장음표시 사용
451쪽
citius agit,atque omnia simul expendit similis quippe probus vir est homini vehementer sitienti, qui uno haustu fr1gidam copiose attrahit: alter paulatam sorbillanti comparatur . Vnde mauult magna breui tempore quam longo parua affici oblectatione dc laetitia: vitamque anno uno bene dc honeste traducere, dum pro patria ipsam exponit,& moritur, quam multOS annos quomodo cui Que, id est,ignobiliter,& sine ulla laude ac gloria r potiusque eligit Unam actione quae sit ma gn tudine insignis,cuiusnodi est pro patria de amicis mortis periculum non recusare, aut multas P cunias atque opes magnae alicuius honestatis causa profundere:quam multas aliquas & paruas a tὶOneS transigere. Quaenam autem magna haec honesta adtio sit, quam electurum ess e probum Virum inquit,explicat,cum subiungit: A CC autem iis fortasse euenit, qui pro aliis mortem Op- ropetere cosiueuerunt id est,qui magnas actiones de honestas agunt, sunt ij qui pro patria & amicis moriuntur. fortasseJaute appostat ad plerosq; spectans qui praui sunt quibus, propterea g neq; quaenam sint proprie honesta,intelligunt,mori pro patria magnum quid esse min1me videtur.
Eligunt enim magnum quoddam honestum sibiipsis, pecuniasq; pro
funderent,qIO amici plures accipIant pecuniae enim amico, ips1 honestum comparatur. quod autem maius bonum est sibi attribuit.
Qui pro patria de amicis mortem obeunt,magnum bonu, magnamque honestatem sibi eli gunt id autem est honor qui a patria statuis,& monumentis,& sacrificiis, atque huiusmodi carte ris in posterum exhibetur .Profundunt item pecunias,quo amici plures accipiant, & consequantur .nam si ciuitas censu administratur,pecuniis non parcunt: sed amicis tantum pecuniarum suppeditant,quantum in aerarium collatum ipsis ad cosequendos magistratus sitfficiat: qu3 1nde plura acquirere quam habeant,ac comparare sibi valeant.atque ita amico Pecumae,aut magistratus, aut Quiduis aliud utile, ipsis honestum acquiritur, id est, honor,& laus, & gloria apud omnes. quare quod ma1us bonum est,sibi tribu1t quappe cum honor de gloria recte considerantibus longe maior pecuniis sit,ac praestantior.
In honoribus etia & magistratibus idem modus es . omnia enim haec amico concedet. honestu si quidem hoc ipsi est,ac laudab1le. ut merito pro bus esse videatur,cum honestate omnibus anteponat. Fieri item potest, Vt actiones amico permittat:sitque 1psi honestius, quod causa amico fuerit, ut
eas egerit: quam si ipse egisset. In omnibus ig1tur laude dignis rebus hone statis amplius sibi attribuere vir probus videtur. Atque ita quide sui ama
torem esse oportet,licut dictum est . ut plerique autem sunt,minime.
Eundem modum seruat probus vir in honoribus de magistratibus . nam eos etiam amico co- cedit,& relinquit,magisque eligit amicum quam se consequi magistratum, honoribusque affici: quippe quod honestum ipsi ac laudabile sit id facere . nam cum id faciat, meritd esse probus v1detur. probi enim viri est honestas res omnibus anteponere:at hic anteponit honestatem omnibus, . eamque loco aliarum rerum omnium eligit: est igitur probus omnia enim honesta, ut dictum est,
persequitur,atque agit:honestiusq; sibi esse existimat,si cedat amico magistratu & imperio,quam si ipse regnet.Vb 1 hoc dixit, subiungit: fA T Qv E ita quidem esse sui amatorem decet J, qui sibi videlicet plus honestatis tribuat qui nanque in honoribus,& pecuniis plus sibi vendicant, ia non sua amatores,ut plerisque vidantur: sed auari,& iniusti re vera sunt. De amicis felicis,eν quibuου indigeat. capo IX.
I Ain vero de felice ipso quoque dubium est,indigeatne amicis, necne ni Ihil enim beatis ex teque suff1 cientibus opus esse amicis inquiunt: adsunt
enim ipsis bona: ut cum ' ex se sufficiant,nulla re amplius indigeant. am1- socum at zem cum sit alter ipse, suppeditare ea, quae per se quispiam nequir-Vnde, fortuna cum dat bene quidnam amicis est opus
In controuersiam veniebat tunc virum felix indigeret amicis,necne & quibusdam indigςrς,q uapulaam non indigere videbatur. Qui non indigere eum existimabant, his rationibus nite' antur.qn Inulget amico,eo indiget ut ab ipso ea consequatur,quibus ipsi opus est , qVMquς ipsς sibi comparare P r sse no potest felix ex se suffieit nulliusque rei 1ndigus est : si enim aliqua re m-G1Serct,Ozatus nou esset.quare neque amicis indiget felix Estque rationis collectio huiusmodi in secunda O
452쪽
secunda figura: felix nullius rei indigus est qui amicis indiget,nullius rei indigus no est : selix igi tur amicis non indiget.vel et1am in prima figura ad hunc modur felix nullius rei est indigus: ut nullius rei sint indigi, amicis non indigent: amicis igitur non indiget felix. QSod vero inquit po Rae v NA cum dat bene,quidnam amicis est opus J Euri Padas est ex Oreste simplum . Curienim Orestes matre Clytemnestram & Aegisthum interfecisset:atq; ob id furiis agitaretur, atque in periculum capitis apud Argivos esset Venturu Srrogat Menelaum,Vt sibi ea in re aduersus Tyti darum opem feratuaeque committat Cum multa a fratre Agamemnone beneficia acceperit, ut 1pse qui solum semen familiae eius superest,ab inimicis succidatur:atque ita postea subiicit: ,, Praestare quicquam posse forsan quod rogo,1o Negabisῖ ast in rebus aduersis decetis Praesto esse amicos,non repente prodere.,, Fortuna cum dat bene,quidnam amicis est opusξ,, Est nanque numen ,dum Iuuare Vult,fatis. cum enim fortuna & numen opem fert, & bona omnia suggerit,amicis opus non est.
Sed ab surdum videtur, cum bona omnia felici attribuamus, amicos notribu ere: quod ex bonis externis e Te maximum Videtur.
Quae dicant illi quibus non indigere amicis felix videtur,ea sunt quae superius retulit: nunc alteram sententiam exponit,cuius ipse praecipue Aristoteles est.Ιnquit agitur,felici non opus esse amicis absurdum videtur si enam felix est,cui bona omnia suppetunt: maximum autem ex bonis externis est amicus si felicem amicis priuauerimus,quo modo erit felix P qui enim quod ex bonis maximum est,non habet, is quὶ fieri possit felix,non liquet. amicum autem externis bonis,id est, diuitiis,possesssonibus,& pecuniis maius bonum esse,manifestum est.
Nam si amic1 magis est beneficium conferre quam accipere: boni item viri & virtutis est benefacere : benefacere aute amicis, quam alienis honestius es probus vir iis indigebit qui beneficio afficianturiunde etia in qu stionem venit,virum in aduersa, an in prospera fortiana amicis magis opus sit: eb quod & qui in infortunio est constitutus , iis indigeat, qui beneficia conferant:& qui fortunat1 sunt,iis,quibus benefaciant.
Indigere amicis felicem his confirmat. Est aute quod inquit huiusmodi: si boni de probi viri est benefacere & beneficia conferre probi enim viri ' esse,atque essentia quatenus probus est, in Obenefaciendo,non in accipiendo consistit:quippe cum accipere benefic1a, vel pessimi quique e lita sis gere consueuerint: nonestius autem & pulchrius est amicis benefacere, quam alienis: fel 1x verdque honestiora sunt,persequitur:indigebit igitur amicis felix,ut habeat,in quos honestius ac pulchrius conferre beneficium possit.Nam tam prospera quam aduersa fortuna utentes amicas Indigemus:in prospera quidem,ut benefaciamus:in aauersa, ut amicorum beneficiis subleuemur. atq; iccirco merito quaeritur in felicibusne rebus,an calamitosis amicis mag1s opus sit ξ in utraq; en1m fortuna eis esse opus perspicuum est.
Adde quod absurdum fortasse est,ut beatum solitarium esse faciamus. nemo em esset, qui omnia bona habere per seipsum eligeret: quippe cumc1uile animal sit homo,& ad conuictum natura aptum . & felici 1gitur hoc
inest: quae enim natura bona sunt ,habet constat autem cum amicis & pro bis viris melius esse quam cum alienis, & quibuslibet hominibus die traducere: opus igitur felici amicis est.
FORTAss Ε' adiunxit ad felicem eum spectan S,de quo in sequenti l1bro acturus est.in hoe enim nono de felice ciu1li tractat:in decimo de eo disputabit,qui in octo & conleplat1one rerum V naturae vitam traducit: qui quidem inalgeatne amicis necne , ex iis quae ibi de eo dicet Aristoteles, postea cognoscemus. quae autem nunc inquit,de ciuili felice, qui amicis indiget, dicta sunt. Absurdum igitur,inqu1t,est,si solitarium amicorumque & aliorum etiam consuetudine carentem beatum hom1nem esse d1camus mam si amicum non habet,neque alium quempiam habebit, quocum versetur . cum quo enim ex aliis qui dissimiles sunt, poterit libenter simul vitam traducere)aetate enim aequalem aequalis delectat,& similiS similem. qui enim rerum contemplationi incumbit, intellectuque viuit,nullamque sensuum, animalisque quod in nobis est, rationem habet, nisi
453쪽
nuatenus necetarium est: esse in Mitarius potestat qui selix est , CUI Omnia adsunt bona, - ius esse nullo modo potest presertim cum homo ciuile animal sit, atque eiusmodi ad conuiuendum simul idonoum sit indigebit igitur amic S feliX, qu bus cum simul Vivat quippe cum Getera etiam hineat bona. iucundiusque & IIbεziuS Cum δmiciS & probis vita suique -- Iibus , quini cum alienis & dissint ilibus versabitur: immo horam Iniucunda ei erit conisuetudo.
Quocirca opus ei am1cis omnino erit. .
Quid ergo primi illi dicunt, & quo modo illorum vera oratio est an qiua pseriq; amicos eos esse opinantur qui Vtiles sunt talibus igitur , CUM . bona ipsi omnia ad suat, nullo modo indigebit beatus sed neq; illis qui Oo
voluptatem sunt am1cI, Vel partam per . cum enIm Vita eius 1iactauda 11t,ad uentitia voluptate non Indiget cum itaniae talibUS amicis non 1ndigeat,no indigere amic1s videtur. id autem verum soriaste minime est.
Oina non uno modo sed multis amicitia dicituriid in causa fuit,cur nonnulli sel1cem amici; non indioere asserere non dubitarent.sunt enim amicit , ut in praecedente libro didic1mus, aliae ob utilitatem, ut vulgarium hominum , ct eorum qui 1nter se commercia faciunt. at 1ae Ob voluta -- ptatem cuiusmodi sunt ' urbanorum facetorumque amicitiae , & amacarum : allae quae ob hone- , a ' uhesi & mores conciliantur,quae proborum hominum sunt. quia ISItur plerique amacos esse eos ni qui fiunt vides magis , quὶm qui sunt honesti & Probx: h lix non Indi Sere amIcis videtur: atque si non iniarii. utilibus enim, cuni nulla re indigeat, ei opus non est : bona liquidem habet omnia cum sit fel 1x .sed neque voluptuosis armcis indiget,Vel sit sortasse ob morbii, aut tale quippiam exhylaratione alliqua indi Suerit,parumper iΠdySebic cum enim Vita eius suauis se ac iucunda .felicitas enim cum voluptate est,aut non sine Voluptate,ut saepe iam diictum est ac demonstra rum : aduentitiam , - extrinsecuSque allatam facetorum ac scurrarum voluptatem non requirit. cum itur tal1bus amicis non ind1geat felix , vadetur neque omnino Vli1s 1ndigere . quod Verum non est. non quod utilibus & iucundis amicis non indigeat: id enim quavis alia re ver1us est: Iedouod propterea prorsias non indigeat amicis, quia huiusmodi non 1ndiget qu1 vel ut1litatem, vel iucunditatem afferant, illud sane falsum est:non enim illis ea qu1cquam est Opus. prob1s autem v
ris.qui re vera & proprie amici sunt,Vel maxime indiget.
In principio enim d Ictu iam est, felicitate operationem quandam est e. operationem autem feri, & non esse ut possessionem aliquam, patet . at si felicem esse in vivendo & operando cosistit: boni autem vir1 operatio honesta & iucunda per se est,sicut in principio diximus: & quod est propriu
uniuscuiusque iucundum quoque est .alios vero spectare magis quam nos metipsos, aliorumque actiones quam nostras possumus:proborum autem virorum actiones qui sint amici,bonis sunt iucunda . ambo enim ea habet, ouae iucunda natura sunt:beatias profecto amicis huiusmodi indigeb1t, u quidem actiones honestas & proprias contemplari vult: tales autem sunt bom vir qui amicUS sit. .
Felicem amicis bonis,sib1que simil1bus indigere hic etiam ostend1t,sed obscurius tamen ,atq;
inuolutius pavid. ratio autem qua hoc probat, ex eo progreditur, qudd non nisi cum bon1s vir1s habere coietudinem potest, in hunc modum sumit primum ea,quae in primo huius operis libro de felicitate diverat.felicitatem operatione esse affirmans. inquit enim Illic felicitate ammae op ratὶonem esse ex virtute in v1ta perfecta cum voluptate,aut non sine voluptate existens . Operatio soigitur est felicitas non hab1tus quidam ociosius,ut dormietium medicorum, aut eorum qui stodia aliqua ita detinentur,ut agere quippiam nequeant.probus enim viI de felix in eosaqu6d operantur Rut non operaturire enim ipsa cum sint idem felix ciuilis, & probus vir oper/Gi, aut non opzrandi ratione diuersi sunt. cum enim non operatur,probus viricum operatur,felixsi citur. operationem autem non esse integrum quid perfectum quod subsistat,ut domus, aut P/Wxu, aut ego,aut tu,sed fieri no secus ac motionem perspicuum est .motio siquidem simul v mucri nime est,sed eius Pars quaedZm fuit,quaedam est quaedam futura est. si igitur felicitas eit Opzratio, integrum quid nummc erit,sed sicut motio, ac visio,in agendo consistet. esse igitur atque eventiast ἐπεί nec ον Sumpta metaphora ab his quae importara
454쪽
ipsius bona vitae traductio, bonaque actio erit. Quare feliCis quoque ipsius essentia non quatenus est homo,sed quatenus est fel1x, erit felicater Vivere,id est, bona Sc honesta agere , atque operari. actionesque ipsas bonas & honestas, OperanteSque aliquOS inspicere . sed ita natura stomo a ratum est, ut homines alios magis quam seipsos , aliorumquc actioneS quam siuas inspiciant fellei igitur amicis est opus: ut amici actiones inspiciens re amicum Videat, &seipsum, suasque in eo a mones conte plans voluptate afficiatum quippe quod bonuS Vir bonaria rerum inspectione oble ctetui oblectatusque magis ad agendum inducatur. Caeterum quo pacto bonus v1r dum amicum videt,amicique actiones,seipsum,suasque actiones dicitur intueri propterea quod probus amicus alter ipse ille est qui amatur. probique amici eadem & eligere, & agere consueuerunt: una enim a-1o nima m duobus corporabus quodam modo sunt. Si igitur probus vir dum bonas actiones sipetactat, ad agendum magis incitaturialioru autem actiones inspicere quam nostras magis possumus: efficitur, ut amicis 1ndigeat felix rvt amici actiones inspiciendo quae eaedem cum suis sunt, oblectetur atque ob id magis agat. proborum enim homanum & praecipue amicorum actiones inspicientes ad idem agendum mouere atq; incitare mirabiliter solent. nam licet boni viri ex sese apti, atque incitat1 ad bene operandum sint cum Vident tamen aliOS eadem agentes, magiS mouentur, promptiusque operantur.Atque haec ratio est, qua felicem amicis indigere confirmat. sed verba Ipsa etiam consideremus. S1 felicem esse,inquit, in vivendo atque operando consistitesd est, si felicem esse ,est vita quae operatione atque actu est. atque explicans quaenam huiusmodi vita sit, sub
iungit probi autem viri operatio bona ac suauis per se est . quasi ita dicat: cum felicem esie in vi ro uendo & agendo consistere dico,nihil aliud intelligi volo,nisi felicitatem esse vitam quae honesta& bona operatur , atque agit. non enim agendi potestate,sed agendo felicitas notatur, atque ex primitur. Delicitas nanque,sicut dictum est,no est habitus absque Operatione, sed cum operatione coniunctus.qui enim perfecta prςditus est Virtute atq; integra, cum no operatur,Vt di Zimus,pro
bus tantummodo vir vocatur:cum operatur Vero,tum demum felicis nomen consequitur. ac pro
bus quidem potestate est felix felix operatione atque actu probus vir est . felicem igitur esse nihil aliud est quam bonarum actionum & honestaria operatrix vita: quae iucundae per se sunt. honesta enim omnia quae ex virtute fiunt,sunt iucunda veruntamen non solum bona huiusmodi sunt, sed ea quoque quae propria cuiusque sunt,etiam si bona minime fuerint oratio enim mala, malumq; poema poete & oratori sunt iucunda,qui ea coposuertit. Quocirca fit,ut felicis opera duabus de 3 o causis ei sint iucunda,& quia propria simi, quia honesta, & bona . at eius operationes ab amici operationibus nihil discrepant, sed eaedem prorsus sint:felix igitur amici actionibus atque opera tionibus non secus ac suis oblectabitur.ambo enim inquit,habent ea quae iucunda natura sunt id est,utraq; de felicis & amici opera natura sunt iucunda. Indigebit ergo felix & beatus hu1usmodi
amico,ut eius operationes inspiciens ,suas intueatur,atque oblectetur.
Felicem praeterea iucunde vivere oportere existimant. at solitario dissi cilis vita est. non est enim facile per seipsum assitae operari: cum alus Vero, S ad alios Iacilius. Operacio igitur quae magis erit continua iucunda per se
ipsam erit. Id quod circa beatu esse oportet. Probus en1m V1r, quatenUS es probus,sicut eX Virtute proficiscentibus altiora1bus gaudet: ita eas moleste fert, quae ex VILIO existunt mo secus atq; musicus pulchris modulationibus oblectatur, prauis offenditur. Adde t ex concitistu cum bonis exercitatio
etia quaedam viritatis essiceretur: quemadmodum quoq; Theognis inquit: A iustis disces bonari versabere amico
M Cum praUO,amittes mens bona liqua tibi est
Hoc etiam argumento idem colligit omnes inquit felicis Vitam iucundam esse dicunt,& cretadunt quemadmodum miseram de infelicem , quae in dolorabuS & molest1is constituta est cuius
so modi est infelicissimi hominis vita: quor si est molesta, felicis Iucunda proculdubio est . at felicis
vita quatenus est felix , Operatio ex Virtute est: Operari autem ex virtute n1hil aliud est quam iutacunde operari quare felicis vata in eo quo felix,iucunda operatio est . quod si ita est, assidue ope rabitur , ut assidue latetur. assidue autem operari solitario homini dissicile est . Vbi enim inquit, sot 1τAR1o dissicilis vita est per Vitam Operationem & actionem 1ntellicit subaudiendum siquidem est assidua & continua,Vt integra Oratio talis euadat dissicilis solitario continua vita est,
id est operatio .nam soli assidue operari difficile,cum aliis fac1le est . si igitur assidue honestissimis
455쪽
vol ptatibus affici melius est, quam non assidue voluptate autem affici in operando atq; agendo consistit: assidue voluptate affici 1n operando atque agendo consistit.at solitario homini assidue Operarὶ difficile est . quapropter efficitur, vi amic1s indigeat felix , Ut assidue operando asii duam UOΗ, Voluptatem perea piat.Sine am1cis enim fieri non potest,Vt assiduς l tetur propterea quod assidue quoui Operari sine eis non potest vel si omnino non posse falsum elle quispia dixer1t, distaficile certe ei se no negabit. Opus ergo est amic1s felic1 homini quo assidue operetur probi siquiae Viri se mutuo ad operandum mouent atq- incitant,promptioresq; re unt. Quo autem, in L 1r, id quod circa beatum esse oportet,ita intelligFdum est . assidae & sine ulla intermisissione honesta agere beato homini ine1se oportet quippe cum in eo pacto similior Deo euasuruS sit.melius en1m Ioest,ut ea assidue agat,quibus gaudet: bonis aute actionabus & hone1tis gaudet, cotrarias vero moles te fert no secus ac musicus pulchris cantile Tis,id est, sonis, concentuque optirnu reddentibus oblectatur, pravisq; & dissonis molestatur. felix ig1tur tum Ob haec amicis indiget tum propterea quod bonis viris ex conuictu,mutuaq; consuetudme exercitatio profectusque Virtutis contingit. quippe quod no ita per seipsum,sicut cum aliis exerceri aliqua in re,& prCficere quispia possit.
Si etiam natur allus consideremias probUS amICUS PIObo Cne natura ex petendus videtur. quod enim natura bon Um est,probo Viro bonum,& 1u
Priora arσumenta a fel 1ce,ea ratione qua est selix sumpta sunt. selix a Utem natura minime est. nemo siquidem probus natura est eiusmodi: quemadmodum neqUe medicus aut grammaticus qui sola in natura aut medicus , aut grammaticus est : sed probus var assuetudine & labore probus
euadit medicus di lciplina dc experietra medicus fit simili modo dc grammaticUS. Pi aene IIs autem argumentatio ex v1uendo & sentiendo sumpta est quae non asi Uetudine & eXercitatione compa rata ted natura Insita in nobis sint . atque Iccirco nunc 1nquit, si etiam rataturalius conlideremus,p rinde ac si ita esceret:prius rem considerauliargumentatusque sim eX US quae Natura nobis 1 mme insunt nunc aurem 11 ex natura an nobis 1n1;t1s Iebus consideremuS, natu I h u S iae Ie hac ais serere poterimus .considerantes enim ea quae Natura in nobis iniunt, probum amicum probo natura esse expetendum inueniemus non aliter atque esse,& V1uere,& sentire,& sapere: quoru unu- - ' quodque expetere natura consuevimus . qUippe cum & vlucre dc 1entire & Iapere natura omnes
appetamus. dnctum enim est prius esse & vavere bonum cum sit, probo viro quoque esie expeti bile .quae siquidem bona per se sunt,& natura sunt bona, bono viro sunt expetibilia esse autem dc vivere per se & natura bonum est exp et1 bile igitur est bono viro esse & VIuere . at amicus nobis esse & viuere est bonus enim amicus bono viro quasi vita quaedam est : efiicitur ergo, ut bonus amicus bono viro & honesto expetendus natui a sit.
Viuere autem ipsum definiunt potestate sensus animalibus, hominibus
sensus & 1ntellectionis. potestas vero in Operationem reducitUr . at in ope
ratione id quod praecipuum est,consistit. vivere aut e nihil aliud esse,quam osentire vel intelligere praecipite & proprie videtur sed vivere ex iis est quae bona & iucunda sunt.
Bonum amicum expetendum natura esse probo viro demonstraturus obscure admodum ratiocinatur.Quod enim inquit, huiusmodi est, essentia & esse ipsum animaliu in eo cosistit quod potest sentire quippe cum vita animaliu potestas sensiva fit. vita enim stirpium potestas est altrix, similiumque sibi generatrix:animali una vero potestas sensiva. animal siquidem a Vivente,ut m libro de anima dictum est, sensu differt. nam quae ex se nutriuntur,sibique similia gignunt, vivetia dicuntur animalia vero ea appellantur,quae praeter quam quod nutra Untu' ,s miliaq, sibi gignunt, ςOIum quae vel voluptatem vel molestiam afferunt sensum cluoque habet. id quod in plantis mi nimς est. nulla enim ex 1psis neque si verberetur, deset neq; Voluptate afficitur, si foueatur, dc cu- sol Definitio ani λςx x Definiunt igitur inquit,vivere: id est definitio, ct ratio estentialis Vitς animaliti,esit iucun-n ilium. d yum & molestorum cognitrix potestas: hoc est potestas & facultas quae ea sentit & dignoscit, quδ' Vol Voluptate afficiunt vel dolore hominis vero vita potestate & sentienda,& intelligendi,id est,consultandi definitur .intesiectionem enim pro consultatione hic posuit solus siquidem homo Consul an nam i est . potest etiam hic definitionis nomen pro notione & expressione seu Rgnitione sumi:Vt hominem notat 1 atque eYprimi a noscique ex eo dicamus, quod potest intelligere.
potestas autem adactum atque operationem reducitur.at in operatione,AUOd praecipuum est, CO'sistit. pr capitum hic finem vocat, atque id cuius causia aliquid est, quod κυριοθ Sriace dicitur Ope- rationis
456쪽
rationis enim causa facultates has de potestates natura nob S indidit. eiusque causa charas has lia bemus , atque amplectimur. nam nullam aliam ob causam Videndi aut audiendi facultatem ama mus,nis ut videamus,aut audiamus. si igitur vivere nobis in eo Consistat, quod sentire & intelli
gere possumus:potestatem autem hanc sentiendi de intelligςndi eam ob causam ab opifice nostro habuimus , ut operemur: vita vero esse proprie videtur sentiζndi & ii Lelligendi operatio, id est, actio,& vitae traductio,vel ex sensia de ratione carentibus appetitionibus, I t praui homines Qtet, qui pecudum more viuut:vel ex intellectu,Vt probi viri:sed Viuere,praesertim sicut probi viri eo sueuerunt, ex iis est quae bona de iucunda per se sunt: vivere igitur & ex Virtute operari per se bonum de iucundum & expetibile est.hoc autem,ita enim subiungere debebat,si assidue fiat me i lius est ac iucundius:ia vero, hoc est assidue operari solitario homini difficile est:felix igitur ami ei; indiget,qud operari assidue possit,id est, ut assidue sensivus de intellectivus actu 3c operatione sit ita enim esse melius est quam potestate:siquidem potestates operationum causa, sicut diximus, sunt.quod si persensionem quae actu fit,natura eligendo amplectimur: ea vero, & actu consultare,& agere maxime cum am1co nobis contingit:amicus probo Viro natura eligendus est, atque ex
petendus. Haec subiungenda erant: quae cum Aristoteles subticuerit, intelligendaque ex antecedentibus reliquerit, obscuram reddidit orationem . Accedit quod cum silauissimum sit seipsum cognoscere, & videre, nos ex nobismetipsis spectare nos ipsos non possumus: id quod ex iis quae
quotid1e dicere consuevimus patet. increpamus enim nos mutuo interdum his verbis: si videres teipsem,aut cognosceres,nequaquam hunc ita accusares nequaqua de aliis ita loquereris.si igitur
φ cognoscere & videre seipsum iucundum est, id autem per nosmetipsos fieri nequit amicus autem est alter ipse: fit,ut felix amicis indigeat,ut sicut qui in speculuna intuente S seipsos contemplantur: ita ipse in amicum inspiciens , seipsim qualis sit, quam bonus, & amabilis, cognoscat, de vicieat: idque faciens ad honesta & optima agenda magis incitetur. Amicum autem esse alterum ipsum
ex iis etiam quae quot1 die fiunt,comprobatur. cum enim quispiam Vehementer alterum amat,ni
hil aliud dicit, quam , hic est alter ego : de , hic ego ipse sum: &, qui hunc aut amat, aut contumelia afficit, mihi ipsi eadem facit. Vbi igitur Aristoteles dixit vivere ex iis esse quae per se bona& iucunda sunt ut ostendat se no omnem vitam dixisse de iucundam esse & bonam, sed eam tantatummodo quae ex virtute tradacitur ita subiungit
o Defirutum en1m est. quod autem est definitu , ex boni natura est quod
vero natura est bonum probo viro etiam bonum est: atque iccirco iucundum esse omnibus videtur.
Sciendum est Pythagoricos duos rerum ordines constituisse , sub uno quorum bona omnia, sub altero mala collocabant:& eum in quo bona erant posita,definitum in quo mala indefinitum vocasse:vt st reciproca esse inter se, sibique correspondentia dicerent bona de definita simili mo- A cdo mala & indefinita. Quicquid enim bonum est,id est,definitum:& econtrario quicquid est de finitum,est bonum:& si omne malum est indefinitum, omne indefinitum quoque malum est. Ac de his quidem ordinibus in libris de physico auditu, &-- ψυακα dictum est . id autem quod ex virtute est, esse definitum multis in locis tum ab Aristotele,tum a Platone fuit demon-
θ' stratum.Prauus enim ob ratione carentes appetitioneS quas sequitur, infinitamque prauarum VO-luptatum cupiditatem indefinite vitam traducit: variusque semper efficitur, dum nulla re quam agit oblectatur,contentusque est: atque ob id ex aliis in alia semper transit, nunquam ne horam quidem in eadem aliqua re Persistens . prauae siquidem res, voluptatesque quae ex apsis eueniunt, huiusmodi sunt,ut minime placeant,minimeque sint iucundae: sed simul atque sectae sunt, insuaves de molestae illis, qui eas egerunt, esse videantur. Iccirco fit,ut praui ad alia semper atque alia transeant: dum quod vere iucundum est,quaerunt, & ob ignorationem quae ipsis ex prauarum actionum ebrietate contigit,inuenire nunquam possunt.bonus autem Vir, qui recte Videt, cum ea quae vere bona sunt,Vereque 1ucuda persequatur,atque agat,in iisdem persistit. Sicut enim verum est finitum,ialsiam infinitum: nam veritatis simplex est oratio,islsitatis varia ac multipleYH1c quod so est vere bonum,vereque aucundum,simplex est quod econtrario se habet,multiplex,atque infini tum Si io itur vivere aucundum natura dc bonum est:quod autem natura est bonum id probo etiaviro bonum est & iucundum: efficietur, Vt Viuere actu ipso Videlicet, & operatione probus vir, eligat, atque expetat, amὶcumquo haberz, qui cum assidue magis operari, quam si solus sit,
Non debemus autem prauam Vitam & corruptam, in doloribusu; co
stitutam sumere: ea enim indefinita est,no secus atl ea quς in ipsa insunt.
457쪽
Ac Ue dolore quidem in sequentibus planior res efficietur.
His verbis planum facit, se quando dixit, vivere ex iis esse quae per se bona dc iucunda sunt, non de qualibet,sed de proborum tantummodo vita intellexisse non debemus,inquit,existimare cum Vitam per se esse iucundam & bonam diximus,id de omnium vita fuisse dictum, sed de bota norum tantum,& felicium .prauorum enim vita, & eorum qui in equuleo torquentur,Priamique calamitatibus opprimuntur,neque iucunda est,neque bona. de quorum vita,pralaorum Videlicet, eorumque qui in doloribus,& afflictationibus constituti sunt:in sequentibus,id est,in decimo l1bro sequente dicturum se pollicetur ubi de voluptate etiam disseret.
Quod si vivere ipsum est bonu,iucundum quoque est: quod ex eo etia lo
vgdetur, quod omnes id appetiant: priecipue pro b 1 viri,& beati .h1s enim vita maxime est eXpetendari psorumque vita beatis ima est.
Hae additione significat,se propriὰ bonam & iucundam vitam eam quae cum virtute est, appellare . nam etiam praui natura eam appetunt,& secumtur. Omnis enim intellectus, ut in septimo ait,quod proprium sibi bonum est,appetit:& inquiraciquare etiam praui. sed hi tamen male educati,maleque assueta in malas & prauas vitas incidunt,easq; quas honestas Se bonas amplectutiar: quippe cum bonu a malo,cum male affecti apsi sint, distinguere nequeant. Rationis autem vis ad illud quod inferius dicit,refertur,probum videlicet viria sicut erga se, ita quoq; erga amicum esse affectu:amicus enim alter ipse est. O uod autem inquit,huiusmodi est felicis amicus alter ipse feta a Plix est quare vita quoq: amici altera ipsa felicis vita erit. at felix propr1a vitam eligit, ac valde cupit: unusquisQue enim ge esse & viuere natura appetit habere igitur amicum felix natura ex oetit: quippe cum sicut erga seipsum,ita quoq; erga amicum affectus sit. Cocludetur aute ratio in hunc modia felix propriam vitam habere natura cupit, atque expetit sed propria vita amicus ipse est: amicti agitur secum habere natura cupit,atq; expetit fessi. Haec sententia est. verba videamus. Si vivere ipsissim, inquit,bonum est,iucundum quoque erar, ac propterea expetendiam . expetit enim probus vir & viuere & sentire & intelligere,propterea quod sentit se vivere, & sentire, de intelli gere vivere enim de sentire sine sensu & vivendi,& sentiedi eligeret nemo esset enim plantam uae v1uit quidem,sed vivere tamen se no cognoscit. si igitur vivere & sentire se vivere iucundum, d bonu est & felix sicut erga se,ita erga amicum quoque affectus est: adesse sib1 amicum expetit se Olix,ut se de esse de felicem esse sentiat. nam cum sentit amicum & esse & talem esse seipsum esse dc felicem esse intelligit. talis siquidem,ut dictum est,amicus felicis est,qualis ipse est felix.
Qui autem v1detse videre sentit:& qui audit se aud1re:& se ambulare, qui ambulat: atq; in aliis simili modo quidda est quod sentit nos operari.
sentire vero possemus nos sentire,& intelligere nos 1ntelli aere . nos sentire aute vel intelligere nihil aliud est quam nos esse: esse enim sentire vel intelia ligere erat . at sentire se vivere ex iis est quae per se sunt iucunda: vita enim natura bonum est, bonum vero sibi inesse sentire est iucudum. vivere aute clo
expetedum est & praecipue bonis: propterea quod esse bonum ipsis, & iu cundum est. consentientes enim id quod per se bonis es Iaetitia afficiuntur.
Pars quae in nobis intelligit de iudicat,quando videmus,& intelligimus, nos videre, & intel-- π προακ' ligere, st quae attentio appellatur, pars rationalis animae est quae quassi ipsius centrum , ad quod τι κορ καλου ' Operationes eius omnes referantur,& n OS Videre quando videmus,& cogitare cum cogitamus, de μῖνο D cum ambulamus vel icrib1mus, ambulare vel scribere iudicat. Quod vero inquit ssENT 1 RAautem possemus nos sent1re, Z: intelligere nos intelligereJidem est ac si dication sensu , dc intellectione caremus,ctim sentimus & intelligimus nos sentire dc intelligere sed sentiendo de intelli gendo Cossentimus, Sc cointelligimus nos sentire dc in elligere id autem nihil aliud est quam nos esse qui enim sentit se sentire,n1hil aliud iudicar,&s quam se vivere, de esse . simili modo &qui intelagit se intelligere,id intelligit,se quoniam t,vivere neque esse mortuum,sed esse quadZm rem, Id est, an1mal huiusmodi .sentire enim nos ire, & intelligere nos intelligere sentire & intelligere est nos esse. Ex hoc autem quod sentimus esse de vivere bonum esse collegit, in hunc modum sentire & intelligere nos sentire & intelligere bonum est at id nihil aliud est, qu messe & riue .e e igitur es vivere bonum est,& iucundum etiam,& expetendum . propric auxζm vivere dc esse est ex Iirtute vivere:assidue verdex virtute vivere & operari iucudius est ac melius: sed probus Vir cum amico assidue ex virtute Viuere,& operari facilius potest,quam si solitarius sit: probu s
458쪽
probus enim amicus ad assidue operadum, agendaque honestissima adiuuat: qui vero ad id adiuuat est expetedus:probus igitur amicus felici homini expetedus est. Mix 1gitur amicis indiget. Quod vero inquit Ess E enim sentire vel intelligere erat ob id dicit quia vita quae Operat1one est ea dem est cum persensione quae ipsa quoque Operatione sit. dc econtrario persensio operatione vita est quae actu existicvtraque enim haec de se mutuo dicUntur . non enlin omnem vitam intelli ensneque omne esse sed id quod probi viri est,nos esse, nihil aliud esse Inquit, quam 1entire de intelia ligere. Si igitur nos este idem est quod nos sentire & intelligere : & per reciprocatione sientire de intelligere nos sient1re & intelligere idem est quod nos esse de vitac re sentire aute nos vivere bo num Ad iucundum est: esse Ac vivere per se bonum de hucundum est. Cum dixerit autem vitam esse natura bonum, ostenderitque bonam Vitam se intelligere que ex virtute traducitui subiungit bonum 1ibi inesse sentire esse iucundum,id est, suauissimum esse cum homo vita quae in se est, actionem. Ac rerum contemplationem esse sentit: quippe cum huiu simodi sint probi viri de ad agendae bona,& ad vera contemplanda instruct1. Quoniam Itaque bonum de Iucundum expetendum cst: vata autem probi vir1 bona est & iucunda : sequitur ut probi v1r1 vita expetenda sit. deinde quomodo probi viri vita iucunda sit, explicat consentientes inquiens, quod per se bonum est, laetan tu per se bonum huiusmodi vitam appellans, quae in actione de contemplatione versatur. ciam
Ceterum s1cut erga seipsum, ita erga amicia affectus est probus vir alter enim ipse est amicus. Memadmodum igitur unicuique se esse, ita quo Que amicum esse expetendum est,uel similiter : at esse ob id erat expetendum,
quia se bonia esse sentiebat:talis aut e persensio suavis per se est: sentare igitur simul etiam amicum esse oportet. Id autem fieri in conuiuendo,cδmia mcandisq; tum verbis tum consiliis potest ita enim conuitiere de homini
bus dici videtur:& no sicut de pecudibus,in eo de loco pasci. si igitur beato viro este expetibile per se est, cum bonum natura & iucundum sit: si nil e
b alatem amici esse quoq; ipsim est: amicus et lana ex iis esset,quae expetenda
sunt. at quod ipsi est expetendu ,id inesse ipsi opus est, alioqui indigens hac
parte eriti ei igitUr qui felix futurus est, pro bis amicis opus erit.
Huc,Vt dIxi,praecedentes rationes referuntur. nam, Vt quae superius dicta sunt, cum his connectamus,in hunc modum inquit vivere felici homini bonum de iucundum, Jc propterea expetendum : felix enim de unusquisque bonus de vivere dc esse natura expetit: sicut autem erga seipsum ita quoque erga amicum est affectus: amicus siquidem alter ipse est: probus igitur amicus felici homini expetendus natura est.nam cum probi amici vitam sentit, de intelligit, propriam etiam simul intelligit: at id iucundum est, atque expetendum : probus igitur amicus iucundus &4o expetenduS est: quappe cum eum intuendo & intelligendo simul nosmetipsos de intelligamus,& videamus .indigeb1t igitur amicis , dabitque operam, ut eos habeat,selix . Atque ad hunc modum quidem antedictorum Omnium series continuatur . nam caetera interiecta sint, Vt doceret esse nobis dum sumus in corpore,nihil aliud esse quam viuere, Sc sentire & intelligere nos vive re de sentire 3c intedigere & vere esse Sc vivere este,cum ex virtute vita traducitur: id quod 3c iucundum est,& expetendum si autem iucundum est & expetendum, dum sentimus nos esse de vi- Uere iucundum quoque erit atque expetendum,si amicum quoque de vivere S esse sentiamus. id autem eueniret,si amicus nobiscum conuiueret:& tum orationum,tum actionum socius fieret. ita cundum igitur felici homini erit, si cum amico versetur,& conuiuat . Inquit enim,sicut unicuique
se esse , ita amicum quoque este expetendum est, vel similiter, laesit, par in omnibus & similliniaso nostrae amici vita est. unusquisque autem similem sui ,α praecipue probus Vir proba natura amat. cum eoque viuere appetit:nam aetate aequalem aequali S delectat Vt Zit ille, & graculus apud grata AE Q κολοιο:eulum considet probus igitur V1r probo viro est suavis, gaudetque cum eo Versari,& conuiuerC. et τα α κο Cur vero unicuique probo Varo 1ucundum sit esse, C ponit, cum inquit, propterea quod se bo- λοι, ἱρi anum esse sentit . quare si amicum quoque bonum esse simul sentiat, iucundum id, atque e,pe 'tendum proculdubio erit. haec autem consensio amici probitatis Zc conscientia existere ex conuictu posset,exque communicatione dc Verborum quae colloquendo pronunciamus, & consiliorum,id est,animi nostri notionum & conceptionu,quq per Verba significantur,atque eYplicantur. E.iij. nam
459쪽
laci stratia in Moralium Arist.
nam in brutis rationeque carentibus animalibus conuiuere nihil aliud est quam in eodem loco pabularu in hominibus autem conuictus optimarum de honestissimarum actionum & orationum de consiliorum commun1catio est. De numero arnicorurn ualline an pauci habendisint. cap. m.
bEd nun uid o plurimi amici facie di sunt an queadmodum de hospita
talitate consone dictu 1llud videtur, Multorum neque sis hominu, neque nullius hospes: sic In amicitia qUoque covem et, neqUC ami- ricis pror is carere neque amicos supra modum multos sibi conciliare.
Cum ind1gere amicis felicem hominem iam ostenderit dubitationem quandam affert nul . - t1sne opus ipsi amicis sit necne statimque solutionem subiungit, cum inquit. an sicut de hospita litate conQne dictum videtur &c. consone,id est,congruenter atque apte. ' Hospites autem vocabant veteres externoS homines,qui in peregrinationibus hospitio excipiebant, & excipiebaniatur. quemadmodum igitur,inquit, plurimos hospites habere non decet ut monet Hesiodus: cartamen enim Hesiodi est) ita neque amicos multos comparare nobis debemus . sicut enim hospiteqvel nullos,vel multos habere fugiendum est sic laudi non datur, si vel nullos prorsus, vel admota
dum multos amicos nobis conc1liemus.
Illis sane qui ad utilitatem spectant, valde etiam congruere id quod 31- φψctu est, videre tu r: mu itis enim vic1ssam subministrare laboriosiun est : non est que ad id agendum ipsis victus sufficies. plures Igatur quam qui ad pro
prium victum conueniant,admodum caciosi sunt tum ad bene vivendum 1mpedimentum asserunt. nihil ita liae ipsis opus est.
Cur multorum amicorum copia nulli ex speciebus amicitiarum utilis sit, neque ei quae utili tatis causse,neque ei quae ob voluptatem,neque ei que ex moribuS & virtute conc1liatur nunc ex plicat. Illis en 1m qui utilitatis causa sunt amici , propterea multorum amicitia non confert, quia difficile est unu multis vicissim 1ubministrare, totque ac talia reddere, quot & qualia a multis ac- socepit id autem facere necessarium est alioqui amicitia dassolueretur quippe cum ob id se mutudament, ut gratiam & beneficium vicissim recipiant. His igitur qui utilitatis causa amant, valde conuenire id quod dictum est,uidetur, id est,multos amicos non habere . conuenit quidem etiam aliis tam qui ob voluptatem, quam qui ob virtutem amant praecipue tamen his congruit qu1 uti litatis causa amicitiam contraxerunt. victus enim Vnius & facultas tam multis minastrare no su ficit. & praesertim quia praeterquam quod curiosi sunt huiusmodi amici plures, ad bene et1am vivendum,id est,ad vitam sine multa turbatione & molestia traducendam, impedimentum afferunt. Nam eos qui ob utilitatem d1ligunt,curio S esse,ex eo patet, quod remunerationem & re compensationem semper obseruant,& inquirunt:& maiorane sint an minora quae redduntur, ditali genter considerant tum si minora inuenerint,amicitiam disi oluunt:si aequa,non dissoluunt qui odem,sed conqueruntur quae gratia,inquiunt,haec est cum quantum accepit, tantum etiam reddiderit at si ma1us ille referat:citd fit ut opes ei desint .necesse enim est,ut qui plura reddit quam ac ceperit. frequenter id facit cito in inopiam delabatur.
Qu1 item voluptatis causa amant, pauci sufficiunt: non secus atque in
Simili modo neque plurimis opus est ex iis qui Ob Voluptatem amantur. duo enim aut tres huiusmodi satis sunt. nam sicut in eduliis sal,ad siquidem appellat condimentum,si paucus sit, co-dit epulas,suavesque efficit si multus,insuaues, esiique ineptas redditasic & qui voluptatem afferunt,si plurimi sint,fastidio potius & insuavitate,quam Voluptate eos quibus cum versantur,asti
Probi autem amici utrum plurimi numero esse debent an am1 corum quoqUe multitudinis sicut & ciuitatis modus quidam est neque enim ex decem hominibus costare ciuitas potest: neque item ex decies decem mit'
Hic quoq; cum inquit AN amicorum quoq; multitudinis modus quidam est)Jquasi selutionc infert. cum enim de probis viris quietsierit,an habere quamplurimos ipsi amicos numero debeant: respondet,
460쪽
respondet,modum esse & mensuram multitudinis amicorum,sicut & ciuitatis asserens . nuemadmodum enim ciuitas neque ex decem hominibuS Constare potest facile enim a quolibet capi atq- opprimi si tam infirma esset,valeret neque ex decies decem millibus, id est centum millibus ho minum costat: sicut neque nauigium quinquaginta stadiorum longitudine visum unquam est ob eas causas quas in libris de republica refert.
Sed quantitas non est fortasse una quaedam, sed omnis quae inter desitan ita quaedam media est amicoru igitur quoq; multitudo definita quedam est.& sertasse plurimi illi sunt,quibus cum Vitam traducere quispiarn pos , o seind enim maxime ad amicitiam pertinere videbatur.
QIod inquit, huiusmodi est ciuitatem dicere esse ex octo aut quinque mill1bus,aut certo aliquo auo numero definite difficile est sed dicendum est, eam ex iis constare quae inter definita ex t1 ema me ara 1unt.1d autem,sicut in labris de republica dictum fuit,tale est.oportet,inquit illic,ciuiles homines videre,& qui dominium ciuitatis obtinent, quantus sit de qualis reditus ciuitatis: quot regio cui praeest ciuitas, alere homines possit: quot & qualibus ad custodiam militibus indigeat. cumque inuenerint tot multos esse,& tot paucos,decem verbi causa multos, duos paucos: ex iis quae inter duo haec extrema decem & duos intercedunt,sumere mult1tudinem eam debent, quae & regionem custodire,& a regione ali commode possit. idem in agricolas, & artificibus, Cae- αγοραιοις terisque omniotis faciendia est Quemadmodum igitur in ciuitate,1ta in am1catra multitudo que 16 derans ta est: talis enim de tanta amicorum multitudo quaereda est,qua cum facile, & sine turbatione ulla,& molestra vivere quispiam possit: nam quibus cum ita conu1uere necivit. plureSil sunt,quam oporteat. sug1endusque huiusmodi numerus amicorum est.
Non posse autem cum multis vivere quempia, multisque se impertire: Obscurum non est. esse praeterea 1llos quoque inter sese amicos oportet: si Inter se omnes conuictur1 sintnd autem dis 1 cile in multis est.
cum principibus ciuitatis,alius cum exercentibus se exercere,& al1us hoc, alius illud facere consileuit: qui fieri potest,ut unus & idem eodem die, vel etiam eadem hora adsit omnibus, cum O- , mnibusque simul operetur,atque agasecum nemine enim esse absurdum est,atq; ab amicitia alie
num .si vero cum vno versans cum aliis consuetudinem non habeat, contemnere alios videb1tur.
Nam illud sane fieri ullo modo nequit, ut multi simul omnes idem agant prorsius, Vtineo VnUm omnes e11e videatur,quod unum illud est quod agut:& propterea dici postit, posse quempla cum omnibus simul versari quatenus enim idem omnes eodem die vel eade hora agunt eatenus simuleiae omnes dici possunt,l1cet diuersi absint.Adde quod qui eiusde amici sunt,uater se quoq; amicisne nece11e est nam si viginti sint Socratis amici,inter se quoq; illos amicos esse odortet: id quod di Incillim uest.cum enim sint amici Socratis,&probus amicus, de probis enim hic est sermo,C5- uiuere cum amico & traducere diem debeat necesse erit,ut viginti cum Socrate simul degat, atq; iccirco etia secum inter se quod, nisi sint an ci,nunqua effic1ent .id autem est quam difficillam ii.
40 Dissicile quoque illud est, ut congaudeat quispiam & co doleat accom
modate cum multis. ver1s1mile enim est s1mul 1 ncidere posse,ut cum altero col tandum,cum altero condolendum sit.
Difficilius praeterea est,immo fieri non potest, ut in multo amicorum numero dc cogaudeat quispiam cum iis qui laetantur,& cum dolore affect1s condoleat. si enim simul alius fleat, alius rideat: quo pacto fieri potest, ut simul & rideam & lachrymem c & si unus filiu efferat,alter nuptias filiae celebret eodem die utrique eademq; hora:qui si,ut & gaudere,& lugere simul valeam.
Fortasse igitur recte se habet,non quaerere quam plurimos habere amicos,sed tot quot ad corri uendiam idonei sint. neqlae enim fieri posse videtaretur, ut multis vehementer amicus quIspiam sitriccirco neque ut pira in amore 11t captus exta peratio enim amicitiae quaedam esse consueuit: id autatem erga unum est:& Vehementer igitur erga paucos quoque erit.
Cum ostenderit fieri non posse,ut plures Vno amicos probus vir habeat. idoue nimis durum esse cognoriciad mitiorem conuersus sententiam,multorum amicitia fugiendam totveid elioendos esse 1nquit, quibus cum couluzrς quispiam possitTot autem tres fere sunt: quippe cum p ures E .iiij. habere