장음표시 사용
331쪽
iosas deinde ad uniuersales ascendere atque ita ex uniuersalibus postea deicendendo particulares conΠrmare.quemadmodum Demosthenes facit cum dehortari Athenienses Vult, ne foedus cum Philippo rege sanciant ubi enim ex iis quae ipse sigillatim egit rasidiatore esse Athenien11um atq;
hostem ostendicia singulis his ad comuniora ascendit: uniuersalemq; propoὶItionem Iniunc modum pronunciat.qui enim ea agit,& struit, quibus ego capiar is mecum bellum gerit,etia Ia nondum tela iacere in me,neq; sagittare v1deatur. haec etiam propositio licet VerOIS' 'lcenGITOrma esse particularis videri poss1t,in sententia tamen est uniuersalis:periDdeq; et acII d1catur . Omni Squi RSit ac struit ea qu1bus aliquis capiatur,is cum eo bellu gerit,licet nondu reipIa teia IacIat,ac sagittet. sunt igitur principia eius cuius causa aliquid est,hς propositiones particulares & minores. eo i de proposita re sint, atq; ea cui Cura & studium impenditur. ab iis siquidem quae ala aliquo aguntur,propossitione hac sumpta ciuilis propria rationem costituit: ut furem esie eum quI noctu vagatur .ab hac em ipsa re sumit, , noctu vagatur.sic Demosthenes ab i1s quae agebat Philippus.
Quorum sane habere sensum oportetris autem sensus intellectus est.
Quorum scilicet particularium,quae sigillatim fiunt sensum,id est,rationem habere eum opus est,qui in ciuitate quippia honeste, aut iuste agere vult. sensum enim hic particulariu cognitione appellar,qui intellectus est .Hoc autem est quod inquit oportere eum qui ex recta ratione 1n ciuitate aliquid acturus est,multa praed1tu esse experietia: ulta vidisse,ac passum esseriis quae cognoscit,sigillatim attendere atq; animum adueretere,qua re facta quid euenerit:quo modo homines 1n
Vitae actionibus se gerentes quales euaserint quo modo consuetudine aliorum Vsi Vel iuuerint, , ei nocuerint:& omnino singula obseruare,quae vel ex se,uel aliunde hominibus contingere conlueuerunt Vt hoc pacto multaru operationum, multarumq; actionum atq; affectuu peritia cOparata oculum acquirat,quo coniicere dc despicere etia quae in futurum euentura sunt,retae valeat: talis
enim,atq; ita absolutus est,qui re vera est prudens. At qui vel experientia non est cosequutus: vel, Vidit quidem multa ,sed - nulla tamen attentione,atq; obsieruatione usus est:vel si est vitis,ingenii Vρ - tarilitate impeditur is nullam ex iis quae fiunt,atq; aguntur,utilitatem percipiet:cum Vel eX impς'la peritia,vel ex negligentia,vel ex tarditate naturae consequi prudentia non possit .no parum autem et is L s' ad conserunt ea,quae a veteribus literarii monumentis trad1ta vitas,actioneS,prosperς atq; in feliciter facta antiquorum virorii nobis exponunt. Cognitio autem quae ex particularibus cOPa- ratur,tum sensus,tum intellectus aliquo modo dicitur sensus, quia sensiue operans homo res sinia SQ gulas percipit antellectus quia in his sentiendis animaduersione,atq; obseruatione adhibita proprium intellectu intendit,ad propria rationem ea referens quae sensu cognoscat:datq; opera, Vt ex sensibilibus intellectum sibi constituat,eamq; in anima vegetationem ac promptitudinem acquirat,qua de sibi & aliis in occasione esse auxil1o queat. habent tamen etiam id comune intellectus& sensus,quod absque medio utrique operantur: ille circa intell1gibilia, hic circa sensui exposita. adde quod demo strat1ones de uniuersalibus ex pr1ncipiis progrediuntur cotemplativo intellectu perceptis,quae sicut superius diximus,eius qui proprie & reuera est intellectus, extrema quaedam vestigia sunt siquide qui in nobis est intellectus,ex 1llius participatione existit. verbi causa,si constituendus sit triangulus aequilaterus,cocessum id principiti sumimus, quae a cetro circul1 ad ambitum ducuntur rectae lineae,aequales inter sese omnes esse atq; eo ad laterum trianguli aequalitate qQ
demonstrandam uti consuevimus.Ιn particular1bus vero atque agendis rebus econtrario, a sensu profecti,ac cognitionis inde exordio accepto ad activa intellectum retrahimur,qu1 circa particularia versans ratio est qui quidem idem essentia est cum contemplativo,sed operatione tamen distat cum ex particulariu cognitione in nobis existat dum sumptis principiis ab iis quae sensui paritent,mustaq; inde experientia, ac varia cognitione coparata habitus euadit prudentiaq; & ratio cinatio Vel intellectus activus nominatur.atq; hoc est quod inquit,ratione quae in nobis est,oculu cquirere ex principiis a particular1bus sumptis, atque ad uniuersalem cotemplationem reductis. activus enim vir cum propositu ipsi agendum quippia est,quaerit, utram contradictionis partem elig t,si ex cotradictione res ambigua sit:si vero cotrarietas dubiu fecerit,utrum ex contrariis sumendum Videatur. ac princip1u quidem inuentionis reru gerendaru a sensibilibus,minoriq; pro- s Q positione ducitur tum ad uniuersalem ascensu facto ita conclusio earu coficitur.cuius rei,si libet, ab eadem re qua superius postumus,exeplum sumamus. Quaerunt Athenienses utrum Phil'ppum hostem,an amicu existimare debeant. quaestio hic est, utra ex duabus contrariis assectionabus sit eligenda Principium probationis a sensibilibus & particularibus sumitur haec autςm sunt,ea quς agit Philippus,dum ViCinos populos invadit, circi circa loca devastat,eaq; efficit,que Sc damnola de molesta Atheniensibus stant: hoc enim minoris ac particularis propositionis locum obtinet, λqua ad uniuersalem ascendentes postea dicimus omnis qui agit ea quae damnosa de molesta alicui
332쪽
sunt,hostis eius est:Philippus igitur Atheniensium est hortis. Quare debent Athenienses Philippum non amicum,sed hostem existimare. Ita enim ab actionabus ipsis sumpto principio , deinde ab eo ad uniuersale progressi Philippum hostem esse Atheniensium demonstrauimus
Quocirca esse etiam haec naturalia VI lentur, ac sapiens quidem natura nemo esti sed sententiam habet,& perspicaciam,& intellectum.
Quia inquit ex part1cularibus activus intellectus,& prudentia,perspicacia item, & sententia nobis acquiritur,propterea naturalia esse quoque haec videntur. nam sapientia cum uniuersalium io sit non inest nobis natura,sed disciplina comparaturivi uniuersalium cognitione percepta esse sapiens etiam iuuenis possit, sicut etiam superius declarauit Aristoteles at antedacti habitus,quia ex multa particularium experientia cotrahuntur,longo indigent tempore , & perfect1orem aetatem requirunt.aetas vero & longum Vitae tempus,quo habituum horum acquisitio fit, ex natura est.Iccirco fit,ut naturales esse,& a natura prouenire habitus quouue ipsi videantur. quod vero inquit, sed sententiam habet,& perspicaciam,& intellectum,ita est intelligendum,ut natura J repetatur: ut integer sensus tal1s euadat. Ac sapiens quidem ullus natura non est: sed sententiam habet naturaμ perspicaciam,& intellectum.
In d 1 cium cuius illud est,ouod haec sequi etia aetates existirnamus:tatisq; aetas intellectu & sentent1 a praedita est,quasi causa ex natura ipsa sit.
Naturalia,inquit,haec esse illud 1ndicio est,quod omnes homines huiusmod1 habitus sequi aetate S putamus:Vt qui aetate caret,carere etiam prudentia Sc sententia:qui aetate gradis est, eum intellectu iam &sententia,id est prudentia,& recto aequitatis iudicio praealtum esse dicamus. quasi natura quae aetatem praebet,intelle stum quoque Ze sententiam exhibeat: quippe quod aetas quae a natura habetur, dum idoneum ad multarum rerum experientiam consequendam tempus suggerit,sit in causa quoque,ut 1ntellectum & sententiam quispiam acquirat.
Ideo Se principium & finis intellectus est.
Quoniam, inquit,intellectu in utraque re nobis opus est, dum contemplamur scilicet,& dum agimus qui in contemplatione uniuersale intelligat, & prima ipsa, ac medio carentia principaa3O quasi attingat, in actione verὼ particularia sensu percepta intellectuali sua cognitione praefiniat: iccirco & princip1um & finis intellectus est .finis quidem,illic contemplativus, ubi finis cognitio est,non actio hic activus,ubi finis actio est.principiu vero quatenus demonstrationes efficit,atque absoluit,ill1c ut verum tantummodo contemplemur : hic, Ut quod agendum est, eligamus, atque operemur:vel principium de finis,id est primum & vltimum: principium,ut primum,contem Platicius intellectus,quia uniuersalium est fini s,ut ultimum, adimus,qu1a particularium.
Ex tam enim,& de his demonstrationes fiunt.
Ex his, id est,e principio & fine hoc est contemplativo & activo intellectu: ex intellectu enim illic incipientes de terminis & pronunciatis,quae axiomata dicuntur, prius collocatis colligimus 4o ea quae Inferuntur in actionibus autem non solum verum cocludimus ab activo intellectu exorsi, sed act1ones etiam inducimus quippe cum in moralibus rebus Sc ciuilibus finis non cognitio,sed
actio sit. Cum ver3,inquit D E his J, non de intelligibilibus utrinque intelligit,sed illic de iis quet
in contemplationem veniunt hic de iis quae cadunt in actionem.
Quare peritorum hominum & seniorum seu prudentum pron Unci .ionibus & op 1nionibus absque demonstratione,non minus quam demostrationibus attendendum est . quia nanque ex ipsa experientia visum ha
Quoniam,mqu1t,tempus est,quod peritiam particularium,Sc agendarum rerum multam ex perientiam affert:cum audimus de agendis rebus a peritis & senibus aliquid pronunciari, licet id so sine demons tratione & ratiocinatione interdum proferatur,ei non minus quam demonstrationi bus credendi I in est . cuiusmodi etiam eΣtemporaria sapientum acute d1cta habentur, quae α πο-οθέγμα m. appellant. Pronunciationes autem & opiniones eadem Vocat.pronunciationes, siue enuneiationes aut dieitioneS,id est p ἐς graece quia enuncrative tantummodo sine ulla ratioci nat1one dicuntur: Opinione S Vero quὶa nulla habIta cogitatione tanquam ab opinione quasi iam demonstrata & conclusa,atq; Omniu consensa Vera proferuntur. Vbi aute dixit s KN1ost v uJadiungit, s p v prudentum JVt explicet scilicet quales seniores intelligat,qu1bus credendum est. non enim si solum tempore consenuerunt,iὶS est Obsequςndu sed si in longo vitae tempore pru- v iiij. dentiam
333쪽
bus frat 1i in Moralium Ar 1st.
δἰ dentiam quoq; & ex st naturae dexteritate & ex virtutum studio sibi copararunt. nihil enim refert an aetate quispiam iuuenis sit,an moribus,ut ipse in primo inquit:quippe cum senes quoque non nulli stulti atq; imprudentes reperiatur,quibus utpote ricticule omnia de dicentibus & agentibus nullo modo attendendum est.Reddit postea causam Aristoteles,CUr tal1um hominum pronunciatis & opinionibus attendere debemus .ex ipsa enim experientia,inquit,id est, ex multa experientia & peritia singularum rerum in quibus sunt versati,visum animae suae acquisiverunt hoc est intellectu 1doneum ad dispicienda & defin1enda principia d est,propositiones,quas ex multis quae sigillatim aguntur,comparare consaeuimus,atq; inde euetutura etiam quandoq; inspicimus. cum
ego quide suis spicor, intelli i
Quid igitur sapientia & prudentia sit:& circa quae utraq; Verseturritum
alter 1us alteram animae portionis Virtutem esse dictum 1am est.
Concludit ac colligit ea quae de sapientia de prudentia dixit: ut resumpta breuiter disputatio ne quemadmodum consueuit, ad alia consideranda descendat. dixit igitur iam quid utraque harum sit & circa quae utraque versetur prudentiam scilicet circa agenda & particularia, quae sensitab1lia sunt & materialia,quaeque esse aliter possunt, & futurum tempus spectant: sapientiam vero circa uniuersalia & Intell1gibilia,quae sint necessaria,tempuSque ipsum excedunt. praeterea prae stantioras animae part1s,qui Contemplativus intellectus est,sapientiam esse declaIauit.prudentiam vero ultimae in rat1onalibus, quae rat1Oc1nand1 facultas, & adt1uus ratellectus est . Sed occurrere ioli1c potest dubitatio,cum Aristoteles contemplativum intellectum dc activum non differre sub stant1a dicat, sed operatione tantummodo : quo modo hic alterius animae portionis esse sapien-taam asserat,quae contemplativi intellectus habitus est,alterius prudentiam,quae est activi videtur enim ita sibi ipse aduersari,& repugnantia dicere . nam si contemplativus & activus 1ntellectus altera atque altera animae portio est,qui fieri potest, ut unum de idem substantia sint cum de qua tenus portiones diuersae sunt,& quatenus diuersas producunt operationes, dc quatenus circa sub iccta diuersa versantur,diuersi non esse in omnibus etiam ipsi nullo pacto queant. an fortasse unusubstantia esse utrique de contemplat1uus Se activus intellectus dicuntur, eo quod rationis praeditae part1s animae vir1que sunt an eo Vero distinguuntur, quod circa alia atque aua si ab1ecta viniaque versantes,diuerso modo operationes suas edunt alle ex principiis & iis quae prima sunt, pro- SQ greditur,maioribusque proposizionibus sumptis ad minores procedit,atque ita conclusiones in ducit:hic econtrarid ex particularibus ad id quod communius generaliusque est, rationem referens,ouae sibi proposuit,postea confirmat, sicut modo iam diximus . unde etiam non partis alte
rius animae esse alterum ex his habitibus dixit, sed portionis & membri seu particulae . id enim μοριον verbum graecum exprimit: ed quod ratione praedita animae pars in duo haec quasi membra seu Particulas contemplatiuum scilicet de activum intellectum distributa est . μοριορ enim quod latine siue portionem, siue membrum, siue particulam appelles, pars partis dici consueuit Alio quoque modo respondere dubitationi huic possumus, si dicamus, in definitionibus quid de substantiam generis esse,unde etiam in quid sit praedicarissipecierum vero esse differentias,quae in quale quid sit assignari solenna e qualitates quidem sunt,sed substantiales, quae qualis sit substan- ot1a determinant. si igitur cum genere idem stant utrique intellectus, unum Ze idem substantiά esse dicuntur recte & scienter dicuntur.recte item & conuenienter portiones seu particulae ut partes partis appellantur quippe cum totum quid genus sit,species 3c totum & pars, sicut in ' introductionibus traditum est . quare si etiam ut species generis, qui absolute intellectus est, portiones &contemplativus intellectus de activus vocati sint non ab re ita erunt vocati.
De utilitate sapientiae Cr prudenti cap. ta II.
Vbitaret autem quispia de ipssis his habitibus qua in re utiles tat. se bientia enim nih1l conlepiatur quo fieri homo felix possiti quippe cu
nullius sit generat1onis: at prudentia hoc quide habet, sed cuius causa opus ipsa est si quidem prudelia est, quae c1rca ea versatur,quae iusta,& ho nesta, dc bona homini sunt: ea autem sunt huiusmodi, quae agere Virὶ boni est. at nihilo magis ad auendu 1 donei eo quod cognoscimus ipsa haec, essi ciunt. siqui de habitus virtutes sunt: quemadmodu neq; salubria,neq; bonς habitudini co uenientia, quae non eo quod faciunt, sed quia ex habitu existunt,
334쪽
Is 7 sunt, ita dicuntur . nihilo enim ad agendu idonei magis ex eo sumus, quod medicinam aut exercitatoriam habemus. QUOd si non horum causa prudelia statuenda est,sed ut probi fiant: iis sine qui probi sunt, nihil erit utilis:
ium etiam neque iis qui habet: quippe cum nihil reserat,babeatne aliquis, an habentibus aliis obediat: satisque nobis sit: quemadmodum 3c in sanitate. nam quamuis sani esse Velimus,medicinam tamen non discimus. Acce
Τς dit ad haec quod absurdum esse videretur, si principalior & pretestantior ilsapientia ea esset,quae ipsa esset deterio C. quae enim facit,circa singula dom1
Posteaquam Aristoteles de sapientia & prudentia docuit, quaeque esset, & circa quae Versa retur,& quae efficeret Utraque expostatim unc quia nonnullos esse videbat erga hos prςclarissimos habitus vel naturae 1neptitudine,vel desidia ita male affectos,ut eos de carperent,& auersarentur: ipse quaestionem horum de duobus his habitibus ac dubitat1onem propon1 t. ac primum Vituperationem ipsorum & repraehensionem quatenus licet, validius etiam quam ipsi illi potuissent, corroborat ac confirmat deinde Colutione ac refutatione subiecta prauitatem huiusmodi hominum, zo atque amentiam redarguit:postremo de sapientia dc prudentia quaerit, utra ex ipsis altera praestantior sit,atque excellentior prudentiane,quae de sapientia ipsa praecipit: an sapientia que circa prestant1ora ac d1uiniora versatur. Atque haec horum verborum tota sententia est sed singula etiam quid sibi velint,consideremus. Querit igitur de utilitate horum duorum habituum, ac probabili ter superuacuam esse ipsorum acquisitionem ostendit ac primum sapientiam ob id vanam esse ait atque inutilem,quod agenda bona non contemplatur,ex quibus fieri homo felix potest.vbi enim homo bonis actionibus ita mores suos correxit, melioresque reddidit, ut habitum bene agendi
iam contraxerit ad felicitatem iam deuenit, qui finis humanus est ut ex rationis imperio toto vi tae curriculo anima ipsius operetur nam sapientiam non conferre ad felicitate inde probat, quod o non Versatur circa ea quae eise aliter possunt,siuntque in materia: quae generationis nomine significat gignuntur enim haec,nunquamque,Vt asserit apud Platonem Timaeus, re vera sint.Ratiocinatio autem in hunc modum colligitur:FelicitaS ex operationibuS comparatur, quae circa generationem existunt sapientia circa generationem non versaturmon confert igitur sapientia ad felicitatem. Deinde de prudentia inquit prudentia quidem hoc habet hoc scilicet quod circa generationem,atque ea versatur quae fieri aliter atque aliter possunt, suntque materialia: sed neque ipsa esse opus videtur ad felicitatem:quippe cum in iis cosistat,quae iusta, de honesta, de bona somini
sunt. cum enim virtutes habitus sint,ex habitibus ipha haec ag1mus consuetudine operandi qua si natura quadam nobis comparata: ut nihil ad agendum referat,an cognoscamus ipsa, necne ridq; falubrium,bonaeque habitudini conuenientium exemplo comprobat .ea autem sunt,quae ex fani-qQ tate & bona habitudine in corporibus insita fiunt,atque aguntur.Salubria enim & bonae habitu dini conuenientia,id est υγιεινα de ἐυεκτικα multis modis d1cuntur: vel enim ita appellantur quiς sanitatem dc bonam habitudinem corporis aut absentem efficiunt,aut praesentem conseruant Vel ea quae ex ipsis his praesent1bus existunt ac proficiscuntur illa sunt medicamenta & victuS: haec,Operationes quae tanquam ex habitibus in corpore insitis producunturivi ingressio secundum natura,cursiis,cibi & potus appetitio,concoctio, excretio,sensuum operatio : dc caetera huiusinod1 quae eX natura operari homo consueuit: haec enim sunt quae falubria Ze bonae habitudini conuenientia hic vocat,talisque est sensus .sicut qui sanus est, bonoque habitu est praeditus,medicina noindiget ad salubriter bono habitui conuenienter operadumnia qui habitum activariana virtutum iam consequutas est,ut exercere de iusta de honesta de bona homina quando vult,posssit ei prudentia opus non est,quae quo pacto recte operari queat,praescribat. neque enim eX eo magis ad agendum efficietur idoneus sed cum ex longa diuturnaque consuetudine operandi no nisi iusta,& hos o nesta,& ea quae bona homini sunt,habitum iam comparauerit,& consuetudo quasi iam in natura
abierit eadem semper de similia aget. Dixit igitur quae non eo quod faciunt, sed eo quod ex habitu eYistunt ita dicuntarJ propterea quod diuersis modis salubria de bono habitui conuenientia,sieut ostendimus,dici solent:atque in iis quae vel fan1tatem faciunt,vel bonam habitudinem,cuius
modi sunt medicamenta,& Victuum rationeS,medicinae cognitione nobis opus est,ut accommo
dite ad uniuscuiusque corpus illis Vs,possimus vel pristinam sanitatem restituere, vel praesentem conservare . nam si sani de bona habitudine praediti salubriter vel1mus & bonae habitudini comaenienter ageremihilo aptiores ad agendum efficiemur ex eo quod vel medicinam vel exercitatoria
335쪽
habeamus .duas enim has nominat, quia ad sanitatem, bonamque habitudinem utraeque conducunt:quippe cum medicina in naturalem constitutionem quod eXturbatum est,reuocet: exerc1tatoria in eo quod secundum naturam est,conseruet postea obiectionem sibi faciens, siquis,inquit, dixerit prudentiam esse necessariam,non ut qui probi iam sunt,Iusta,& honesta, & bona opereti tur,sed ut qui nondum sunt,a prudentia instituti ac direm probi efficiantur:respondebimus,sicut probis viris quibus hab1tus ipsi boni ad agendum satis sunt,utilis prudentia non est: 1ta neque 11squi non habent iam virtutem,quicquam conferre cum ad iusta & honesta, & bona agensa , nih1l
referat,an habeat quispiam virtutem,an habentibus alias obtemperet. qui enim virtutem habent1bus paret,ipsosque in agedo sequitur,atque imitatur:is,sicut illi,bonus etiam ipse euad1t. 1d quod sanitatis exemplo rursus declarat.nam quemadmodum cum Valere & sani esse cup1mus,non discedam nobis esse medicinam ducimus,sed satis esse nobis ad sanitatem existimamus, si1 medicorum consiliis obtemperemus sic bonis ac probis Viris parere satas nobis esse ad virtutem comparanda censendum est. Vbi haec dixit,pGitremo prudentiam S sapientiam inter se comparat, atque utrai fanimi mel1or,aut deter1Or sit,inquirit sapientiam prudentia esse praestantiorem quasi absurdum hibiu sens,ut communis Opinio fert.m principio enim huius moralis tractationis e Sc1entes liatabitus esse pr1ncipes,ac dominantes docuit:Vnde quaa prudent1a agit,atque Operaturisapient1a vero contemplatur tantummodo,Prudentia esse quam sapientia praestantior videtur.
De his io itur dicendum es munc enim de ipsis tantum dubitatione ex
exposuimus. Primum itaque utras hae per se necessario esse expetendas dita pocimus,cu utrius Ue animae portionis Virtutes sint,licet neutra ex ipsis quic
Posteaquam de his ita dubitauit,quasi seipsum ad subiungendam solutionem inuitat, oporte re inquiens de his etiam dicere quasi qui soldm dubitat,nihil dicat,nisi etia apte solutiones poste inferat id quod ostendit,cum ait, nunc enim de ipsis tantum dubitationem exposuimus. dim- perfecta enim quaedam oratio illa est,quae cum dubia proposuerit,eoru non addit solutiones quipDe cum dubnationis finis cuius causa efficitur,ipsa solutionis expeditio sit,frustraque omn1s pro posita quaestio confirmetur,nisi rei coueniens subsequatur explicatio . Primum igitur pro viraim ab respondet,sapientia scilicet,& prudentia,utrasque per se esse expetendas,supraq; Vtilitate ample etendas asserens licet ad nihil alluc utiles sint. quod enim ad aliquid aliud est ut1Ie,ob id ad quod confert,eligendum est,ac propterea non ex sese perfectionem habet ac finem, cum ad aliud tan-
dominium possideat.quod si huiusmodi est quippiam , atque habet aliquid aliud quod per ipsum
acquiritur : non propterea Vtile, aut instrumentarium,sed generativum, atque activum, bonique Droductivum cessendum est,cum habeat aliud quod ex ipso proueniat, ac pariatur.tales esse utraiaque has,sapientiam videlicet & prudentiam demonstrat,ex eo quod utraeque virtutes sunt utriuiaque animae portionis contemplativi intellectus sapientia activi prudentia Ac ratio quide hoc modo procedit, in figura prima collecta .sapientia & prudentia virtutes sunt,virtutes per se sunt expe q*tendae, sapientia igitur & prudentia sunt per se expetendς. esse autem eas Virtutes, & utriusque a 111mae partis inde perspicuum est, quod exornans ac perficiens habitus utriusque reperitur: contemplativi intellectus sap1enuaractim prudentia. imperfectus enim contemplativus intellectus absque sap1entia est,sicut cum habet sapientiam perfectus, quae eorum quae sunt,cognitio est: qua sane cum caret intellectus contemplat1uus, ne intellectus quidem dici potest, nisi potestate . at quod potestate est, est imperfectum, & respectu habitus & OperationiS,materiae vicem Obt1net. simili modo prudent1a act1ui intellectus persect1ua est, ut nisii ea adsit, ne intellectus quidem appellari debeat, nisi potestate, & perinde ac materia quae ab apsa in formam, ac perfectionem prO- ducatur . Quare utriusque animae partis virtutem utranque esse , atque ideo per se expetendam,
manifestum est. Quod vero ait flicet neutra ex ipsis quicquam efficiatJ , non ita dictum est, Vt nihil ab ipsis boni essici intelligamus, sed ex hypothesi talem habet sententiam, ut si etiam nahil λ .
aliud ex ipsis euenire contingeret, quia tamen sunt praestantiorum animae partium Virtutes,ne cessario PCr sic quQque expetendae sint: nam effectivas esse felicitatis easdem has asserit, cum ita sub1ungit.
Dem de etiam efficiunt quidem non tamen ut medicina sanitatem, sed ut sanitas bon habirudinis operationes: sic sapientia felicitatem .cUm enim
336쪽
II 8 totius virtutis pars sit,dum habetur,atque Operatur, felicem facit.
Cum tria sint bona quae apud homines considerantur, ni ae,co OriS,& externa: prima . ac praecipua sint, quae ad animam spectant:secundo loco h beantur, quae ad corpus pertinent:tertio quae extrinsiecus adueniunt quae in singulis his generibus suauia ac iucunda reperiuntur,ea fellei talis quasi partes quaedam sunt quae ipsam e plent,atque absoluunt. Contemplativae atque actitici virtutes animae bona sunt corporis Vero sanitas,sensuum integritas,Vires,& pulchritudo. ac sani tas quidem iustitiae correspondet ac similis est: quippe quae contraria ex quibus humanum corpus compositum est,in accommodata temperatura suo cuiuiae loco distributo conseruet. pulchritudo temperantiae rationem subit,cum & instrumentariarum partium inter se conuenietiam, de totius yς eorporis nitorem emciat. fortitudini Vires,cum robur,& tolerantiam in labor1bus corpori praestet ac sensuum integritas prudentiam refert,quae corporalis cognitio est, a sub1ectoque inseparabilis. Externa vero bona sunt,gloria,diuitiae,& eorum quae sunt prae manabuS coseruatio, ac prosperitas. Quoniam igitur bona animi inter praecipua maXime constituuntur,quae virtutes sunt sa pientia vero una est ex virtutibus:primum omnium locum obtinens, utpote primae ac praecipuae animae partis,id est contemplativi intellectus perfectrix ac cultrix .sequ1tur, ut praestantissima felicitatis pars sapientia sit .simili modo quoque prudentia,quae activum intellectum etiam ipsa perficit. Quare ericiunt quidem utraeque hae felicitatem,non ita tamen ut sanitatem medicina: sed ut partes, quae totam felic1tatem absoluunt,atque explent. na si sanitas,quae bonum corporis est, una cum al1is etiam ipsa tanquam pars facere felicitatem diciturimult3 magis sapientiam de pruden- φ tiam facere eam censendum est,quae praestantiorum animae partium contemplativi scilicet de activi intellectus excolentes ac perficientes habitus sunt.medicina enim ut ministra naturae sanitatem inducit at sanitas utpote praestantissima omnium corporis bonorum felicitatem tanquam pars etiam ipsa explet.ac medicina quidem no ex se sed sanitatis causa existit sanitas med1cinae finis est. Sic igitur,inquit,sapientia felicitatem facit,ut totius virtutis pars:quae quidem tota Virtus ex contemplativis,activisque virtutibus tanquam partibus constat:dumque est in anima,ab ipsaque habetur,id est dum ex1stit in ipsa,atque operatur,felicem hominem reddit. Idem de prudentia intelligendum est,quae cum pars etiam ipsa totius virtutis sit, dum est in anima atque Operatur, explet felicitatem.
Praeterea opus de ex prudentia & ex morali virtute perficitur. virtus e
nim propositum scopui in prudentia quae ad ipsum tendunt recta essicit.
Quae modo dixit,communia sapientiae de prudentiae fuerunt: quibus utrarunque harum prae stantiam atque excellentiam declarauit, quo pacto omnium maxime ad felicitatem perficiendam conducant.haec Vero prudentiae tantummodo conuenientia subiungit,quibus eam ad opus ex virtutum habitabus produce dum esse maxime necessariam ostendit:dum inquit, opus atque actione quae scilicet secundum virtutem fit,ex prudelia ac morali virtute perfici. omnis enim moraliS virtus alicu1us,aut aliquarum affectuosae animae facultatis partium habitus est: ut irascibilis fortitudo,concupiscibilis temperantia,tustatia utrarunque,quae utrisque eam aequitate distribuit, Vt iracundiae cocUpiscentia, rationi vero utraque obediant.atque ita fit,ut prudentia virtutibuS Omni-4O bus praesit,atque imperet. Quo pacto autem scopum & propositum moralis virtus rectum facit, prudentia vero ea quae ad ipsum tendunt quia sene ubi appetitiuae hae facultates a ratione fuerint castigatae,ita ut nihil nisi honestum de bonum appetant,nunquamque ad inhonesta de mala excidant,ac delabantur .appetitionum rectum propositum ericitur,rectaque intelio: Vt nunquam in
citatio distorqueatur,ad declinet ac id,quod non debeat sed finem semper laudabilem habent, ac
conuen1entem,ad quem intendatur : cum iam ratio appetitiones ipsas rationales quodam modo reddiderit,atque appetere rationaliter assuefecerit. nam cum talia appetitionibus proposita sunt: prudentia modis idoneis ac rationibus ex cogitatis atque initis prospere ad ea consequenda perducit:ut merito inter virtutes,earumque actiones obtinere principatum debeat.
so Quartae autem animae partis,id est altricis,nulla ratis virtus est: quippe
cUm In ea agere,aut non agere situm minime sit.
Animam hic communiter accipit,vi in libro de anima definiuit,eam esse inquiens,persectionem corporis naturalis instrumentarii,quod potestate vitam habet:quam in quatuor partes diuidi asserit scientalem,ratiocinatricem,appetitricem,& altricem,in appet1trice sensivam quoq; co- prchendens,propterea quod Omni appetitui irrationali sensus inest iucunda enim & molesta sentientes illa appetere,haec auersari consuevimus.Cum igitur omnia haec in homine sint, natura itaeomparatum esse inquit,ut tres animae partes Virtutem eam acquirant,quae ex electione est,quaeq;Vt vel
337쪽
ut vel acquiratur, vel minime,in potestate hominis est. nam scientia,quae scientialis partis est,hoc in contemplativi interictus,volendo atque eligendocinatricis,necnon fortitudinem,temperantiam,& austitiam,quae appetitriciSiacultat s su nih1
lominus eligendo comparamus. ex iracund1a en1π concupistentia
ctivae virtutes iudicio ratiocinatricis facultatis perfici xux RR
atque alter1us praestant1oris facultat1s. Altricis vero quae quam animae pRVβ ς la talis virtus est,id est eiusmodi quae virtutem ex appet1tione & etation Cquira eo q dis Virtutes in iis qui eas acquirunt,sunt sitae, id est in libera eorum potestate & Voluntate sunt docatae at quartae animae part1 nihil eiusmodi est:nulla en1m neque id ouod videre in plantis licet,in quibus magnitudo quidem,& pulchritudo, &Iructi Π- . ib
virtutes naturales sunt,Vtpote a natura ipsis Insitae reperiuntur: appet1tio vero, & electio min1me.
prudentia ad agenda vel honesta vel iusta nihi
lo aptiores sint homines, paulo altiUs Incipiendum est, hoc lumpto m1cio: Quemadmodum iusta agentes nonnullos nondum esse Iustos dicimus, ut eos Qui ea que a legibus praecipiuntur,vel invit1 facIUnt,vel ex Ignoratione, vel ob aliqu1d al1ud,& non ob ipsa, cum tamen ea agant,quae oportet,qUa utae bonum virum decet: ita licet ut quodam modo se habens quispiam 11n zogula agat,ut bonus sit: 1d est ex Aemone, & ipsorum eorum causa quae a
fi Vnum quoque hoc erat quod in dubitatione de prudentia positum fuerat: posse fieri scilicet,
ut absque ipsa quispiam honesta & iusta ageretred quod v1rtutes hab1tus anamae essent, ut 1ultitia, sortitudo,temperantia, & caeterae quae ad has uniuersaliores ac generaliores reducuntur . Vnde ut hanc quoque dubitationem seluat, ad quandam superiorem considerarionem ascend1t, atque nOCsuPponit principium non omnem eum asserens qui iusta ag1t & honesta,cont1nuo ob ad prooum esse: id est non omnem qui agit iusta,1ustum:qui agit temperantia,temperantem : qu1 ag1t fortia, fortem:quippe cum fieri possit:ut ea quae a legibus praec1p1untur, agens quas*Iam Vel pcenae for- , midine id faciat,quae violantibus leges 1mposita est vel praema j cup1ditate, quod recte se gerent1-bus proponitur vel 1nterdum ex ignoratione,cum aut propr1a appetatione 1nc1tatus alIRUIS mltu quid,aut forte,aut temperans egerit ignorans tamen id eiusmodi esse: aut secundum legem operans legem esse ciuitatis aliquam nesciuerit,quae id eiusmodi praec1piat. 1 enim ob tale aliquia aut simile aliud honesta ac iusta agunt,neque iusti,nec ue probi sunt viri propterea quod Non nΟ-nestat1s ipsius & iustitiae,sed alicuius alterius causa ea faciunt. Sicut 1g1tur in has fir, Ita quoque In uniuersum de uno quoque qui agit, considerandum est ac perpendendum, quomodo se habens, Quoque modo affectus honestum ac iustum quipp1am agat: ut si ex elect1one & propria appeti't1one & sc1ens honestum id & iustum esse,ac propterea quod tale est agere ad deprehedatur. pro- αbus ac bonus esse iudiceturista ex ignoratione,& vel pcenet timore et spe Optatς alicinus rei id fa 4Ocere videatur bonus minime esse ex1stimetur,etiam si1 bona sint quae ab 1pso agiitur oportet enam quodamodo se habere,atque affectu esse unu eque qui agit,si probus ac bonus esse celendus 1it.
Electionem igitur recitam virtus faciti quaecunque autem illius causa natura agi solent,non virtutis,sed alter1us facultatis sunt.
Quomodo necessaria prudelia sit iis qui ex virtute & viuere,& agere volunt, hanc Inc1pit demonstrare.inouit en1m v1rtutem esse quae electionem rectam facit:ed quod cum appetatiuae quae in nobis sunt facultates,id est iracund1a,& cupiditas habitum boni acquisiverint,recta quoque electio ipsa emcitur: dum malum auersatur: ac bonum semper propon1t, nunquamqne 1n Contra' viam partem distorquetur sed boni tamen appetitio persectionem ex se no habet, sed moQIS qua buse m ac rationibus indiget quibus rem ipsam appetitam assequi valeat unde inquir, quaecuquQeiusmodi natura sunt,ut agantur causa ipsus electionis id est eius rei causa quam electio ip- proposuit mon sunt Virtutis,sed alterius facultatis activa enim virtus de qua sermo nunc est, arrationalium facultatu eruditio est ac moderatis.1rrationales aute facultates no ea sunt natura, Vt e XC Sitare atque inuenire quidpia possint, quod ad rei appetit cosequutione eas perducat: sed a tera indisent facultate,quae modos reperiat,quibus voti fieri compotes queat. Neque enim ele io 1Π- uenire eos potest sed id tantum munus habet,ut illud huic,id est quod melius est, deteriori ante
338쪽
ponat bi recta ex habitu virtutis effecta est. Hactenus Vera quidem Oratio euasit, paulo tame ob scurior,ac confusior quocirca,ut dilucidiorem eam reddat,ita subiungit:
Attendendum autem est,ac de h1s manifestius dicendum .est itaque fata cultas quaedam quam calliclitatein vocant: ea est talis, Ut quae ad supposituscopum conductant,agere possit, atque assequi: atque haec quidem 1i prota positum honestum sit,est laudabil1s:si prauum versutia est.
Quantum ad veritatem spectat,vere Quidem,inquit,didia haec fiunt: quia tamen videntur confusiora,atque Obscuriora,attendendum his,aduertendumque animum est: atque oratione explicata idem clarius ac dilucidius manifestandum,qud dubitationis quoque solutio euidentior eviciatur. Aliud igitur quoddam inducit,de quo agens prudentiam ias qui ex Virtute volunt operari,maxime esse necessariam ostendit.atque esse vim quandam inquit quam δ νοτη - , id est calliditate appellant quam etiam definiunt,esse facultatem asserentes eorum Quae ad scopum conducunt, in uentricem.Vnusquisque enim cum operari Vult, scopum quedam ac finem actionis sibi proponit, ut facultate quadam ipsi opus sit,atque'aptitudine qua & agere & assequi ea postst,quae ad scopuipsum & finem tendunt. at haec facultas naturae dexter1tas ad recte agendum fatis sola non est: non enim qui hac fuerint praediti,probi etiam continu3 sunt, sed mali esse etiam possunt. iccirco ut actiones bonae evadant,additamento atque ei quidem non pauco opus est id autem est,ut propositus finis bonus sit. ita siquidem fiet,ut facultas quoq; haec laudabilis efficiatur. nam si prauum sit propositum,Versutia appetitatur.
Vnde etiam prudentes callidos, inversutos esse dicimus.
Callidos quidem 1d est δεινους eos qui prudentes sunt,vocamus,dum calliditatis nomine, quae naturalis quaedam commoditas est atque aptitudo,pro prudentia utimur quippe cum ea vis habit 1 aliaue operationi prudentiae necessar1o adsita ut prudentem esse callidum verum omnino sit. at cum prudentem versutum dicimus,nomine ad peiorem finem deducentis calliditatis abutimur. quanquam inest quoque hic ingenij in prospiciendo,& promptitudinis similitudo quarta qua tenus omnia quae ad finem propositum spectan apte reperiuntur. unde etiam Homericum Vlys 30 sem callidum vocamus, qui prudens erat,apteque excogitabat,quae ad honestum finem tendebat:& Periclem Thucydides talem quendam esse inquit, qui ex propria ingenii solertia licet neque prius neque post quippiam cognouisset quae ad propositum finem essent ut1l1a,prospic1ebat:&tu praesentia breui consultatione rectissis me dignoscebaicitum futura in longissimum tempus opt1me coniiciebat. Calliditas enim a prudens ia in eo da Eert,quod ipsa eorum quae ad finem absolute ali quem spectant & conducunt inuentri x est prudentia vero ea prouidet,quae ad rectum & honesta finem tendunt. callicitias item vis qua dam est, atque aptitudo a natura in rational1 animae nostrae parte insita:prudentia habitus est qui ex longo rerum usu,longaque experientIa comparatur,indigetque calliditate,quam superueniens excolat ac perficiat: quo fiat ut bono semper fine proposi to,quaeque ad ipsum tendunt,apte excogitatis,potiri voto felicissime possit. quam quidem calliditatis & prudentiae &fferentiam etiam ipse Aristoteles tradit,dum subiungit in hunc modum.
Prudentia vero haec facultas non est: non sine tamen facultate hac CX1-
stit sed habitus oculo hu1c animae non absque virtute acquiritur, sicut dixi
. Prudentia,inquit,anteclicta facultas non est sed ea tamen indiget,vi in ea Icilicet existat: unde sine ea esse non potest. quemadmodum neque quispiam al1us hab1tus, nisi subiectum ad 1uscipiendum idoneum fuerit idoneum vero esse nequi imisi naturalis aptituao atque habilitas adsit.qui autem calliditati superuenit habitus,quae prudentia est,oculo huic amnaae acquiritur.cuinam: antedicto videlicet,id est adt1uo intellectui:qui quidem substantia idem cum contemplativo cum sit, operatione tame est diuersus.idem enim intellectus scut superius etiam diximus, cum circa um-sς uersalia versatur,& supra sensum,sapientiam,& scientiam const1tuitantellectusque conreptativus& cogitat1o appellatur. cum ad particularia,& ea quae in actionem Veniunt, agenda conuertitur: activi intellectus de ratiocinationis nomen consequitRr.quo pacto vero non absque virtute habitus hic comparetur,dictum etiam ab Aristotele est sed nos quoque clarius expl1cemus.Virtus est, quae appetitiones bonas reddit a ratione praesidete compositaS ac moderatas: atque inde res quo
que ipsis appetitae honestae ac bonae existunt. at res appetitae fines ipsi sunt,ad quos cum ratio be ne omnia conferentia potest inuenire .prudentia dicituriquippe quae ad bonorum propositorum, bonorumque finium consequutionem media idonea atque apta excogitet. cum igitur appetitὶO
339쪽
nes,resque ipsae quae appetuntur,aliter esse bonae non possint,nisi in appetiti uis facultatibus boni habitus sint,boni aute hab1tus sint v1rtutes absque virtute non posse prudentia esse persp1cuu est.
Ratiocinationes enim agendarum rerUm princIpium habent quando
quidem elusinodi est finis & quod optimum est quodcunque Uliaci fuerit.
propossitum ad exequendum Opus est. quod fane,si prudentia modos inuenit, tibus ipsi paretur,bonum esse necesse est: alioqu1 non esset prudentia,si vel scopum non bonum si , ό πανουργ M vel ad eundem consequendum rationes excogitaretrid enim non prudentiae est ea Irsutia po
r se sicut dictum est. Quod autem proponitur,& appetitur,esse bonum non po1ler, mla xutus es a o, He rdirim imariones de his fiunt & ouod bonum est, &optimu
bonum autem est,ei comparando diligentia & cura adhibenda est diligentia 1g1tur & cura ei co--arando est adhibenda,quod propositum est Vbi Vero dixit ratioc1nationes agenaarum reru pim
elotum habent, postea siniungit,quod minoris propositionis vicem obtinet: Qv A N D O Qv I o elusinodi est finis,di quod optimum est .quodcunque 1llud fuerit. J quam extremam particula,id est quodcunque illud fuer1tJ,propterea addidit sine ullo definito exeplo:propterea quo
quod bonu est,est etiam optimum,siquidem ex v1rtute expetendum euasit: Unde etIam a pruden- 1 otia,qui habitus oculi animae est,dignum cura & studIo esse vidicatur. .
Sit enim verb1 causa,quod inciderim d nisi bono viro non apparet. pro-Dterea quod distorquet prauita s,facitque ut circa activa principia fallamur. uare non posite quempiam prudentem esse nisi bonus sit, manifestu eri.
Idem confirmat,a virtute finem proponi & scopum prudentiae, ad quem Consequendum modos ipsa postea excogitat,atq; exercet. rursusque communi oratione Ilitur nihilque ex bonas de-fimis sumit sed quod inciderit. quod cum inquit,non 1d 1ntelligi vult,quod siue bonum, laue malum si ii 1l refert: sed quod unum ex agendis bonis sit,quod propositum est, quodcimque ex apsis forte inciderit non hoc defin1te, aut allud. id autem non apparet & videtur esse tale, nisi bono sovaro.Quippe cum ei qui prauus habitu est,bonum, perinde atque obliquae lineae recta,accommota dari atque applicari minime queat:sed bono animo tantum congruat,atque appareat. Vncte et1aminouit prauitatem distortam ac peruersam reddere animae Cognatione,atque est inere,Vt circa princiola agendarum rerum fallatur atque erret.Prau1tas enim sicut bonos scopos & tines non aam1ttit ta prauis delectatur:ac propterea fit,ut prauus finalia princip1a deteriora & sibi &assecui cupiat Verum ut hoc exemplo aliquo clarius fac1amus proponatur pulchritudo Helenae in duam & Diomedes Tydei,& Priami fil1us Alexander oculos con11crunt.D1Omedes emm Vtpote bonus & temperans Vir,assuetusque apte & congrue intuendi operatIOUe Vt1, no Vlteritis progredietur sed in aspectu ipsio sistet, fatis sibi esse ratus,si visione 1pla fruatur,atq, Inde oblectatio- nem Dercipiat. at Paris intemperans & prauus cum stat, non acquiescet,m1I etiam tactu,no V1sa tan otum re 1nspecta frui pos diuersumque alterum finem praeter visionem apsam appetet:& pr1nc1vium alterum,ac scopum sibi proponet,ut al1enas nuptias vitietrid quod Intemperantiae pravitas suggerit Atque hinc patet & virtutem & prudent1am mutua ope 1nter se 1ndagere:vt 1lla scopum
Nnem qud tendendum est, proponat haec & eo delectetur, & modos rat1onesque meat, qu1bus compararj commodὸ possit.Rectὰ igitur ab Aristotele dictum est,fieri non posse,ut prudens qu1 spiam sit,nisi bonus quoque,ta est probus,& virtute praeditUS fuer1t. De naturali uirtute, de uirtutum Cr prudentret connexione. cap. γ ID
C Ed conssiderandum rursus et 1am de virtute est: nam simili modo quo que virtus sese habet. sicut prudentia clam calliditate non Idem qU az, sed simile tamen quid est ita virtus naturalis cum ea, qU32 Pi Optac Vutus dicitur.
Hucusque prudentiam ostendit sne virtute esse non posse, sed ea indigere ad Proponenuos bi scopos & fines bonos rerum agendarum: boni enim sunt cum a bonis haD1tivus app tantur. nunc vero econtrario Virtutem esse sine prudentia non posse,demostrare Vult. pi Iusque eam Cumorudentia habere similitudinem quandam docet sicut enim prudentiae naturali S quaeuamaazultas praesupponitur MV calliditas vocatur,aptitudo scilicet quaedam atque habilitas, qua anIma
340쪽
siuscipiendam illam praeparaturiita propriam virtutem naturalis quaedam Virtus antecedit: quae aptitudo etiam ipsa est, ua idonei ad eam quae proprio est virtus,siascipiedam efficimur. Inquit igitur,oportere etiam de virtute considerare: propterea quod irtus simile quid habere cum prudentia V1detur . sicut enim prudentia cum call1ditate non idem quidem est,sed tamen simile quidmonidem sane,quia illa a natura animae inest,aptitudo quaedam cum sit,atque habilitas ad prudentiam consequenda prudentia aduentitia est,multa cura dc diligentia,rerumque Usu acquisita.simile tamen quid habet, quod sicut illa eorum quae ad finem conducunt,inuentrix est: sic prudentia accepto a virtute fine in eum intendit,quaeque ad ipsum con ferunt,consultado excogitat. quemadmodum itaque prudentia ad calliditatem sese habet, ita virtutes inter se ut naturalis virtus callidita ti, ea Vero quae proprie VirtUS est,prudentiae respondeat.
Omnibus enim singuli ex moribus esse quo da modo natura Videntur.
Aliam,inquit,esse naturalem virtutem, & al1am propr1am , ex communi multorum opinione constat. Omnibus enim singuli mores esse natura quodammodo videntur. mores dicuntur, id est graece liuos,quae ex natura consequuntur proprietates neque id in ratione praeditis tantummodo, sed etiam in ratione carent1bus animalibus: quemadmodum cum leonem dicimus natura esse fortem,eo Cuod audax est,atque animosus,terroremq; incutientia contenit: vulpem vero Versutam,
α dolosam,quia in operationibus eiusmodi apparetiove stultam,& simplicem caeteraque animalia aliis, atque aliis moribus instructa. 1ta quoque in hominibus alium tales mores habere,altu tales dicimus. Add1dit autem Quodam modo propterea quod non omn1bus animalibus iidem mores sunt,sed in rationalibus & brutis morum diuersi modi conspiciuntur.
Nam Sc iusti Zc teperantes & fortes sumus, δί caetera statim ab ipse or tu habemus. Sed aliud tamen est quod querimus,ut quod proprie bonum
Prudentia Sc calliditas queadmodum re ipsa diueris sunt, quod haec naturalis, illa acquisititia est ita appellatione quoque 1nter se d1stant. nam quae ex natura est facultas, calliditas id est δε νο -τBs vocatur: estque etiam ipsa virtus quaedam naturalis,moderatione rationis nondum composi-3o ta. quae vero proprie VariuS est,nominatur prudent1a,quae calliditati speciem quandam ac formam imprimit.in moralibus Vero Virtutibus tam naturales,quam propriae,Vno dc eodem nomine nuncupantur atque id non iniuria nam quia calliditas rationis de intellectus naturalis virtus est,cuius quoque propria virtus est prudentia propterea fit,ut bruta animalia,quippe quae & ratione & in tellectu carent,habere calliditatem non possint. at morales virtutes cum de rationem habentibus, de ratione expert1bus natura insint,iisdem nominibus utrobique appellatur: ut in brutis quoque Dulla nominis discrepantia sit. in eo enim tantum differunt quod ex altera atque altera Origme existunt cum ex natura illae,hie ex more & consuetudine proficiscantur. Sed quaerendum videtur, si mores naturales & in brutis de in rationalibus sunt: cur virtutes naturales morale S a moribus qui natura sunt,deducto Vocabulo etiam non dicuntur: communique nomine aequivoce omnes morales appellenturξQuocirca scire oportet,inorales id es κθικας non ab κθους,id est moribus,sed ab ἔθρυς dici quod morem & consuetudinem significat, breui syllaba ε in longam η mutata: quippe
quae assuetudine dc exercitatione ex rationis praesident1a ac praescriptione comparentur: natura- - μύα λογουIes vero eas quae ab ipi ortu natura existunt in iis,in quibus insunt. quoniam Igitur hae naturam, taνοια illae morem & consuetudinem ericientem causam habentimerito utrisque a causa nomen impo- ναι. situm est. nam mores,id est si ρος non sunt causa,sed ex causa,quae ipsa natura est,existunt. Ex more enim & consuetudine,quod εθος dicitur,morales virtutes appellari, ipse quoque ristoteles testatur qui in secundo huius operis libro,moralium virtutum nomen a more,id est εθους parua inclinatione Ze mutatione facta esse deductum asserit. non enim naturali s est mos,sicut mores,sed ex assuetudine de exercitatione in habitum euadit. aptitudines igitur ad Vnamquamque virtute moralem ab ortu Sc generatione ipsa nobis insunt: sed non satis tamen id nobis est,ut ea quς proprie o virtus est,praediti esse dicamur: sed aliud est quod quaerimus, id scilicet quod proprie bonum est, id est quae est proprie Virtus.licet eodem quo naturalis nomine appelletur. quaerimusque ut talia, id est proprie bona ct proprie virtutes no ita ex natura,sed alio quodam modo adsintiex med1tatione v1delicet Sc exercitatione duce intellectu de praesidente.
Etenim pueris de bestiis naturales insunt habitus:sed sine intellectu , demente esse noxij apparent.
Non esse proprie Virtutes eas quae naturales sunt,ex eo,incuit,patet, quod pueris de bestiis insunt.pueri autem, propterea quod recens nati sunt, nullamque rerum peritiam in vita contrahere