장음표시 사용
461쪽
habere facile fortasse non sit fieri enim non potest, ut plures amicos habeamus. sicut enim futatast si in multos rivos scindantur,tenues atque exigui reddi cosueuerunt:sic etiam amicitia in mul-ο-- seg: Loci xOS debilitatur,atq; evanescit. Nam quemadmodum, inquit, multaru mul 1erum amore κατατο - ς pi quispiam non potest amor enim venereu S exuperatio quaedam amicitiae est, atq; excelius:ita Σεχ., neque sit,ut multos vehementer diligere possimus quod enam inquit I D autem erga unum est) 'μ' amore venereo intell1gitur.&vehementer 1gitur amare & diligere amiciam erga pauco S erit.
Ita Vero Vsu Venire hoc etia in rebus videtur. in amicitia enim sed alitia
multi amici no existunt sed quae celebratur amicitiae, inter dUOS dic intUr. ib
. C una dixerit amicitiam erga Vnum existere,propterea quod in amor Venereus exuperatio amicitiae sit quod vero exuperat eise erga multos nequeat ad ex historia etiam confirmat,ex amicit11s
enim sodalitiis quae fama celebrantur,singulae inter duos fuisse inueniuntur: Achillis & Patrocli: Pyladae de Orestae:These1 & Perithoi.
Qui autem multorum sunt amici,& cum omnibus familiariter versantur: ij nemini sunt amici,nisi ciuiliter,quos oble lutosos Vocant.
Quia fieri non potest, ut multis quispiam amicus vehementer sit: qui multos habet amicos, omnibusque benigne & iucunde occurrat, cum omnibusq; suauiter colloquituriis etiam si amice versetur,amare quempiam ipsorum m1nim e V Idetur,neque e numero Illorum esse,qui amant ve- ΣΟhementer . nam ciu1lIter quidem amare multos poterit: non ea tamen amicitia quae propria est, quaeque amoris vehementia desin1tur. Ciuiliter autem amare id intelligit, cum non reiicimus ea quae dicunt ii qui nobiscum consuetudisem habent, neque aut drinis aut factis i pirum aduersa mur sed laudamus eos atque admittimus . cuiusmodi homines, ed quod omnibus Obsequuntur, vel certe obsequi videntur,obsequios S appellant.
Nam ciuiliter multis esse amicus potest quispia, etia 11 ObseqUiosus non sit, sed re vera probus: ob virtute vero,& propter sese erga natali Os non potest. sed colentus este unusquisq; debet si vel paucos huiusmodi inuenerit.
Quanuis etiam obsequiosus quispiam non sit,sed probus,1d est,modestus benignisque mori- 3Pbus praeditus riden im nunc significat fieri potest,ut 1s amicus multis sit . qui tamen in eo ab obsequiolo d1ffert, obsequiosus laudare & admirari aicta & facta eoru videtur,quibus obse quitur: modestus non ita sed neq; laudat,neq; vituperat,sed in mediocrItate colistit. Similiter agi tur erga multos esse amicum,licebit ob virtutem & mores,non licebit:propterea qu3d cum multos probos viros inuenire difficile admodum sit erga eos qui non sunt,nulla esse amicrtia possit.
Vtra in fortuna habendi sint amici. cap. α I.
UTrum autem In prospera , an In aduersa fortuna amacis opus est 1nVtraque Cnim requiruntur . nam & Infortunati subsidio : & sortunati conu1ctoribus indigent iisque hominibus,in quos beneficia conferat: benefacere enim volunt Atque m aduersis quideria rebus necessatata magis
id est:xtilibus 11 quidem ibi est opus: in prosperis tamen est honestius. Vnde etiam probos quaerunt: hos siquidem beneficus assicere,cum h1sque vitam
traducere expetendum magis est.
Dubitatio clara admodum est. pari enim modo & qui in prosperitate fortune,& qui in aduersitate constitut1 sunt indigere amicis videntur hi, ut subsidium & opem ab amicis consequantur, o infortunioque subleuentur qui vero prospera fortuna utuntur, Vt habeat,quibus cum degant, quo que prosequi beneficiis possint cum enim probi sint,bene facere volunt ac studet amicis au-tζm benefacere quam alienis honestius est ut superius fuit declaratu . Caeterum amicus in aduersis rebus magis est necessarius quippe quod pecuniis tunc maxime opus sit: probus aute Vir cum 1n omni occasione,tum praecipue in calamitatibus utilis sit,ac iucundus. honestius tamen & put' chrius in prospera fortuna esse amicum,& iucundius .cuius causa licet dusta antea sit,rursus tamen etiam nunc referetur.cum enim probus vir iucundus sit: illi qui prosperis rebus fruuntur, ac se cundum naturam Vivunt .multos enim fortunae prosperitas in superbiam ct insolentiam, & con tumeliam m eos quibuS Cum versantur, in praecipitare consueuit sed qui naturam ducem sequvn' l. tur in bona fortuna probos amicos habere student: hos enim beneficiis afficere quam prauos, cum hisque conuiuere,quam cum prauis expetendum magis est.
462쪽
Est enim presentia haec amicoria tam in prosperis quam in aduersis re bus iucunda. qui dolent enim condolentibus amicis subleuari consuetae runt. Vnde et1am dubitaret quispiam nunquid' quasi oneris partem susc1- ἡ ρp1ant, an id quidem mmime,sed praesentia Ipsor Im strata Is ctim sit, condo tendi ve intellect1o dolorem minorem reddat. Sed hanc ne ob causam, an mn
ob aliud quippia subleuantur,omittamus: euenite tame prorsus illud quod
Io Cur in aduersis rebus amicorum praesentia iucuda lit nunc exponit: cur enim in prosperis iucunditatem afferat,dictum iam est haec autem Quae nunc inquit,omnibus amicitiae speciebus conueniunt. Amicis igitur,inqu1t,in calamitatibus propterea opus est quia ipsos inspiciendo,qui doloribus grauantur,subleuar1 consueuerunt sicut enim cum duo dolores, ut diuinus inquit Hippo 2 υμα crates,e1dem contingunt, maior minore ' extrudit,emcitque,ut sensus 1llius fere nullus percipia v. iro uiritur:& Item cum duo iucunda quae vel visiui,vel auditui utraque,vel si ita incidat,visui alterum, alta εκκρου 'terum auditui obiiciatur quod maiorem iucunditatem iffert magis id ad se hominem allicit, facitque ut alterum neglectum contemptui sit ita cum iucundu aliquid Zc molestum simul cuiquam contingit, si pares utraque vires habeant, in mediocri quodam affectu animum nostrum consti tuunt,ut neque voluptate neque dolore afficiatur si vero alterum excedit,alterum deficit, pro ra dio tione excessus,vel defectus,ita nos afficere consueuit quippe quod qualis sensibil1um reru vis est: talis affectio nobis cotingat. Quoniam igitur amicus siuauissima res est praesentia sua dolorem, &molestiam expellit,ac subleuat, ita ut minor esse videatur,condolendo ac loquendo,ommaque a gendo,quete ad hilaritatem dc laetitiam inducere moletitia affectum solent. Dolorem aute leuat,at que exonerat amici praesentia, no quemadmodum ille qui quatuor mod1os tritici alteri ex humero detrahit, atque ipse fert se 1,ut dictum est, quia cum iucunda & molesta afficere natura animunostrum soleant,praesentia amici 1ucunda cum sit,dolorem offuscat,ac pellit. contraria enim Inter
se mista se1e mutuo hebetant ut si aqua feruida in frigidam , vel frigida in feruidam econtrario iniiciaturi sic cum iucudum molesto accedit imbecilliuς, minusque graue id reddit. Sed quia hoe styλμυως
verum qu1dem in contrariis est, Platoni tamen iucunduna molesto esse contrarium non videtur:
o ideo submD Eproptereane subleuentur,qui in doloribus constatuti sunt, quia voluptas de dolor inter se sunt c5traria an aliam aliquam ob causam,ob magnitudinem scilicet,& paru1tatem , sicut do duobus dolor1bus d1xit Hippocrate sullud vero in praesentia omittatur. non enim id cosiderandum proposuimus,sed de amici prassentia in aduersa fortuna,quae cum manifeste miserorum dolores leuer,ac minuat,necessaria esse calamitosis hominibus proculdubio cognoscitur.
Ipsorum vero presentia missa quaedam esse apparet. nam videre amicos iucundum est prassert1m in aduersa fortuna costituto, affertque subsidium quoddam ad minuendum dolorem. amicus enim consolationem pr stat. 6 dc aspectu & Oratione ,s1 commodus sit: quippe quod & mores nota erit, &ob quae vel laetetur vel doleat. sentire autem dolore assic1 am1 cum suas obcalam 1tates, molestum est. In causa enim este amicis,Vt doleant, Unusqu1s- qtae CUItat,ac iugit.
Praesentia,inquit,amici mista esse ex dolore & voluptate videtur,non secus atque ex albo & nigro fuscum. iucunda enim est,propterea quod videre amicum praesertim in calamitatibus voluispiatem affert,doloremque mitigat. nam amicus ad con landum idoneus est & dum aspicitur, &dum loquitur praecipue si commodus sit,id est ingeniosus atque aptus,Vt dicere sciat quae unicuitaque occasioni conueniant.cuiusmodi probi viri maxime sunt. nouit enim Sc mores probus vir sitam 1les si1bi,qu1busque oblectetur vel doleat amicus queque admittat,Vel respuat,facile tenet. atque
ob id ea de dic1t de facit quibus laetari ac mitigari possit,qui dolet. Atque ob hanc causam amici praesentia est iucunda.ΜOlesta vero ob id quod qui dolet,COndolere ac cruciari simul amicum cognoscit. nemo enim qui recte sentiat dolore afficere ac molestia quemlibet hominem vellet, neduamicum in causaque esse amico moeroris alicuius,omnes fugiunt. Sed quorsum haec de praesent1a amicorum dicta sinsequia videlicet eam leuare dolorem,& non penitus eiicere ac tollere dixerat. quasi ita inquiat propterea non dixi amici praesentia dolorem penitus extrudere, atque oppr1me re,sed leuare talummodo mitioremque reddere:quia dolore amicum ea in parte assicit, quod ille condolere
463쪽
condolere & comm cerere alterum sentit . si enim amicus accedens dolore nullum secum afferret, illiuS aduentus dolore calamitosi homin1s omnino deleret ac tolleret. quia vero dolorem & luctii secum affert,dum condoletamoerorem quidem leuat quia est iucundus eum tamen prorsus no tol
lit,eo quod dolorem affert ob id ipsum quod condolet.
At ille Iccirco qu1 viriles natura sunt, cauent ne amIci secUm condoleat.
& nisi ipse dolorem qu 1 ab 1lsis suscipitur,1ndolentia eXUperet,no sustinet:
atque omnino collia gentes no admittit,propterea quo a lugubris neque ipse est. Mut1erculae vero,atque huiusmodi vir1 colla mentatibus delectantur: i P eosque ut amicos & condolentes diligunt. sed in omn1bus imitar1 procul dubio meliorem debemuS.
Quia nemo vult,ut dixit,molestiam afferre amicis,& esse in causa illis moeroris alicuius: propterea fit ut illi qui viriles natura sunt,& generose calamitates ferunt, caueat,ne amici secum cor
doleant:atque ob id laetitiam vultu prae se ferant,& rideant,& quasi nihil molesti passi sint,ita de gant,& nisi dolorem quem sit scepere amici causa e1UMndolentia dc iucunditate quam simulat, suoerarit ille qui in calamitate constitutus est se afferre causam dolendi amicis prorsus non tolerat. Atque una haec est causa,cur aduersa fortuna utens videre amicum dolore affici no patiatur: quia te dolorem ipse afferre non vult. altera est causa,quod ipse lugubris, id est ad lugendum & lamentati dum idoneus minime est . prauorum enim de ignavorum hominum instar mulieris plorare & latamentari,non probi viri est.atque ideo collugentes non admittit:qui Videlicet cum ipso collugeat, ct conquerantur .nam si ipse propria v1rtute instructus fortunam aduersam patienter fert, & non luget quo modo vel cum eo non lugente collugere quispiam potest Vel ipse collugentem admittere,cum prorsus non lugeatΘmulieres enim atque huiusmodi viri,qui Videlicet in modum mulierue minati sunt ac molles,quaerere complorantes,& collamentantes solent quos sane imitari nullo modo debemus sed & in aduersa & prospera & media fortuna ad meliorum praestantiorumque exempla spectandum nobis est.
At vero in prosperis rebus amicorum praesentia & vitae traductionem 3 o iucundam habet,& 1ntellect1onem,qubd sua ob bona latentur. Quocirca videretur ad prosperas fortunas prompte am1 cos esse mu1tandos: beneficuenim esse honestum est: ad aduersas autem tarde: quippe cum maloru participes quam minimum facere amicos deceat.
In aduersa fortuna amicoru pra sentia,sicut dictum est,mista ex voluptate dc dolore est:in pro spera vero incommista,& pura est,omnisque doloris prorsus expers. tum enim traductionem vi tae,id est ingressium,aspectum, statum,sessionem,colloquutionem,& caetera huiusmodi, iucuda omnia habet tum intellect1onem lantell1gens enim qui prospera fortuna utitur,se ob pra sentia bona voluptatem amico afferre,gaudet ac laetatur. Vnde praeclarum esse atque honestum videtur ad 40 prosperam fortunam vocandos esse amicos,eiSque benefaciendum : beneficum enim esse,promtaptum oue ad benefaciendum honestum est.ad infortunia vero tarde ac pigre vocandi amici sunt non enim sponte malorum nostrorum participes facere amicos debemus.si enim amicus alter ipse est.& quae vult sibi adesse quisque,eadem amico velle debet:vult autem sibi bona unusquisque: amicum bonorum participem reddere Unusquisque debet,non malorum,quae sibi ex aduersa for
tuna cont1gerint inare neque in infortunias amicos vocare honestum videretur.
Vnde illud : est e me miserum est satis. maxime autem aduocandi sunt 'amici, quando parua molestia suscepta prodesse multum pollunt.
EXςO quod nostr1s malis amicos grauare,eisque esse in causa doloris & molestiae minime debe somu Euripidis quoq; dictum illud in prouerbium cessit esse me miserum est satis. fatis est,inquir, me esse in miseria constitutum,neque opus est amicum praeterea mecum infortunatum, & miiςx effici. Sed quid o Aristoteles3diceret quispiam,amicos in infortumismullo modo Vocabimus, Uxconsolationςm liquam afferant nobis,doloremque nostium leuentξnae inquit, aduocadi quidς sunt .ssed non quolibet tempore,sed ea tantum occasione,quando paruam molestiam susc3Pςxς, multam affetre Utilitatem possunt.At cum econtrario magno dolore afficiendi sunt,nihilquς PQ bis profuturi,immo potius miseriam nostram auctur1: videre enim amicu ex calamitate nostra do lorem suscipere,molcstuna esse,dictum 1am est:tunc sane minime sunt vocandi.In prosperi iSitur rebus
464쪽
rebus aduocare amicos debemus in aduersis non ita,sed cauendum,ne in dolorem de molestia imprudenter ipsos iniiciamus.
At ire econtrario fortasse conuenit: ad infortunatos non inuitatum &propte: am1c1 en1m benefacere est,& maXime Iis qui In Indigent1a cons 1 tutati sunt & ou1 non pet1erunt: t utrisque si qUIdem honest: 'S est,a, qUe mcun id.I.utraque. lius. ad fortunatos vero ut cooperem Ur quidem, prompte: etenim ad haee quoque amicis opus est: vi autem beneficiis assiciamur, tarde. quando qui dem studere utilitatem consequi honestum non est.
8R Nobis quidem ita faciendu est,ut amicos in prospera fortuna prompte conuocemUS,in aduersa pigre ac tarde amici vero ipsi econtrario in calamitatibus & infortuniis non inuitati ire debet. honestum enim est,cum prospera utens fortuna quispiam ad calamitoliam amicum ultro non expectata vocatione accedit eique pro viribus opem ferre nititur:quippe cum veri amici sit id tacere,& praecipue cum in indigentia est costitutus aliquis,ut aut multis,aut aliquibus egeat. Vtrisque enim tam calamitoso indigenti si1 non vocarit quam sortunato si no inuitatus accesserit, honestius& iucundius est. hoc tamen loco alia lectio reperitur in hunc modum utraque siquidem honestius est,atque iucundius quod ita explanabitur utraque id est duo haec Ac benefacere, & non inu1tatu ire honestius est ac iucundius quam unum tantum,quod est cum petitione de rogataone benefacea Q re Atque hoc in calamitatibus atque aduersa fortuna faciedum est. In prosperis vero rebus &no inuitata etiam & prompte ac celeriter accedere debemus,Vt cooperemur, laboresque cum amicissascipiamus,ubi his est opus prosperitas en1m quandoque amicIS indiget, eorumque Praetcnt Ialix requIrit. Vt autem cu amacis fruamur bonis,& felicitate,non est properandu,sed tarde de cunctanter adeundum est.nam neque honestum neque alioqui esse amicum videtur studere, ac dare operam Vt viil 1tatem ab amicis consequamur,ac lucremur sed adulatorum,atque auarorum ita homi
In suavitatis tamen reiiciendo fortasse vita la opinio est: quadoque e nim cotingit. Esse igitur amicoria praesentia expete da In omnibus VI detur.
Oportet dum in prosperis rebus ad amicos accedimus consequendae ut1litat1S causa reiicien do ac recusando cauere,ne iniucundi atque insuaueS esse videamur . licet en1m amico iniucudum minime sit,ut assidue cum eo epulemur,bonisque e1us fruamur nobis tame fortasse v1tandum id est,& detrectandum,ne videamur insuaues.Interdum enim fit ut ex asssidua & cont1nua cum anu cis consuetudine fastidium,atque insuauitas contingat. quandoque J autem dixu & non semper, ob probos viros,quorum consuetudo in communicatione actionum 3c con Lemplationum veria tur quibus nunquam ulla satietas atque iniucunditas euenire potes .semper enim conuictu mutuo oblectantur,gaudentque cum ast due alter alter1us bonas Duuntur De praecipuo munere amico m,s' bonorum Cr malorum amicitia. capc NII, ,
G1tiar quemadmonum amore captas inspicere est amabilistinata, magisq, Jhunc sensum quam caeteros eligunt:Vtpote cum CX CO amor & ImriXL
existat & oriaturata quoque ana1 cis contatuere expeteci Um maX1 me est.
amicitia enim est conata nicatio,& sicut erga seipsumpta quoque erga ami cum sese habet: at sensus erga se Vmuscuiusque qDod sit,expetimue est. erga amicum igitur quoque erit. sed eius Operatio in colliuendo fit. quare me
Hic docet ex qu1bus rebus quibusque actionibus simul Versantium amicoru insuauitas si quatatur & ex quibus no . ex illis inquies insuauitatem, & fastidium nunqua oriri,quibus virique obleco ctantur,quae utrique operam,atque exercere assidue volunt.Vt si Vtrique alea colludere aut compo
tare delectentur,nunquam alter alteri fastidium afferet: quoad colludendo, aut compotando si inui vitam traduxerint: at si alteri alea magis sit iucunda quam potatio, alteri e contrar1o potadio quam alea magis placeat:efficietur, Ut assiduitaS aleae,quiQue ea assidue utitur, ei qui assidua potationi vacare upit niucunditatem,ac fastidὶum pariat propterea quod euenit, ut qui 1isdem non oblectantur,iniucundi sibi mutud sint. Quocirca probi amici cum 1isdem semper gaudeant, iisdemque oblectentur nunquam inter se esse insuaues possunt. Atque hoc est quod 1nquit. Quod
465쪽
ηρλικων igiturisignificet cum assertione non cum circumflexo,quod dubitanti S esset, atque interrogantis asserendo erum Aristoteles hoc pronunciat: perinde ac si ita dicat: iam igitur ex his quae dixi mus,pcrspicuum est quemadmodum illi qui amore capti sunt Videre potiuS am Icam suam volui qu in de apsa audire quippiam: utpote rum ex visu magis quam ex auditu amor existat: sic amicis versari sina ut & conuiuere esse expetibilius quam si locis distantes quid agant, quomodoque vata
traducant,de se mutuo audiant nam si am: citia est communicati O , communicatio aute conuictus est amicitia de conuictus 1 dena sunt conuiuere igitur cum amico expetendum magis est, quam de eo audire,quid agat. Quemadmodum vero pr1us dictum est, sentire nos esse de Viuere expetenduest: at sicut erga se unusquisque probus,ita quoque erga amicum affectus est sentire igitur de vacie re amicum expcrcndum est sed videre absentem non possumus prςsentia itaque a nuci ex pecenda est,ex qua estacitur ut videre amicum queamus:magisque est expetenda quam absentia , quae facit Ut non v dere amicum,sed audire tantummodo de eo possimus. at vero sensus,id est v1sionis ipsius operatio in conuiuendo eodemque in loco versando fit,non m non conuiuendo, & non consue scendo: era id igitur conuiuere appetunt. Esse enim dc uiuere idem esse opinantur quod conu1uere estque ratioc1natio huiusmodi esse & viuere expetendum est esse dc uiuere in conuiuendo cotassistere exist1mpnt conuiuere igitur expetendum est. vel hoc modo:esse de Viuere probis v1ris expetendum est: esse autem dc v1uere 1dem esse quod conuiuere opinantur .expetendum igitur conu1uere probis viris est.
Quodq; es singulis esse ipsum, aut cuius causa Vitae re eligUt: ea in re cuamicis degere volui Q aocirca alij copo tanti. alij alea colludunt: coexercetur QNida & convenantur: nonnull1 cophilosophantur: in eo singuli die simul
traducetes quod maxime in vita amant .cia enIm con Ut Uere clam amicis Ve
lint , haec faciut haecque chi illis cc municat quibus cia se co uiuere existimat.
Qui putant essentiam nostram ct esse ipsum nihil aliud esse quam vitam quae ex mete dc contemplatione traducatur rei usque causa,vt vidclicet actioni ,& contemplationi vacemus nos fuisse procreatosti sane de secum de cum amicis vivere in actione,& contemplatione volunt: talemque viram omnino amplectentes, ac sectantes in nullam unquam insuauitatem incidunt. qui vero esse nostrum in comestione de potatione aut alea,aut tali aliqua re ponunt: ij cum huiusmodi amicis conuiuere eligunt,quibus cum vel edant de bibant assidue, vel ludant.ac demum quodcunque amat quisque,id se esse quoque Opinatur, eiusque causa cum amicis versari, dc conuiuere appetit. quota dIe enim multos audire licet qui dicant Comedere huiusmodi epulas, aut habere tale quippiar aut agere haec,Vita mea est.Atque iccirco fit,ut conuiuere singuli appetant,simulque versa ri cum iis qui vitas eiusmodi sectantur talesque vitas essentiam suam esse arbitrantur. siue voluptaria siue quaestuaria atque utilis,sive temperans atque honesta fuerit.
Prauoru IgitUr amicitia praua est praua enim secta communicant insta biles cum sint,& praui et a eficiuntur,dum sibi mutuo similes evadunt. at εο proborta proba atque honesta est cogressionab usque Insuper augetur. videtur irae hi meliores quoi essici, dum operantur, ac se m Ut UO corrigui. exprim Ut enim a se mutuo ea qbus Oblectatur. unde id: A bonis disces bona. Ac
de amicitia qui de hactenus dictu sit. Sequitur ut de voluptate differamus.
Si quemadmodum dimina est,conuiuere est expetendum conuiuere autem est cum altero vi
uere qui similis si,qui est amicus sicut sunt ea ob que conuiuunt,ita quoque ipsi sunt,si bona,boni quoque ipsi,& bonae ana1 citiae:si praua, praui ipsi,& amicitiae etiam prauae, atq; instabiles sunt:
dc quatenus conuiuunt,& sibi mutuo a stimulantur, eatenus praui atque improbi evadunt.at proborum Virorum amicitia bona est & stabilis,augeturque congressionabus mutuis . honestis enim colloquutJOmbus atque operationabus incrementum accip1ente virtute fit,ut ipsa quoque amicitia augζδtur quippe cum natura comparatum sit,ut incrementa operando efficiantur.Tum igitur hac de causa cresciat bonorum amicitiae:tum quia se mutuo corr1gunt atque emendant. e XPrimurenam a s mutuo, atque ad sese attrahunt de imitantur ct facta de verba alterius,quibus oblectantur,quaeque i pii pl/Cent,& quorum causa amici 1nter se sunt. nam ut inquit Theognis, a boni disces bona:quλrς Pr uis quoque praua exprimemus,ac discemus.
466쪽
Ari istotelis Stagiri eae moralium
vel,ut alii,Michaelis Ephesij explanatione, Ioanne Bernardo Feliciano interprete.
OIber hic qui decimus huius operis est,ultimus est, ac tota hanc moralem tractationem absoluit. decem en1m l 1bris eam diuinus Aristoteles complexus est in hoc autem quis nam sit verus homo,exponit quaeque 1psi Vita con Ueniat eam nimirum quae ex intellectu & mente traducitur, quae maxima felicitas,maximeque propria est.Nam cum duplex sit fel 1x, unus ciu1lis qui bonis etiam externis & fortunae indiget,ut operari sine impedimeto possit:alter qui contemplationi rerum que vere sunt,precipue incumbit de ciuili insuperioribus libris multa disputauit, in prassenti de contemplativo acturus est. Sed si ciuilis felicitas, vi 1bperius didicimus, operatio animae est ex virtute in vita perfecta CaVoluptate,aut non sine voluptate ex1stens: quid de felicitate contemplationis existimandum est nunquid ex ea intellectual1 vita quae ad neces arta,quae semper eodem modo sunt, spectat,nullam Voluptatem sequi dicemus nunquid eam turbatione & tumultu plenam,resertamque insuauitate putabimusῖnefas sane esset, si ea carere voluptate opinaremur. cum voluptate igitux etiam ipsam esse,aut no sine voluptate censendum est. nam si ex honestis nostris actionibus sequitur voluptas:
multo magiS ex ea operatione sequetur,quae optima Omnium est,cum circa intellec uales res ver
satur inte lectus:atque eo melior ac maior,quo contemplatio est actione praestantior. Quonia igitur haec quoque intellectu s operatio cum voluptate est,quae cuiusmod1 sit,ut inquit Plotinus , illi nouerunt qui sunt experti oportet pr1us de voluptate, quaenam & qualis res sit,considerare, & ob alias etia causas quas 1pse Aristoteles referet:tum ad ea quae proposita sunt, excutieda descendere. De uoluptate. cap. I.
Post haec fortasse sequitur ut de voluptate differamus: quippe quae ma
xime affinis esse gener1 nostro videatur. unde iuuenes voluptate & dOlore quassi gubernaculo dirigentes erudiunt.
Addidit fortasse Jvel ph1losophica modestia utens et ut ostenderet,s voluptas esset pars Vir η tutis,ut irrationale equi: non fortasse, sed necessarid de voluptate fuisse dacendum : quappe cum φιλο- iis qui recte quidnam sit totum,discere volunt,cognoscere partes necesse sit,quibus torum ipsum pso iaconstat Cum vero no sit pars voluptas,sed res quaedam,& quasi Vmbra quae honesti S OPer xi Di ptis uereouuisbus accidit fortasse dicendum de ipsa est propterea quod absque iis quae accidui, res ipO M S hu ct mo iusmod1 accidentia consequuntur d1sca possunt.fieri enim potest,ut tertianae febris naturam CO' philognoscamus' absque bilis vomitu,& sudore & ceteris quae ipsi accidere cosueuerunt .sel1citat1s ite
essentiani nihil vetat quo minus intelligamus,etiam si quid sit voluptas non didicerimus: si Videli solaνει, iacet Voluptas parS eiuS non est,sed res quae ex ipsa euenit & consequitur. Cum tamen inquit eam fageneri nostro maxime esse coniiunctam & aff1net prae se fert se modestis causa fortasse θ posui 1- se .cum enim dicere debuisset post haec de voluptare disserere necessarium est.repiςhensione vulgi cauit,& fortasse dixit nam necessarium esse ei qui de virisque virtutibuS tam rationalis,quam ratione carenti S animae partis agit de voluptate tractare:ex iis quae hic dicit,perspicuum est:siquisso diligenter aduertat.si enim coniuncta & affinis naturae nostra: est, noSQue omnes eam tanquam affinem & tam 1 1arem nobis eligimus,ac sectamur non fortasse,sed necessarid cognoscendum nobis i Jud est quod generi nostro ita est coniunctum, Ut carieris omnibus quibus cum conciliationem citandam habemus,quaeratur a nobaS,ac diligatur. Ob hanc enim coniunctionem quae cum voluntate nobis inest,erudire adolescentes Ponsuevimus,Voluptate & dolore ipsos quasi gubernaculo diri entes id est res etes , ac moderante S. Vtitur enam hic Verbo nautico Aristoteles ιιακ οπες, quod est gubernaculo quasi navim dirigentes,ac moderanteS . sicut enim ad portum nauigia gubernaculo quadam ratione circunducta,ac librata dirigutur ita adolescentes in portum virtutum. ' incolumes
467쪽
incolumes deducuntur voluptate & dolore gubernati .ita enim assuefacere eos ut quibus debent, gaudeant.& doleant,si non agant ea quae oportet nihil aliud est quam ipsos gubernare, ad portu que Virtutis dirigere.quemadmodum letetari & dolere quibus non decet,via ad vitium est.
Maximumque esse ad morum virtutem Videtur, si gaudeamus quibus Oportet,& Oder1mus ea quae odio habenda sunt. haec enim cum momentuac vim ad virtutem & felicem vitam habeant:.per totam Vitam pertinent, iucunda siquidem eligunt fugiunt ea quae dolorem afferunt.
Morum Virtute irtutem ipsam moralem Vocat.maxime, inquit,ad Virtutem moralem conse- quendam videtur conferre,si gaudeamus & doleamus quibus oportet sicut modo demonstratum fuit.Pertinent enim hςc per totam vitam,id est voluptas ct dolor per tota vitam nostram porrigatur,ac protenduntur,nOSque quoad VixerimuS,se per comitantur .non enim in puerili latum ς-tate gaudemus & dolemus,reliquas Vero aetates sine dolore , ac voluptate traducimus: sed semper
quousque in hoc pertuso dolio, id est corpore fuerimus,nobis cum Voluptate & dolore versanduest. Per totam igitur vitam nostram protenduntur: mometumque & vim habent ad virtutem de felicitatem acquirendam. Quid sit momenta,esse interpretatus videtur,cum subdidit O & vim ha bentJ .honestie autem voluptates,& dolores qui ex bonarum actionu vacatione suscipiuntur, momentum habent,id est vim & incitatione propensionemque afferunt vitae,quae ad virtutem, felicitatemque conducit. at si hoc ita se habet,quae nam iucunda & que molesta ad v1rtutem conserant, quae a tem eidem sint impedimento,omnino cognoscendum est:ne temere brutorum instar ad voluptatem quamlibet fest1nemus,omnemque dolorem fugiamus . id quod nunc plerique sine ullo
De talibus autem minime praetermittendum esse videretur, praesertim cum magnam habeant controuersiam.Nonnulli enim bonum ipsum voluptatem esse dicunt . alij econtrario admodum prauam rem eam esse affir mant. Atque illi quidem sortasse rem este ita persuasi.
Ob antedictas causas necessarium est de voluptate & dolore considerare,contemplationemque .. , de his minime praetermittere:praecipue Vero Ob altercantes,& controucrias de voluptate sententias quae circumferuntur .Eudoxus enim voluptatem idem esse opinabatur, quod bonum ipsum.
specialemque origine,& causam bonorum omniu esse statuebat: non secus atque illi qui species, quas Ulέας vocat, introducebat, per se animal animaliu,per se ens enti per L homine hominu, per se pulchrum pulchrorum omnium causam esse affirmantes .al1j vero rem prauissimam esse voluptatem afferebant.Atque illi quidem qui ipsam esse bonum dicebat,rationibus fortasse qu1buiadam persuasi id asseuerabant.Rationes enim hae sunt voluptatem omnia appetiit quod omnia appetunt id bonum est:bonum igitur est voluptas. Et ite nNquod propter ipsum Sc non propter aliud qu1pp1am appetunt omnia & quaerunt,est bonurn voluptatem propter ipsam omnia quaeriit atque appetunt: bonum igitur est voluptas. diuitias enim ob aliud quid appetunt homines: utpote cum tanquam instrumentum sint,quo operari honesta sine impedimento queat: incisionem quo- que & adustionem, medicamentorumque potionem sanitatis causa admittunt: simili modo moenia,& domos conquirunt,quo tum aeris intemperies, tum ferarum atque hostium insultus pro pultare commode possint. at voluptas propter seipsam appetitur:finis igitur vltimus est voluptas. qui autem omn1um aliorum finium est fin1s, bonum ipsum est voluptas igitur bonum ipsum est Sunt item multae aliae rationes probabiliter conclusae,quae idem esse voluptatem quod per se bonum confirmenti quas progrediendo ipse quoque Aristoteles referet.
Sed hi melius este ad vitam nostra rati,si voluptas,quanuis non sit,pra Ua esse demonstretur. pleros Que enim ad ipsum esse procliues, seruireque aiunt Voluptatibus ut iccirco in cotrarium ipsos reducere Opus sit: sic enim so
Qui Pςssimam esse voluptatem asserunt, non rationum probabilitate induisti id faciunt: sed quia Cu Vidς ni plerosque homines ita procliues ad ipsam esse,ut neglecta omni honestate Illi Pς'
nitus inserviant auocare ipsos ac retrahere ab effreni illo impetu,quo ad ipsam feruntur,Volup δ' tem esse rem prauissimam asserendo,volunt:licet id verum non sit. oportet enim,inquiunt,Vx Pia uos a voluptate in contrarium abducamus sicut audaces ad timiditatem : iniusti usurpatores alienorum, eo ut nihil pCnitu accipiant: auari ad prodigalitatem: atque alij simili modo qui medio-
468쪽
.critatem transgrediuntur,ad vitium contrarium reuocandi sunt ita enim fiet, ut ad mediti ac me diocritatem postea redeant. si enim voluptuosi ad id fuerint retram, ut nihil penitus oblectentur: facile ad medium,quod est gaudere Ac Oblectari quabus oportet,deuenare poterunt. si item audaces ad timiditatem,vel iniusti ad nihil accipiendum retrahantur:ad fortitudinem 1lli,hi ad iustitia non d1ificulter reducentur. Auocare autem Vel Voluptuosum hominem a voluptate, vel iniustum a rapina,vel audacem a temeritate potest nemo nisi Vel Voluptatem,Vel rapinam,vel audacia pestasimam rem ipsi esse persuadeat. Quare licet Voluptas pessima non sit,eam esse petiimam dicenduest,si ab ipsa auocare homines Voluptuosos Volumus.
ib V1dendum autem ne non recte hoc dicatur. Orationes enim de iis quae
in asseetibus,& actionibu S consistunt,minorem ci opera ipsi habent probab 1 litatem. quando itaque discrepant ab usquar sensu percipitant uincontem piae veritatem quoque ipsam In si per tollunt inam qui vituperat voluptate si appetere ipsam quandoque cospiciatur: detisnare ad 1psam videtur, ita as1 omnis voluptas eiusmodi sit. non est enim multitudin 1s distinguere.
Dicere vituperandam rem aliquam,& prauam appellandam licet neque vituperabalis, neque ψ praua sit propterea quo, proni ad ipsam sumusmon recte se habet. non enim Conuenit, ut quod non est absolute prauum,prauum esse absolute pronuncietur. sed oportet nos, si res multis modis dicitur:distinguere,& docere quot sint eius significata: luaeque ex has quae significantur, bona vel ut1lia:quae item praua & noxia habeantur Vt de Voluptate,s dicamUS intemperantium, & aleato . . , rum, ebrietatibusque & libidinibus deditorum hominum voluptatem esie prauam & noxia, ne oue esse proprie voluptatem,led Videri iis qui Verae Voluptatis gustu penitus carent eam aute quae
ex operaiione Virtutum,rerumque diuinarum contemplatione consequitur,optimam esse ac ve
ram quam & amplecti,& sectari fiammo studio debeamus si ita 1nquam dicamus, recte a nobis erit distinctum si vero absolute Ec in uniuersum proia uncaemus peccabimus .malam enim abitute voluptatem esse d1cere nihil aliud est,quam prohibere atque auocare homines ab honestis volutasO ptatibus quod a ratione alienum maxime est praeterea cur bona non sit absolute vituperare,quod ab lute prauum non est,causam subiungit:magis enim,inquit,factis credimus quam verbis quippe cum facta verbis,non verba factis fidem afferant.Nam siquis malam esse auaritiam dicat,dein de quocunque modo atque undique colligere sibi pecunias avide consp iciatur : ei nullam fidem adh1beret quispiam,neque malam esse ex Verbi S eius auaritiam crederet .simili modo qui voluptatem prauam esse cum dixerit,ad ipsam postea declinat ac propendet ex iis quae agit,bonam esse ea
declarat,non malam,ut dicebat. actionibus enim Verba, non verbis actiones confirmari consueuerunt. Affectus autem Vocat,VoluptateS,dolore S,amicitias,Odia, iras: actiones vero,eas quae ex his proficiscuntur operatione S. cuiusmodi sunt contumeliae,rapinar,honores,dc caetera de qu1bus se
pe in superioribus libris dictum iam est. Cum igitur orationes non consentiunt cum iis quae circa ψ' sensium si mi id est cum iis quae a nobis qui loquimur,dicuntur : contemptae ab audie Utibus prae terquam quod ipse fidem amittunt,veritatem etiam ipsam perdunt ac destruunt. qui enim absolute de indistincte voluptatem prauam esse dicit,deinde eam sequitur, veritatem is tollit. nam l1cet voluptas quςdam re Vera praua sit: dc Verum dicat,qui praua eam esse affirmat ob eos tamen mentiri videtur,qui cum eam esse prauam dixerint,bonum postea ex eo quod ipsam sectantur, ostentadunt. Plerique enim e vulgo cum quot modis unaquaeque res dicatur, distinguere nequeantaeam fi A ποαά. quoque quae est praua,bona existimant,cum vident eum qui ipsam absolute atque indistincte vitatu perauerat,ad eam declinare,ac ferri.
Videntur igitur verte orationes non sol iam ad cognoscendum, sed ad viso tam quoque ipsam esse viIlissimae. cu enim rebus consentaneae sunt,credunturiatque ita audientes ad vitam cut ipsae praefinierInt,traducendam inci tant. Sed de his fatis. Ea nunc quae de voluptate dicuntur persequamur.
Oportet 1gitur de iis quae multis modis dicuntur,nd absolute pronunciare,sed distincte.ver ἄπλωs α-bi eausa cum de voluptate loquimur,eam esse triplicem asserentes,lianz bonam, alteram prauam, m*ούνει b. tertiam neutram esse dIcere .cognitio enIm & dissertatio Veritatis non solum ipsa per se expetenda est verum etiam multum audientibus ad recte Viuendum conducit. consentanea enim &condi sentiens rebus ipsis cum sit,creditur:inducitque ac cogit eos qui audi ut ita vitam instituere 1uam,
ut ipsa praeceperit. Vbi haec di ir,ad disputationem de Voluptate cosiderandam redit. ac primum Eudoxi
469쪽
Eudoxi rationes affertiquibus ille voluptatem esse ipsum per se bonum astruere conabatur , cum ita subiungit: Opinio Eudoxi de uoluptate. cap. II.
Udoxus quidem voluptatem bonia ipsum este existimabat propterea
quod omnia v1debat eam appetere tam quae praedita essent ratione, qquae ea careret: atque in omnibus quod est expetibile , Id honestum :&quod maxime hu1usmodi 1d praestantill1mum este cernebat: Omma autem ad idem ferri id omn1bias esse optimu Indicare: unumquodque enim quod sibi bonum esset,inuenire non secus atque alimentiam. qUod igitur omni bus esset bonum quodqUe omnia appeteret,ipsum bonum esse coficiebat.
Mos Platonicis est addendo πρ articulum,id ςst ipsum,Vel αυτο Pronomen quod nos per se interpretamur,Origines rerum significare quas ιρβῆ s,id est species ac formas appellant:quae videliscet primo ac praecapue sun quod vocantur. - γαθρμ enim de det αγαρορ, id est ipsum bonum S per se bonum nihil aliud dicebant esse, quam id quod solum,&primu bonum esset:reliqua vero mCntem,animam,scientiam,virtutem bona quidem,non tamen primo,sed ex ipsius bona partica patione bona appellari .ut mens bonum sit,non ipsum bonum simili Mado Vartus,sic scietia bonum quidem,nullo pacto tamen ipsum bonum esse concedaturiat voluptas non bonu , sed ipsum bonum dicatur. Ex Eudoxi enim sententia voluptas origo ac fons bonitaris, id est ipsum bonum est quod ταγχεορ ipsi dicunt. Sic ex adiectione τὸ articuli primam originem & causam & radita
cenam quasi st centrum bonoru omnium significabant praeponendo Vero αυ αυ EF nuncupabat, υ ζωορ,αυ ορ, id est per se unum,per se animal,per se ens. Ac perseunti quidem princip1uesse & fontem unorum,& unitatum dicebant una enim & unitates apud ipsos idem minime sunt. idemque esse aiebant per se unum &persebonum .persevnum enim & persebonum,& ipsum bonum primam omnium Originem vocabant scudam perseens,quod omnium entium principium esset nam esse primum omnium perseunum dicebant: deinde perseensrtum persevitam: tum per seammat. Sed de his,quantum ad 1psum Aristotelem attinet,latis ictum sit. Eudoxus igitur volu- Rptatem esse ipsum bonum ex eo comprobabat, quod eam omnia appetunt tam rationalaa, quam1rrationalia,omniaque eam sectantur dc quaerunt.quod enim omnia appetunt, id honestum ac bonum est.ouod autem maxime honestum ac bonum, id praestantissimum est,hoc est, prima origo ac causa est.vel quod maxime est eiusmodi,id est maxime expetendum,id praestantisissimum est. Si igitur voluptas maxime est expetenda:quod vero maxime est expetendum,est praestantissimurmat quod praestantissimum est, prima omnium origo est: prima vero omnium origo est ipsum bonu: voluptas ipsum bonum est. Nam voluptate esse id quod praestantissimum,& optimum est,inde patet,quod omnia ad ipsam feruntur:Omniaque dant operam ut ea afficiantur . natura enim singula quod sibi bonum est,sibique confert,id est iucundum,non secus atque alimentum inuenire consueuerunt in omnibus siquidem,ut ipse alibi ostendit,uel mens, vel mentis quidam fulgor , quae- 4odamque illustratio 1nesse conspicitur. de naturae animalium a nullo doct ς,diuinus inquit Hip
Cuius sane rationes ob morum virtutem magis quam propter seipsas
credebantur: praecipue enim temperans esse Videbatur: ut non ut amicus Voluptatis putaretur haec dicere sed qu1a ita re vera esset. Nec minus autem ex cotracio quoque manifestum 1 dem esse existimabat. dolorem enim pense Omnibus fugiendum este,contrarium autem simili modo eXpetendum.
Sa intemperans fuisset,qui bonum ipsum esse voluptatem dicebat, suspectus fuisset:vi nuuam
fdςm ei quisquam adhibendam censuisset sed quia temperantissimus erat atque optimus vir Eu-dOXUS,Nerito hoc de voluptate ei credebatur.non enim ut amicus eius,eique inseruiens magnifacere Vidζbatur voluptatem atq; extollere,sed quia re vera ita esset,ut de ea praedicabat, nec ex eo tantum Voluptatem esse bonum probabat,quod omnia ad eam tenderent, ac ferrentur:sed ex contrario quoquς eJus,id est dolore 1 dem planum faciebat.si enim dolor qui contrarius est volupta ti, malum est,Voluptas bonum sit necesse est. dolorem autem malum esse inde patet, quod omnς eum fugiunt,odioquς prosequuntur.
Maxime autem Id esse expetendu dicebat,quod no ob aliud,neque al
470쪽
terius causa eligeremus. huius nodi vero proculdubio voluptate esse: quippe quod a nemine requiramuS,cur volt frate afficiatur. eb quod expetenda
Voluptatem bonum esse in uniuersum superiore ratione Eudoxus Colligebat. hac verd ipsum per se bonum esse demonstrat.Maxime,inquit,expetendum, maximeque bonum illud est Quod per se,& no ob aliud expetimus .at VoluptaS est huiusmodi eum enim qui Voluptate assicitur, cur lettetur,interrogat nemo sicut eu qui balneo abluitu Vel vena secare,medicamentitq; bibere vult si enim quispia interrogetur, cur aliquid horti faciatῖrespodebit,ea causa ut fanitate consequatur. 16 ille autem qui voluptatem percapit, nullam aliam ob rem se voluptatem sectari assirmaret, quam ob id ipsum,ut laetetur,voluptateque afficiatur. Si agitur voluptatem propter seipsam expςtimus: quod ver6 per se de non ob al1ud est expetendum,max1 me bonum estivoluptas maxime bonia est. at maxime Donum de ipsum per se bonum idem e voluptas 1giturΦ ipsum per se bonum est. Ra- Ttio enim in hunc modum concluditur: voluptas expetenda per se est.quod exDetendum per se est, maxime est expetendum:quod autem maxime est expetendum,est maxime bonum: maxime Verdbonum est ipsum bonum voluptas igitur ipsum bonum est. voluptatem ver3 maxime esse expetendam eo conatur confirmare quod ita si ibiungit.
Et cuiuis ex bonis adiunctam eligendum magis ipsum reddere:vt iuste agere,&' temperantemaugerique bonum ipsum seipse. ψ
Voluptatem maxime expetendam inquit eo quod si alicui expetendae rei adiungatur,expetendam magis eam reddat,iusta enim aistio,& temperan S, si cum voluptate fiat, ex petenda magis est: quam si sine voluptate efficiatur. contemplatio item cum voluptate expetibilior est quam ea Quae voluptate careat omnis demum actio,Omnisque effectio cum Voluptate exiliens, quam sine voluptate longe melior est. Nam esse magis expetenda quae cum voluptate fiunt, inde perspicua est,
facere progresssiones maiores solent. Augeri igitur inquit bonum ipsum se ipso id est bono, quae - est voluptas.tametsi id clarius dixisset si pro seipsoJ ipsa posuisset foeminino genere hoc modo: δ' augemque bonum ipsum ipsa)id est voluptate Aduertendum item bonum ipsum h1c,1d est απιαθον χυτο non per se bonu intelligi,sed - ὰυ ,id est ipsum idem hic significare,quod omne.ut o
nane bonum ipsa voluptate incrementum suscipere intelligamus.
Sed haec quidem ratio v1detur ex bonis esse ipsam Ostendere nihilo tamen magis quam aliud quippiam. Omne enim bonum i cum altero magis lis i. quod egexpetendum est, quam solum. Erciror gis
Ratio,inquit,quae ait Voluptatem adiunctam bono alicui, verbi causa temperantiae, magis exse V pς ςΠ 'tendam ipsam reddere,quam si sine voluptate esset: non id quod vult colligit ac conficit. non e 8- Π l si nim voluptatem esse ipsum per se bonum probat,sed esse ex bonis, id est este unum etiam ipsam Ut
40 ex iis quae bona natura sunt non autem speciem,& fontem, Ic centrum bonorum omniv,id quod demonstrare proposuerat.quodlibet enim bonum si cum altero iungatur,magis expetendum est, quam si solum remaneat. vel ut altera melior de verior lectio habet on)ne eD1m bonum quod cualtero magis expetendum est,quam solum huiusmodi minime est id est bonum omne, quodcunque illud fuerit,quod alteri bono adiunctum maius id & melius,magisque eXperendum racit huiusmodi minime est id est ipsum per se bonum non est) . exempli causa: si fortitudini quae bonum est,adiuncta prudentia, quae etiam ipsa est bonum,totum id quod ex utrisque existit, malu s bonureddat,quam si sola fortitudo sinprudentia ipsum per se bonum non erit,sed Vnum quodda e numero aliorum .sim1li modo si voluptas assiuncta prudentiae,vel sortitudini maius bonum efficit id quod vel ex voluptate de prudelia,vel ex voluptate & sertitudine simul coniuncha,copositum est,so si si singulae per se illae virtutes essent:voluptas ipsum per se bona esse non potestnia si dicamus voluptate ipsum per se bonum cum sit,adiunctam alteri bono,totu id maius reddere ac praestantius, quam prius erat perinde est ac si Vniuersiam terram Vna cum omnibus quae in ipsa sunt, montibus, fluminibus,maribus,syluis millesimae parti miliacei grani adiunctam , totum id quod ex minima illa milij portlucula & tota terra effectu est,grauius redderet quispiam afferat. qua enim rationem uniuersa terra ad minimam milii portiunculam habet: eandem ipsum per se bonum ad aliquod
ex caeteris bonis,ut prudcntiam, sapientiam, & reliqua huiusMoes habet immo si verum dicere F velimui