장음표시 사용
321쪽
medius terminus falsus sit . quare neque eadem erit bona consultatio , qua quod oportet quidem assequetur quispiam, non tamen per quod oportet.
Rectitudinem consili; post 19 nequesam omnem esse bonam consultationem ostendit sed ac Cedere oportere,ut de bono fine quoque consultatio esset, si bona erat euasura . quia vero adhuc etiam deest quid ,aliam particulam ad1ungit:id est,c5uenientem insuper debere esse modum, quo finem de quo consultatum est,assequimur .nam quia duo sunt extremi termini, quae appetitur res, de id quod appetitu odiis quo extrema haec duo inter se connectuntur, terminus medius est.atq; iccirco quasi in ratiocinationis collestione hoc inducit cuius scilicet concluso vera, medius au tem terminus falsus sit:id est et quod subiicitur,vel quod praedicatur,siue affirmative, siue negative in quacunque figura,Vel modo id fiat.scut enim in ratiocinatione fieri potest,ut licet conclu kφsio vera sit medium tamen quod assumitur sit falsum,siue in uno,siue in utroque interuallo id co- tingat ita etiam ex prauo consultandi modo euadere quadoque bonus finis potest ut, si quis pauper cum sit,adulterium committat, atque inde diues efficiatur: si quis item In captiuitate consti tutus idem faciat,& eo modo libertate donetur.quia enim de diuitiae pauperi,& libertas capt1uo, esse bonum videntur bonum quoque videri utrique adulterium posset,quo & ille diuitias & hic libertatem est consequutus at hoc falsum est quocirca si bonum de medio, quod est adulterium, praedicetur,propositionem falsam efficiet. Sed fortasse diceret quispiam fieri non posse, ut in ratiocinationis constitutione falsum sit medium,quo quis bonum acquisiuit,siue diuitie,siue liber tas id fuerit sed modum quidem medium sumi veras tamen esse propositiones . nam si verum est iopauperem adulterium commisisse,atque ex eo diuitem esse effectum quo modo medius terminus qui vere Ac de altero praedicatur,& alteri subiicitur,ese falsus poterit Ide de captiuo, qui ex adulterio libertatem est adeptus dicendum est.quid igitur ad haec respondebimus P illud scilicet, non ita hic falsum esse medium dici ab Aristotele,ut vel factum no sit, vel per id agenti alicui bonum non eueneri 1ed eo modo,ut licet bonum sit,quod per ipsum euaserit,medium tamen ipsum bo
num esse minime possit.vnde etia in secunda ratiocinatione falsum hoc concluditur: quippe cum in secunda modus non medius constituatur, sed extremus de minor: maior Uero propositio quae
comunior est,falsa aliqua ex parte assumatur.ut si quis ita dixerit: hic ex adulterio bonii adeptus est omne id quo quispiam bonum adipiscitur, est bonum bonum igitur adulteria est. ecce enim falsus illic medius terminus inuenitur,qui pro minore extremo hic sumitur:ac per quoddam me Qdium uniuersalius 3c c5munius falso ma1ori subiicitur . nam cum possit bonu aliquid modo tam bono quam malo comparari: falsa quadam ex parte maior propositio est, quae omne id quo quis bonum sibi comparat,bonum esse ait.Recte igitur ab Aristotele dictum est,medium terminu esse falsum,quo vera conclusio collecta fu1t quando scilicet praua actio fuerit,ex qua quod appetimus bonum euenit. non enim falsum esse medium dictum est, quod non sit: sed quod non propterea, cuia bonum ex eo aliquid euasit,bonum possit appellari. Vel igitur ita intelligendum hoc est: vel quia quod appetimus bonum,modo aliquo vel bono vel malo assequi possumus .si bono assequi mur Dorati vere etiam de modo ipso denuncupabitur si malo,modus qui medius terminus appellatur,falso bonus dicetur.verbi causa,si diuiti1s quis indigeat,& vel agricultura,Vel mercatura,vel aliqua alia huiusmodi honesta actione eas cosequatur: honestus modus de bonus est si vero furto, qo aut latrocinio eas sibi coparet: de tali modo fal1o honestas praedicabitur. nam honestae quidem ac bonae rei consequutio est, modo tamen prauo de non honesto est effecta : Vt 1ta medius terminus falsus reperiatur cum de eo falso honestum ac bonum denuncupetur falsa igitur etiam hic maior propositio est,quae omne id quo honestum aliquid consequitur quispiam, honestum esse ac bonuaffirmat siquidem assequi bonum possumus non solum modo honesto ac bono,Verum etiam non honesto .ut si quis de eo qui vel furto vel latrocinio vel aliquo al1o prauo studio diues euaserit, in hunc modum ratiocinetumhic qui diuitias assequutus est,honesta rem est assequutus:unusquique qui honestam rem assequitur,modo eam bono atque honesto assequitumhic igitur honesto modo diuitias consequutus est. at eas furto consequutus est furtum igitur est honestum . hoc autem sal sum est quod ideo euenit quia falsa quadam ex parte sumpta maior propositio fuit:atque id in secunda ratiocinatione,quae talis est.hic rem honestam,1d est, diuitias furto acquisiui Comne ad quo so quis honestam rem acquirit honestum ac bonum est furtum igitur honestum est honestum hic de bonum,id est,cβεο ὶ pro eo quod confert atque ut1le est,siumitur. atque in prima quidcm rata Oci natione inesse rem bonam ei qui egit,collectum est , modo quo ea fuit comparata, medio collocato : de siC Vzrae propositiones fuerunt assumptae at in secunda med1us terminus pro minore CX- tremo positum est pro medio vero id quod ipso erat communius atque uniuersalius:atque iccirco quia falso maiori fuerat subiectus,falsam quoque reddidit conclusionem.
322쪽
Praeterea fieri potest,ut musto tempore aliqUis,aliquis vero cito consul tans quippiam assequatur. ergo neque illa adhuc bona consultatio est: seclea rect1tudo quae secundum utilitatem & λd t quod oportet, & sicut, de , isti , hastu
Quia haec quae dicta sunt,nondum ad bonae consilitationis definitione absoluendam sufficiliti adhuc nonnulla adiungitrid est, mensuram ipsam temporis , quae uniuscuiusque rei consultat1oni consentanea sit ut bona tandem euadat consultatio. quippe cum fieri pos1t,ut & longiore & breuiore teporis spatio de re aliqua consultatio perficiatur. si enim quod citius deberet, tardius quis 'φ piam consultando assequatur quantum quidem ad superiora spectat, bene cosultasse etiam ita videbitur, in eo tamen nota bene,quod plus temporis quam oportebat, in constultando consumpsit. Quocirca quae longiore quam Oporteat tempore fit consultatio , nondum bona consultatio censenda est. multi enim sunt,qui vel ob ingenii tarditatem,vel ob animi timiditatem , aliudque huiusmodi quippiam segniores effecti,plus temporis quam neceste sit,in consiliis conterere constre uerint atque inde fine eo quem sibi proposuerunt,aut prorsus f ustrentur, aut non persecte: aut si perfecte,non sine periculis tandem potiantur.atque hoc ipsum omnino, plus teporis qUam OPOrteat in consiliis terere,vituperabile est,& bonae consultationi non conuenit. Haec ubi iuxit,resumit superius dicta,atque inquit,eam consilia rectitudinem esse bonam consultar1onem,que prima in utilitatem finis in se habet deinde mod1 honestate,qua significat cum inquit s I avae oportet rium temporis idoneam ac conuenientem moram,quam Verbuillud QI A N D Od prae se fert.nam k ἐκ et αραλ-
quod ait secundum utilitate & quod oportetJ idem utraq; quanuis diuersis vocabulis,videntur significare:vt ita intelligamus secundum utilitatem,& id quod oportet appetere. vel f U O D Oportet Jquod graece dicitur Φ ου δει Id exprimit quo est opus,id est quod conducit,& confert. es,
Fier1 item potest ut & absolute bene consultet cluis M, & ad quendam τi .h ζ χρία finem. bona itaque cosultatio absolute ea est, quae ad finem absblute: quat- dam vero bona consultatio quae ad quendam finem spectans perficitur.
Bonae consiliationis defin1tionem iam videtur assignasse,cum rectitudinem consilia,tanquam ' genus,reliqua tanquam differentias posuerit, quae perfectionem eius absoluunt, quasi nodum este queat bona consultatio,s1 aliquid ex iis quae dicta sunt,defuerit. si videlicet Vel finis qui proponitur,non sit utilis vel modus quo finis comparatur, non bonuS: vel temporis mora qua consultatiost,longius quam oportebat protracta sit.caeterum quia finis sumi dupliciter potes , de eo etia modistinguit.alter enim absolute de uniuersaliter finis est ad quem omnia que sigillatim apud homineS recie efficiuntur,referri consueuerunt: quemque cum appetit, & assequitur homo , quatenus homo est,perfectus euadit quς est felicitas, quae tota quaedam perfectio est,finisque uniuersalis ex Omnibus quae recte sigillatim fiunt,compositus potestque homo ad hunc spectans & recte c5sal tare,& non recte:recte fane, cum eam quae vere felicitas est, felicitatem esse existimat: quaeque ad eam deducunt,recte atque apte exercet,ac tractat non recte,cum & circa finem ipsum errat, quiq;qQ non est finis,finem esse putat, & vana quaedam & 1nania persequitur, quasi ad finem Cum Conte rant .alter finis est particularis,singulorum sc1licet quae uniueris felicitati subiiciuntur : potestque aliquis & ad hunc consequendum tam bene,quam male cosultare .Hoc igitur est quod nunc agit. dafferentiam enim nobis tradit & bonae c5sultationis absolute quae ad felicitatem,ta est, aci finem qum deducit,qui absolute finis est:& bonae consilitationis particularis, quae ad singulas partes se licitatis consiliantem dirigit. nam tum de fine uniuersali, 1d est, felicitate, tum de singulis fininus posse quempiam & recte opinari.& peruerse,inde constat quod qui diuitias,Vel voluptatem corporis,vel sanitatem,vel al1 quid aliud huiusinodi esse felicitatem opinantur, sicut a Veritate aber- Iantalia cum ea quae sibi comparare student,tanquam finem ac signum sibi propositerint, in quod
omnes vitae sitae curas ac rationes contic1ant,vane atque inaniter laborem in consultando impen-
' dunt. qui vero contra operataonem animae ex virtute in Vata persecta atq; integra hominis finem
esse statuunt,ij sane & de fine recte sentiunt:& cum omnia quae sigillatim ad finem hunc spectant, appetere sibi propositerant,absolute sunt boni consultores quod si in particularibus quoq; ea seruant,quae ad bonam consultationem faciunt,boni cosultore S etiam priuatim evadunt. Haec enim inquit Aristoteles,ut nobis declaret,sicut est Unus comunis finis ad quem particularia omnia utilia reseruntur,alter vero particulariS ita alteram esse communem & uniuersalem bonam consul tationem alteram particularem:Vt 1lla communem finem , haec particularem spectet. Cum autem
in ptincipio huius sententiae 1 T E M posuerar, dub1am huius orationis intelligentiam fecit. vi-
323쪽
detur enim ita dixisse, eo quod quasi a superioribus dependeat oratio, alteram quandam differentiam huic defin1tioni vel1t adiungere:cum tamen perfecta meo quideria iudicio definitio iam sit:
diuersaq; haec a superioribus cons1deratio subiungatur, qua eum qui bonus cosultor absolute est, R particulari distingu1tur Ita enim,inquit fieri praeterea potest,ut dc aDlOlUtc quispiam bene consultet,& ad quendam finem:bene ab lute consiliare ad communem ranem.bene Vero ad aliquid Consultare ad quendam fine attinet,qui tamen cum sit pars comunis,ad eiusq; perfectione faciat, bonus etiam ipse est . estque absolute bonus consultor is Qui & communem finem certo cognoscit:& ea quae ad ipsiam perducunt, recte exercet: bonus vero consultor ad aliquid, qui quod sibi utile est,tanquam finem proponit,recteque ad eum consequendum consilio utitur.
Si igitur prudentium est bene consultare,bona consultatio rectitudo ea loesse videretur,quae secundum utilitatem ad quendam finem spectat, cuius prudentia vera existimatio est.
Haec definitioni particularis bonae consultationis videntur esse accommodata . quia enim de agendis rebus proprie omnis consultatio est, agenda: Vero res sunt particulares, atque ideo c1rca particularia omnis est consultatio definitioni bonae consultationis ad1ungenda est haec particula, AD quendam finem J. sed quia etiam prudentium est bene consultare,opus est, ut in hac eadem definitione prudentia quoque assiimatur ut perfecta atque integra bonae consultationis definitio euadat,quemadmodum ab Aristotele exponitur,ad hunc modum:Rectitudo, quae secundum uti
litatem ad quendam finem spectat,cuius prudelia vera existimatio est in qua Orectitudo J quidem Vt genus sumitur opposita obliquitati,& peruersitati,quae ad propositum finem , & id quod quae Timus consenuendum inepta,atque aliena prorsias est: SECUNDUM utilitatem J additur,ut ab ea consilii rectitudine d stinguatur,quae ad malum de inutile spectat nam ea quoq; potest quidem esse rectitudo consilia,quippe cum ad eius rei quam sibi proposuit,licet noxiae & damnos, acqui sitionem conserat ut si quis de surto subducendis alienis rebus cosultet, modumque idoneum ad id dirigentem inueniat. rectitudo enim haec quoque consilii est, eo quod ad finem propositum de quo consultatio est,deducit ac dirigit non est tamen bona consultatio, propterea quod neq, illud
de quo est consultatio,bonum est .Praeterea A D quendam finem Jpositum est,ob comunem con sultationem & uniuersalem,quae non quendam Sc unum , sed communem & Vniuersalem , caete rosque alios complectentem finem respicit.Cum Verd postrenadadiungitur, C v I v s prudentia vera existimatio est id ultimae differentiae in definitione locum obtinet,quae cum ipse etiam bona consultat1one reciproca estinon secus atq; in hominis definitione 1NΥΕ IGENT 1 ΑΕ dc stientiae capax J . omnis enim bona consiliatio talem habet finem, cuius prudentia vera existimatio est. Omne item quod in consultationem cadit,cuius prudentia vera existimatio est,id bona consultationis finis est .nam quia prudentia certa ac non errans ratio eorum est, quae appetuntur, atque in consultationem veniunt propterea fit,ut Omnia quae ei deliberanda proponuntur,lione
sita sint atque utilia:& modi etiam qu1bus fines ipsi propositi obtinentur, honesti ac boni sint, adfinesque accommodati: cum ab habitu honesto ac bono prudentiae administrentur . opus igitur est,ut bonae consultatiom hec quoque differentia addatur,quasi proprium quoddam substantiale, quod ipsam ab habitibus illis distinguat,qui habent quidem reliquas differentias, sed carent ta a qQ men prudent1a,quae verum de fine ipsiorum eXistimet ac iudicet.ac praeterea fortasse in principio
huius sentetiae 1TEM J posivit Aristoteles, quod est ετ id est etia,adhuc, & propterea, eo quod
bonae consultationis definitio aliquo adhuc indigeret additamento : quo scilicet ab ea quae abso lute bona consiliatio est,quae finem uniuersalem spectat, seiungeretur illisque tantum assignare tur,quae sigillatim hominibus in quaestionem ac deliberationem proponuntur, suntque ut1lia, Sctum modis honestis ac bonis,tum coueniente temporis mora coparantur. Atq; hic bona consul x tio Vniuersal1ς & particularis ita accipitur, ut de eo quod absolute & uniuersaliter in consulta tion Vm Venit,& de iis quae particulariter de sigillatim deliberatur,oratio intelligatur. Si qu1s vult autem,Vniuersale etiam ita sumere hic potest,ut de eo intelligat quod & uniuersaliter,& particu i riter Venire in consultationem possit:ed quod semper id de quo consultamus,particulare quod i dam est particulare ver 3 unumquodque ad uniuersale reducitur. ut hoc modo quoddam etia cΟ-sultabile sub id quod cosultabile absolute est,reducatur at enim huiusmodi uniuersale actu nunquam est neq; Consultatio de uniuersali haberi ullo pacto potest. nam de qui agunt,& consultant, si int particulares,& quae aguntur de consili tantur,particularia item &singula omnia sunt. Quocirca quod hic dc absolute finem & absolute seu uniuersialiter consultabile appcllamuS, non eo sensu V1cimus,Vt notionale,sed ut totum quoddam esse intelligamus, & item particularia consultabilia ea vocamuS,quae sicut partes ad totum referuntur ad uniuersale:siquidem cum prudentia
324쪽
tia appetuntumprudentiaque est quae essicit,ut consequi ea Optime valeamus.
I Ain vero perspicacia quoque est & hebetudo, UUlbUS nomines per si 1
caces atque hebetes dicimus. De JUe omnino Idem ciam scientia Vel op1nione haec est omnes enim essent perspicaces . neq; est Una aliqUa ex linc talis scientus:verbi caula ne ille m edici na: de saltibi ibus enim esset. neque
'' geometria: nam circa magnitudines versaretur: neque enim cie iis qUa: sem
per sunt, & motu carent, perspicacia est, neque de iis quae quomodo liber fiunt: sed de quibus dubitaret quispiam atque consultaret.
Quemadmodum in virtutibus activis posteaquam generales expositae fuerunt,tortitudo,t m 'perantia iustitia,de nonnullis aliis special1bus liberalitate,magnificentia, magnanimitate R- - . tum fuit:.ita hic prudentia cum virtus sit ' notionalis & generalis alias quasda de quio u Smic αἶι ηεννοκtur,sub se habet,bonam consultationem,solertiam,perspicaciam,clementiam, de quibus in prae Dcκ κω γε sentia docet Aristoteles,quarum alias iam tradid1t,ac definiuit,alias deinceps explicat. sicut igatur νικέ. cum de bona consultatione ageret primu eam a sesentia & opinione & bona coniectatione,UOΠ- nullisque aliis generibus esse d1uersam demonstrauit: deinde inuento eius gen re , vic IIre1 e Tin Sconstitutivis et couenientibus,eius propriam definitionem tradidit idem nunc de spica Iactacit nam esΙe ac reperiri perspicaciam,& oppositam ei hebetudinem, id est, graece συνεσιE G ασυ-ye-9,ex iis qui earu sant participes declarat, quos denominative ab ipsis his habicibus pel Ipicaces & hebetes appellare consuevimus. Persp1cax in1m & hebes qualicate quaciam a Scti sunt.
qui sane nisi perspicacia & hebetudo qualitates quaedam essent,ita appellari minime possent, , b illoc modo hos esse habitus ostendit quaerit deinceps quid sit perspicacia:ac prius quid non sit, ce-
clarat: ut posteaquam a tribus quibusdam gener1bus eam separarit , tum accomodatum ei Se nus, Dropriasoue differentias inueniat atque ita,sicut de bona cosuitatione fecit, pcriacte acque ab IO-30 lute quid sit,valeat definire. Inquit igitur neque omnino & uniuersaliter idem e11e cum C retia &opin1one perspicaciam: ed quod si esset,efissiceretur, ut omnes tam sciente S quam opinates persp1caces etiam essent id est,omnino & in uniuersum qui sciret vel Opinaretur,esset quoq; pcrsipicax.
neque unam aliquam ex sc1enti1s particularibus eam esse ostendit.scientias autem n1c et1am artes communi vocabulo appellat. quippe cum medicinam tanquam scientiam assumar. est enim quae dam scientiae definitio,qua artes quoque connumerari inter sciensaaS possunt quae Ita ait. scientIa est quae priorum, & posteriorum Ord1nem 1n se habet: unaquaeque enim a S de scient1a Ordinem quendam eoru quae tradit,ita seruat:Vt alia primo,al1a secundo loco,ac posteriore constituat, cum posteriora explieari recte no possim n1si prius quae praecedunt,fuer1nt declarata.eX HS Igitur quae . in artibus & sc1entiis sunt subiecta,neque sc1entia neque artem esse perspicaciam docet. nam ii ellet' medic1na de salubribus & morbosis & neutris pertractaret Gue corpora,11ue V1ctuSMue calcamenta ea fuerint,circa quae videlicet medicina ipsa versatur si item esset geometi Ia, V ΠώgDὶ adinibus ageret: circa quas geometriae negocium est quarum suae aliae semper sint,cc motu si Tent, id est 1immobiles in substantia atque immutabiles sunt cuiu1mod1 sunt coelest1a corpora . I t ap'eo uouue Aristoteles in libris de coelo demonstrat. ea enim l1cet quantum ad locu attinet,mOUCan- tur in substantia tamen eodem modo semper sese habent. adde quod in loco etiam ratione partiu duntaxat mouentur: quantum vero ad totum speciat,stant, ct locum non mutant. circa magnitudines enim tam planas quam solidas versatur geometria : planas quidem, Ut CircuiOS, trianguLOS, Quadrangulos,caeterasque huiusmodi figuras,quae quanuis sint magnitudine S, In superficie tamen sola considerantur,neque perfectionem eam habent,quae magnitudinMUS conuenit. tria en7m Omnia sunt,& ter omnino quodque tr1bus interuallis siue dimensionibus distat omn1no ac prorsius o di triensibile,& magnitudine perfectum est . quemadmodum Ipse quoque m libro de coelo osten- dit selidae enim figurae sunt sphaer cylindri,cubi, coni,pyram1deS,ilΠHlesque aliae magnitudines, uue quia tr1bus interuallis prςditae sunt,longitudme, latitudine, & profunditate solidae vocantur. ex quibus nonnullae sicut coeleste S,eodem modo, ut inquit,semper se habent, suntque substant1a immobiles.quaedam vero etiam fiunt,oriunturque quodam modo & intereunt: ut magn1tudines ouae in Renerationa & corruptioni obnoxiis substantiis existunt .de quaru neutris coiisderat perspicae sed de quibus dubitare,& consultare aliquis potest. Virtutum habitus operationum quae v iras et dirocedunt ac prodeunt, caulae fiant atquc accirco quatenus cauis,natura sunt priores ipsisI L V operationibus:
325쪽
operationibus:Quantum tamen ad nos attinet, Operatione S priores quam habitus propterea habentur,quia sensu percipiuntur operationes enim an rebUS iplis eXistunt, circa quas versantur: res
ipsis habitu eius nobis patefaciat. circa ea enim inquit,perspicacaam Versari,de quibus dubitaret quispiam,atque consultaret id est, circa ea quae in nostra suUt potestate : quae ex aequo etiam eueta mentiasseti possibilia dicuntur,quia non magis euenire , quam non euenire possunt. de his enim dubitamus de his ouaerere,& consultare consuevimus, Ut in subiecto perspicacia cum prudentia conueniat quippe cum prudentia quoque circa ea quae ita possum euenire,operationem 1ua exertaceat. neque enim de Decessariis quispiam pers OlcaX VIr consistaret, neque de iis quae euenire qui dem aliter atq; aliter possunt, sed non ex aequo,sed Vel pleria nque,vel raro. haec siquidem utraque siue consultet quispiam,sive non consultet,eodem modo nil Ilo minus sese habebunt: utputa, an dies sit cum sol est super terram:an post ver aestas succedet.an qui nascetur infans, quinque dig1tis praeditus nascetur,necne. haec enim Omnia & dium ae prouidentiae de naturae sunt, & n1hil eorum in nostra potestate est situm. de illis autem & quaerit dc consultat unusquisque, quae ex eius inquisitione dc consultatione dependent:itaque possunt euenire,Vt consultauerit. atque haec sunt circa Quae perspicacia versatur.
Ideo circa eadem quidem circa quae prudentia, versatur: idem tamen prudentia & perspicacia non est prudentia en Impraecepima est quid enim agendum aut non agendum sit, finis est ipsius: perspicacia vero iudicativa tantummodo. idem nanque est perspicacia & bona perspicacia:perspicaces siquidem ellam bene perspicaces stant.
Posteaquam subiecto persp1caciae attributo eam 3c quid esset ostendit,& ab aliis habitibus,qui
in huiusmodi rebus operationes suas non edunt, separarit: nunc a prudentia quoque distmguere eam vult quanuis enim circa eadem de prudentia dc perspicacia existant: distinctae tamen inter se sunt, quia diuerso modo utraeque eadem tractantrid quod de an scientiis dc artibus plerunque co- tingit.scient enim Jc artes nonnullae in ireniuntur,quar,licet circa idem subiectu versentur, di
ferunt tamen 1nter se non aliam ob rem,nisi quia al1ter atque aliter circa idem operantui scientie -oquidem,ut geometria,& astronomia quae circa magnitudines utraeque versantur sed illa motu carentes haec quatenus mouentur,considerat: ut item arithmetica 3c harmonica,quae licet de numeris vimque agant 1lla tamen per seipsis contemplatur: haec,quatenus se mutuo proportione qua dam respiciunt.Ex artibus vero huiusmodi sunt,plictoria de textoria coloribus enim utraq; utun
tur,sed 1lla ut pingat atque essingat imagines: haec ut laneis,aut sericis, aliisque sim 1libus vest1bus varietatem in1pergat circa lutum quoque fictoria de figulina opus suu exercent altera tamen ipsa rum,an1malium formas imitatur figulina vasa tantummodo ad usum hominum fingit. Prudentia igitur p ceptiuam ac mandatricem esse inquit,cum finem eum habeat,ut quid agendum, aut noagendum sit,praecipiat,ac mandet quid en1m agendUm,quid item non agendum sit, inuenit: tum
id quod agi debet,agere ab eo verὼ quod non debet,abstinere iubet .perspicacia autem iudicatrix o
adque praecipere deinde perspicaciam iudicare,Vbi perceperit,& consultationem esse bonam , Zerem ipsiat hoc est tam finem,quam modum quo exequutio ipsa fit. Quod vero ait 1 DEM nanq; est perspicacia 3d bona perspicaciaJ,id est, συνεας κω Gσυνεσἱα, ob differentaam consultationis dc bonae consultatioris cictum videtur. neque enim,inquit,sicut in illis cosultatio erat genus,quae bonam consuliationem & malam cosultationem, id est, Q βουλιαρ - κακοβουλίαρ complecte b tu ita hic quoque perspicaciam genus bonae perspicaciς 3c malae esse censendum est. nam cum perspicacia omnis bonus habitus si,qui quod consiliatu ac mandatum a prudentia est recte percipit ac iudicat, an bene consultatum ac mandatum a prudentia fuerit, ut perspicacia aliqua prδ' s ou aris particeps inueniatur, fieri nullo modo potest. Idem autem esse perspicaciam & bona perspicaciZm ex iis qui ea sunt p diti declarat . perspicaces enim,inquit,etia bene perspicace, sunt quippe cum esse omnino nequeat,ut qui perspicax est,male perspicax etiam sit.
Neque Vero habere neq; acquirere prudentiam perspicacia est sed sicut
perspicere dicitur distere, cum scientia quispia utitur: ita quoque cum Opi nione utitur ad ea iudicanda,de quibus prudentia est, alio dicente:& 1 Udi canda
326쪽
canda qu1dem recte: bene enim & recte idem est& inde nomen hoc venit perspicacia,qua bene perspicaces homines sunt,ex ea scilicet quc in discendo consistit. discere en 1m i penumerJ Derspicere dicimus.
Cum perspicaciam de prudentiam circa eadem versari dixerit:specie tamen inter se esse diues fas postea ostendit,eo Quod aliter atque aliter Utraeque circλ idem operentur: prudentia videlicet quaerat & inueniat,quod fieri debet, idque praecipiat ac mandet: perspicacia vero id recte factum esse iudicet unde etiam sequitur,ut temporis differentia distinguantur.illa enim ante actionem deio fine haec posteaquam acta omnia sunt,existit. Quoniam vero acquirere prudentiam , & habere prudentiam d1uersum est neutrum horum esse perspicaciam declarat.acquarere enim prudentiam dicimus,cum nondum in anima est,sed comparatur & efficituriouod enim fit,nondum est. si igitur mandata atque effecta prudentiae perspicacia subsequitur, quippe quae an recte ea se habeant iudicat qui fieri potest, ut perspicacia sit acquirere prudentiam ξ cum id prudentiae generatio sit,
ipsamque tempore antecedat. sed neque habere prudentiam perspicacia est: esset enim idem cum prucient1a at esse diuersum quid demonstratum est. Praeterea habere prudentiam simul cum prudentia est,ut neutrum neutro dici, aut prius aut posterius possit perspicacia vero cum Operationis
Se sinis prudentiae iudicium sit,posterior prudentia est . quod si habere prudentiam & perspicacia idem est,efficietur,ut simul cum prudentia perspicacia sit:atq; ita de simul cum prudentia, & po-1o sterior prudentia perspicacia erit at hoc fieri nullo modo potest.habere igitur prudentia, dc per
spicac1a idem non est. Accedit,quod omnis habitus causa est operationis, quae ex ipsi, procedit: quare etiam prudentia ita erit.at si perspicacia operatione prudentie sequitur,prior operatio prudentiae quam perspicacia est sed si operatio ex prudentia prouenit,longe prior quoque prudentia erit quam perspicacia. at habere prudentiam simul cum prudentia esie dictum iam ecti multd igitur prius est habere prudentiam,quam perspicacia.Atenim his obiicere quispia posset & dicere per icaciam esse habitum,quemadmodum prudentiam,de eaque ut habitu hic agi,cum 1nquiri
mus an habere prudentiam,vel acquirere prudentiam Idem cum ea sit: nunc vero a nobis perspicaciae operationem prudentiae operationi ac sini fuisse comparatam , cum debuissemus de habata loqui .hoc enim questioni addebatur Ec adiacebat ad hoc ita resp5dendum est:si perspicaciae Ope ratio prudentiae operatione & fine natura posterior es necesse quoq; esse, ut habitus perspicaciae quam habitus prudentiae,& quam habere vel acquirere prudentiam,posterior sit.qua enim re habituum aliquoria operationes natura sunt posteriores, eadem re habitus quoque ipsi posteriores sint necesse est .nam si habitus sint,vel simul cum ea re vel ea priores, Operationes Vero posterio-rcs aut Tani erunt,aut ne frustra esse videantur, alias quoque priores Operationes habebunt. quae utraque absurda sunt restat igitur,ut habitus ij quoru operationes operationibus & finibus quo rundam aliorum sunt posteriores,posteriores quoq; ipsi aliis sintuta ut habere quoque,aut acqui rere habitus illos priores natura prius sit. nam habere prudentiam diuersum esse a prudentia, pia Dum fiet,si singula consideremus,quae in nranifestissimo ex categoriis, id est prςdicamentis conti 4o nentur .id autem est substantiae praed1camerum, quae nobis ad cognitionem caeteris omnibuS magis sele offert,atq; exponit. sicut igitur in substantiis,aliud est aurum,& habere aurum : aliud Pal lium & habere Pall1um,al1ud equus, & habere equum & in caeteris omnibus 1imiliter ita in hab1tibus quoque,& quςcunque alia in subiectis substantiis essentiam suam sortita sunt,res sese habet diuersum enim quid est sc1entia dc habere scientiat aliud virtus & habere virtute numerus irem de habere numerum diuersum est illud enim rem absolute significat, quae subiecto indiget:hoc de rem ipsam notat,& eam in subiecto esse declarat:sicut in substatiis & possessio & possessor expri- nitur,id est aurum vel equum, vel indumentum, & qui ea possidet. Sed ad verba Aristotelis iam redeamus.Vbi haec dixit Aristoteles perspicaciae not1onem nobis clariorem reddit,scient1 a & di scaplina assumpta.quemadmodum enim,inquit,cum ille qui docet, Utitur 1cientia, discipulum eaq ab illo tradiitur persp1cere de intelligere dicimus id est graece συν ι χιοῦ perinde ac si perspicere seu percipere idem quod d1scere situla cum prudens de fine , & modo agendi qui ad finem dedus o ci mandauerit ac praeceperit si quis sit, qui propria opinionς recte atq; Vt debet,Vtatur,eum per spicere & 1ntelligere dicimus,& quae ab alio dictatur de imperatur recte iudicare. DA NE enim
Ed recte idem est 4. hoc adiunxit propterea quod perspicax & bene perspicax idem est:atque inde sumptum esse 1nquit perspicaciae nomen, ex eo scalicet qu6d discere in scientia perspicere & in telligere dicitur . hic nanque in prudentia & perspicacia esse quasi quidam magister de discipulus videtur cum prudens dicat S prae ipiat: perspicax Vel dum ille dicit, perspic1at & intelligat: vel nostea si acta de persecta sunt omnὶa,& benc Cosultata & Psecta esse recte iudicat. na siue ipse per spicax lit,qui ex madato agat,ex eo P perspicit quae mandata sunt de intelligit,perspicacia dicatur: V.j. siue
327쪽
siue alio agente ipse postea tum recte prudentem madasse, tum recte actionem esse factam perspiciat,& iudicet, nihilo minus perspicacia vocatur atque hinc quoque quo modo quam prudentia,& quam habere vel acquirere prudentia posterior perspicacia sit, cognosci potest. siquidem pru dens magistro perspicax discipulo perssimilis est: priora; est tam natura quam tempore sciens di scipulo,quatenus & ille sciens & h1c discipulus est. & acquirere scientia & habere scientia pr1oraquOQue ipsa a1sciplina sunt.Ac perspicaciae quidem nomen ex doctrina & disciplina sumptum,inhi. quoq; usurpari ex eo confirmat,quod discere perspicere & intelligere Caepenumero dicitur. De sententia. cap. XI.
IAm quae Vocatur sententia, qua bene sentientes, & habere sententiam ioquosdam dicimus,est aequi & boni viri iudicium rectum.
Sententia quoque Una CX US est quae circa eadem Versatur,circa quae de prudentia, id est, circa particularia.& ea quae esse aliter possunt, suntque in nostra potestate : quemadmodu etiam bona consultatio I perspicacia .propterea ubi de prudentia & recta ratione, bona item conssiliatione,& perspicacia docuit:nunc de sententia,& consensione seu clementia agit: & quae sit utraq; ipsa rum,definit.nam quia nonnullos tum habere sententiam, tum esse bene sentientes & ad consentiendum seu ignoscendum idoneos dicimus, cum de aliis agetibus tam rerum quam personarum habita ratione recte iudicarintndeo opus fuit, ut cum de virtutibus inquiramus, quid sit quoque unumquodque horum consideremus. Vnde Aristoteles cum de prudentia & recta ratione tradi Qd1sset,neque haec omittenda esse censuit: quippe quae propositae tractationi conueniant, ne manca ac deficiens praesens d1sputatio aliqua ex parte esse videretur . Inquit igitur, DI A Μ quae Vocatur sententia &c. Jac primum esse in nob1s quandam virtutem quae sententia appellatur,ex eo osten dit,quod sententiae nomine uti consuevimus,cum bene sentientem aliquem dicimus,& sententia habere aliqua de re .no enim nomen hoc sententiae temere,ita in ore hominum versaretur, nisi res etiam aliqua inueniretur,cui nomen id fuisset impositum . atque ita esse sententiam ex communi
ipsius nominis usurpatione declarat .Deinde quid sit etia sententia,definit, cum statim subiungit, eam aequi & boni viri rectum iudicium esse.iudicium enim genere tam sententia quam perspicacia est ideo qu1a iudicium iudicantis iudicium est, necesse fuit iudicantem quoque in definitione asthmi,qud quid differret sentetia a perspicacia cognosceremus .perspicax enim quatenus est per spicax,non ex aequitate sed ex perspicacia iudicat .perspicacia vero operationis & finis prudentiae animaduersio atque intellectio est,qua de id quod Actum est, esse laudabile: & modum quo acta res est bonum fuisse, atque accommodatum ad finem propositum percipit. Rectum autem iudi cium dixit,id est verum : quippe cum fieri possit, ut aequus & bonus vir circa rem aliquam erret, atque iccirco de ea non recte de vere sententiam proferat. CLUis autem sit aequus & bonus, de quae aequitas,fatis in superiore libro explicauit philosophus,ubi etiam de iustitia docuit. caeterum cum utraeque hae perspicacia sc1licet & sententia,operationum & finium prudentie iudicia sint, obscurum esse fortasse adhuc posset,quid inter se differant. nam licet Aristoteles in definitione senten tiae aequum & bonum v1rum assumpserit,nihil tamen amplaus addid1t sed subsequendo, quo modo sententia aequi & boni viri 1udicium sit,tantummodo declarat. Quocirca sciendum est, per- θ' spicaciae illud solum munus esse, ut de finem qui propositus fuerit,recte se habere, & modum bene & accommodate ad finem consequendum assumptum fuisse,& rectam demum fuisse prudentiae pisceptionem iudicet. aequitatem Vero non absolute omnes prudentiae operationes sequi, sedeas duntaxat in quibus an recte prorsus sese habeant, an aliqua ex parte deficiant, quaedam inesse . ambiguitas potest. quemadmodum exempli causa in imperatoris illius facto contingit, qui cu ingruisset hostia exercitus, c1uesque pro defendenda patria egressi quidem essent, fiducia tamen murorum,intra quos se recipere,atque ita consulere saluti suae se poste sperabant, impetum ipso rum non sustinerent sed refugerent: urbis moenia demolitus est: atque eo pacto effecit, ut spe ea deposita ciues sortiter resistere hostibus coacti sint: eisque superatis ac fusis & se de patria eo periculo liberarint. hac in re aequus & bonus vir si accusetur imperator, qudd urbis muros diruerit, recte eum fecisse iudicabit:eo quod alio modo auertere hostium impetum non potuerit, nisi dirutis moenibus ignauiae ac fugae occasionem suis abstulisset. in huiusmodi enim actionibus aequitatis habitus elucet quo consentienter id est clementer,& ad ignoscendu prompte ariCimur erga ea quae in Virtutum exequutionibus euasisse praeter voluntatem videntur.Perspicacia autem nihil tale habet,sed quN AE prudentia recta aguntur,ea tantummodo iudicat. Ac sententia quidem & cO- sensio seu Venia esse coniunctus ac copositus quida habitus videri posset cum dc ea quς prudentia egit,percipiat S intclligat: α iis qui necessitate quadam contingunt,defectibus consentiat atque ignoscat.
328쪽
ignoscat.Vnde etiam in pertractandis his habitibus prudentia Videlicet,bona consultatione per spicacia,& sententia coueniens atq; aptus ordo seruatus est prudentia enim agendis rebus pr est, laboresq; qui in ipsis si int,omnes subit,ac quasi in certamen descendi huic bona co1ultatio quasi adiutr1x accedit.perspicacia vers de sententia postea quasi spectatores quidam succedunt,quae tuta dicant ea quae fiunt,atq; aguntur:illa quidem absolute percipJendo atque intelligendo haee icitet lectis nonnihil addendo,atq; in melius transferendo ea quae ab obtrectatoribUs repraehenduntus
Cui rei 1d argumentu est, i Uod aequum & bori tam virum maXime esse ad consentiendum id est ignoscendum idoneum dicimus aequitatem vero .esse habere consensione δc veniam circa i singula. consensio autem sententalia est 1udicativa recta aequi & boni viri: at recta ea est, quae est veracis.
Sententia simplex: consensio,quantum ad vocem spectat,composita est. sententia siquidem,id est, γνύμη quam συγγνωμη, id est, cOsensio de venia Vox simplicior est. ad demonstrandum autesimplex compositum sumit,eo quod simplicibus coposita not1ora nobis sunt ac manifestiora licet natura contrario modo sese habeant nam sententiam esse aequi & boni viri iudiciu , ex communi opinione perspicuum est dicimus enim aequum de bonum virum ad consentiendum,id est,ignoscendum idoneum esse:& aequitatem habitu in animo hominis nihil aliud esse,quam habere consensionem Se veniam circa singula quae agunturiquae aguntur inquam ab aliis prudentibus homi nibus,& ab aequis & bonis iud1cantur,veniamq; consequuntur,si in aliquo hominibus non aequis zo repraehendendi ansam exhibere posse videantur Nonnulla tamen exeplaria non circa singula,sed circa aliquaJ habent: videturq haec esse huic loco conuenientior lectio propterea quod non de Omnibus eteouus & bonus vir iudicat,neq; in Omnibus aequitate utitur,sed in aliquibus atque illis tantum,quae honestati de rect1tudini aliquid immistum habent, quod culpam prae se ferat. necessario autem - ignoscendi habitus definitionem subiungit: sententiam eam esse inquiens aequi de boni viri iudicatrice rectam .aequus enim de bonus vir,qura in uniuersum leges positae sunt, ut te gislator particularia omnia persequi minime potuerit, quae dc in iis qui agunt, de in rebus quae a guntur,contingere Consueuerunt: in nonnullas res saepenumero incidit, in quibus non id oportet exequi,quod uniuersial 1ter lex praescribit, sed minus aliquid faciendum, quam a legislatore fuerit pronunciatu id quod sententiae dc consiensionis seu clementiae propriu est. recte en1m iudicans de 30 huiusmodi rebus aequus & bonus vir,ius imminuit, quod legislator in uniuersiam instituerat: atq; ob id habere sententiam, & ' ignoscere peccantibus dicitur.Vt,si lege iubente, eum qui propriupatrem verberarit,morte esse mulctandum: noctu quispia patri suo occurrerit domu ingredi Vota lenti, eumq; furg esse opinatus verberarit:de hoc enim legislator cum de parric1da definiret, nihil adiunxit minuet igitur hac in re ius aequus dc bonus vir : neq; permittet hunc qui patrem veroe ribus affecit,a lege pretescripta poena subire,eo quod imprudes ex ignoratione peccauerit. Sciendutamen est ' ven1a de iis tantum dici solere,quae ex aequitate efficiuntur sententia verd de de iis, &de aliis etia multismam de pro voluntate aut coscientia sumitur:vi cu de seruo aliquo qui absurdi
quippiam agat,requir1mus,an ex sententia domini id agat,necne sententiam item Vocam Us con
sultorum de aliqua re opinionem unde exigere solemus,ut unusquisque de iis quae in dubium ve-6O niunt,sententia sua in medium proferatnd est,quod unicuiq; videtur, de placet esse faciendum .de multis aliis quoq; sententiae nomen usurpatur 'd est graece γνωμη. sed cum additur συμ)praepositio,& συγγνά μου dicitur,seu latine consensio,qui ignosced1 habitus est de solis iIS,que ex aequ1tate aguntur,sumi consueuit:quasi a Mus de bonus vir cum eo qui iudicatur,conueniat ac conde- .cendat simulq; cum eo sentiat Sc cognoscat id quod factu ab eo est, non esse secundu legi satori interdictionem,nec crimen videri atque iccirco vel prorsus remittendum ipsi esse , vel mediocri aliqua poena castigandum . nam hac dicendi forma de sigDificatione copatibilitas quoque,& contacessio dici consueuit,eo quod cum eo qui peccauit quas a patiatUr aliquR eX p rte iudex, atq; aE1
ciatur,cum eoa; cedat de abeat dum vel e1 miseretur,Vel leuem ac medIOCrem poenam infert.
Sunt aute omnes habitus co sentanee ad idem tendentesmam & sententaliam N perspicacia,& prudentiam, & intellectum ad eosdem referetes ditacimus: dum & sententiam Jc intellectu iam habere,& prudentes,& perspi
caces appellamus. Omnes enim facultates hae viti morti sunt & particularau.
Cum de prudentia de perspicacia, de sententia item & consensione quid inter se differanr, iam ereplicarit quid commune ipsis sit, nunc Ostendit: inquitque subiecto easdem esse has omnes in quo considerantur,utpote quα de eodem predicentur. cum enim inquit A D idem tendentesJ
329쪽
exprimere commune subiectum videtur sententiam nanq; Sc prudentiam, & perspicaciam & intellectum ad eosdem homines referre cosuevimus .. intellectum autem hic activum dicit nam qui circa singula & particularia versatur,activus intellectus est, qui Zc ratiocinatio Vocatur, eo quod ratiocinando 1angula quae aguntur,metitur. Cum igitur res ipsas disponit qui1piam,atq; ad finem recte dirigit,prudens cum recte dispositas,directasque,atque ad finem ad quem Oportebat perductas fuisse eas iudicat,perspicax ac bene perspicax id est, G irετος Vocatur.bene sentienS Vero,id est γνωμίουν appellatur,cum personis,rebus,causis,& modis accomodata iudicia exercet. pro Pterea enim eundem & prudentiam habere,id est,intellectum activum,& perspicaciam, S sente tiam dicimus eo quod per ipsa haec circa agendas res Operamur. Adiunxit aute particulam si AM Jdum inquit, intellectum iam habere 4 propterea quod videlicet post multam rerum experientia loactivus intelle intus acquiritur:& intellectu iam habere ille dicitur,qui ub1 multa dc vidit & passus est,tonoo post tempore eum sibi coparauit. Causam praeterea cur facultates hae ad eundem refe- fantur, subdit quia scilicet Vltimorum sunt,& particularium,ultima dc particularia diuersis voca bulis eadem appellans,circa quae prudens & qui intellectu activo est praeditus,versetur Facultates vero seu potestates has easdem Vocat,quas paulo prius habitus nominarat, potestate in secun do significato accepta,quae ratione Operationis quae ab ipsa deprom1tur,ita nuncupatur.
Atque in eo quidem quod ad iudicandum idoneus quispiam est, de ii qquae egit prudens, perspicax & bene sentiens, ' seu consentiens erit: nam aequa communia bonis omni blas sunt,in eo quod ad alium spectant.
De differentia qua perspicacia dc sententia a prudentia distat, rursus meminir,quae in tempore consistit siciunt enim Vtriq; eadem,& circa eadem Vtriq; Versantur: ea aute sunt quae in nostra sita sunt potestate,in actionernu; cadunt.& sunt particularia de quibuS scilicet cosultamus, ac tractatamus .sed prudens prius Circa haec negociatur, horum q; couenienti modo finem assequitur aequus vero & bonus eade postea iudicat: dum & perspicacia usus ea percipit atq; intelligit,& bene sen tiendo vel in ignoscendo prout occasio postulat, corrigit . aequitas enim & ea quae ab aequitate tu dicantur omn1bus bonis Quae a priadente perficiuntur,sunt comunia.ad alaum enim aequi de boni viri operatio respicitaquippe cum ea quae alter ex prudentia exequitur: aequus & bonus sententia
aequo nus ubi alter egerit, sententia & consensione adhibita iudicet. Neque vero mirum esse debet, si sententia de consensio seu Venia pro eodem sumunturiverba enim utraque, licet alterum sit simplex,alterum compositum idem significant.id quod superius quoque in perspicacia de bona per spicacia, d est, τυνέο ι dc θου συνεσία Aristoteles ostendit
Agendae autem res ex iis sunt qUς particularia dc ultima omnium sunt. nam & prudentem oportet ea cognoscere: & perspicacia & sententia circa
Ea, inquit,sunt agenda,quae sunt Omniu Vltima de particularia . nam de uniuersalibus consultat nemomeq; ea sibi agenda proponit quispia: sed de iis consultamus,quq in nostram potestatem veniunt in iisq; actrones nostras eXercemUS,quae euenire ex aequo alater atque aliter possunt, & par ticularia sunt atq; eiusmodi,Vt futuru tempus spectent.quis enim aut de uniuersalibus, aut de necessariis,aut praeteritis,aut plerunq; , aut raro contingentibus deliberandum sibi esse censeret ξ ut puta de statis anni temporibus: de infante procreado, quinque&gitusne an sex digitoru in lucenpproditurus sit necessaria enim de quae plerunq; eueniunt,diuinae prou1dentiae opera sunt, vel naturae,qua prouidentia ipsa generationi praefecit.quae aute raro cotingunt, a fortuna 3c casu fortasse efficiuntur quora nihil in electionem nostram,aut potestatem Venire potest . at quae praeterierunt iam transacta cum sint,non amplius sunt.quis vero adeo insanit,Vt de ii S quae non sunt,frustra velit costultareξde iis item quq sun tanquam de futuris consultare, vanum,& a prudente alienum est: nisi quis fortasse quo modo ea quae posteaquam facta sunt remanent, in posterum durare possint. consiliu ineat nam id quoq; nihil aliud est, quam de futuris consiliare . prudens igitur propterea ipsa haec cognoscit,quia experientia multaru rerum callet,oculumq; dc intellectu circa particularia acquisiuὶt, quo dispicere futura etia potest. circa eade quoq; perspicacia dc sententia Versantur, iudaciaq; sua eXer Cnt,eo quod utraq: harum quo ue ex particularium experientia comparatur.
At haec ultima sunt intellectus quoq; ultimoria est in V tranque partzm.
Necesse est,Vt qui Cognoscere quippiam vult quod principia habet, is principia prius illius rei perci piat:ed quod fieri alio modo non potest,ut in cognitione propositae rei veniat,nisi principia
330쪽
eius prius didicericiquemadmodum ipse quoq; Aristoteles an initio disputationis de naturalibus,, princ1piis asierit, in hunc modum inquiens . moniZ in omnibus artibus quarum sunt principia,
di, vel cauta vel elementa, cognoscere & scire ex cognitione hortam cotingit tunc enim cognoscere γ unumquodi existimamus,cum & causaSprimas,&Prancipi Prim Vsq; ad elementa cocnoueri
didi mus:in scietia Quoq; de natura pr1mum definire principia ipse conandum est. Cum igitur diissees intellectus sit, alter qui circa una uersalia, alter qui circa Particularia Versatur:atq; ille quidem quo scientiς acquiruntur,cotemplativus appelletur hic qui Particularia atque agenda percipit, activii, sint principia agedarum rerum, quoru cognitio ad res ipsas dc intelligendas Ec exequedas nobis max1me conserunt: de hiS nunc agere Proponit, quae facultas sit quae ea percipiat, quoue modo I Q perceptio ipsoru efficiatui,Ostendens At haec ultima sunt,inquit,id est,ageda ip1a,aut activi intel lectus principia:vltima vocans singularia & particularia. nam ab uniuersalibus exorsi atque inde progressi ad particularia deuenimus,nec prodire ulterius valemus non enim essent ultima,si postea rursus alia reperiretur. Ait praeterea intellectu ultimorum quoq; esse in utraque partem,Vltima hic c5templativa,& activa principia appellans. nam cum ea quς natura priora sunt,nobis sint cognitu posteriora:quae contra nobis priora,natura sint posteriora: fit ut cum ab iis quae nobis sunt
priora,incipimus,ad ea deueniamus quae natura sunt antiquiora ea aute scientiaria,& demonstra tronum principia sunt demonstratione nullam admittentia cum vero a natura prioribus exordio sumpto progredimur,ea nobiS Vltima Occurrant,quae nobis fiunt priora quae act1onum, tractationumq; agendarum rerum principia sunt:Vt & principia, de ultima utrinq; sint:& eadem alio atq; alio modo sumpta tam principia si ultima vocetur: quatenus scilicet vel ad nos respicimus, vel ad natura. Utrortique igitur vltimorum intellectus est:id est,eoru quae de natura & nobis ultima sunt.
Primorum enim & vltimorum terminoriam intellectus est,non ratio.
Primos de ultimos terminos eos vocat,qui natura non nobis huiusmodi sunt: eo quod prima& vltima proprie ea dici debeant, quae natura sunt, licet quantum ad cognitionem nostram spectat quae ab iis quae sensibus expo11ta sunt, exordari cosieuit,alio modo se1e habuerint Inquit igitur virorumq; extremoru antellectum esse perceptiuum,no rationem : intellectum appellans vim in anima nostra que absque medio cognoscit rationem vero,quae medio utitur,& ratiocinatione: quae st cogitativa animae nostrς pars est.intellectum autem,licet unus de idem substantia sit, altem - ου διανοια. tamen,atque alterum eX Operatione facit.intellectus enim noster cum vel seipsum,vel ea quae c1rca se Ze supra se sunt,contemplatur,contemplativus diciturinum sibi annexa de inferiora conficie rat,disponit,atq; agat activus nuncupatur.atque illo quidem modo scientias costituit: hoc agen das res tractatiillo verum inueni Choc bonum exequ1tur. ita enim subiungit.
Ille quidem qui m demonstrationibus versatur immobilium termino rham, Jc primoriam: alter qui in activis conssistit vltimi,& eius quod euenire aliter atque aliter potest,& alterius propositionis.
Immobiles rermini scientiarii principia sunt. quippe qui immutabilitatem stabilitatemque ac
firmitatem ex sese habeant cum eius qui actu est ' intellectus,resonantiae quaedam atque eXtrem enotae sint,in anima nostra insitae,quatenus etia ipsa intellectualis dicitur rationalis enim est, ed Φ μ α rationem habet propria qua utitur,quaq; cogitat,& ratiocinatur intellectualis vero non ex se, sed ex participatione veri intellectus,ex quo terminos,id est,principia scientiaru habet quos cit absq; medio ullo cognoscat per eos postea intellectum imitata simplici ac medio carente conceptione intelligibiles res apprehenait,ex ipsisq; profecta scientiricas cognitiones absoluit .atque hic con- εtemplativus intellectus est,qu1 prImos terminos percipit,ex eisq; constituit demostrationes. alterest intellectus, ut inquit, qui in aci1uis habitibus consistit ac consideratur : qui eius quod proptie Vltimum est,esseque aliter atque aliter potest perceptiuus est. actiones enim,sicUt dictu est,& con sultationes circa ea versantur,quae in nostra potestate sunt sita.eius Odi autem sunt, quae euenire alio atque alio modo possunt,circa quae prudentiae,perspicaciae,& sententiae negocium est . Alte . ram Vero propositione Vocat particularem,quae singulis rebus proxima est , a quibus longe abest uniuersalis. hac enim activus vir, utpote rebus de quibuS agit, Viciniore atque accommodatiore utitur.vnde etiam Oratores qui ciuiles atque activi sunt,fatis sibi esse putant ad rationes colligendas si solam hanc particularem propositionem adhibuerint. cum enim dicunt.hic noctu vagatur, fur igitur est sola propositione particulari & minore constantem rationem proferunt
Hae enim eius cuius causa aliquid est, principia sunt: quippe quod exs1ngularibus uniuersalia existant.
Hoc de particularibus propositionibus inquit, quasi opus sit eas primum cognoscere, ac perv.iij. ipsas