장음표시 사용
351쪽
validissima res est ut propterea nullam veniam incontinens mereatur. sed si hoc quoque cocesserimus, nihilo minus absurda res erit: fiet enim ut idem sit de prudens & incontinens . at prudens sponte malum nullo pacto agit:praesente enim priadelia,sicUt dictum iam est, morales Omnes vir iures consequuntur quippe quae ultimorum perceptiua quaedam sit, reliquasque morales virtutes secum consequentes habeat.
Adde quod si continens ex eo est quod vehemetes & prauas habet cu
piditates: neque temperans erit c5t mens,neque continenS temper an S: pro
pterea quod neque quod nimium est, neque prauas habere cupiditates est
temperantis: sed tamen oportet.
Praetcrea si continens ob id dicitur continens,quia cum de turpes habeat cupiditates de vehe mentes,quar resistunt, nbiuntque imperium rationiS sequi abstinendum a turpibus voluptatibus iubentis,ab eis tamen superari se non sinit:continens esse temperans nullo modo poterit.temperans enim a nulls s omnino turpibus voluptatibus infestatur:sed statim ubi ratio prccepit,cupidi tatem ei habet obsequentem, tranquillusque est . non enim quod nimium est, id est, vehementia cupiditatum , sied temperies temperantis est:neque prauas habere cupiditates, cum non nisi bona dc honesta cupiat,atque appetat,sed tamen oportet: id est,sed si continens, & temperans 1dem esse dicatur,oportet omnino,atque opus est,Ut temperanS quoque non secus ac continen S, dc tur pibus de vehementibus cupiditat1bus exagitetur. cum autem id esse non possit, diuersus a conti
Nam si bonae sint cupiditates, habitus qui prohibet, ne eas sequamur, prauus est : qua re essicietur ut non omnis continentia honesta sit. si imbe cillae vero sint & non prauae, nihil egregium erit: si prauae &imbecillae, nihil magnUm.
Ostendere vult prauas,& vehementes cupiditates esse continentiae subiectum.& si,inquit, co-tinentis cupiditates sint bonae,restat,ut habitas,id est ratio quς prohibet,ne cupiditates sequatur, praua de mala sit atque ita non omnis continentia sit honesta de bona. nam quae rationem habe bit vetante turpes cupiditates sequi, bona erit: mala contra ea in qua ratio honestas easdem sequi prohibebit.si vero infirmae sint cupiditates & inualidae,non tamen malae, nihil egregium erit, ac praeclarum,si ratio eas non sequatur,sed superet. tunc enim esset praeclarum,si magnas ac fortes cupiditates,atque etiam bonas vinceret ratio,ac sibi subiiceret: si verd sint plauae 3c imbecillae gelanguidae, nullum magnum negocium est,si eis continens dominatur, easque subiugat. superest igitur,ut circa magnas ac validas de prauas cupiditates continentem versari dicamus ac propterea laudabilem atque admirabilem in eo este,qudd cupid1tates malas ac turpes, licet vehementer in
citatae sint,refignat,ac coercet.
Praeterea si continentia facit, ut in omni opinione persistamus etiam in falsa,praua est: si item ab omni opinione exturbat 1n continentia, aliqua incontinentia reperietur,quae honesta sit: vi Sophoclis Neoptolemus in Ph1loctet e. laude dignus enim est, cu in iis quae ipsi Vlysi es suaserat,quia mentiri tegre ferebat, non perstet.
Quia superius dixerat,continentem in propria sententia persistere: nunc, inquit,si continens in omni opinione perstat,sequitur,ut si in falsa etiam,id est mala perstiterit continens, prauus sit. nZm si continens malam de adulterio habuerit opinionem,quod bonum videlicet sit, de honestu, m QRque perstiterit praua ea continentia erit at bona est continentia. non debet agitur continens in omni opinione, sed in bona tantummodo persistere. dixerpt item prius e propria opinione dimoucri incontinentem:s igitur ex omni opinione dimouetur,aliqua incontinentia bona esse reppriς tur quemadmoduna si quis AE aliqua praua opinione imbutus quod adulterium scilicet bona res sit,ab ea decedat deinde,& non adulteretur : huiusmodi incontinentia bona erit: id quod ab iurdum est incontinentia en1m vitium est. QIare non ex omni opinione ' exturbatrix est inco-tinentia ,sed ς bona tantummodo . cum nanque opinatur quispiam adulterium essu malum, dc deinde mutata Opinione illud committit dc perpetrat tunc incontinens appellatur,nam NCOpro lemus apud Sophoclem persuasus ab Vlvsse mentiendi ac decas 1endi Philoctetae Opanaonem habebat: deinde ab ea recedens no perstitit in iis quae suascrat illi Vly sies, neque mentari Sc simulare
352쪽
passiis est quicquam :ut eam ob causam laude dignus habeatur. Cum enim Vlysiis consilio simu
lasset se iratum Graecis omissa Troiae oppugnatione redare in Patriam Velle, Promisissetque Philoctetae se eum domum secum reducturum : conareturqUe eo do O ipsum inuitum atque insc1um ad Troiam deducere:postea ubi v1dit ipsum mendacIO illectum libςnter 1ςqui,mutavit sententia, aegre ferens quὰd eum mentiendo deciperet atque ita Inqu1t. Neo. O Iuppiter,quid agamΘipse deprendar malus Dum falsa dico & celo quae non debeo V Phi. Homo iste,nissi sum mente turbatu S mea, Videtur esse prod1turus me & suam Nobis relict1s nauigaturus domum. Neo. Non te relinquam certe ego:sed si haud queam Te nunc reducere,id molestum erit magis.
Phi. Quid inquis d filiξquidξhaud intelligo.
Neo. Celabo te nil explicabo at omnia. Troiae necesse est mecum ut adeas littora: Graiumque visas atque Atridarum manus. JQuin etiam captiosa ratio menties, dubitatio est. dum enim Voliant In
credibil1a conuincere,ut si assequut1 fuerint, ' arguti esse videantur : facta 'ς ratiocinatio dub1tatio euad1t. vincta enim mens est, dum stare quidem novult propterea quod non placet quod conclusum est: qu1a tamen quo mo do soluat rationem non habet progredi non potest.
Praeterea captiosa ratio,id est A cauillatoria dc soph1stica mentiens , dubitatio atque haesitatio ' σοφi ικος es .cauillatores enim & sophistae dum conuincere aduersarium volunt,qui verbi gratia sie opinari λογος fateatur,lapidem Visu carere,& non inspicere ita interrogant. nonne illud videt,quod videtξ cum ille assentitur, subiungunt:at lapidem videt lapis igitur videt. quae sane ratiocinatio dubitationem. affert, obscuram & argutam. cuius nodi esse porro v1dentur,cum assequuti fuerint id est, aduersia rium induxerint fater1 lapidem visum habere & inspicere,cuius prius contrarium asserebant .hίes' sitatio enim est & dubitatio,cum mens stare atque acquiescere non vult conclusioni,cui assensio nem praebuit, quae est, lapidem visu esse praeditum atque intueri:eo quod non placet progred1 ta men nequit,propterea quod dissoluere rationem & cauallationem non potest.Si igitur continentia est quae in omni opinione persistit, incontinentia quae ab omni dimouet: in captiosis ratioc1- nationibus continentia mala,Incontinentia bona esse reperietur. si enim qui fatetur lapidem videre,in ea sententia perstat,malum si ab ea recedit,bonum est.
Euenit aute ex quadam ratione ut imprudentia cum an continentia vir tus sit. cotraria enim agit ob incontinentiam quam ex1stimet: mala autem esse bona non esseq, agenda ex1stimata. quare bona & non mala aget.
60 Euenit,inquit,ex hac ratione si scilicet in cotinentia ex omni opinione exturbatrix est.Vt imprudentia cum incontinentia coniuncta,virtutem efficiat. nam si quispiam & imprudens & inco-tinens sit quatenus est imprudens.bonum esse malum opinatur : id est,non adulterara esse malum existimat quatenus Vero est incontinens,e tat 1 opinione exturbatur, & bonum esse adulteriu non committere putat,atque agit bonum ragere autem bonu,virtus est. cum sit en1m incontinenS, cOtraria agit iis quae Imprudens existimat existimat vero bonum id est,non adulterari, este malum: quare ob incontinentiam bona S non mala operabitur.at ex duobus Vatiis Virtutem creari,atque effici,absurdum est,immo fieri nullo modo potest: cum neque ex ignauia & audacia ex1stere vlla
Accedit qxabd qui ex eo quod persuasus est & ex electione iucuncia &ueo agit & sectatur,melior este eo videretur,qui non ex consilio, sed ex Incon tinentia eadem agIt.' aptior enim est,ut curet Ut: quippe qui admittere dis- - ωια ότιε, siasionem possit. at incontinens ei prouerbio est obnoxius, quo dicimus. ouando aqua fauces strangulat, quid amplius bibere opus est nam si non persuasus esset ea quae agit,si distbaderetur,desisteret: nunc autem per sua siis,nihilo minus alla agit.
353쪽
Intemperantem incontinente esse meliorem ostendit.intemperans enim,inquit, sim non sana ac Validam rationem habeat id est,cum non cognoscat scortari esse malum,id agit.quod si ab alio audiret,ac doceretur malum id esse,euitaret,ac fugeret incont1nens vero cum scortari malum esse sciat, neque id euitet,quo modo si ab alio disceret,effugere id,atque euitare Vnquam posset3 quare 1ntetmperans incontinente melior est.intemperans enim qui agit iucunda,id est, scortatur ex electione, dc persuasus,id est,opinatus id bonum esse utpote rationem validam habens,melior inco-tinente esse videretur,qui agit bonum & non scortatur,non ex consilio,id est, non quia rationem habeat corrupta validam enim eam ct sanam habet sed ex incolinentia. sanabilior enim est in temperans eo quod dissuaderi posset:atque ita fieret ut scortationem euitaret, si ab alio id malum esse audiret ac disceret.at incontinens ei prouerbio obnoxius videtur, quo aiunt: si aqua suffocat& laedit,quid aliud babere opus estῖ1d quod dici consueuit de illis qui ab 1llis ipsis laeduntur,undex tilitatem consequuturos se esse existimabant .si enim ab iis quae 1uuare, atque emolumentum aD ferre queunt, offensionem patiuntur : quid passuros esse istos ab iis quae non nisi possitnt laedere,1perandum estξ sic incontinens si valentem habens rationem & cognoscens scortari esse malum non iuuatur : qu1 iuuabitur si ab aliis idem nihilo minus esse malum audiuerit ξ nam si non esset persuasus, id est, si non cognosceret ea quae agit,id est,scortari,id quod agit,esse malum : fortasse si dissuaderetur ab alio audiendo ac disicendo 1llud esse malum,a scortatione desisteret: nunc autem persuasius,id est, cognoscens scortari esse malum,non aliud tamen agit, sed ipsium illud quod ma
Insuper si circa omnia incontinentia & continentia versatur, ouis abso
i Ute Incontinens erit nam omnes uacotinentias qui habeat,est nemo. quo L.
dam autem absolute esse dic1mus. Ac tales quidem dubitationes incidunt. ex his autem al1a tollenda sunt, alia relinquenda: cum dubitationis solutio
nihil aliud quam inuentio sit.
Ad id etiam nunc obiicit quod superius ex opinione quorundam dixerat, alios irae , alios honoris,auos cupiditatis incontinentes esse. inquit enim si circa omnia, id est iram, de honorem, de lucrum,& caetera omnino continentia & incontinentia versaturio uis absolute, id est, proprie incontinens Ur,non reperietur. nullus enim omnes incontinentias habet sed alius irae,alius honoris, 3 oal1us pecuniarum cupiditatis Sc lucri incontinens est. Quocirca quia aliquos esse absolute, id est, propite incontinentes dicimus,alius vero habet hanc incontinentiam,alius illam,uniuersas simulnemo:superest,ut quasnam proprie incontinens sit dicamus. Quonam pacis incontinentes agpnt. cap. m.
PRunum igitur considerandum est,utrum cognoscentes necne,agant,&quo modo cognoscentes deinde circa quae in cotinens & cotinens, hoc est Virum circa omnes voluptates & aegritud1nes, an circa definitas al1- quas statuendus sit tum virum cont1nens & tolerans 1 dem sit, an d1 uersus ἄψ sinuli modo de caeteris quae cognata contemplationi huic sunt.
Cum Veterum opin1ones de continentia Zc 1ncont1nentia exposuerit, aduersusque eas dubi tarit.nunc quae ex ipsis reprobandae,quae admittendae sint,quemadmodum a principio proposuerat V u.t declarare priusque ea quae est quassiturus proponit atque inquit,primum considerandum esse,Vtrum incontinentes cognoscentes scortari esse malum scortentur,an non cognoscenteS:& si Cognoscentes id faciunt,quo modo ex scientiane, an ex opinione cognoscancideinde quaeredum, carcam ibiecta continens & incontinens versetur circa omnesne voluptates,omnesque dolo-rς , 'Circa definitas quasdam voluptates, quosdam qile definitos dolores Θ ex iucundis enim alia natura sunt eiusmodi,per seque appetenda,ut honor,& victoria al1a non natura, sed costitutione. p tζi quia,Vt stuperius dixit,nonnull1 continentem de tolerantem esse eundem opinantur Vtruλψςmbit Ri Miu rius , quaerendum item est: & limiliter de aliis, quae assinitatem dc cognationem quandam cum hac consideratione habent,atque ad hanc doctrinam pertinent.
niti im autem considerationis est, utrum continens & in cotinenS in eo
quo G cis 3 quaedam,an in eo quod quodam modo versantur, habeant dis terentiam' id autem quod dico tale est: virum incolitiens ex eo quod circa talia
354쪽
talia versatur tantummo IO,sit incontinens, an ex eo quod quodam modo Versatur,an nonsed ex utrisque
omne quod ab aliouo differt,aut subiecto differt,aut modo:aut Virisque,id est, & subiecto gemodo discrepat. exempli causa temperatia a fortitudine diuersa est,tum subiectis rebus, cum ipsa circa voluptates & dolores,sortitudo circa fiducias & timoreS Versetur : tum modo et1am differt ipsa enim delectatur qu1bus debet,honestumque estrilla quibus debet,confidit. Inquit igitus pii mum consideremus an continens Sc incontinens differentiam inter se habeant id est diuersi inter se sint in eo quod circa quaedam Versanturiid est, in subiectis ipsis, ut circa alia continent1s, circa, b alia incolinentis negocium sit .an in eo quod quodam modo versantur : id est,an modo dumtaxat, non subiecto differant.hoc est,ut clarius ipse explicat,virum incontinens a cJtinente diuersus sit, ex eo quod c1rca ea subiecta Versatur,circa quae non versatur continensΘid est, tru subiecto differant inter se ξ an non differant Auidem sibiecto, sed ex eo quod quodam modo versantur, id est, modo ipso an non modo differant tantummodo, sed ex utr1sque: id est, & subiecto & modo diuersi inter se sint re vera autem non subiecto, sed modo inter se discrepant circa eadem enim CO tinens & incontinens versantur, id est, circa venerea, & voluptates quae tactu percipiuntur: sed
modo differunt. continens enim Venerea, turpeSque VoluptateS coercet, & superat: 1ncont1nens autem non continet,& superatur.
, o Deinde an incontinentia & continentia circa Omnia VersetUr,necne qUi . ,. -
enim absolute eit incolinens, non circa omnIa Vertatur, ted circa quae In
temperans: neque absolute ad ea sese habet dem enim cum intemperantia esset: sed eo quod hoc modo habet. 1lle enim ex electione ducit Ur,pr seri
te in voluptatem semper esse persequendam existimans: incontInens Verociam non ex1stimet,persequitur.
Praeterea quaerendum est,an circa omnia,id est,an circa iram quoque, & honorem, & victoria cotinens & incontinens Versetur,necne)superius enim dixerat tam irae, quam honor1s & lucr1 in-3o cotinentem dici quempiam,vnde hic dub1tationem soluit, non circa Omnia inqOiens proprie 1n- continentem versari d est,non circa honorem & lucrum & caetera huiusmodi, sed carca venerea tantummodo,circa quae intemperans quoque versatur.neque absolute ad ea sese habere,id est,no in modo conuenire: nam cum circa eadem subiecta incontinentia & intemperantia versentur, simodUm quoque haberent communem , sequeretur, ut utraeque idem essent sed eo 1nter se citfe-Tunt,quod hoc quodam modo sese habent ad subiecta,id est,modo discrepant . cum incolinens is cognoscens turpes Voluptates esse prauas ab ipsis superatur Intemperans vero neque omnIDO esis prauas eas cognoscit, sed bonas esse existimat ut modo ipso tantum inter se diuerlatatem habear. alter enim val1dam ac sanam habet rationem,id est,incontinens alter,id est, intemperans 1UΠrma ac corruptam .intemperans siquidem a turpibus voluptatibus duc1tur ac superatur elISens, atque ipsas esse bonas existimans,ipsasque esse persequendas,id est, captandas atque inquirendas Put S: O in continens vero licet scortationem non bonam sed malam esse arbitretur, eam tamen persequi tur atque inquirit inuitus,& absque electione,a turp1 cupiditate inductus ac superatUS.
Nam si vera opimo, de non scientia sit,ex qua ' incoimenter agiant ho- Φακοατρίον. mines nihil ad rationem id refert: cum nonnulli ex iis qui opinantUIMaon ambigant, sed certo se scire existiment. si igitur opinantes propterea quod
leuiter credunt magis quam scietes praeter existimatione ficta agent: scient1a
ab opinione n1h1l differet. nonnulli enim sunt,qUi nihilo minorem Hs quae OpInantUr, quam ali3 1is quae sciunt, idem adhibeat. Id Heracl1tus ostendit.
Dixerat superius incontinentem non habere scientiam,sed opinionem . nam si scientiam ha- , beret,non peccaret:scientia enim ' in eccabilis est,ac minime errans. quoniam verderrat inco απῖ αιῖος tinens a cupiditate superatus,habere opinionem Videtur,quq errare potest,certaque haud quaquaest.Inquit igitur,si dicamus opinionem habere incontinentem ex qua incontinenter agit, ct non , scietiam,nih1l referet idem enim est .nam si opinio omnis esset' erratica,atq; instabilis, recte di- η Tai Tu cerent opinione,& non scientia esse praeditum incontinentem:sed cum opinio aliqua sit, quae D1hilo minus quam scientia firma ac stabilis habeatur: non recta 1llorum sentent1a est cum nonnulli
ex iis qui opinantur,non ambigant,& ancipites sint in iis quae ostiantur sed certo se scire ea pu-
355쪽
tentrivi Democritus, qui cum omnia ex indiuiduis corpusculis constare assereret. certo se opinari dicebat si itaque qui opinantur,propterea quod ' leuiter credunt,id est,quia infirmam, & incer tam habent fidem,ac persuasionem de rebus, praeter existimationem dc opinionem agunt, id est, peccant & errant magis quam scientes : nulla propterea erit quantum ad scientiam de opinionem spectat,differentia,ed quod certa quoque ac firma opinio reperiatur . nonnulli enim iis quae opinantur,magis credunt,quam alia qui scietia sunt praediti iis quae sciunt .id quod Heraclitus ostendit: firmam scilicet,ac certam reperiri opinionem posse. ille enim cum motum non esse opinare tur, quasi certo id sciret asseuerabat. Quo fit ut qui incontinentem habere dicunt scient1am siue opinionem,in eandem absurditatem incidunt.
Sed quo nia duobus modis scire dicimus: tam enim dicitur stilae,qui ha iobet scientia δί ea non utitur,quam qui Vtituta. differentia erit, si quis agat ea quae non debet,dum habet qui de scientia, sed non contemplatur, & dum
contemplatur: hoc enim videtur absilrdum: sed non dum no cotemplatur.
Cum ostenderit,sive opinionem,sive scientiam habere incontinentem dicat quispiam,in ean dem absiurditatem incursurum: nunc quatuor argumentationibus dubitationem hanc seluit ouo modoq; cognoscat incontinens,declarat . primamci; argumetationem in hunc modu aggreditur scire duobus modis sumitur. sciens enim Ze 1lle dicitur qui habitum de scientiam iam adeptus est, licet ea Don utatur id est,quanuis ex scientia illa minime operetur . de ille quoque sciens appellata φφtur,qui de scientiam videlicet geometriae habet,& ea utitur,id est,ex ea operatur. disserent1a 1gitur est,si erret quispiam sciens scientia quidem praeditus,sed non contemplans:id est, ex ea sicientia non operans:& si de scientia prigditus,& contemplans siue operans idem faciat. diuersum item est,si agat quis ea quae non debet,dum habet quidem scientiam,sed non contemplatur,id est,dum non operatur ex ea scientia,& dum operatur.id enim indignu est, & absurdum, cum quis habens
scientiam,& ex ea operans errat, ac peccatmon autem cum non contemplans atque Operans titu
basilicet scientia praeditus sit.exempli gratia si grammaticae scientiam habens quispiam , & no ex ea operans,sed ad aliud spectans atque animum aduertens, interrogetur de nomine Aeneae, scri baturne simplici vocali in principio,an cum diphthongo, de respondeat simplici vocali: non est 3 oin continens,licet sciat 1cortationem esse malam, non tamen ex ea scientia operatur, ut abstineat videlicet an ea re,quam cognoscit esse malam.quod si habet quidem scientiam , no tamen secun dum eam agit, sed a cupiditate tractus scortatur,nihil mirum esse debet.
Praeterea cum duo propositionum modi sint, nihil vetat: quo minus qui utrasque habet,przeter icientiam agat, dum uniuersali utitur, dc non parti
fiet ρ κτα. culari. ' particularia enim ea sunt Quae in actionem veniunt.
τα καθ Alterum argumentum est. nam cum duae sint propositiones uniuersalis altera ,altera particula- εκα Γα' ris, qui uniuersalem cognoscit, particularem quoque vel actu vel potestate cognoscat necesse est: q*cum particularis stub uniuersali contineatur. nihil igitur prohibet, quin agat praeter scientiam, id tur,id est,circa particularia minime operatur, quae potestate non actu cognoscit.particularia enim actioni subiiciuntur, circaque ea ununquisque operatur,non circa uniuersalia. Vnde quia part1cul ri agit unusquisque,si ut qui errat,in errorem incidat dum particularem propositionem igno- rat. nam si cognoscat uniuersale quispiam:Omne verbi causa st veratrum mortiferum esse, ac purgare particulareque ignoret,hoc scilicet veratrum esse : atque ita id quasi salubre medicamentume hibςat,atque erretmihil absurdum est.sed tunc est m1randum,cum particulariter hoc esse vera trum cognoscens id alicui exhibet.
Diuersum aute est uniuersale alterum enim in ipso, alterum in re est:vt omni homini sicca conferre:& ipsum esse hominem: vel siccum esse quod
huiusmodi est .an vero hoc huiusmodi s1t,aut non habet,aut no operasur.
Vniuersalis quoq; differentia est:aliud etenim in ipso sciente & in persona cosideratur, aliud in re si igitui quod in se est uniuersale cognoscit quispiam. particulare etiam simul stiat necesse est: cum qui se ipsum ignoret, sit nemo . verbi causa omni homini conferre sicca, Vniuersalis
356쪽
propositio est in ipse,propterea qui hunc cognoscit, nCcessirio cogniturus etiam particulare est, se scilicet esse hominem, atque iccirco sibi quoque sic a Conse re . Item Vt alio exemplo viamur, alia uniuersalis proposit1o in ipso erit huiusmodi . Omni homini insta agere conducit: quam qui sc1t sciat quoque part1cularem necesse est,id est se essς hQmme, rque ideo sibi quoque iuste aetefeesse utile. Cum vero uniuersale est in re,Vt omnc siccum essς huiusmodi, id est, utile esse : nequa quam qui id cognoscet,particulare etia sciturus est sed an hoc huiusmodi sit,id est , an hoc sit se cum vel non habet,id est vel scientia non habet & ignorat,vel si cognoscit circa 1psum 1d tamen
non operatur. simili modo quoque si Omne Veratrum purgare quispiam nouerit, quod uniuersale in re est,non continuὼ etiam hoc esse Veratrum CognituruS est: quae est proposit1o particularis.
Ex h1s 1gitur modis incredibale est quanta differentia futura sit: ut si ita
cognoscat quispiam,nihil absurdumuin aliter, mirandum V1deatur.
Ex his duobus propositionum modis,uniuersalis scilicet & particularis,in credibile est quata differentia futura sit id est,tonge maxima est differentia: Vt nihil absurdum esse v1deatur, errare scilicet. de peccare , si 1ta cognoscat aliquis uniuersale & non part1culare . nam cum in umuersali nullus operetur , sed in particulari: si ignorata particulari propositione erret aliquis , absurdum non est:sed si aliter fiat,id est, si cognoscens quis & Vniuersale & particulare peccet, tum mirandum & nouum videri debet .sic absurdum minime est, si in continens cognoscat quidem uniuer sale,adulterium scilicet esse malum,sed a cupiditate superatus particulare ignoret: atque ita quasi bonum id esse existimans peccet,atque adulteretur.
Ad latec habere scientiam alio modo contingit hominibus,quam dictu
sit. nam dum habet quis,& ea non utitur,di Uersum esse hab1tum videmus: ut & habere quo da modo & non habere videatur: cuiusmodi est qu1 dor mit, JUi furit qui vino oppressius est . ita autem affecti sunt etiam illi qu1 in
perturbationibus sunt constituti. irae enim & VenereOm cup1ditates, non
nullaque huiusmodi corpus etiam manifeste immutant, quosdamq; in furores inducunt:vt pateat simili modo affectos incontinentes dic1 oportere.
5O Al1ud argumentum hoc est,quod cum primo videtur conuenire:sed in eo tamen differt,quddillic de eo d1cebatur, qu1 habebat scientiam,& sponte non operabatur : hic de eo agitur, qui cum habeat sc1entiam,inu1tus tamen non agit: cum ad ebrietate & ira agere prohibeatur . Contingit igitur,inquit,ut alio etiam modo scientiam habeant homines, quam in duobus argumentat1on1 bus d1ctum sirperius fuer1t. nam dum habet homo sc1entiam,& ea no Vtitur, id est, prohib1tus se cundum eam non operatur,liabitum diuersum esse conspicimus,ut & habeat quodam modo, de non habeat .vi dormiens, si geometra sit,habeatque scientiam ,etiam non habere dicitur quatenus enim hab1tu est praeditus,sciens appellatur quatenus a somno prohibetur,ne secundum eam agat, inscius,non haDensque scientiam d1c1tur . sim1l1 modo vino oppressus,id est ebrius de furens,oc habere & non habere quodam modo dic1 potest. nam quia habitum 1cientiae iam habet, habere: ΑΟ ciuia ab ebrietate & furore impeditur,quo minus secundum eum operetur, non habere scientiam dicitur.sic quoque qui in affectuum perturbationibus constituti sunt:id est,qui ' venereorum libidine,aut ira incitantur,non secus atque ebrii & furentes afficiuntur: sunt enim etiam ipsi re so- pita ac grauata ratione,ac quibusdam quasi stimulis exagitantur . neque tantum anima ita habent Perturbatam more ebriorum,&furent1um:sed palam etiam in corpore immutationem quandam Q prae se ferunt irascenti enim homini ocul 1 excandescunt,ac rubent,ut furere Videatur : amati pal
let facieS. nonnuli1 quoque ex nimia amor1s vehement1a mente exturoat1, in Infamam ac fur orem
prorsu S conuerii sunt perspicuum igitur est,incontinentes simili modo se habere, ut ebrios & futarentes.sicut enim illi quanuis scientiam habeant,ebrietat1s tamen Sc iuroriS perturoatione impediti secundum eam non operantur sic IncontinenteS cum ' synceram habeant rationem ac sana, O coorioscantque scortationem esse malam: a Vehementi turpi cupiditate prohibentur, quo minus agant,sicut ratio praescribit ac iubet.
Quod autem verba ex scientia dicant,id argumentum nullum est . qui
enim sunt 1n h1s affectibus constituti, demonstrationes, & carmina Empe doctis dicunt: qui item primum didicerunt, connectunt quidem verba,nΟ- dum tamen sciunt. cognatu enim, ac coalitum esse oportet: ad quod tem-
357쪽
pore opus est. Quocirca eos qui in continenter agunt, ita dicere existimandum est,ut illi facuant, qui histraonis munere funguntu T.
Quod si inquit in continentes verba ex stietia dicunt:sciunt enim adulterium esse malum dicuntque quemadmodum sciunt,id esse malummullum id argumetum est: id est,nihil id ad ratio-tλonem facit. qui nanque in his affectibus si1nt id est,in ebrietate, ct furiis,suntque ebrii & in fani: demonstrationes,ratiocinationesque demonstrativas, verbaque Empedoclis dicunt, non tamen quid dicant,intelligunt. simili modo pueri qui primum distere inceperunt, connectunt etiam ipsi Orationem & dicunt: Iram magnanimi Pelial e concine diua . nondum tamen sciunt,& intelligunt opus enim est, ut si scire , & intelligere quispiam vult ea quae dicit, cognatus sit ἄρ-συμιφυάναι CO litus:id est,Vt habitum prius disciplinarum compararit,ita ut habitus in ipso cognascatur,ae Jψcoalescat quasi in naturam. hoc autem,id est,habitus huius acquisitio non nisi longo tempore , laboreque multo coparari potest. Unde quemadmodum faciunt histriones, qui cum carmina Home1 1 sumpta persona Hector 1s,vel Mirillis recitant, non intelligunt quId dicantula mcontinen 1 tes,licet dicant malum esse adulterari: t adeo tamen a turpibus Voluptatibus perturbatam, atque, bi odia QM OOtenebratam mentem habent, Vt quid dicant,nequeant intelligereratque ita cum non intelligantrities, o k dic ςrr-Πῖ,α adulterium quasi bonum existimant,ac comittunt,absurdum nullo modo
o,, est. Hanc rationem Aristoteles quam caeteras admittere magis videtur.
Adde quod ita quoq; naturali quadam ratione Inspicere causam quis pia posset. altera enim uniuersalis opinio est: altera de part1cularibus rebus, η quibus priesidet sensus . quando autem ex ipsis una euaserit: alibi quidem enunciet anima: in esse Otiuis vero,agat statim, necesse est : ut si omne dulce gustandum est, hoc autem est dulce, utpote unum quoddam ex particula
tibus necesse est ut qui potest,& non prohibetur, simul hoc quoque agat.
Quarta haec est ratio & solutio .Ex opinionibus altera est uniuersalis,altera circa particularia, qui ous particularibus verbi causa visui expositis sensus ip1e inspiciendi praesidet ac dominatur: id eri,in quae percipienda & cognosce datus habet sensus. ex qu bus quidem duabus opinionibus inter te complexis cum una extiterit,id est,cum duas has particularem scilicet de uniuersalem in- - o ter se commiscueris, ratiocinationemque constitueris necesse in quibusdam est enunciare, id est, 'fateri atque a1ierere 1d quod fuerit collectum ac c5clusu inuid quod tunc videlicet fit cum propositiones fiant intellectivae. ut si dicamus Socrates est homo homo est animat: Socrates igitur ani mal est. hic quod concluditur agi minime potest sed in effectivis d est cum effectivae d est aditu et sint opiniones, quod concluditur non enunciandum & dicendum,sed agendum est . ut si dicam, hoc dulce est omne quod dulce est gustare oportet:hoc igitur gustandum est utpote unum quoddam ex particularibus. quia enim quod cocluditur ex particularibus est atque agend1s necesse est
ut qui ad colligit, si potest,& non impeditur simul hoc agat,& dulce id degustet.
Quando igitur uniuersalis opinio inest, quae prohibeat gustare: altera vero quae omne dulce suave esse dicat: hoc autem est dulce, atque haec est, AER quae operatur: forte vero adest cupiditas: Illa quidem fugiendum esse ait, cupiditas ducit: quippe cum mouere unumquodque eX membris queat. lare fit ut ex ratione quodam modo & opinione incolinenter quispiam agat quae quidem Opinio non per se sed ex accidenti contraria sit . cupiditatas enim non opinio, redice rationi contraria est.
Quando igitur uniuersalis opinio gustare prohibet,quae inquit nihil dulce gustandum esse:altera Vero etiam ipsa uniuersalis,omne dulce iucundum esse dicit:estque particularis, quae hoc essed inice,inquit, quς quidem particularis opinio ipsa operatur id est,ex qua particulari unusquisque s se operatur tunc si serte cupiditas insit,quae ad hoc dulce degustandum inciter,atque inducat: tunc porro illa icilicet uniuerialis opin1o,quae nullum dulce gustandum esse ait,hoc iucundum fugζre, ac minJm C degustare iubet cupiditas vero ducit, atque incitat, ac vel 1 nuitum ad dulce id deSu-
tanaum comperiit.nam ea non animam tantum turbat,ac permovet sed unumquodque etiam ex
corporis memoris ix potest incitare, ut ad id quod appetitur, consequendum festinans feratur. quare contingit, Vt X i atione uniuersali,quae air,nihil dulce esse gustandum, re ex particulari opi-hione , qua hoc esς dulce asseritur, incontinenter quodam modo quispiam agat. O D A Mmodo
358쪽
modo θ adiunxit,ut ostendat non ex ratione uniueriali, particulari opinione absque ullo medio erici,ut incontinenter agamus sicd cupiditatem inter C dere,quae uniuersalem opinionem & Darticularem contrarias inter se reddit. non enim particularis opinio quae dicit; hoc esse dulce con traria per se est rationi uniuersali nihil dulce esse degustandum asserenti. quae enim inter has esse contrarietas potes Psed ex accidenti cotraria ericitur. nam quia accidit, ut cuPiditaS Cum particu lari opinione coueniens gustatum ad percipiendum id quod dulce est,cogat: ea de causia Darticularis & uniuer1alis opinio contrariae evadunt. cupiditas siquidem est, quae rationem Vniuersalem Opinionemque part1cularem contrarias inter se facit. non opinio ipsa particularis per se est contraria reictae rationi,id est uniuersali. quare incontinens rationem quidem habet uniuersalem, ma-IO lum esse adulterari,& particulare etiam cognoscit,hoc videlacet esse adulterium: sed a cupiditate inuitus mouetur,atque ad adulterium pernetrandum inducitur.
Vnde etiam bestiae incontinentes propterea non sunt,qina partaculariU υτ λη 'imaginationem & memoriam habent, no vn1 uersalium eX1stimationem '
Vnde etiam sit,ut bestiae propterea incontinentes minime dicantur, quia existimationem, id est,cognitionem de rationem uniuersalem non habent: sed particularium tantum mCmoria quadam ,atque imaginatione praeditae Iunt. nam asinus si deciderit in fovea aliquam, ubi fouea videt, b 1maginatione concipit se illuc decidisse,atq; eam euitat,no ratione aliqua, sed recordatione quadam 1nductus.in continens Vero cum rat1onem uniuersalem habeat,ex cupiditate & libidine eam transgreditur,ac quasi ignorat:atque ita incontinenter se gerit,atque adulterium committit.
Quo modo vero soluatur 1gnorantia, & incontinens narsus efficiatur sciens: eadem ratio est quae Sc de ' temulento & dormiente , non propria ῆνη huius assection1ς. quae qu1dem ' a naturae 1ndagator1bus audienda est. '
into modo ignorantia incontinentis discutiatur: eadem ratio de causa i ta hoc affectu, id est, incontinentia est, quae & in ebrio,& dormiente, non propria aliqua & diuersa. quam sane ratio
nem re causam requirere a naturae perscrutatore, ac discere debemus . cum naturalis contempla-3o tOI quae parS anime,quaeque eius facultas assiciatur,optime nouerit quemadmodum igitur si quis grammaticus cum sit,ineorietur,vini exhalatione turbatam mentem,atque offuscatam habeta.dΟ- necque exhalatio illa perseuerat,operari quippiam ut grammaticus nequit sed tunc tantummodo operatur,' cum vinum iam deferbuit,vaporesque emittere ad cerebrum destitit sic incontinens, uεrklicet malum esse adulterari cognoscat, ex nimiae tamen cupiditatis incisatione eam menti S Ob- θῆνα τύ, 'nubilationem,obtenebrationemaue contrahit,ut cognitionem illam&scientiam tantisper amit- - .rat,quoad cupiditatis Vehementia perdurarit.nam ubi seruoris illius subsidit, cessatque impetus: ' μμ . ignorantia statim discutitur,ut eandem cognitionem & scientiam quam de adulterio prius habebat,quod malum sit,rursus recipiat.
Quoniam autem ultima propositio est exposite sensui rei opinio,actio .. numque domina est: hanc vel non habet, qui in affectu est constitutus, vel Ita habet,ut non tamen , eo quod habet eam liceat scire , sed dicere dunta
Xat,non secta S ac VIno oppresjus Empedoclis carmina. proptera item quod Vltinatas termInus non est uniuersalis, neque ita ut uniuersalis scientiam efficere videt Ur.
Quia,1nquit,postrema propositio, id est, particularis opinio sensui expositae rei & particularis
cognatio est,quae domina est actionum,ipsarumque agendaru principium est: hanc particulare scilicet opinionem, quae adulteriit comittere malum esse inquit, uri non habet,id est, non cognoscit incontinens qui in affectu est costitutus,hoc est dum adulteraturivet ita habet ipsam, ut no liceat sc1re,id est,ita ut non propterea sciat,& cognoscat dum eam habet. sed sicut ebrius dicit quidem so carmina Empedoclis dc pronunciat, quid tamen dicat ignorat sic incontinens licet adulteriu hoc esse malum dicat, no cognoscit quid dicat.Propterea 1tem quod Vltimus terminus,id est,particu laris propositio no est uniuersalis,neq; videtur ita scient1e effectrix esse ut uniuersalismam scien tia uniuersalium estmon particularium iccirco non est absurdum,si incontinens cum non habeat scientiam de eo adulterio quod committit,quod malum sit,errat ac peccat . cum enim scientia sit uniuersalium. circa Vniuersalia Vero non Operetur quispiam, sed circa particulariamarticularium autem non sit scientia:si circa particularia errat ac peccat incontinens,nih1l mirum est cum de ei Shabere sc1entiam non possit.tunc enim esset absurdum,si circa uniuetialia erraret,quorum scientia praeditus est. F.j. Ataue
359쪽
Atque id quod Marrebat Socrates videtur contingere. non enim affe-t i githr chus existit presente ea quae v1 detur t proprie esse scientia,' Ulppe qUae ne que ipsa ex affectu distrahatur: sed presente ea quae sensitiva est. Vtru igita
tur cognoscens necne, Sc quo modo cognolcens agere IncontInenter qui D
piam possit hactenus dictum sit.
Socrates fieri non posse dicebat,ut quis scientia aliqua praeditus secundu eam erraret:id quod quoq; hic contingit incontinens siquidem circa Vniuersialia quoru habet scientia, minime et rat sed circa particularia,quorum scientia non est .no enIm praesente scientia quae proprie ita dicitur: i Sseu ut al1alectio fert,quae domina omnium est,id est, ρίας ΟυIMono κυρίως, quae 1nqua omnia vincit,ac superat,affectus & perturbatio existitrid est,non enim praesente scientia a perturbationemperatur in tontinens:neq; ipsa haec scientia a cupid1tate distrahitur Se eonfunditur: sed sensitiva tantii est,id est particularis opinio quae a cupiditate superatur:& licet adsit, no prohibet quo m1-nus incontinens ab affectus perturbatione trahatur inuitus ac peccet. circa hanc enim peccat in continens. nam rationem uniuersalem dicit tantummodo,ac pronunciat,ut in aerem dis luatur: circa particularia vero Operationem suam exercet.Vtrum igitur cognosces incontinens succum bit,an minime:& si cognoscens , quo modo cognoscens peccat scientiane an Opinione praeditus, satis hucusque diistum est. circa qme continens er incontinens uersetur. cap. IIII.
I Ana vero utrum aliquis absolute incontinens sit,an Omnes ex parte:& si sit,circa quae versetur, licendum deinceps est. Circa voluptates quidem
& dolores continentes & tolerantes,necnon Inco tinentes & molles ver
sari perspicuum est. Quonia vero ex iis quae voluptatem afferunt, alia ne cessaria sunt alia eligenda quidem per se, sed eiusmodi tamen ut excessum
etiam habeantnaecessaria quae ad corpus spectat cuiusmodi sunt alimentu, soveneris usus ac caetera huiusmodi corporalia, circa quae temperantia & In temperantiam constituimus: non necessar1a, sed per se eligeda,victoria,honor,diuitiae ac reliqua talia qUar bona sunt & iucunda: eos qui in his pi terrectam rationem quae in ipsis est absolute quidem 1ncontinentes non dici mus sed addentes pecuniarum lucri,honoris irae Inco tinente S appellam US,S non absolute: utpote d1uersos,& qui ex sinu litud1 ne dicantur.
Vtrum aliquis absolute incontinens sit,id est,qui sine additione dicatur,& incontinens tanta sit,an incontinentes omnes dicantur ex parte,id est, cum additione incontinentes irae in cotinentes lacri,atq; huiusmod1:& si incontinens sine additione sit, circa quς subiecta is versetur, dicen- η ψdum est.Atq; ut circa quae iucunda cosistat incont1netia declaret, iucundoru diuisionem in hunc modum facit iucundarum rerum quae afferunt voluptatem,aliae sunt necessariς,ut quae ad corpus attinent,ut sunt alimenta cibus enim Sc potus si moderate sumantur, necessaria corpori sunt, de iucunda:nam excessus in his quoq; vituperatione dignus est, si comedere quispiam de bibere 1upra satietatem velit. simili modo venerea voluptuosa sunt, Eae necessaria ad speciei coseruatio- Dpm,& sobolis propagationem: Jtum priuatim etia iis qui vel calculari,vel renati morbo afficiuL. tur.alia vero sunt no necessaria,sed eligenda tamen atq, expetenda per se,ut honor,diuitiae,Victoria.OmneS enim eligunt atq; anteponunt diuites fieri,uictoria adipisci, possessiones, gloriam, potentatum,ac bona huiusmodi caetera. Cum igitur duplicia sint quae voluptatem effici ut, necessa Ii4,& non necessaria:qui in his,id est,no necessariis excedunt,& supra modum ditescere, vincere, ct gloriosi fieri student praeter recta ratione quq in ipsis est, quς mediocritate in omnibus utendu 'ςilis praecipit,huiusmodi homines no absolute, id est, non sine adestione incontinentes dicuntur: scd opus dditamento quodam est. non enim incontinentes tantummodo 1llos appellam ab , sed adiungimuβ vel lucri,vel pecuniam,vel tale quippia: atq; in continentes lucri, incc tinentςS pς Curniarum,in continentes honoris vocare consuevimus & non absolute, id est, non sine adiunctionς solum incontinentes eos dicimus:quippe qui ab eo diuersi sint, qui proprie incontinens sine RERadiectare dicitur:& ex similitudine quam habent cum eo qui proprie continenS est,ita appellen xur.nam quemadmodum illi qui proprie incontinentes dicuntur,incolinentes dicuntur, eo quod
360쪽
in usu venereorum excedunt, ac Dimsi sunt: sic hi qu: Cum additione eodem hoc nomine appellantur,ita appellantur eo quod cum excessu atque immoderate & Vincere,& ditescere , atque alia huiusmodi allectantun eo tamen differunt,quod illi sine additione,hi cum additione vel honoris, vel victorita,vel lucri,de simalium incontinentes dicuntur. .
Non secus atque ille homo dicebatur qUi in Olympus V1cit. Illius en1m communis ratio a propria parum distabat: sed diuersa tamen erat.
Incontinentes v1ctoriae,lucri,& caeterorum similium ex similitudine quam in excessu habent ita dicuntur,non aliter quam ille qui in olympiis ludis victor euaserat qu1 sicut alius Socrates vel Plato,ita ipse communi nomine homo appellabatur. illius enim communis ratio, id est, homo in uniuersali,qui est animal rationale mortale,paru a proprio nomine differebat. na homo etia ipse vocabatur sed parua quaedam additio efficiebat,ut a communi homine discreparet. qui enim volebant ipsum significare,atque ab uniuersali homine separare,ita dicebant,homo qui in olympiis vicit quan uis enim parum differat communis homo ab homine qui in olympiis vicit,sitque perquam similis, est tamen diuersus: eo quod hic particularis sensui expositus est: ille uniuersalis &communis intellectu percipitur.Ita quoque ille qui absolute incontinens est, dc qui incontinentes cum additione dicuntur, licet similitudinem inter se quandam habeant,in subiectis tamen rebus differunt,circa quas versantur,diuersique inter se sunt.
Cui rei id si1gnum est,quod in cotinentia non ut error tantused ut vitiu
quoddam,quod aut absolute,aut ex parte aliqua sit vituperatur horia autenemo sed illoru qua circa corporales fruitiones Versantur, circa quas temperantem dc intemperante existere diximus, qui non ex electione sed prae ter electionem consilium excessiis &iucundorum sectatur, & molesto rum fugit,famis videlicet,sitis caloris, frigoriS,caeterorUmqtae Ommu , qUae
ad tactum gustatumque spectant: is no cum additione, quod circa haec scilicet sit verbi causa trie,sed absolute tantummodo incontinens d1citur.
Diuersos autem esse incontinentes cum addit1one ab eo qui proprie incontinens dicitur, id
aut ex parte quadam,id est,uitio proximum sit. nam quatenus vitium corruptam habet rationem, incontinentia vero integram: incontinentia perfectum vicium non est, sed ad vitium accedit . at nemo horum qui cum additione incontinentes dicuntur,honoris scilicet, de diuitiarum, vituperari consueuit.sed illorum qui circa fru1tiones corporales, id est, circa venerea & eas voluptates Versantur,quae tactu percipiuntur, circa quas temperantem dc intemperatem ver1ar1 diximus:qui sectatur excessum voluptatum,dc stupra modum venereis utitur,non ex electione, sed praeter electionem & consilium,id est,praeter rectam rationem: dc excessus molestarum , doloremque afferentium rerum,ut famis,sitis,& similium fugit,atque euitat: quaeritque excessi Is omnium quae adtactum,gustatumque att1nent: is absolute dc sine additione incontinens est, non cum additione, quod circa haec scilicet sit,id est,quod incontinens irae,in continens honoris sit: sed absolute tantum sineque ulla additione incontinens dicitur.tiam qui cum electione voluptates sectatur , Corruptamque habet rationem,intemperans est incontinens vero licet integram , s namque habeat rationem,sine electione tamen dc inuitus a cupiditate ad fruendas voluptates trahitur.
Indicio illud est: nam intemperantes circa has, non circa aliquam ex il
lis dictantur:& propterea incontinentem & Intemperantem , contIn Cn-tem Item dc temperantem non ex Illis quempiam in eodem constituimus,
propterea quod circa easdem quodam modo Voluptate S,doloresque eOI- R dem versentur. quanquam hi circa eadem quidem Vtrique Versantur , non tamen eodem modo alli enim eligunt: hi non eligunt.
Proprie incontinentem esse eum,qui circa corporales Voluptates, id est ' circa Venerea Ver- ἡ 'M fὼ fatur,hinc patet,quod intemperante S circa easdem has Venereorum voluptates existunt, no circa . aliquam ex illis,irae scilicet aut lucri,aut huiusmodi alicuius: Cum intemperaUs irae, aut honoris, aut lucri intemperans minime dicatur. Quare incontinens proprie ille est, qui c1rca eadem circa 'quae de intemperans id est,circa Venereorum voluptates versatur: unde etiam sine additione ulla P ςs'