsius operationem in medium producens. verum enim inquit, id esse quod dix1mus,hoc est non posse quempiam prudentem esie suaeque priuatim Vtilitati prosi
cere,nis in societate degat,cum hominibusque prudent1bus in actione versetur,atque inde peritiam Quandam consequatur inde etiam perspicuum est,quod iuuenes homines propterea esse prudente S non possunt:quia non satis multum tempus vixere, ut callere quiuerint peritia rerum par ticularium, quae in consuetudine hominum & commercio agi consueuerunt. ne autem quispiam m tempuS solum,& aetatem,non in negoc1orum imper1tiam causam cur iuuenes non sint Pruden. . .. V Jς-ςrδx V si id aetatis imbecillitate tantummodo contingat: operationem circa scientias eoruisse χπλωs in mediuim profert,geometrasse& absolute mathematicos eos emci posse affirmans ἰ cum natura eorum in tenera etiam adhuc aetate ingenio eo praedita sit,ut d1ssiciles ac subtiles Contemplatio-Aναι de nes qu in diistipliniS sunt percipere valeat: atque inde pateat, non esse breuitatem Vitae impedi- omnino disci- i lento ip ibi ς prudenteS evadant sed quia prudenria non nisi longa experientia singularum re- ru, sensuique e politarum coparari consueuit: dum in ipsis tractandis multa & agimus dc patimur, multa item Vidiamus,& audimus ex quibus omnibus habitum prudentiae acquirimus, quo nostralpiorum bona inuenire at ue eligere,expedireque etia ration1bus accommodatissimiS Possumus. hoc enim plinaspercipere poste.
312쪽
hoc enim non alio modo consequimur,quam eX longo rerum Vsu,dum in hominum consuetudita ne & societate versamur,obseruamusque singula quidquς ςX qu-libet rc Vel a nobis,vel ab alii, facta euenire soleat,subinde aduertimus.
Causa autem ea est, quod particularium ζst prudentia, qtrae ab experien
tis nobis innotescunt iuuenis autem CXfertus non est. eXperientiam enim . temporis afferet longitudo - ter eficiuisir.
Causse,inquit,cur iuuenes discapiInas percapcre potiant,prudeles non possint ea est,quod mathematicae disciplinae scientiae sunt,scientiae autem Vniuersales & intellectuales, id est rationales io atque iccirco faciliUS mente ac ratione animae nostrae compr hendi queunt: ut non multa ad eas percipiendas temporis mora,ac longinquitate OPUS sit prudentia Vero circa particularia versatur, quae experientia nobis innotescuntur ue Vt alia lectio habet,quq ab experientia Drudenter efficiu-tur:id est quae prudenter sigillatim fiunt,du homo multa experientiam particularium assionu cosequutus est loco enim huius particula: α γί M-ἐἱ- est quae sunt nota per experietia seu ab experietia innotesciit, αγώεψι φρονιμαχρεμπ ια 1d esto fui prudelia ex experientia,reperitur.Propterea igitur iuuenis agere prudenter nequit, quia nondum tam multum temporis spatium Viuendo expleuit,ut rerum quae sigillatim & aguntur & dicuntur, peritiam adipisci potuerit. E N PERIENT M enim temporis afferet longitudoJ afferet Jin futuro dixit ut iuuenes quasi ad prudentia consequendam aciliorietur,atque incitet: ut teporis Proeto cessu multarum rerum eXperientiam acquirere,atque ita in prudentiae habitu nitantur peruenire.
Nam illud etiam consideratione dignum videtur: quid sit, quod pustrfer1 mathematicus potest sapiens aut naturalis non potest an quia illa per abstracitionem sunt: horum autem princ1pia ab eXperientia sumuntur :haec non credunt quidem iuuenes seu dictit: illorum unumquodque quid
Posteaquam iuuenem non posse esse prudentem dixit,eo quod prudentia de longum tempuS,Ec multam Ierum experientiam requirat,id quod nondum iuuenis consequutus est:inuenilemque aetatem ad mathematicas disciplinas percipiendas esse satis,ad prudentiam Vero acquirendam noesse alteram similem quaestionem stabiungitidignumq; videri cosideratione esse inquit, causamq; inquirenaam,cur disciplinas percipere po1st puer sapiens, aut naturalis scietiae peritus esse non possit. causasque ipse huic rei duas a111gnat unam, mathematicae disciplinae per abstractionem percipiunturisapientiae Vero,& naturalis scientiae princ1pia ab experientia sumuntur. id quod ita intelligendum est.Mathematicae scient1ae imaginat1uae ac cogitatiuae cum sint,in imaginatione δίcogitatione nostra consistunt in imaginatione,quae res ipsas format,atque exprimit:in Cogitatione, quae easdCm ratiocinando examinat,ac perpendit. res enim mathematicas per abstractionem consideramus,id est dum abstrahimus ipsas atque amovemus a subiectis fundamentis in quibus Inflant formamusque eas in nostra imaginandi facultate absque materia dc corpore a sensu susce-ης pias.ssensus enim cum sine medio ipsis utpote sensibilibus occurrat earum species in imaginatio nem traducit Imaginatio vero quasi quaedam tabella in se eas recipiens ac conseruans,cogitationi ac ration1 subiicit considerandas quas cogitatio quasi animae oculus intuenS examinat ac Per pendit,quidque ipsae sint,quaeque apsas consequatur,inuenit:rationesque ipsarUm assignat,ac red ir. hoc aute & in numeris dc magnitudinibus fit,quae res mathematicis disciplinis subiectae sunt. Geometria enim circa magnitudines versatur figurasque quae 1n his existuns, Considerat, planas scilicet,& solidas planas,ut triangulos,quadrangulos,circulos, atque huiusti Odi: solidas, globos, cylindros, cubos,conos de similia. Astronomia quoque circa magnatudineS munus suum habet: sed sicut illa immob1lem magnitudinem,ita ipsa mobilem cCntemplatur Vt quascuque figuras in coelo Zc coelestibus considerat,eas cum motu consideret. QuemadmodUm Vero hae duae circa ma- ' gnitudines, alio tamen atque alio modo versantur: ita reliquae duae arithmetica & musica,circa numeros studium suum exercent: illa numeros per seipsos acceptos, haec inter se comparatos in uestigat quappe cum de sesqui Octaua numerorum ratione,sesquitertia tesquialtera, dupla, caeterisque huiusmodi proportionabus pertractet.quorum sane omnium licet nihil sine subiecto in ciuo est possit subsistere, ab eo tam ev adeo unumquodque abstrahitur ac remouetur his sicientiis, ut sine materia intellectuali ac rationali quodam modo percipiatur. Atque ita fit, ut puer quoQue cum magnitudinum & figurarum formas abstrahere a subiectis queat, euadere mathematicus
possi: sapiens vero, aut Πλturalis Propterea non possit, quia hi habitus pr1ncipia ab experientia
313쪽
accipiunt. Quomodo autem ab experientia horum principia lumantur,non esse obseuru vel cui-l1bet existimo. Sapientem autem vocat theologum cu1US studium circa diuinas,materiaque carentes formas ac per se subsistentes est naturalem vero qui circa materIalla Versatur, atque ea quoruessentia non absque local1 motu existit. Vel enim l1cet quantum ad totum spectat, non Immutentur,s partes conssideremus,continua 1ncitatione feruntur vel quantum ad totum etiam att1net,ali Quo modo quiescunt,aliquo mouentur,atque ob 1d naturalia appellantur: quippe quae quietis αmotus principium in se habeant,quae natura est.Primum igitur dicamus, cur & quomodo mathematica contemplatio per abstractionem efficiatur Tapientia vero & naturalis consideratio mim me. si enim hiec recte perpenderimus,facile fiet,ut ad ea quae ab Aristotele descuntur, recte 1ntelli genda illustremur. Mathematicorum igitur cognitio per abstractionem fieri dicitur quia numeri ib& magnitudines,id est magnitudinum figurae quantitates sunt, & qualitates quae cum sine subie cto boc est substantiis in quibus instant,re ipsa esse non possint,cogitatione nostra ab ipsis abstra
huntur ac remove ntur:atque ita in imaginatione formata,rationIs examinationem inqu1sitione
hue subeunt.abstrahuntur autem quia non Vnum genere subiectum habet, sed 1n diuersis esse possunt.numerus enim anuaris S subiectis tam corporeis scit cet,quam incorporeis subsisti civerbi causa decem de decem corporibus,& decem animabus potest accidere:& nouem item: & singuli alis. siquidem nemini dubium est,quin & unum esse corpus queat. & multa cCrpora: una item anima, ct multae unus quoque intellectus,& multi .multitudo enim nullo certo termino praefinita est, sed
tam in pluribus,quam paucioribus sumi , atq; cosiderari potest.Idem quoque in figuris videre li-
cet: tuae neque ipse certum ac definitum genus,cu1 accidant, ullum habent. spncera enim non ita in uniuersi corpore tantummodo inest, ut in alio aliquo nequeat existere: sed eius formam & 11-gnum de lapis & aurum & argentum & aes & ferrum,aliaque huiuimodi omnia admittunt. Circulus item non in selo coelo,sed in quam plurim1s aliis corporibus potest destrioi. Ret1quae etiam figurae tam planae,quam solidae simili modo in variis ac diuersiS generibus considerantur .Propterea igitur fit,ut quemadmodum ab una quadam specie corporea quaelibet figura abstracta in alio atque alio subiecto esse poststuta etiam una quaedam forma ipsarum ab omnibus per cog1tatione abstracta in imaginatione nostra quasi in subiecto pingatur primum,atq; imprimatur deinde co gitatione ac mente consideretur Vnde etiam mathematica haec 1a est discipl1naria ob id dictitur; quod cum non possnt re ipsa sine subiecto aliquo subsistere disciplina tamen & commaniscentia . nostra ita abstrahuntur,ut 1ine ulla subiecti alicuius intellectione etiam definiatur. nam cum dici- ο .mus circulus est figura plana una linea contenta,ad quam omnes quae ab uno puncto qui intra figuram eam est,tineae rectae ductitur,aequales inter se sunt:nullum subiectum sumitur, sed ipsa per se figura definitur.id quod in reliquis quoque figuris fit. In numeris etiam idem patet. nam cum numerus,ille scilicet qui numerat,collectio vn1 ratum dicitur nulla in definitione eius subiecta natura intelligitur . unusquisq; item numerus pari modo defin1tur ut nouem,ut decem,nouem scilicet,aut decem unitatum collectio: ita ut solus numerus sine ulla subiecti intellectione sumptus esse conspiciatur,qui multis ac diuersis rebus accommodari poss1t.FOmaae vero substantiales, no ita sese habent sed vel materia carent,per sequi sabsistunt,atque alia sunt immateriales substantie, quae cum sint in nullo subiecto collocatae,a nullo subiecto ne cogitatione quidem queunt separa ri.sunt enim ipsae sibiipsis sedes ut 1ntellectus, ac rationales animae. nam hae quoque quando cum q' corporibus sunt,non in ipsis sunt collocatae ac fundatae , sed pot1us ipsae corporibus sedem exhibent, continentque in se corpora .id quod ex eo licet cognoscere,quod cum separara ab animabus fuerint corpora,motu omni,atque operatione destituuntur adeo ut ne propr1am quidem definitionem amplius postsint suscipere,quae ipsis in connexione conueniebat,non ut corporibus abso lute,sed ut talibus corporibus,quatenus scilicet animabus quibus cum erant coniuncta, sunt accomodata. vel materiales quidem sunt atque im perfectae formae,utpote sab1ectas indigentes ad subis sistendum sed quia tamen sub1ecia 1psa perficiunt,dum actus cuiusdam atque operationiS admodum dignae ipsis causam exhibent,qua ante formarum harum susceptione priuata erant: propter ea substintiales sint,& naturales,quippe quae naturam principium habeant, quae & subiecta sor mi S, ct formas subiectis reddit accommodatas. atque hae sunt irrat1onales & naturales Vite,& si- qua alia forma est,quae his correspondeat .adde quod apsa quoci; natura huausmodi est,quippς quς forma est materialis,a subiectoque minime separabilis,& cum materia defin1tur.Iccirco neque hC per abstractionem,neque superiores post int considerariullae quidem,propterea quod Lum Perfectionem ex sese habeant,in seque fundatae sint,nullo subiecto indigent ad subsistedum, a quo λbstrahi atque amoueri cogatatione possint: hae,quia cum in subiecto sint, ab eo separari nullo pacto
queunt,ita Vt sine eo admittere definitionem non poss1nt. nam equus cum animal sit irrationalch1nnibale,subiectum habet in definitione comprithensium,homo item cum pro composito sumi-
314쪽
tur,quemadmodum naturaliter definitur,subiectum in definitione connexum habet animal enim est rationale mortale intellectus ac sc1entiae capax,atque animal quidem sub corpore animato collocatum est , quod tanquam materia animae subiicitur: mortale autem corporis naturae proprium est .naturales vero omnes definitiones coniuncta cu formi S habent subiecta, si naturaliter assignetatur. nam si absque subiectis sumantur,imperfectae sunt ut illa quae iram esse inquiens vindiala aptamen irae perturbatione incitatus sit .si igitur reciproca esse debet ac perfecta definit1o irae, ita co- o stituenda est ira est feruor sanguinis circa cor ex appetitu vindictς. feruor sanguinis circa cor ex materia, ex appetitu vindictae Jex forma sum 1tur. sanguis siquidem qui circa cor est,& febri sub iacet,qui feruidus praeter naturam morbus est,& irae,qui appetens affectus est, naturaque animali insitus .Ex h1s igitur substantiales formas siue perfectae sint iue imperfectae, neque este ex abstractione,neque dici posse manifestum est. Atque haec quidem hactenus dicta sunt, ut cognoscamus subiecta mathematicarum scientiarum ex abstractione esse naturalis vero Ze primae philosephiae, quae per excellentiam sapientia appellatur,minime. Quomodo vero sapientie & naturalis princi
pia ab experientia sumantur,restat considerandum Experientiam autem hic non ex consueta significatione ratione carentem peratiam,sed negocrofam cognitionem appellari existimo, quaeq; ex applicatione ad res,animaduersioneque comparatur.hoc enim cognitionis genus mathemati-2O cae,quae sicut dictum est,per abstract1onem fit,oppositum est. Qui igitur circa naturalium formarum cognitionem operari vult,ut hinc exordiamur,in iis quae a natura fiunt, stud1um suum exercet ea autem materialia sunt,& particularia non enim hom1nem uniuersaliter , sed quendam ho minem fac1t natura: equum 1tem non uniue salem,sed particularem, & ex reliquis natural 1bus v
numquodque simili modo. Quare is qui non rationali modo, id est logice,sed naturali, natural1a inuestigare proposuerit principia cognit1onis ex particular1bussamet,que sensibus exposita sunt: atque ita fiet,ut naturalis a sensibus expositis incipiens propriam contemplationem,& scientiam
tractet dum Vna cum materia de .rm1s considerat,materialibusque rebus rationales Vias ac me/thodos appiscat. materialia nanque ac sensib111a primum animaduertit tum uniuersalia ipsis appli 6 catratque ata propriam artem ac scientiam constituit. ab hoc siquidem, atque 1llo homine exor sus atque unumquemque ita se habere opinatus, considerationem de omnibus postea uniuersaleeficit, & quod sensibile est,in artem ac scientiam redigita dum ratio illis per cotemplationem ac commodatur, quae per experientiam a sensibus fuerunt subiecta. Atque in naturali quidem scientia hoc modo principia ab experientia sumuntur. In sapiet1a vero cuius sub 1ecta m1n1me sunt sensibilia,sed diuina,& immaterialia,sensumque excedentia,quo pacto hoc idem fiat,quaerendum videtur. An in hac quoque ea quae quatum ad nos attinet,prima sunt,non natura, percePtionis principia nobis efficiuntur l1cet enim in diuin1s prius natura sit quod producit,quam quod producitur quod perficit quam quod perficitur,quod custodit quam quod custoditur,quod illustrat quam quod illustratur,quod purgat quam quod purgatur,ac demum quod exuperat,quam quod e Upe4O raturinobis tamen non ea est facultas, ut statim a principio priora comprehenuere ac perciPere ValeamuS: atque ita CX eorum notitia,posteriorum rationes inueniamus: sed cognitioni nostrae primum illa sese offerunt,quae extrema sunt.haec autem in corporibus considerantur, suntque sensi bus obuia,ac particularia. Quocirca particularibus his animum intendentes, horum qiae UariCra tem, constitutionem,Connexionem,ac di 1pensationem admirati,rationali atque intellectuali con templat1One ad proximam causam recurr1mus,ac si1bleuamur atque 1d tantisper emcimus, quo
ad primum,unumque omnium principium deueniamus: ut in sapietia quoque principium cognitionis a sensibus expositis rebus ac particularibus per experientiam fami perspicua sit. Quod
Vero inquit, & haec non credunt quidem iuuenes, sed dicunt talem habet sensum . iuuenes cum de naturalibus de diuinis audiunt quia nondum ob aetatis breuitatem Conuenientem ipsis experientiam consequuti sunt,dicere quidem,& pronunciare quae audiunt,Possunt: sed res tamen ip sas percipere non possunt in mathematicis autem non solum Verba ipsa proferunt, verum et1am
so quid sit unumquodque,cognoscunt:quippe cum non multo opus sit tempore ad ipsa intelligeda. non credere autem ipsos ita accipiendum est,Vt his quippe quae non percipiunt, nulla certa per suasione acquiescere eos intelligamus iuuenes vero,id est appellat hic pueros, ut ex principio o uaesiti huius manifestat,cum inquit: cur Puer fieri mathematicus potest &c.puerum vocans eum qui vel prope pubertatem est,uel est iam puber,vel hanc aetatem paululum excessit.
Praeterea error in consultando vel circa uniuersale, vel circa singularet. 1ij. contingit
315쪽
contingit: Vel enim omnes aquas ponderosas esse prauas, Vel hanc esse ponderosam ignorat quispiam.
Hoc ad superiora refertur,ubi dicebat communis boni cognitione esse opus, si quis quod sibi bonum est,esset intellecturus:ut qui sibi ipsi esset prudens, familiari,& ciuili quoque indigere vi
deretur. nam qui consultat,is vel recte finem suum coniectat,vel ab eo errat & peccat.rectc autem coniectare,& errare tam in uniuersali quam in particulari potest quispiam. Quare tam uniuersalis boni quam particularis cognitionem habere prudentem necesse est.Vniuersale autem bonum Vocat commune:particulare,priuatum & proprium Vniuscuiusque. at proprium prudentis: commune familiaris & ciuilis est. Est igitur prudenti opus familiari Zc ciu1li: vi non solum proprii boni,verum etiam communis cognitione praeditus de utroque recte possit consultare. Exemptu uni 'uersalis & communis boni ponit,Omnes ponderosas aquas esse prauas particularis & priuati hac esse ponderosam qui enim in aquarum cognitione errat,prom1scue utetur aquis:& prauas Cepenumero adhibebit,quasi nulla prauitate affectae sint:& bonas,quasi prauae sint, re11c1et. Sicut igitur hic vel in uniuersum,vel in parte errat ita ei qui de bono consultat,vel in uniuersali, vel in parti culari error continget. quia Vero commune quam proprium & particulare persectius est, quippe quod latius pateat,& particulare ipsum contineat: prudens qui communis cognitionem adeptus est,persectior quoque ipse erit:atque ita efficietur,ut is qui priuatim est prudens,familiaris di ciuilis cognitione indigeat,quae communem utilitatem spectat.
Prudentiam autem non esse scientiam perspicuum est: est enim ultimi, loscut diximus: quippe cum eiusmodi sit id quod in actionem cadit.
Ructarium quasi quoddam subiungit,quod ex iis que modo dixerat,consequi neccsiario vide
tur nam superius quoque prudentiae & scientiae differentiam Ostend1ciquia tamen etiam nunc tu uenem esse prudentem non posse declarauit, eo quod ad prudentiam consequendam experientia opus sit,qua iuuenis caret: nam quae in actionem cadunt,circa quae prudentia versatur,particularia sunt particularia autem eXperiencia percipiuntur. hinc consequ1tur prudentiam a scientia necessario esse diuersam tum quia scietia circa uniuersalia,prudentia circa particularia munus suum ex
ercet tum quod iuuenis,quia prudentia & longum tempus & multam experientiam requirit,effici quidem sciens,dum est iuuenis,potest:prudens non potest. 3o
Unde etiam intellectui opposita est. ille enim es terminorum, qUOrum nulla ratio est haec Vltimi,cuius non est scientia,sed sensus,neque is propriorum: sed eiusmodi, quo sentimus in mathematicis triangulum esse ultim v.
sistet en1m etiam illic: sed hic sane sensus magis es: qui est: prudentia: ille spe
cies altera est. Sicut illis quae seperius de prudentiae & scientiae disserentia dixerat, id quod modo explanavimus,additamentum adiunxitrita hac iis quae prius de prudentia & intellectu exposita sunt, hanc quasi appendicem annectit, qua differre prudentiam ab intellectu demonstrat. Oppositam enim esse prudentiam inquit quantum ad subiectum spectat,intellectui quoque, non secus ac scientiae. ἄψ Sicut enim a scientia diuersa est prudentia,quia illa circa uniuersalia,haec circa particularia versa tur ita quoque ab intellectu in eo distat,qudd intellectus terminorum,ipsa ultimorum perceptiua est Terminos aute,id est δρους appellar,vel rationes ipsas definitiuas, qu1bus mathematici 1n sua quisque scientia uti consueuerula exempli causa,cum vel arithmet1cus,quid sit numerus, aut quid sit impar numerus,aut quid par,definit: vel geometra,quid puctus sit,quid linea, quid superficies, quid corpus,quid c1rculus,quid triangulus,caeteraque huiusmodi, quae definitive ac determinate sumi apud ipsos solent. Vel igitur definitiones has,vel prima principia absolute termanos vocat. Omnia enim scientiaru princ1pia termini quodam modo sunt. nam da resolutione Vtimur,tuc inquirζῖς desinimus quid ex pr1ncipiis magis proprium sit, cum ad ipsa usque ascenderimus. Cum agitur vermini duobus modis sumi possint,ratio quoque quae terminorum nulla esse dicitur, du- pliciter intelligetur: aut ratio scilicet qua quae sit uniuscuiusque rei essentia,declaratur: aut causis assignatio, ac ratiocinatio : nam utroque modo & principia non essent principia, sed in infini tum esset Progrediendum : & scientias non esse scientias contingeret. Diuersia est ergo prudeΠ-tia ab intellectu ,eo quod primorum est intellectus qui sunt termini:vltimorum vero,id est sensibilium & particularium prudentia est:differunt enim inter se subiecto : ut & quod circa prima, δέ
quod circa Vltima Versatur,unum & idem esse nullo modo posiJnt.In eo vero prudentiae dc intellectus subiecta conueniunt,qudd utraque scient1a non admittunt Da neque terminoru,neque sensibilium
316쪽
sbilium rerum 3c particularium vita scientia est.sed diuersa tamen ratione id euenit: in intellectu sane,quia termim supra scientiam stini in prudentia,quaa quae sensibus subiacet, & particularia, inferiora sunt, quam ut scientia perc1pi valeant .atque iccirco sensu sol O cognoscuntur. Caeterum considerandum id videtur,cur in subiecto intellectus plurali numero est VsuS , dum inquit termita Et του ἐπ norum ipsum esse:prudentiae autem subiectum singulariter e posuit,esse , lLimi prudentiam asse- ς si ακα. rensaeum tamen singula & particularia plura quam Vniuersalia numero sintΘ Vmuersale en1m ivnoouoque genere unum est,ad quod particularia plura Utpote ab ipse contenta reducuntur . anfortasse id factum est,uuia prudentia in operationibus non de omn1bus simul particularibus agit, sed unum aliquod numero sibi sumere sigillatim consueuit,de quo consideret, cuiusque exequu-1O tionem procuret antellectus vero uniuersale semper intellig1t: quod quavis unum iit,quia tamen multa in se continet multa esse videri potest ut merito de hoc plurali numero,de prudentia singulari usus sit. Sensus vero,inquit,non propriorum,sed quo sentimus Sc id est sensum qui circa prudentiae subiectum operatur,non ita appellamus,ut eum,qui in unoquoque sensibilia genere pro priam operationem prς se sertaque madmodum circa colores visum,circa senOS auditum,circa Odores olfactum, gustum circa sapores,tactum item circa ea quae tang1 positi ni sed eum,qui particularia absolute percipit, & ea m quibus sensiua cognitio operari consueuit. Si quis enim de bello quodam aut de pace quadam consultet,fersne debeat,necne: & si fieri debeat, quo pacto,aut qua ob cα iisam debeat:& si non debeat,similiter inqu1rat:is non de re quae unius alicuius sensus pro pria sit,ab eoque solo percipiatur,sed de absolute ac communiter sensib1h cornuultat .cUIUS I e1 ex φ emplum in mathematicis vltimum triangulum ponit. nam quavis mathematica scientia delis 1-gat,quae triangulo per se insunt,idque uniuersaliter demonstret ultimus tamen triangulus, id est individuus & singularis,non scientiae sed sensui obiectus est: atque id non quia color, aut sonuS, aut quippiam aliud sit,quod uno aliquo sensu iudicetur,sed quia tantummodo est particularis .naeum esse sensui expositum his declarat quae in hunc modum sub ait: Osistet enim etiam illic θ. esse enim ultimum triangulum sensu perceptibilem,inde constat quod illic quoque, id est in mathe malicis ab uniuersalibus & iis quae reliqua continent,ad singularia, & contenta descendens quispiam sistet,vbi ad ultimum aliquid deuenerit quemadmodu in ceteris omnibus fit,cum ab Vmuersalibus ad particularia descendit aliquis .sistat enim in extremis,atq; ultimis necesse est. cum en1m cognitivarum facultatum duo sint habitus,utraq; scilicet extrema,tam prima,quam virima: Cum ' ab inferiori parte sursum ascendimus 1ntellectus vlt1mus es eo Laudd Vsque ad ipsum,atq; ea quae ab ipso cognoscuntur,ascensio fit:sensus vero primus, eo quod ab hoc ascendedi principati sumi mus.Cum autem econtrario a superiori deorsum versus descendamus,intelleistum,quaeque ab ipso percipiuntur prima, ac principia statuimus:semum Vero,& quae sensu capi possunt,quae sunt 1ingularia ac particularia,vltima: luippe cum ad ea postremo deueniamus . Cum autem sensum hoCmodo dicimus,non unum aliquem ex particularibus,ut visum,auditum, caeterorumqtae huiusmodi aliquem,sed absolute commune sensum intelligimus .indiuisibili en 1m aliquo ultimo Opu S est, quod contraria in sessibus,ac diuersa genere iud1 care positi quemadmodum exempli causa in Visu fit.lux enim cum in aerem agat eum ad suscipiendas visib1lium rerum species idoneum reddit:
ipsas ille susceptas ad pupillam traduciti pupilla sensiuo spiritui,spiritus comuni sensu 1 defert: qui Q cum impanibilis sit,& contraria comprehendere,& quid ea inter se dimerant,potest iudicare.Idein aud1tu,idem in olfactu,idem in rel1quis omnibus sensibus efficitur. s Eo hic sane magis sensus est,qui est prudentia ille species altera est. J Quia ea quae in act1onem & consiliationem ca dunt,particularia esse,& sensui exposita iam declarauit: c1rcaque ea versari prudentiam Osten 1 I Vt ratiocinandi facultate continenter attingantur: nunc quasi comparationem .facit persensionis particularium,eius scilicet quae cum prudentia,& eius quae absolute fit,1d est communis sensus .id enim signasicat cum inquit, eiusmodi quo sentimus J hoc est communi sensu quo nobis comparatur,ut sentiamus unus enim is est,& ad omnia quae sub sensus cadere possunt, communis .na d1u1sio in quinque pro sensibil1um rerum diuersitate euatit:.quabus commun1s sensus indiget, ut eos tanquam instrumenta habeat quibus ad diuersa genere Percipienda Viatur. Iccirco communitate
' hanc quasi qualitatem quanda sensui huic attribuens,non da Imus,inquit,sentium proprioru sensibilium hu1c vel 1lli,qui videlicet per sensorium aliquod instrumentum operatur: sed eiusmod1 Scialem quali absolute de communiter sentimus Hunc igitur qui cum prudentia fit, propterea ma- is sensum esse inquit,quia cum ratione & consideratione essicitum ille autem ratione & conside ratione omni caret quanto itaque id quod est cum ratione,praestantius eo est,quod rationem Donadm1it1ti tanto prudentia potior sensus est eo qui rei alicuius proprius est . unde etiam 1lle sensus species altera ac d1uersa ab hoc est non siccus ac rλtionale & irrationale inter sie distant.
317쪽
Euisti alii in Moralium Arist.
De bona consultatione. cap. IX.
Ain vero quaerere dc consultare inter se differunt: con1ultare enim quae
Posteaquam de quinque habit1bus,id est prudentia arte, scientia,sapientia, intellectu ia docuit,qui veridici sunt de nonnullis aliis agere proponit,qui etiam ipsi in natura hominum consi
derantur,quatenus ex ratione Operari consueuerunt. nam sicut in activarum Operationum tracta
tione nihil omisit,quod ad absolutionem,mtegritatemque doctrinae attinere videbatur: itai n-tellectivis sibi esse faciendum existimanit. De bona igitur consilitatione primu agit. atque eo modo in his tractandis progreditur,quo in superioribus habitibus usus est.prius enim unumque que 1 oliorum ab aliis separat ac distinguit,quibus cum habere quandam similitudinem videntur: dein de propriam unicuique rationem,ac reciprocam assignat. Quoniam autem de prudelia proximo loco d1xerat, cui proprium est recte consultare:iccirco de recta consultatione primum sibi esse disserendum duxit.sed quia recta consiliatio sub con1ultationem absolute refertur de consultat1one absolute pauca quaedam anteponit . at quia homo ad inquirendum sicut ad consultandum etiam idoneus est,suntque inter se sim 1les inquisitio & consultatio ante omn1a inquirendi & consultandi differentiam tradit: atque uniuersalius quaerere quam consultare esse inquit: quippe cum vnus quisque Qui consultat,inquirat etiam & non e contrario qui inquirir,etiam consultet, consultatio enim de agendis rebus inquisitio est at inquisitio non ta de agendis rebus est,quam de alias quoq; quae in contemplationem Veniunt. nam dum quaerimus,an dimet1en S lateri sit commetiens,necne an item luna in umbram terrae incidat,necne:non de agendis rebus inquirimus , sed de iis quae ad contemplationem spectant. quare consultatio cum sit inquisitionis species, inquisitio quaedam est:& consultare item quaerere aliquid est.
Oportet autem de bona consultatione quidnam sit,statuere: utrum scietia aliqua,an Opim O an bona coniectatio,an aliquod aliud genus.
Cum prudentiae recte consultare necesse sit,ei qui de prudentia egerit, de bona consultatione tractatio necessaria est. Ideo Vba de prudentia disiertationem absoluit:conuenienter quid sit bona consultatio,exponit.prius tamen quid non sit,ostendit,ut ab habit1bus nonullis aliis ipsam distinguat,quorum aliquiS idem esse cum ipsa non d1ligenter rem perpendentibus videri posset: quos
Scientia quidem non est: no enim de iis quae sciunt inquirunt.bona autem consultatio,consultatIO qUaedam est. qui vero cosultat quaerit, & ratio
cInatur. Ante omnia bonam consultationem a scientia seiungit ratiocinando in hunc modum: Scietia non quaerit quaerit autem bona consultatio:bona consultat1O igitur non est scientia. estque ratio cinatio in secunda figura,cuius maiorem propositionem ita confirmat: sciens scit ea quae scibilia sunt de iis autem quς scit,non inquirit quispiam:itaque sciens de scib1libus non inquirit.atq; hcc in prima figura cCnclusa ratio est.minorem vero sic astruit bona consultatio consultatio quaedam q*est at qui consultat,quaerit:quaerit igitur bona consul ratio.Verbum vero quo utitur hic Aristote
les cum inquit βουλη τί r ἐςιJid est consilium quoddam est seu consultatio quaedam est idem
est quod βουλέυ σου βουλήσις autem voluntatem significat,quae non est inquisitio, sed appetitio. Quod vero ait fratiocinaturJ medius terminus est,quo eum qui consultat,quaerere demonstrarς possumus:vt tal1s oratio &syllogitariis sit. Qui consultat, ratiocinaturiqui ratiocinatur, inquirit: qui Consultat igitur inquirit.Dixit autem non enim de iis quae sciunt, inquiruntJ ad scientes referens Orationem:vt sensus sit,bonam consultatione non esie scientiam inde patet, qudd scientes de iis non inquirunt:quorum sunt scientes. iccirco vero a scientia ad scientes rem transtulit: quia scientia cum in anima insita sit latet: sc1entes vero ipsi extrinsecus operari euideter cospiciuntur.
Sed neque bona coniectatio est quippe cum & absq; ratione , ct citum in quid bona coniectatio fit longo autem tempore consultent. Vnde altant, cito agenda esse quae consultaueris tarde vero ac diu consultandum.
Qina coniectare & consultare habere inter se quandam amnitatem videntur, ed quod ante roferi Vtraque consueueruit,ad quam tam qui consultat , quam qui coniectat, respiciut feri poterat, Vt idem esse de coniectare de consultare quispiam eY1stimarettac propterea recte Vtrumque facere Hem quoque esse arbItraretur: hac de causa a bona comectat1one bonam consultationem hic etiam
318쪽
etiam distinguit. distinctio autem penes tempus sumitur Inquit enim,bonam coniectatione abiq;
ratione est e,1d est sine rationis meditatione ac cosideratIone,& breui tempore feri eum vero qui consultat,med1tari,ac diu,multumque del1berare : cum Prudentia quae ad rem coducat,indigeat, a Tnoretque a principio quo modo rem de qua consultat,perficere, atque exequi Valeat: quae sane diuersa inter se sunt,Prouerbium praeterea vulgare in testimonium adducit,quo monemur,tarde, id est,diu ac longo tempore consultare, cito Vero ea quae decreuerimus agere debere eo quod co-sultatio longo indiget tempore ad modum constituendum,quo assequi rem ipsam valeamus: actio autem celeritatem requirit, ne quae rerum humanarum instab1litas est, re quae in consultationem JO venerat, immutata inuentus modus ad ipsam assequendam ineptus reddatur. Hoc prouerbio in consili1s ad Nicoclem utitur et1am Isocrates. Quod vero,inquit L O N G O autem tempore consilitent per defeciuini diictum est: consultantes Jenim est subintelligendum.
Adde quod ' solertia dc bona consultatio diuersa 1nter se sunt. solertia
vero bona quaedam coniectatio est.
Aliud argumentum , quo bonam consultationem a coniectatione bona diuersam esse ostendit,ex parte, seu specie bonae coniectationis sumptum. ubi enim quasi concessum solertiam esse bonam quandam coniectationem posuit: per id postea bonam consultationem & bonam coniectationem idem non esse colligit.si enim essent 1dem,quia solertia bona quaedam est coniectatio, A solertiam esse bonam etiam quandam consultationem necesse esset at hoc non est non est igitur bona consultatio & bona coniectat1o idem.Non esse autem solertiam bonam consultationem,exsolertiae definitione manifestum est.Solertia enim inconssiderata med1j asissignatio est med1u vero ΑΟappellant causam , cur quod in eonclusione praedicatur, in subiecto inest. nam cum interrogatus quas pia,cur id hu1c insit, inconsiderate & inpraemeditate causam asssignarit: is solers esse d1c1tur. exempli gratia si forte quis interrogetur, cur qui ex tali circulorum descriptione existit triangultis,aequilaterus silmulla consideratione & meditatione adh1bita respodeat, propterea 1d esse quia
duo eius latera uni aequalia sunt.hoc modo enim causam solerter assignat. ass1gnatio autem Inco siderata sine meditatione fit:bona vero consultat1o, consultatio est: at consultatio omnis est cum meditatione:omnis autem meditatio longa quadam temporis mora efficitur longa igitur quadam temporis mora bona quoque consultat1o fiat, necesse est : quod enim caret consideratione & co-sultatione, sub considerationem & consultationem reduci nullo pacto potest . At vero solertiam esse bonam coniectationem patet. cito enim solertia cum recta coiectura medIum assignat. neque .
tamen qui quodlibet assignat, solers est: sed qui eam quae propr1e rei causa est, st sine considera- ωtione redd1t. id quod non modo in iis quae in contemplatione Vemut,Verum etIam In agendi S re
bus fit. ab eo enim qui de actionibus examinatur, ratio exigi gestarum rerum consueuit: quam si in promptu habet,rectet assignat,solers etiam ipse appellatur. Quapropter opus est, ut qui cum ratione degere in vita proposuerit: is rerum quas egit,in promptu habeat rationes,paratusque sit ad eas:si quis requisierit, optime reddendas: quo se integrum atq; innocentem probare in Omnibus queat:alioqui probus esse nullo modo poterit.
Neque Vero bona consultatio opimo ulla est. sed quoniam errat, qui
male consultat: qui bene, recte 1d facit: bonam consultationem esse recti tu
dinem quandam perspicuum est: quς tamen neque scientiae est,neque opInionis scientiae siquidem neque rectitudo ulla est, neque error : Opinionis
Diuersiam esse bonam consultationem ab opinione de scientia hic declarat. quia vero bonam consultationem opinionem nullam esse dixit:vultque scientiam cum Opinione coniungere, atque ita simul ab utrisque bona consultationem separare quoddam aliud quod bonae cosultat1oni proprium est,in medium inducit cuius opinio & scientia expertes sunt.ea est rectitudo: quam inelaeso bonae consultationi ex contrario,id est, mala consultatione demonstrat. mala consultat1o enim &bona consultatio sibi mutuo aduersanturisimili modo error dc rectitudo. si igitur mala consulta-t1o est error & peccatum: bona consultatio rectitudo proculdubio erit: quando quidem si uni ex contrariis contrarium inest,alteri quoque inesse alterum necesse est . Quocirca bonam consulta tionem esse rectitudinem iam liquet. Non esse autem eam neque scientiae neque opinionis rectitudinem ita ostendit scientiae sane,quia scientiae: sicut non est error, ita neque rectitado est: nam contraria circa subiectum vel specie Vel genere idem existunt: genere , ut album & nigrum circa corpus:omnis enim color in corpore conspicitur: specie,ut morbus & sanitas in corpore anima-
319쪽
lis. si ergo rectitudinem admitteret scientia admittere etiam errorem posset: at errorem non ad mittit neque rect1tudinem igitur admittere ipsam dicendum est.nam quanuis scientiam, quae ex iis quae per se insunt alicui,quatenus ipsum est,suntque prima,& cause conclusionis,cogn1tio est: atque iccirco necessaria,atque eiusmodi,quae nullo modo aliter sese habere queata.esse rectitudine Ipsam allerere possimus: rectitudinis tamen capacem eam esse nunquam fatebimur. si hoc enim concederemus,rectitudinem esse rectitudinis,ac simili modo motionis motione,generationisque generationem concedi necesse esset: quae fieri non posse in physicis dilputationibus ipse Ar1stoteles demonstrat. nam si etiam esse rect1tudo dicatur, neque sic errorem admittere poterit: quippe cum alterum ex contrariis alteri sub1ici ad subsistendum prorsus nequeat . at vero opi nionem non ita admittere rect1tudinem,sicut bona conssiliatio,ex eo probat, quod opinionis rectitudo veritas est:siquidem recte opinans ille & est,& dicitur,qui vere Opinatur,ut veritas quoq; Cpinio recta sit.qui autem recte consultat,non necessario verax semper empotest enim aliquando de falso qu1spiam recte consultare,ut dedita opera mentiatur vel apud inimicum , quo in errorem ipsum inducat:vel apud amicum, quo eum e malo aliquo & calamitate eripiat,ac liberet.quarum rerum exempla in historiis multa reperiuntur . ac sunt quidem huiusmodi consilia bonae consul rationes nam & ad utilitatem cOsulentium spectant, dc recta ob id ipsum sunt. opinio vero recta,
cum falsitate esse nullo pacto potest. Cum dixisset autem O NEQUE vero bona consultatio opitanio Jadiunxit v LLAJ, propterea quod opinionum diuersa sunt genera: aliae enim cogitationis
nostrae sunt conclusiones,quae ex necessariis pronuntiatis consectae verae & necessariae sunt: al1tea sensu & imaginatione ortum habent,quae false sunt saepenumero quemadmodum cum remum sub aqua fractum aut curuum esse opinamur cum integer ipse & rectus sit: nostra vero visio aquae agitatione ac fluctuatione inflectatur. multi enim errores imaginationibus & sensibus acc1dere consueuerunt,ut opin1ones etiam quae ex ipsis errantibus existunt, errantes ac false quoque ipsae evadant. simul autem scientiam cum opinione hic coniunxit, ed quod multae opiniones scientia rum conclusiones cum sint,cum scientiis in eo habent communitatem.
Accedit quod des nitum iam omne id est,cuius est opinio.
Alia differentia opinionis a bona costillatione haec est. opinio enim vel afffirmatio est, vel ne gatio perfecta 1am ac determinata. hoc nanque significat hic D EFINI TvΜ estJ perfectu sei licet ac determinatu esse,id est,ad terminu 1am atq; absolutionem deuenisse.bona vero consultatio,recta inquisitio est,qua ad rem nondum determinatam ac persectam progredi consuevimus.
Quin etiam neque sine ratione,bona consultatio est: cogitatione 1gitur
est inferior: quippe cum nondum sit nam opinio non inquisitio, sed
ct Eiusdem argumenti vim habet hoc,licet alio modo dictum sit. similiter enim bonam consultationem nondum esse absolutam opinione vero iam esse perfectam ostendit. sumitque rationem quae de bonae consultationi, de opinioni communis est inquitque non sine ratione esse bona consultationem .vnde quia non est absoluta & persecta,a cogitatione deficit,eaque inferior est. Conclusionis aute modo ita,inquit, COGITATIONE agitur inferior estJ perinde ac si ita ratio cinetur bona consultatio rat1o perfecta non est cogitatio est ratio perfecta bona igitur consulta- 4 tio cogitatio non est.tunc enim cogitatio dicitur ratio,cum propria conclusione iam fuerit absoluta ac perfecta .at bona consultatio dum nt, existit: propterea nondum enunciatio, sed ad enun- εciationem,id est,amrmationem,uel negationem progressio est quo cum peruentum est, non am-
Pius est consultatio,atque iccirco neque bona consultatio ed ad opus iam de quo consultatio est' habita, prodeundum est. unde etiam non est opinio : propterea quod ea non inquisitio, sed enuntiatio,id est,uel affirmatio iam est,uel negatio. Quocirca bona cosultatio & cogitatione inferior ςst,sium sit quasi generatio quaedam ac motio, ac propterea imperfecta operatio:cogitatio vero in rationis operatione perfectionem suam habeat.& opinio non est, eo qudd opinionis perfectio in enunciando consistit:id quod,sicut Lepenumero diximus,in bona consultatione non inest.
J autem consultat,sive bene,sive male id faciat,quaerit aliquid ,acra
A bona Consultatione ad consultationem transit,ut eam genus bonae costillationis esse osten dat,cui substantialibus differentiles additis,absoluere definitionem eius possit nam ς quoque quς de bona consultatione hucusque dixit ob id dicta sunt,ut genus ipsius inueniretur. qu e enim Vi deri poterant esse genera ipsius,ut bonam coniectationem,ut scientiam, ut Opinione reiicit:qUM suitque accurate quid nam esset re vera, sub quod tantivam genus reduceretur. Connectit autem
320쪽
eum superioribus orationem genusque hoc bonae Consultationis ab Opinione seiungit.nam cum inquit,eum qui consultat,sive bene,sive male id faciat,quaerere ala quid ac ratiocinartisimul & co-sultationem ab opin 1one distinguit,& diuisionem ip1ius consultationis facit,in bonam,& malam. quibus commune esse utrisque afferat,querere aliquid ac ratiocinari id quod proprium generis,1 desit,cosiuitationis est , ab opinioneque alienum . illa enim est enunta atIO,sicut dictum est: atque ea vel finita,vel 1nfinita,quae non in quaerendo amplius aut ratiocinado versatur.bene ig1tur & male consultare diuisuae differentiae consultationis sunt,quod est genus: specierumque apisius bonae &malae consultationis constitutivae: atque ita genus bonae consultationis plane ac sine ulla am Di- ψ guitate explicatum est.
Sed bona consultatio consultationis rectitudo quaedam est. Iccirco primum quid sit,& circa quid versetur consultat1O,est quaerendum.
Cum bene de male consultare differentias esse consultationis siue consilii dixer1t: alteram ex ipsis quae est bene consultare,nunc bonae consultationi ascribit.atque ait,cum duae tint cit Terenti bene & male,bene bonae consultationis est sicut nomen etiam ipsum bonae consultationis, id est, Gβουλίας prae se fert bene autem & recte idem est bona 1gitur c5sultatio rectitudo quaedam cOsultation1s seu consilii est cum itaque consultatio genus bonae consultationis sit,quaerendum Primum est de consilitatione de quid sit, & circa quid versetur: ut fine bonae consultationis definito, zo quid sit bona consultatio, id est, quae sit bonae consultationis essent1a & genus nobis innotescat. uniuscuiusque enim speciei essentia genus ipsum est differetiae vero qualitates quaedam sunt, quae
circa substantiam existunt,quat sque ea sit,determinant. quaerere autem c1rca quid VersetUr consultatio, nihilo minus ad cognitionem eius videtur conferre:praesertim cum animae nostrae habitas , atque operationes ex subiectis rebus c1rca quas negocium habent maxime percapi 1Oleant.
Recte etiam dixit bonam consultatiorne rectitudinem e1ie quadam, propterea quod tam de bono, quam de malo recta dici consultatio potest sicut ipse 1n sequentibus declarat.
Quoniam Vero rect1tudo pluribus modis dicitum non omnem rectitudinem e Te bonam consultatione perspicula est. in continens enim &prauus
i' quod proponit sibi ratiocinando uidere, assequetur: ut ita recte quide con
sultauerit: magnum tamen malum sibi comparant. At bene costiliasse esse bonum quoddam videtur. talis enim rectitudo consultatIonis bona colui
tatio est,quae ad bonum assequendum spectat.
Posteaquam genus bonae consultationis inuenit,quod est constium,seu consultatio specificas differentias colligit,inter seque c5nectit,ut definitionem absoluat: primamque rectitudinem statuat.sed quia rectitudo aequivoce dicitur,quaenam sit rectitudo bona cosultatio ostendit.vel enim bonus finis est,qui a consultante proponitur,& consultatio recta ob id est,quia ad bonum tendit: AO vel licet finis bonus non sit,qui cOsultat tamen accomodata ad eum conlit1a in1t, recteq; coniicit quae ad eum consequendum coductura sint ac propterea etiam recta consultat1o est, quia reae ad finem propositum perducitano tamen recta ita est,ut superior,eo quod est inutilis. in cuiuS eXemplum incontinente & prauum absolute sumit quod enim incontinens,& qui absolute prauus est,
proponit sibi quasi finem videre, id est considerare quo modo assequi possit: id nullo pacto vive
est siquidem ipsius appetitio ex prauo habitu progred1ens consentaneam habitui rena appe Idam habeat necesse est.sed assequetur quidem finem ratiocinando,utpote recte ad ipsum assequendum sus ratiocinatione atque 1n hoc recte videbitur consultasse : magnum tamen malum ex consilio accipiet,ac sibi comparabit quippe cum malum sibi in deliberatione finem proposuerat, ex malooue habitu eum appetiuerit.non est igitur rectitudo consilii absolute bona consultat1o: sed al1- quid aliud addendum est,quo fiat planum qualis rectitudo consultat1Onts bona consultat1o sit.1c-c1rco,inquit, AT bene consultasse esse bonum quoddam videtur, Sc. J ita enim confirmat eam so rectitudinem consilii quae ad malum finem perducit, minime esse posse bonam consultatiora em. eonstat siquidem anter omnes ad enim hoc loco significare videtur : bene consultasse esse bonum ouoddam nanque id est,bene de bono apud omnes sumitur.quare talis rectitudo consilii bona est consultatio,quae ad bona finis assequutionem perducit.
Sed fieri tamen potest,ut falsa ratiocinatione id assequamur: quodque
oportet facere,assequamur,per quod tamen oportet,non assequamur: sed, medius