장음표시 사용
341쪽
potuerunt nondum oculum in anima adepti sunt,licet natura idonei sint ad eum acquirendu nondumque antellectus ipsius actum,atque operationem sunt cosequuti,qui recte pertractand1s singulis praeest.bestiae vero quae ratione pr&sas carent,ne aptitudinem quidem Vllam habent,qua appetitionibus suis recte uti possint.quo fit, ut virtutes he naturales tam in pueris si bestiis intellectu Scmentae destitutae noxiae ac danano se appareant,cu non habeant quod eaS disponat,ac moderetur.
C aeterum tantum in 1 ci vicientum quod quemadmodu in corpore valido quod sane visu mouetur,coimgit,ut vehementer erret,propterea qUOalsu)ώo Visu caret:ita quoqtie hic euenit si antellectum acceperit, in agedo differt: at oue habitus licet similis sit proprie tamen virtus tunc erit. δ
Quoniam virtut tam habitus sensibus obscuri sunt atque ignoti, nisi ex operationibus extrinsecus manifestentur sensibili exemplo rem hac planam facit. corpus validum, magnisque viribus preditum assumit,quod magna Ouaedam pro ratione Viriu efficere possit.id si vim destitutum sit, dum mouetur vel ementer errat cum motus Uehemens ex Validis Viribus efficiatur,visus vero priuatio imped1at,quo minus Opportune ferri queat. quemadmodum siquis magno virium robore usus patri,aut alicui alteri quem cariissimum habeat,ictum infligata ex eoque quod visu caret,ignotaret quis sit c uena verberet: aduersusque eum,quasi inimicum quem ulcisci vel1r, ita afficiatur. vehementibus enim viribus feriens non leue malum inferet: sed vel verberatum interficiet,vel inu tilem reddet. sicut igitur in hoc,ita in natural 1bus virtutibus euenit:quippe quod naturalis aptitu 1 odo viribus corporis comparetur. nam si oculus animae affuerit,ea Optime operabitur, magnumque ac praeclarum quippiam exequetur cum naturae dexteritate ministram,ducem vero habeat oculu, quem ex multo rerum usu,multaque vitae experientia sibi comparauit. si vero oculus is non acisit, naturalis anpetitio quasi in caecitate & obscuritate constituta multa cum vehementia incitata magnum quoddam malum perpetrabit.sed ipse adducto exemplo validi corporis quod cum sine visu mouetur,magnos erroreS committit deberetque stibiungere id cui simile est, quae est naturalis aptitudo,quae etiam ipsa sine oculo animae,id est prudentia incitaturmihil hu1usmodi infert, 1ed contrarium.inquit enim ita quoque hac euenit,si intellectum acceper1t & acquisiverit,in agendo differt ,diuersam esse actionem asserens quae cum 1ntellectu sit,ab ea uuam sine intellectu sola naturali aptitudine usus quispiam producit.1d autem fecit Aristoteles ut solitae consuleret breuitati. Habitum vero hic dicit qui ex more & consuetudine comparatur, non qui inest natura . qui non idem cum naturali,sed similis tantum ei est diuersa enim genera utrorunque sunt,quippe cum alter naturalis sit,alter moralis. Non igitur ob simalitudinem naturalem aptitudinem esse proprie virtutem dicemus:sed tunc erit proprie virtus,cum in habitum euaserit id est cum ex assuetudine Eo exercitat1one firmitatem ac stab1latatem fuerit consequutus, ut recte & secundum rationem
Quare quemadmoclum in opinatiua parte duae species sunt, calliditas,& prudentia: ita in morali duae quoque sunt: quartam altera Vltius natura lis,altera proprie virtus est,atque harum ea quae proprie Virtus est,non sine ψo prudentia existit.
Haec conclusio antedictorum est. superius enim prudentiam & virtutem alteram altera indigere mutuo ostendit propterea quod sicut prudentia ad calliditatem ita proprie virtus ad naturalem sese habet. calliditas siquidem quasi materia est,quae a natura excolenda atque in propriam re, xiocinatiuae partis virtutem formanda prudentiae suppeditatur.naturalis item Virtus morali virtuti simili modo subiicitur. est enim naturalis quaeda aptitudo quae ab ea quae proprie Virtus est,fOr- -m quasi materia suscipit dum in conuenientem rectitudinem appetitiones redactae bsequentes rationi efficiuntur, quae eas ad bonum atque honestum scopum incitat,atque inducit. Colligit igitur VR quae superius dixit quas ita inquiens: demonstratum igitur est, de 1n opinandi facultate dua estis species calliditatem & prudentiam .calliditatem quidem quasi naturalem Virtutem, quM de teritRS quaeda est & facultas inuenietidi ea quae ad propositum finem conducunt prudentia ratiocinar Cis PRItis propriam virtutem, quae bonum finem propositum habens a Virtute scilicet morali suppςditatum,ad eum proprias operationes intendit ac dirigit. Dictum iam est morali S animae partis duaS simili modo e e species,virtutem naturale,& propriam:Virtutemque propriam duabus de causis prudentia indigere primu quia sine intelloetu virtus naturalis Virtu S tantusnmodo est ubi vero accessit intellectus qui ea dirigat,moralem que efficiat,adeo proficit,Vt in propri virtutem euadat: deindς quod sine prudentia quae ad bonum finem deducentia in uenat, consequi' appetitas
342쪽
appetitas res virtus non potest. Opinatiuam Vero partem ratiocinandi facultate appellat, eo quod cu ab ultimis animae facultatibus ancipimus, prima inter rationales opinatiua nobis occurrit, quae uniuersalia cognoscit:cum sensus sola particularia & iiDgularia percipiant.Moralem autem vocat appetiimam,rarionisque expertem,propterea quod morς ,qHod si os graece dicitur, proprietates significet,quae vitas,& naturas ratione carentes Consequi solent, Op1mo praeterea a sensibus, seu suumque o perationibus,vel ab iis quae conclusa a cogitatione fuerint, occasione simpla,in se V niuersale constituit rationalemque in suam Operationem exercet. Vnde quia opinandi facultas clatis otiae circa part1cularia Operantur, id est cum sensibus , irrationalibusque appetition1bus quasi affinitatem quandam habet:& circa eadem Versatur quoque ratiocinandi vis,quae rationalis faculio ras cum sit,circa particularia tamen operaturimerito effectum est, ut ratiocinand1 facultatem opinatiuam nominarit. E1se autem inqui1itione dignum Videtur,utrum moralemvirtutem & prudentiam aequales statuere debeamus,eo quod altera alterius Ope indigeat, an altera alteri anteponenda sitnum si id faciendum,utra praestantior existimanda : 1llane omnino quae per se rationalis est: quippe quae moribus & irrationalibus facultatibus modum de ordinem afferens,in habitum eas honesti ac perfectionem inducit .haec enim est,quae incitationes appetitionum moderatur, operationesque earum componit,subiicitque rationi atque eius participatione efficit, ut v1rtutes exi stant,atque orianturrilicet nondum prudentia Vocetur:atque ita postea scopis ac fin1bus bonis ac ceptis,ad quos actiones suas intendat activus intellectas euadit,propterea quod agedis rebus,quae sunt particulares,pertractandis incumbitrac dum contemplatur,tempore antecedit: dum agit,eo dem cum moralibus atque activis virtutibus tempore existit. eo quod activus homo bonus esse non potest,nisi & fines bonos propositos habeat, quos morales virtutes osteriit:& ratio, id quod prudentiae est,ea quae ad consequutionem conducunt,inuenerit.Si igitur usum utrarunque 1nter se & prudentiae ad moralem virtutem,& moralis ad prudentiam inspiciamus, diuersitatem ip1aruplane cognoscemus atque utra viri praestet,aa rationem spectantes recte iudicabimus. Nam prudentia morali virtute indiget,ut fines bonos atque honestos habeat, qui ex morum moderatione de probitate proponuntur:Virtus Vero moralis prudentiam requirit,ut ea propriis operation1bus bonorum fimum consequutionem exequaturivi si ea non adsit,atque operetur, vani omnes fines moralium virtutum futuri sint. Quomodo igitur inulto praestant1or moralibus virtutibus prudelia non est ex1stimanda : cum de tanquam ratio recta dispositionem & modum actionibus impo-3o nat,& ut apsae tum bonos fines habeant,tum eos assequi possint in causa sit.
Vnde etiam omnes virtutes prudentias este inquiui: & Socrates partim recte quaerebat,partim errabat. quod enim prudentias esse omnes Virtutes opinabatur,errabat: recte dicebat, 2, non sine prudentia esse eas afferebat.
Hoc quoque stabiungit,ut prudentiam moralibus virtutibus necessariam esse confirmet. hinc est enim,inquit,quod nonnull1 ex antiqu1s sapietibus prudelias esse omnes virtutes Cpinati sunt: Propterea quod eam ubiq; praesidere ac praeesse omnibus actionanus videbant, suisqUe operationibu S moralium Virtutum operationes obtegere,atque occultare.& Socratem in medium adducit Qui apud Platonem in republica,omnes virtutes esse prudelias dicit quem partim laudat, partim reprehendit. nam quod virtutes omnes prudentias vocabat,in eo reprchendit: quod non sine prudentia eas esse dicebat,in eo sententiam eius laudat ac probat. Quaerere autem recte eum in quit,& non recte asseuerare,ed quod non absolute quicquam affirmare consueuerat, sed in colloquio disputare , ac quaerere. Quanquam non male,ut opinor, neque absurde Virtute S Socrates tu iacientias,tum ptudentias appellabat. nam cum secundum rectam rationem Omnes Vartute S Ope--,ricirentur,rectaque ratio sit,quae in omnibus actionibus ipsis praesit,ac dominetur: efficiatque ut a Ductuosa animae pars ipsi obediens ac parens cum virtute vitam traducat: non immerito virtutes Omnes Prudentiae de scientiae a praestantiore atque excellentiore animae parte sumpto nomine nucupari possent. quippe cum idem quoque in hominis appellatione contingat,qui cum rationalesso & carentes ratione facultates in se habeat,non rationalis Ec irrationaliS vocatur,sed uno tantia rationis nomine insignitur:propterea quod ratio est quae dominatur, reliquasque omnes sibi obtemperantes reddit: ut conuenientius ab ea parte quae in ipso praeest,principiatumque obtinet, rationalis appelletur.adde quod alio modo ciuilis hominis,alio ciuis virtus sese habet.illa siquide climscientia est,qua ciuilis quid sit unaquaeq; Virtus,cognoscit,in qua parte animae consistat, quem finem habeat,quo pacto comparari queat,atque alia huiusmodi ut & ipse & qui sub ipso sunt,reliqui ciues cu virtute degant. ciuis aute Virtus tantu est si prudentioribus & sapientioribus obtepe ret, legibusque de recte imperantibus audiens sit. Unde quia praestatiores, perfectioresque virtutes v sunt
343쪽
sunt quae cum idonea scientia absoluunturmon ab re videntur a Socrate de scientiae Sc prudentiae omnes fuisse appellatae.
Signum autem illud est,quod nunc Omnes cum definiunt virtutem ubi habitum eam esse d1xerunt & ad quae est, adiungunt secundum rectam rationem. recta autem ratio est,quq secundum prudentiam existit.
Hoc item ad idem probandum ponit,necessarid scal1cet prudentiam & moralem virtutem in ter se esse coniunctas. cuius re1 ind1cium ab omnibus qui definiunt Virtutei sumat. omnes enim eam esse habitum secundum rectam rationem definiunt. recta autem ratio secundum prudentiam est. virtus enim circa actiones & affectus versiatur.quippe cum haec sint ea,ad quae est id est ad quae t 6 omnis operatio intenditur,quae ex habitu virtutis procedit. cum igitur dicunt virtutem habitum esse qui circa haec versatur,nec nomine habitus,nec subiecto circa quod versatur,conteti sunt: sed addunt etiam quasi proprium quoddam ipsius virtutis secundum rectam rationem. eo oudd no sit virtus absolute habitus qui circa actiones & affectu, Versetur:sed rectam rationem adesse quoque necesse sit,ut virtus existat.quo mam ver3 recta ratio secundum prudentiam est nisi prudentia ad sit, virtus esse nullo modo poterit. atque hqc communis quaedam opimo ac notio apud omnes est, qui virtutem definiunt.
V1 dentur igitur vaticinari quodam modo omnes talem esse habitu virtutem qui secundum prudentiam eXlstit. io
Quasi eos qui virtutem definiebant in aliis non approbet,nisi quod rectam rationem in definitione assumendam censuerunt:vaticinant1bus eos similes esse inquit. sicut enim diuinatio quae comecturalis quaedam ars est,de futuris coniiciendo pronunciat: Ita hi quoque W1rtute moralem sine prudentia non esse,videntur coniectasse .Propterea etiam habitum qui secundum prudeliam in actionibus de affectibus Operatur,esse Virtutem Omnes communiter denunciarunt.
Paululum tamen transeundum es L. Virtus enim non tam secundum re
cham rationem, quam cum recta ratione habitus est: at recta de huiusmodi ratio est prudentia.
Paulum orationem immutat,qua in definienda virtute antiquiores usi fuerant:vt cum his con 3 oueniat,quae de morali virtute de prudentia ipse hic tradidit .Paululum en1m,inquit, transeundum est,id est vel addendum,vel immutandum in hac definitione verbum aliquod est utrumque enim appellari transitio potest,siue cum e pauciore numero in maiorem siue cum e verbo in verbii traductio fit. nam non solum debemus rectam rationem actionis vel affectionis quae secundum virtatem existit,tanquam modum de mensuram statuere,ut secundum ipsam fieri ex virtute omnia di camus Quippe cum fieri poss1t,Vt mensura a re mensurata separari queat. at si prudentia separetur, neque agere,neque affici ex virtute amplius l1cebit. quocirca adesse semper rectam rationem necesse est,cum eaque sunt omn1a tractandaui dc actiones & affectiones existere ex vi1 tute volumus: ut hoc modo virtus habitus esse cum recta ratione definienda sit. recta autem ratio quae de actionibus affectibusque prescribit, nihil aliud est quam ipsa prudentia.Necesse autem Omnino e1ie ut qoactiones de affectiones omnes quς ex virtute existunt,cum recta ratIone Ac Prudelia sint,inde perspicuum est quod cum affectus irae & cupiditatas motus,atque incitationes sint ad appetendas res: actiones verti sint operationes 3c effectiones ad consequenda ea quae appetuntur: neque affectus recte de opportune 1ncitari poterunt, nisi praesidentem habeant rationem,quς ipsis modum unicuique conuenientem praescribat: neque operationes accommodate ad finem propositum absol- Uentur,nisi rat1o ex sese apta atque opportuna suppeditarit.
Ac Socrates quidem rationes virtutes esse existimabat: scietias enim ea ecte omnes dicebat: nos cum ratione esse arbitram Ur.
Qua: differentia inter ipsum de Socratem sit in disputatione de virtutibus,hJc subiungitine dicerς quispi m possit frustra reprςhensum fuisse Socratem,cum utrique,tam ipse scilicet Aristote
Ies, qu m SOCrates rationem in virtutis definitione assumant. Socrates igitur,inquit,quia Virtu Sscientias esse opinabatur,eas esse rationes ipsas asserebat: propterea quod scietiar nihil aliud sunt, quam sciendat um rerum perceptiuae rationes. nos verὼ no rationes, sed cum ratione esse Virtutes asseueramus. esse autem aliquid,& esse cum aliquo diuersum quid proculdubio est
Ex his igitur quae dicta sunt constat neque propr1e bonta esse sine prudentia,neque prudentem sine morali virtute quempiam postς
344쪽
uin etiam ratio illa hinc solui postes, qua sep x S . Ates dissereret alrquis: eo qubd idem ad omnes aptissimus minime sit, qiccirco alias Iam,alias nondum acquisiverit hoc si1qUId C m natiara htutibus licet: in iis vero quibus absolute bonuς vocatur quispiam,non i cet
Perspicuum autem est & prudentia esse opus etiam si non' ' Propterea quod partis animse V1rtus est: & sine prudentia N
ct dem nam non posse eo quod haec linemrilla quae ad fin Len
et sapientiae: neque melioris quam ipse parsiSest
345쪽
asseret .quippe cum dictum quoque esset prius facultates qua praeciperent finesque haberent per fectiores,esie principaliores,ac praestantiores .Huic igitur quaestioni solutionem hic subiungit noesse prudentiam praestantiorem sapietia asserens ad CuzuS enunciatIonis comprobationem sumit, quod mel 1or1s quam ipsa partis non est perinde ac si ita diceret: prudentia sapientia non est praestantior propterea quod neque melioras parti Vὶrtu S est,quam sapJentia: siquidem sapientia contatemplatiuς partis habitus,ac virtus est actiuς prudentia:at contemplativus intellectus activo prς- stantior contemplatio item actione est excellenti OTest entro eius qui in nobis propr1e est intelle ctus qui per se ab aliis annexis sibi faciat ratibus separatus operatur. actio Vero est activi, qui ratio
ne carentibus facultatibus ad agendum necessario utitur.
' χαλ-ποι nux Ira est ars faciendi
Quemadmodum neque sanitati medicina neque enim ipsa utitur, sed 'Rut fiat prouidet quocirca illius causa praecipit,non autem illi.
EVemplum adducit medicinae & finitatis: quo Ostendat non absolute habitum qui de aliquo statuit ac iubet, eo de quo statuit ac iubet,esse praestantiorem: sed eum habere principatum qui cualicui praecipiat,eo quoque ad consequutionem alteriuS Vtitur . cuiUsmodi est equestris ars st quae frenaria,& ciuilis quae reliquis omnibus de artibus & stientris utitur, quae in ciuitatibus adhiberi consueuerunt. Medicina enim sanitati non praecipit,neque ea utitur:sed de ipsa iubet,utque ea coparetur, procurat neq; illi,sed illius causa praecipit ob ipsam enim est,ut de ipsa praecipiat, ipsam que in corporibus efficiat.ssi igitur id quod alterius gravia est eo cuius est gratia inferius est ruta Qdentia quoque inferior ac posterior quam sapientia eritaquippQ quae ob eam praecipiat,idque stu
deat, ut in animo nostro ea comparetur.
Sim 1le prseterea 1llud est, siquis ciuilem, propterea i de omnibus praeiacipit,quae in ciuitate sunt: diis praeesse ac dominari etiam diceret.
Alterum exemplum ad eandem rem affert,ciuilis scilicet scientiae,& deorum. Civilis enim scita entia licet de diis iubeat,ac praecipiat,di s tamen non iubet .de templis quide,de hymnis, de sacrificiis,de ceremonii S,caeterisque aliis quae ad deos spectant,tradit institutiones: sed non propterea tamen Deo praestantior,vel diis est existimanda . non enim imperat deo, vel d1is qui scilicet ex v- nius & primi participatione ita appellantur: sed hominibus de diis praecepta tradit,atque impe- rat di ut hoc modo inseruire ac ministrare deo & diuinis, non dominari videatur. Ita neque pruridentiam ob id dominari sapientiae dicendum est,quod de ea praecipit:siquidem finis prudentiae cuius causa existit,sapientia est,non sapientiae prudentia praestantior igitur ac principalior sapientia quam prudentia proculdubio erit. At vero si dubitet adhuc quispiam , quomodo intellectus contemplativus & a mus unus cum sit essentia,in duas diuidatur partes,quarum altera esse snperior, altera inferior dicaturmeque satis esse existimet ea quae eade hac de re paulo stiperius a nobis De
runt expolata,atque iccirco clariorem aliquam explicationem requirat, haec etiam adiungere ante dictis poterit. Vna quidem est intellectiva animae pars essentia quae in contemplat1onibus veru, in actionibus bonum quaerit,atque inuenit:sea cum circa Vniuersalia Versatur, intellectus contemplativus dicitur,liabetque subiecta ea omnia quae in contemplatione cadere,& scientiam possimi: 40 cum particularibus studet,activi intellectus nomen adipiscitur. suntque ei subiectar res agendar,&quae sensibus subiiciuntur.Vnus igitur est intellectus substantia utpote una pars, atque una animae facultas:diuiditur verd in duas portiones coutemplativam,& activam,quasi aliud quid sit dum v niuersalia contemplatur,aliud dum singula,& sensibus exposita perpendit: unde etiam portiones seu particulae,id est ιλορια graece dictitur,eo quod partis intellectivae animae partes sint .neque ab Isurdum esse debet si unum substantia utraque haec sint, duo Verd eatenus, quatenus unius totius
partes sunt non secus ac siquis eundem hominem & naturae contemplatorem vocet,& medicum: naturae contemplatorem,eo quod circa res uniuersales in naturae cognitione versetur: medicum, quia circa singula hominum corpora studium impendit, dum unicuique afferre sanitatem conatur.Vnus enim & idem numero cum sit, circa Giuersa subiecta negocium exercens diuersas quo que habet & Operationes & exequutiones: quippe quod in naturae cosideratione veritatem inqui- 'rat,finemque habeat e1us inuetionem in medicinae actione bonum corporum humanorum Procuret,ad eiusque Consequutione spectet,ac tendatavt 3c duos habitus,& duas operationes, & duas subiectas res,& duos sines habere merito dicendus sit.
346쪽
Aristotelis Stagiridae morali tam
num non egerit,ubi de moralibus virtutibus tractabar, sed de his disputatronem ab aliis hie separata exponat,illud in cau1a est,quod cotinentia VirtuS Pro
Vm de moralibus virtutibus & intellectivis iam docueritinunc de cotinentia,& de heroica quadam & diuina virtute disserere vult. Cur autem de his sprie non est,sed virtuti proxima. quatenus enim ex elect1one fit, circaque abstinere a voluptatibus praecipit, nihil renitens cupiditas obteperat:& in rti quoque Lam1I1mΟ ιnserpyes,condo,qui cum ratio imperat,in sermidab1libus rebus intrepide esse permanendum,l non aduersan- cordia In partem Iracundiam,sed cont1nuo obed1entem 1mperio,ac parentem habet. Quia igitur continent1a tio sanune no est virtus,sed similis virtuti: iccirco separatim de ea disserere instituit . simili modo incontinen . t ' υμον tia quae virtuti huic,id est continentiae opposita est,diuersiam quoddam Vitium est ab aliis qui mo υπεικον meralibus virtutibus aduersaratur Ouippe cum incont1nens validam habeat rationem malum este a- iram obediendulterium d1 tantem,sed ab affectus tamen vehementia superetur:Vt in eo quoque pugna quedam tem vetitii partium animae existat. cupiditas enim ad potiendia turpibus voluptatibus fertur: ratio repugnat terp. atque aduersatur,licet postea tandem victa succumbat.m intemperante vero non ita fit.sed intemi' perans cupiditatem ad prauas voluptates incitatam cum habeat, rationem quoque ei habet obse- Quentem nec resistentem,nec secus audax,in quo iracundia incomposite dc quibus non debet, de quando non debet,agitata ac furens secum etiam rationem minime resistentem trahit.ita ut in vatiis quoque quae moralibus virtutibus opponuntur, aequab1lis quidam animae partium consensus reperiatur.In incontinentia autem non ςqualis partium anime concordia. At hero1ca diu1na Virtus quia omnem Virtutem excedit,propterea ipsa quoque separatam ab aliis tractatione requisiuit. Quoniam vero harum virtutum vitia, id est incontinentia & feritas seu 1mmanitaS not1Ora quam continentia,& heroica ac diuina virtus sunt iccirco ab his utpote notior1bus exordium sumit,quo per ea virtutes quoque ipsas nobis manifestet. De Heroica uirtute,continenti m earum Oppoqitis. . CV- ι-
'' Ost haec alio sumpto initio dicendum est, rerum circa moreS I UglCUa rum tres species esse, vitium,mc5imentiam,& feritatem: J Uartam Gua bus quae sint contrai ta,manifesta est. alterum en1m virtutem , alterum Hontinentia Vocamus. feritati autem maxime conuenire quispia diceret vis tute,quae supra nos est heroicam quandam,ac diuinam. quemadmodu Homerus Priamum de Hectore d1centem inducit,eo qUOd Valde erat Donus,
Non hominis mortalis filiuς ille so Esse videbatur: sed magna e stirpe deorum. O uod si ex hominibus,sicut dicunt ob virtutis excellentiam diuini efficiutur huius nodi quidam scilicet esset habitus,qui feritati opponitur.
Fugiendarum rerum inquit, id est malarum quae circa mores considerantur, tres sunt species: vitium enim omnibus moralibus Virtutibus opponitur nam ignau1a,& austacia,intemperatia dcx citerae huiusmodi quatenus vitia, inrtitudini & teperantiae & reliquis aduersantur.
347쪽
manifestae sunt. Alteria enim, J id est quod cotrarium Vitio est,uirtute appellamus, quippe quod
vitium si,qCod morali virtuti opponatur Alterum did est contrarium incontinentiae,continentiam Vocamus Feritati autem contrariam esse heroicam & diuinam V1rtutem dicere maxime conueniret.heroica vero & diuina haec virtus est, cum omnem Virtutem supra omnem hom1nem ex ercet quispiam squis enim supra omnes iustos iustitia praeditus sit: supra omnes fortes fortitudine stupra omnes temperantes temperantia is heroicam & diuinam virtutem habere non immerito dicetur .huiusmodi autem virtus hominibus conuenit, qui vel cum deo iam Vniti dio quoque ipsi adoptione effecti sunt vel sancti virtutum operatione caeteris omn1bus antecellunt: hero1ca appellata,eo quod heroibus,id est semideis propria cum sat,naturam humanam excedere,atque ob id admiratione maxime d1gna d se videatur.Vnde etiam Priamus apud Homerum miser1am tuam deplorans,atque Hectorem quasi supra hominem virtute praestaret,ita admirans inducitur:
Me miserum,qui tot fortissima pectora natos Progenui Troiae regali in sede: nec ullum Incolumem ex ipsis hi nunc fortuna reliquit. Egregius Mestor periit,gaudensque quadrigis Troilus,atque Hector,qui erat inter numina habendus. JCerte non hominis mortalis filius ille Esse videbatur sed magna e stirpe deorum . quippe eum sortitudine excedere caeteros Omnes Videbat. Quare quemadmodum dicunt homines deos fieri,1d est ad deum ob virtutis excellentiam
proxime accedere,cum ad summum Vniuscuiusque Virtuti S peruenerunt, omnesque Virtutes se pra hominem exercent talis habitus est,qui feritati atque immanitati opponitur: quae heroica dc diuina virtus est,supraque omnem v1rtutem quae homines deos efficit, dum ita supra alios extollit atque effert,ut proxime ad deum videantur accedere.
Nam sicut bestiae neque vitium est,neque virtus ita neque Dei: sed hec praestantius quid virtute,illa diuersum quoddam avitio genus est. Quo ma
vero rarum est,ut vir diuinus sit: quemadmodum Lacon es,cum alique Valde admirantur, litamus ora quitant,vir esti sic & ferinus natura inter homines rarus aliquis est: maxime tamen inter barbaros reperitur. fiunt vero non ut la etiam ex morbis,& laesionabus quin etiam eos homines qui vitiis exupe
rant ita infamamus. Sed de tali quidem affectione posterius mentio quae dam fac1enda est. de vit1o autem dictum est prius.
Quia dicere quispiam potuisset,si virtus haec heroica supra omnem virtutem est,diis couenit: iccirco obiectioni huic occurrens neque best1is inquit V1rtutem esse,propterea quod virtus ex electione,electio autem rationalium est neq; diis,eo quod supra omnem virtutem dij costituti sunt. haec enim,id est heroica & diuina virtus omni virtute prestantior est,supraque omnem virtutem: 1lla id est feritas huic virtuti opposita diuersum quod da genus, hoc est diuersa species a vitio est, quae omne vitium excedit.nam sanguinem ECmmum haurire, & carnes crudas comedere serinuest . qui igitur hanc heroicam & diuinam virtutem habet,diuinus dicitur.at esse aliquem diuinum rarum admodum est quippe cum pauci sint,qui eiu simodi virtute sint praediti. unde Lacones cum admirabatur aliquem,quod supra homanem esset:hic vir,dicebant,deus est vel diuinus eo de modo raru est,ut homo aliquis ferinus atq; immanis sit ut & fanguinem hominu bibat, & carnibus crudis vescatur. id quod inter Graecos homines qui eruditi sint, rationisque institutiones sequu- 'tur,vadere non licet .sed in barbaris nationibus praecipue est:quar dc ineruditae, & a ratione alien ς Vitam traducere consueuerunt.Nonnulli vero ita immanes & serini evadunt tum ex morbo, in infamam scilicet & fibrore versutum ex π iecim d est laesione,cum lesum ita corpus & macum habζnt,Vt ratione exturbentur,& mete capti sint. atque eos qui improbitate supra caeteros omnes& VitiiS excedunt suntque & iniusti & intemperantes,& perditi ita infamamus, id est hoc infami nomine,& contumelioso notamus,& ferinos solemus appellare . qualem fuisse Echetum tyrannuHomerus memoriae prodidit:qui Antinoum Ιro minitantem ita inducit: Si te ignaue,senex iste in certamine vincet: DComectum in puppim Epir1 te ad littora mittam, Atque ad regem Echetum cunctorum immanibus ausis a Vastatorem hominum tibi qui crudel1ter aures Abscissas, naresque,pudendaque membra,manuSque,
348쪽
Proiiciet saeuis canibus lanianda per agros.' Ac de huiusmodi quidem affectione,inquit,id est ferina & immani postea dicemus: de vitio autemoral1bus virtutibus Oppolito superius dictum est,Vba dc moralibus Virtutibus agebamus
De incontinentia vero dc mollitie,& delicus nUnc est disserendum : de continentia item & tolerantia.neqtae enim quasi iidem cum Virtute & prata uitate habitus sint neque ut diuersiam genu S,Vtraque harii CXistimanda est
De incontinentia inquit,& mollicie & deliciis nunc dicendum est.mollicies autem & deli itidem est delicatus enim homo nihil aliud est,quam mollis Unde &J comunctio pro siue positari est.ae si ita diceret, de mollicie sue deliciis,&c .continentia enam & incontinentia de quibus nue '' stimo, disputaturi,non sunt habitus iidem cum virtute & prauitate,id est non sunt idem quod virtus 3 vitius quippe ne C Continentia Virtus, neque incontinentia vitium propr1e sit. neque vidi uersum unus neque enim diuersa prorsuS a Virtute est continentia, neque a v1tio incontinetia: sed aliqua ex parte diuersae,aliqua eaedem cum virtute & Vitio siunt. quatenus enim contingita ha b1tus est ex electione, cum Virtute conuenit, cum Virtuteque eadem est : quatenus vero in virtu
te partium animae consensius,non dissensio ala qua & pugna reperitur sicut in temperante , in quo cum ratio abstinere a turp1bus voluptatibus iubet, cupiditas statim sine ulla repugnantia obsequi tur sed incontinentia pugna est,cum ratione Iubente a turpibus voluptatibus abstinere, non con tinud obtemperat cupiditas:sed resistit ac renititur, & secum rationem quassi mancipium trahere conatur hac ex parte continentia virius non est.simili modo quia vitium habitus est praeter recia' ' rationem,& incontinentia praeter rectam rationem est thabituSrfit,Vt incontinentia idem cum vi tio 1t quia vero contra in v1tio est consensus animae partitim,Vt m intemperantia, in ova cum ad turpes voluptates fruendas incitata est cupiditas,non repugnat rata O,sed statim obscquitur: in 1n continentia autem non ita est,sed pugnat rata o aduersus cupiditatem,licet tandῆ vincatur, ac sic cumbat in hoc incontinentia diuersa a Vitio est. Hoc autem inquit,Vt se non temere de his separatim ab aliis actura esse declaret propterea udi videlicet diuc ae a Virtutibus morat 1b & vitiis sint.
Oportet autem,sicut in aliis fecimuS, ponere ea quae apparent, & prius dubitare de1nde 1ta demonstrare. ac maXὶme quidem Omnia probabil1a cir30 ca hos affectus:sin minus,pleraqtae,& prae 'pua prodUcere debemus . nam si soluantur ea quae difficultatem habent probabilla Vero relinqUantur: sa -t1s erit demonstratum.
Sicut inquit de caeter1s virtutibus agimus ab iis quae apparent,suntque eu1dencia,sumpt1s pro barion 1bus id est a multorum opinione: ata hic quoque producere Oportet quae de concinentia &incontinenr1a omnes opinati sunt:ac prius dubitare, 1d est aduersus op1n1ones dub1tat1on1bus factis quae ex ipsis verae esse videantur,admittere quae falsae sint,atque a Veritate aberrent,reucere ac reprobare atque ita demum de continent1a & incontinentia statuere. ac maxime qu1dem OPIDIO- Des omnes quae de his affectiombus,id est continent1a & incont1nent1a habentur, sumendae sunt:
tinentia & incont1nentia exponat deinde adhibito exam1ne veras a falsiS separet,atque eas admitrar salsis refellat atque improbet postea suam quoque eadem hac de re Op1nionem 1ubiungat. 11
las,probab1lia vero,1d est Toc quae in opinione sunt,& recte videntur sele habere , fuer1nt relicta satis de continent1 a & incontinentia cIit demo sty xum' i , . . . .
Videtur igitur continentia & tolerantia ex bonis Sc laudaoli1bus: 1nco tinentia vero & mollicies ex pratiis & vituperatione dignis rebus e fle . 1 leso quoque esse continens & perstans in conssilio rationiS,Idem incontinens δίe rationis consilio excedens,atque in contIDens quide cognoscens praua es se quae agit ob assectum tamen agit: at continens csim prauas sciat esse cupiditates ob rationem eas non sequitur.
Op1nantur igitur, inquit, omnes continentiam & tolerantiam ex bonis & laudabilibus esse, hoc est virtutes esse: contra incontinentiam & molliciem ex prauis & vituperabilibus d est 1nterv1tia connumerari.opinantur item eundem essς continentem, & perstantem in consil1o rationis I x.iiij.
349쪽
seu ratiocinatione & opinione dicunt enim cont1nentem in propria sentetia persistere, neque ab ea exturbari licet multum cupiditas contra renitatur verbi causa cum Opinatur contines malumelle adulterium,& repugnat cupiditas,& tanquam iucundum id obiicit, atque affectatnpse in sententia sua perstat malumque esse adulterium constanter putat,neque ab ea se opinione deiici perta mittit,neque sequitur cupiditate. incontinentem etia & e consilio rationis, id est e propria sententia excedentem eundem esse existimant propterea quod incontinens validam quidem dc sana ha beat rationem,opineturque etiam ipse adulterium esse malum : cum tamen cupiditas aduersatur: esseque ad suave & bonum putat,ab opinione exturbetur, id est ab opinando malum esse adulte . rium,& suaue id esse existimans sectetur,atque agat. quin etiam incontinens malum esse adulteriucognoscens,id tamen ob affectum, Id est ab affectu de cupiditate superatus committit . continens vero cupiditates esse malas sciens, nullo modo licet voluptates quasi bonas & iucundas proponat, μ' eis obsequitur atque id facit ob rationem,id est cum ratio malum esse adulterium statuat, no permittit se a cupiditate superari, quae bonum ad esse putat:rationique resistit ac repugnat.
Temperantem quoque cotinentem & tolerantem esse dicunt .atoue eu
tu 1 eiusmodi sit,ab; omnem esse temperantem assertant,alij minime:& 1n
temperantem In continentem,& incontinentem In temperantem confuse a
l0 diuersos esse aiunt. at prudentem 1nterdum negant e1le posse inc5tinen tem interdum nonnullos qui sint prudentes & callidi, esse in continentes af firmant. adde quod in continentes & irae,& honoris,& lti cri etiam diciatur. Atque ea quidem quae clicuntur, huiusmodi sunt.
Opinatur item temperantem continentem & tolerantem esse .atque unumquemque talem, id est continentem al1j temperantem putant,alij minime:propterea quod continen S temperans con fuse est cum enim ignorent intemperantis & incontinent1s d1fferentiam,confiisse, id est ind1ifere ter intemperantem esse incontinentem,& incontinentem intemperantem Op1nantur: alij incontatinentem diuersum ab intemperante esse existimant. sunt praeterea qui prudentem aliquando esse
incontinentem putent,aliquando nonnullos prudentes & callidos, iid est siue callidos, esse incon. e tinentes. aiunt insuper non modo incontinentem appellari Qui a cupiditate superatur, verum etia eum qu1 vel irae, vel honori, vel lucri aesiderio succumbit d1cimus enim incontinentem irae esse 3Rquep1am,incontinentem item lucri & honoris,qui supra modum vel lucria, vel honorem affectat. Atque haec sunt que dicuntur:id est opiniones q de cotinentia & incontinentia feruntur,liae sunt. De continente Cr incontinente. cap. II.
Vbitaret autem quispiam quomodo recte existimans aliquis agat
incontinenter. nam ut sciens quispiam agat, a1unt nonnulli fier1 nullo modo posse. absurcium enim est si adsit scsentia, ut existimabat So crates seliud quid dominari, ac quasi mancipium hominem trahere. Socra teS enim aduersus rationem omnino pugnabat, quasi nulla esset mcotinen θ'
tia. neminem siquidem aiebat existimantem praeter id quod optimum est,
agere, sed ex ignoratione. quae sane oratio iis aduersatur que evidenter apparent. quaerendumque est circa affectum, si ex ignoratione agit quispiam, quis ignorationis modus sit nam non existimare qui in continenter agit,an re quam in affectu sit constitutus,man 1fect una est.
E positis opinionibus de continentia & incontinentia dubitationes nunc affert: inquitoue si Zi Continen S IS est,qui cognoscit malum ese adulterium,val1damque& integram habet rationem, sed is cupiditate superatur,& committit adulterium: clubitare quispiam posset,qui fiat,ut inconti- s QN ns reric e istimans,id est cerid cognoscens malum esse adulterium, incontinenter agat: id est apertui b tione silperatus adulteretur fieri enim nullo modo posse inquiunt,ut scientiam habes rei aliquis abe ret. absurdum enim eYistimabat Socrates si ubi esset scientia,1llic aliud quippiam dominaretur,traneretque tanquam mancipiu de seruam ratione. si igitur in contines mali habet scientiam linatu Vidklicet sit: qu1 fit, ut a cupiditate superetur,atq; ut mancipiti pertrahatur. Socrate.
quide aduersius rationem Veram pugnabat incontinentiam non esse affirman S, cum tamen ea eslQ
peripicuum sit: quippe qui diceret fieri non posse,ut existimans aliquis,id est opinionem habes ac
350쪽
16 scognoscens optimum esse non adulterari, agat prCtζr id qUOd Optimum est, hoc est adulteretur. tunc enim agit unusquisque praeter id quod Optimum Cit id ςst, tunc agit malum ex ignoratione,
cum malum aliquid esse ignorarit: nam si malum eiie VOSΠOsceret, nullo modo ageret. quae sane oratio id est,d1cere 11 malum esse cognosceret qua iam,illud eum miTime esse actum iis que apta paret,1d est euident1bus ac perspicuiS rebus aduersatur, c pugnat , ademUS enim nonullos quoti die cui licet adulteriu esse malum cognoscant,Id tamen comIttant,atq; agant. Querendum igitus est,si' ncontinens ignorat affectam,id est,adulterium esse malum:id est , si ex ignoratione affectukυ1ncitur incolinens,atque agit malU quis modus ignorationiS sit: nam incol1nentem antequam etiam prorsius perturbatio affectus contigerit, ac priusquam a turpis Voluptatis cupiditate fuerit1o superatus,non existimare, id est,non opinari turpem Voluptatem esse malum, perspicuum est: vi inde non ex ignoratione agere qui in continenter agit,manifestum sit.
Sunt autem nonnulli,qui alia concedunt,alia no . c1entia enim nihil esse potentius concedunt: illud non ' dant, praeter id quod visum fuerit melius agere neminem. ac propterea inquitant in continentem non scientiam, sed opinionem habentem a voluptatibus superari.
Superius dixit fieri non posse,ut scientiam habens alicuis,erret,ac peccet: immo non tantum sciens, sed existimans quoque,id est opinionem habens aliqua de re,quod sit optima non scientia, neque is quicquam praeter id quod optimu est,agat:nunc inquit quosdam esse qui alia concedant: Q id est,fateantur quidem scientia praeditum nunquam esse erraturum,neque fieri posse,ut quicquasit, quod scientiam superet,atque opprimat:alia tamen non cocedant,illud videlicet,si visum cui piami sit,id est,si opinatus sit quispiam non adulterari esse optimum,eum non acturum esse praeter id quod opt1mum esse sibi visum fuerit,id est,non erraturum aliquando & malum, id est, adulte
xium perpetraturuirucum opinio erronea sit,ac fallax, nullaque stabilitate certa innitatur . imm3 quia opinioni di fidimus,eum qui scientiam habet, non errare opinamur: errare autem qui Opi Dione duntaxat praeditus est : incerta enim opinio est. vident quippe isti incontinentem a turpibus voluptatibus stuperara, atque iccirco incontinentem aiunt non scientiam habentem sed opi-D1onem siccumbere,ac superari.
ρ' sistit sed rem1ssa qualis est ' in ambigentibus:venia danda est, quod no in
his persistat quispiam aduersus vehemetes cupiditates at prauitati, aut ali
cui ex alus vituperatione dignis rebus venia non datur.
Affert quod superiori sententiae obiici possit. si enim, inquit, opinionem habet incontinens
alioua de re quod mala sit:& cognitio ea quae aduersus cupiditatem Incitatam ad fruendas turpes voluptates resistit,non est scientia,neq; val1da existimatio Id est,certa cognitio sed remissa ac debilis,qua dubitantes praed1ti sunt,qui cognitionem quandam non certam habent, & firmam, 1ed infirmam atque obscura si inquam opinionem huiusmodi habet incontinens,Opinio autem m- stab1lis est,atque infirma venia ei danda est, si no in his bonis scil1cet opinionibus perstat aduersus vehementes cupiditates : hoc est si a turpibus cupiditatibus vehementer incitatis superatur, ignoscendum ei est Nam si certo sciret aliquid malum esse, & a cupiditate vehemente superatus, id ageret:merito esset puniendus.quia vero certo no cognoscit, si in propria sententia non persi, stat quod malum alicuid sit, sed ad opinandum contrarium a vehement1a cup1ditati S inducatur: venia concedenda ei est .si autem venia incontinenti malum agenti datuC.restat, Vt Incontinentia malum non sit. prauitati enim,id est vitio, aut alicui ex aliis fugiendis rebuS Venia minime datur: quippe cum malo,id est,intemperanti,aut ignavo no ignoscere,sed poena infligere cOsueuerimus.
Prudentia agitur resistente 1d fit: val1disi1ma en1m res ea est . sed est ab 46 surdum. fiet enim,ut idem simul & prudens sit & in cotinens. at facere spo te prauissima quaeque prudentis esse nemo diceret. Praeterea ad agendum idoneum esse prudentem superius demonstratum est: quippe qu1 vltimorum quidam sit,& Virtutes rei 1 quas habeat.
Si dum concedimus opinionem habere incontinentem non scientiam,sequitur incontinentia vitium non esse reliquum est prudentiam esse quae in incontinente renitatur cupiditati:quod absurdum e ncotinens enim repugnantem aduersus cupiditate prudentiam habebit. ea siquidem