장음표시 사용
41쪽
34 Anto. Vaccae Exposit. locorum obscuri
posse consuetudinem legem vincere. lege,secunda.C. quaest long.consuetu. Qua de re & alibi dicemus. leg.de quibus .& lege sequen insta de legib perrubciann admittenda erit consuetudo,ne contra leges faciendi occasionem prae beamus. Haec de legibus & statutis municipalibus,taque hs qui ea condere possunt,in uniuersum dicti sint.
tua moluntqisusuum Unicuisue triluens. Qua ratione reprehea derint quidam hanc definitionem, quid his rursus respondeatur, quomodo Cicero atque alij iustitiam definierint, &quae- ἔφi dam alia scitu digna , leges apud Alciat.libro primo paren cap. XXXI. Budaeus quoquc in hunc locum multa cumulat. Plura vero ad iustitiae cognitionem & tractationem pertinentia mirabiliter,ut omnia,scribit Aristote.horo quinto.& hic cap. s & sequen.Eorum scripta nobis indicasse satis est. Illud addendum existimavimus,Victorinum quoque Rhetorem initio expositionis in primum librum Rhetoricon Ciceronis, Iustitiam congruenter huic Vlpiani sententiae definijlle. Iustitia, inquit, est animi habitus ita insormatus, ut omnibus mentis tribuat dignitatem,quo loco,ineritis,pro mentis,corrigendum puto. L. XI. PAvLvs L i s. XIIII. An Sh si v v M. Q
quidem modo id quod semper aluum stu bonum est,ius dicitur. N tauimus supra lege prima. holio.ij. Ius hoc significatu non fere accipi,nisi cum illa adiectione gentium, aut natura expressa, lim si vel subintellecta. Simpliciter autem hoc sensu qui velit dicere, rectius eum dicturum esse iustum quam ius. Nam ius & iniuria ex Aristo.se
tentia,lib. Polit. v .c. v D i. fere ad actionem & effectum reseruntur. Iustum vero & iniustum ad naturam, aut ad legem: & hoc est, quod proprie semper aequum & bonum esse dicere possiimus,praesumendo scilicet leges utique bo
nas esse,& sapienter conscriptas. ALIA significatione ius dicitur locus,in quo ius redditur. Hoc sensit consessum in iure accipiamus,ut habeatur pro condemnato.l. i. C.de consess. Sic t telligi debet,cum dicimus, in ius vocare:& in lese. xii Tab. Quando te in iure conspicio &c.
omnium magi iratuum G, succesnone iuris prudentum. Ti TvLvs II. Vix alius est tractatus magis utilis, aut necessa ius iuris prudentiae camdidatis, quam hic quem aggredimur. Vix alius rursum quem superiorum temporum impcriti iuris periti magis neglexerint, ac velut clausis oculis pertransierint, dum historicam hanc cognitionem tanquam superuacuam aspernantur. Sed fuerit id temporum vitium, Recentiores certa Budaeus
42쪽
Budaeus Zasitis Oidendorpius aliique non incelebris nominis iurisconsuti ita agnoueres ut non aliam iuris partem diligentius ac plenius interpretandam putauerint. Horum praecipuus Zasius interpretatione sua, non minus se t titis Romanae historiae, qu.im iuri rudentiae consultum ostendit. Tantorum virorum opera nos labore leuati, pauca duntaxat quaedam pro suscepti m
neris ratione adnotauimus.Caetera cx eorum libris petuntur. L. I. CAIvs. Lia. ΑD.LLEGEs XII. TAB.
Commemorantur cipra in indice, quem his libris Imperatora praeposuit, Caij ad leges libri x v. Hi erant ad leges X I I.Tala lut inscriptio huius capitis ostendit, in his ita ius exordiebal tur. Id exordium ad ius ciuile in uniuersiim Imperator transtulit,ut & saepe alia diuersiore etiam interdum ratione a scriptorum sensu, dum ex eorum verbis, quod proposito suo bonum atque commodum est, quoquo modo essicere studet. Quare saepe incidimus in dissicultates, nonnunquam etiam in perplexitates inextricabiles.
hoc libro singulari Pomponij. l. veluti.sii pra tit. j. Sed in indico non liber singularis, sed libri duo Enchiridij Pomponio ascribuntur. quare vel subesse mendum eo loco arbitror, vel hunc
a ' librum in duas diuisum suisse partes. Enchiridij liber latine di
D EIN D E Cometius Syga palleas quae Hones con intuit, vel uti defalso de par 30 ricidio, desicarijs, de iniuris gypraetores quatuor adiecit. Existimaui Operaepretium me sectiirum , si verba Corneli j Taciti, de principijs iuris ad sua usque tempora,quibus ad varietatem ac multitudinem infinitam legum peruentum este dicit,hoc loco adscribere,quo Zasium haesitasse video,tum quod his verbis dubitationem omnem eximi arbitroc, tum quod iuris nostri progressum innanem, diuersa quadam ratione non mirasis elegater explicant,quina hoc loco Pomponius exnlicaucrit. Ea sint libro tertio Annalium haec Vetustissimi mor . talium nulla adhuc mala libidine, sine probro, scelere, eoque sine poena , aut coercionibus agebant,neque praemijs opus erat, ctam honesta suopte ingenio 'peterentur,& ubi nihil contra morem cuperent,nihil per metum vetabantur. AER At postquam exui aequalitas,& pro modestia ac pudore, ambitio & vis ince- Ddebat, prouenere dominationes, multosque apud populos aeternum manse- Quidam statim, aut postquam Reeum pertaestim, leges maluerunt. Hae primo rudibus hominum animis, simpliees erant. Maximeq; fama celebrauit Cintcnsium, quas Minos Spartanom,quas Lycurgus:mox Atheniesibus quae '
43쪽
36 Anto. Vaccae Exposit. locorum obscuri
is sitiores iam & plures Solon perscripsit. Nobis Romulus,ut libitum,imperit
is uerat:dein Numa religionibus & diuino iure populum devinxit, repertaque .. quaedam a Tullo & Anco. Sed praecipuus Servius Tullius sanctor legum sui is quis etiam Reges obtemperarent.Pulso Tarquinio, aduersum patrum factio- .. nes multa populus parauit tuendae libertatis, & firmandae concordiae: creati- ..que decemviri,& accitis quae usquam egregia, compositae duodecim tabulae,
' finis aequi iuris. Nam secutae leges,& si aliquando in maleficos ex delicto δε- ' pius tamen dissentione ordinum, & adipiscendi licitos honores, aut pellendi
claros viros, aliaque ob praua per vim latae sunt. Hinc Gracchi & Saturnini turbatores plebis,nec minor largitor nomine Senatus Drusus,corrupti spe aut Io
illusi per intercessonem socij. Ac ne bello quidem Italico,mox ciuili omiς sum, uin multa & diuersa sicisceretur,donec LSulla dictator, abolitis, vel con uersis prioribus, cum plura addidisset, ocium ei rei haud in longum parauit, statim turbidis lepidi rogationibus neque multo post Tribunis reddita licen . tia,quoquo vellent populum agitandi.Iamque non modo in communesed in singulos homines latae quaestiones, & corruptissima rep.plurimet leges. Tum Gn. Pompeius tertium consul corrigendis moribus delectus, & grauior reme dijs quam delicta erant, sitarumque legum auto idem ac subuerser, quae ar-
mis tuebatur,armis amouit. Exin continua per viginti annos discordia, non mos, non ius. Deterrima quaeque impune ac multa honesta exitio fuere. ΣΟ Sexto demum consulatu,Caesar Augustus potentiae securus,quae triumuiratu iusserat,aboleuit,deditque iura quis pace & principe ureremur, acriora ex eo
vincula,inditi, custodes,& lege Pappia Poppaea praemijs inducti, ut si a priuile
gijs parentum cessaretur,velut parens omnium populus vacantia teneret. Sed altius penetrabant, urbemque & Italiam, & quod usquam ciuium corripue- rant, multorumque exscisi status,& terror omnibus intentabatur, ni Tiberius
statuendo remedio quinque consularium quinque a praetorijs, totidem ec tero senatu sorte duxisset, apud quos exoluti plerique legis nexus, modicum in praesens leuamentum fuere. Hactenus Tacitus. Ex his verbis illud quoque s apparet ornelium Sullam dictatorem esse, de quo Pomponius loquitur. Ci- 3o cero quoque in oratione pro Cluentio. Postea, inquit,L. Sylla homo a populi causa remotissimus: tamen cum huius rei quaestionem hac ipsa lege constitueret,qua vos hoc tempore iudicatis &c.Loquitur de lege a CGraccho erimum lata contra senatores qui coiissent, victuis iudicio publico condemnaretur.
Cuius rei quaestionem ea ipsa lege a Sylla postea constitutam dicit. Hic est enim sine dubio ille L. Sylla,qui postea Felix apellatus est,cum per vim remp. possedisset,& dictaturam perpetuam inuasisset,ab initijs bonarum actionum, Vt Asconius ait,ad perditas propressus, quanuis rasus, an is suerit dubitare se
dicat. Quaestiones autem a Sylla constitutas quomodo accipiendum sit,declarant eadem Taciti verba,cum scilicet abolitis, aut conuersis prioribus legibus, ηοplura etiam addidisse eum dicit. Debemus etiam intelligere constitutas quaestiones, ex eo quod iudicia ab equitibus Rom. ad Senatores transitulit, quod Ascon in Verrinis saepe admonet,& ita Ciceronis verba frequentissima de constitutis iudici js interpretatur. Quaestio enim hoc loco iudicium significat,&
44쪽
constituere quaestionem,iudicio peragendo certam Armam praescribere. Sed Sylla iure potestatis suae etiam de poenis criminum quaedam canit quod & s natus saepe feci cum vel hactenus ei crimini,cuius quςstio decerneretur, pr posita poena non esset, vel vetus lex nimis facilis, aut nimis aspera videretur. Nam& ipsum constituendae quaestionis decretum : plerumque aut lex, aut Senatusconsultum erat. Quare magnum Ciceroni negotium, cum pro MLlone diceret,suadere iudicibus, nihil noui iuris, quo magis minusve damna retur Millo, statutum fuisse ea lege, quam Pompeius tulerat, qua nominatim,ut de caede Claudis in Appia via facta quaereretur,comprehenderat,&e io plicando iudicio certam formam dederat. In Antonium autem, quod attianebat,inquit, noua lege quaeri de eo qui hominem occidisset, cum esset quς- stio legibus constituta Θ Tum in eadem oratione pro Milone, oratorio more causis seruiens. Pompeius, inquit, de iure, non de facto quaestionem tulit,hoc
est, ut quaereretur, an iure Clodius occisus esset, non autem an omnino occisus esset.Nam perpetuae quaestones ut essent pride ante L. Syllam constitutuseis se tum fuerascripta Taciti verba, tum idem Cicero significat in lib.de clariforatoribus, cum de L Gellio oratore loquens,ita scribi Eoque forum tenente, plura fieri iudicia coepere. Nam & quaestiones perpetuae hoc adolescente coimstitutae fiunt, quae antea nullae suerant L. enim Piso Tribunus pleb. legeni pri-io mus de pecuniis repetundis Censerino &Mancilio Conss. tulit. Hactenus Cicero, cuius verba non ita accipienda sunt, quasi ante id tempus de quo loqui
tur, significet nullos fuisse q-sitores, & ut nunc dicimus o iudices ordinarios , apud quos quotidiana crimina punirentur, quod quidam existimarunt. Nimium quippe negotium Senatui, aut Tribunis, vel consilibus fuisset, si in singula singulorum crimina, specialibus legibus, aut Senatusconstultis prospicere per momenta necesse habuissent,aut omnibus ad populum diem dici necessarium fuisset.Sed erant Quaestores parricidi j, apud quos homicidia & caedes vindicabantur,quorum Pomponius supra mentionem fecit, & a populo constitui solitos,ut capitalibus rebus praeessent, dixit,eorumq; etiam meminis 3o se legem xij. tab. Erant & triumuiri capitales, quorum & Plautus meminit,in Amphitr. Si tres viri me in carcerem compegerint.Et Horatius cum ait, Se
ctus flagellis hic triumuiralibus priconis ad fastidium. Apud hos aute & fures& serui nequam, ut Ascon,ait ad columnam Moeniam puniri solebant. Quare,
Cicero in diuinatione, Vobis autem inqui tanta inopia reorum,ut mihi causim praeripere connemini potius, quam aliquos vestri ordinis mos a columna Moenia reperiatis Z Eos habuisse carceris custodiam, S cum animaduerti oporteret,ipsorum interuentu fieri solitum, Pomponius ipse proxime tradidit. Perpetuas ergo quςsliones illo tempore quasdam constitutas suisse,quae antea noessent,intelligere debemus, ut Repetundarum,Ambitus, Peculatus,&similium o criminum,quae ante partum pop.Romano in exteras gente S imperium,ne cognita quidem erant. Non omnino autem nullas quaestiones suisse credendum est eorum criminum, quae quotidie committerentur & legibus xij. tab. vel quibusvis alijs, prout e rep. gradatim visum esset, ante id tempus vindicari iuberentur .nam noc absurdum esset. Indicat id ipsisna ctiam verbum illud, rem
45쪽
38 Ant. Vaccae Exposi. locorum obstu .
ra, quod non sere sine comparatione dici solet, expressa vel subintellecta, quicquid apud Gellium Capito commentetur lib. v.cap. X X I. Sane quibus i gibus nauae ac perpetuae quaestiones constituebantur, his aut nominatim de
eo quoque qui quaestioni praeesset,qui Quaesitor dicitur , deque Iudicibus quiei in colitio cisent,quomodo creari deberent, uebatur,ut in illa Gn. Pompei j
de caede Clodij,ut Quaesitor su sfragio populi,ex ijs qui consules suerant crearetur. Iudices propositi ab ipso Pompeio suerunt,& apud Livium lib. I X. Decreta quaestio,iimul & Dictator qui eam exercerent C. Menenius dictus vel si de
Quaesitore comprehensum non esset, aut manente lege Quaestor datus csse desiisset quod pleriique accidebat,huic rei sic prospiciebatur,ut Praetores creati IQsingulis annis inter prouincias & munera sortirentur etiam has ipsas legum S iudiciorum publicorum quaestiones ex rercedas, alij alias,vel nonnunquam etiam unus omnes,prout vel publicae occupationes ferrent,vel reorum,ac iudiciorum multitudo poscere viaeretur. Id exhis Ciceronis verbis pro Murena cognosci potest,& Budaeus animaduertit.in l. prima, ad leg. Corn.de sicanquantiisti verba Ciceronis ad manum non habuerit. Quid in ipsa praetura, inquit,ni- .. hil ne existimas inter tuam & istius sortem interfuisseὶ huius sors ea suit, quam .. omnes tui necessarij tibi optabamus, iurisdicundi in qua gloriam conciliat maia snitudo negotij, gratiam aequitatis largitio, qua in sorte sapies praetor, qua- .. lis hic fuit,ol sensionem vitat aequalitate decernendi, beneuolentiam adiungit po. lenitate audiendi egregia &ad consulatum apta prouincia , inqua laus aequia is talis, integritatis, facilitatis, ad extremum ludorum voluptate concluditur. . Quid tua sorsὶ tristis,atrox,quaestio peculatus, ex altera parte lachrimarum &ia & squaloris & ex altera plena cathenarum, atque iudicum. cogendi, iudices, .. inuiti retinendi,contra voluntatem scriba damnatus ordo totus alienus. S3ll na gratificatio reprehensa, multi viri sortes & prope pars ciuitatis offensa est,.. lites seuere aestimatae, cui placet obliuiscitur, cui dolet, meminit, dec. H etenus Cicero nec hoc solum loco, sed & alijs quae colligere non vacat.Dur uit aute hic mos sertiendarum quaestionum etiam in tempora Imperatorum, ut ex his verbis Taciti cognoscitur, Annalium lib. v. de foenore supra modum 3o exercito loquentis. Sed tum Gracchus praetor cui ea quaestio euenerat, multitudine periclitantium retulit ad Senatum &c Significat hoc etiam Papin. in l.
J mira de o .cius lege Iulia de vi nominatim cauetur,ut is cui contigerit exe
citatio, possit eam,si pros sciscatur , mandare. quo loco in libris Thuscis, non contigerit, sed, obtigcrit, scriptum este accepimus. Nec solae quaestiones ex nouis legibus, sed omnia omnino capitalia praetoribus mandari consueuille apparet. Nam Quaestores parricidij haud diu fuerunt. Liuius lib. v.Dec. v. Aulo Manlio Torquato Sardinia obuenerat, nequij tire in prouincia 'ad res c pitales quaerendas ex s. c. retentus. Non mirum ergo si iudicia publicarum huiusmodi quaestionum plerunque apud Praetores exercebantur. Praetores '' cnim ordinarii Quaesitores erant, non hi quibus iurisdictio urbana peregrinave obuenisset, nam haee ad ciuilia negotia pertinebat, ut de verba Ciceronis ostendunt, sed quibus speciale id munus obtigisset, ut quaestiones exercerent, quod dς praetoribus in praetores deinceps perpetuabatur. Asconius in argu
46쪽
argumento Diuinationis in Verrem, cognouisse tunc temporis de pecunijs repetundis M.Glabrionem praetorem,& amplissimos quosque senatorij ordinis iudicasse, hoc est, in consilio ei fuisse refert, & in argumento primae actionis: cum videret, inquit Cicero,id agi,ut a Glabrione praetore,& ab iis iudicibus
qui tunc erant,ad alium annum,aliumque praetorem res tota transiret, cripereturque sibi reus patrocinio Hortensis,ac Metelli,qui tunc conss suturi erant dec.Denique omnia huiusmodi iudicia,quibus Ciceronis orationes pro reis diactas exponit, apud praetores acta esse commemorat. Praetores quoque quatuor quos hoc loco adiecisse Syllam Pomponius resert ided adiectas esse in Q telligere debemus, quia constitutis ex integro atque auctis ab ipso iudicijs Sequaestionibus,plura iam munera atque prouinciae praetoribus incumbebant, ut plures pluribus negotissideinceps suiscerent. Posterioribus temporibus ubi Monarchae Imperatores esse coeperunt,criminales quaestiones plerunque a praefecto urbis exerceri coeptae. Praetoribus species antiquitatis magis, quam effectus remansit. Sed hac de re suo dicemus loco.lj. de off.prael.vibi. Illud praeterea adnotandum ex verbis Taciti,tres potissimum fuisse,qui leges & iudicia publica constituerent, Syllam,Pompeium,&Augustum .Vnde nec aliae fere de his rebus hodie leges extant, nisi Corneliae, Pompeiae & Iuliae. Nam
Augustus leges siuas,n5 in honorem Iuli j Caesaris sui quidam putant) sed quia
ipse in nomen Caesaris adoptatus erat & C.Iulius Caesar Octauius dicebatur,eto Iulius appellari voluit. I; .aa legem Iul.de adulte.Quare & edicta Iulia Horatio dicuntur. Haec omnia cognouisse suo loco utile erit. l. j.de ossic. eius i. imperium.de iurisdi.omnium iudi .Postremd quia quaestionem de iniurijs quasi publiciam enumera idemque etiam Venuleius interdum fecit,in l.hos accusare. 6.omnibus. de accus Quod & Vlpianus praesumere videtur,in i praetor edi. xit. 9.j de inivr.quam tamen actionem priuatam esse constat .l. sna.C. de iniuri tam hanc rem edisserendam in interpretatione Venulei relinquemus. d. s.omnibus. ubi dixi.Interim a proposito longius non digrediamur.
tis , longa confluetudine. Ta TvLvs III. Legis appellatio duplex est, una a Philosophis ussirpata, quae iure nostro agnita non videtunde qua Cicero lib. i.de legibus. Lex est,inqui ratio summa insita a natum,quae ius et ea, quae Acienda sunt,prohibetque contraria. Eadem ratio cum est in hominis mente confirmata & consecta est lex. Altera, cum generali appellatione,quamlibet in quacunque ciuitate scriptam constitutionem, legem appell. amus.& hoc modo accipitur sub hoc titulo. Quae enim singula de lege illiusque vi & interpretatione mox scribit, ad omnes o omnino iuris partes applicari debent tam videlicet ad Senatusconsulta,de quibus nominatim loquitur,quam ad praetorum edicta, plebiscita, & caeteras iuris partes. Itaque communis usias interpretatur.Qua ratione recte Accur hic ex Io Cremonen doctrina,hunc tractatum in uniuersum ad condendas & interpretandas leges,Paulus Castren etiam ad conseruandas pertinere dixerunt.
47쪽
4o Ant. Vaccae Exposi. locorum obscv.
Vnde eum hodie singulae Italiae ciuitates,suis se e legibus de statutis vivant, ad huiusmodi municipalium legum de statutorum interpretationem, nullus est in toto iure utilior quam hic tractatus Non tamen rectePaulus id circa etiam sanctiones appellari posse existimauit: Sanctio enim alio sensu dicitur,ut supra ostendimus. Ideo non nisi improprie sanctiones appellari possunt. Sane enim ex hoc titulinium ex duobus vltimis Digestorum ibris qui sunt,de et eseborum'rerum significatione. de de diuersis regulas iuris antiqui, plene perspici potest, quantum nuic operi laboris impensium fuerit, quippe tam ex diuersis locis minute collecta, & inter se quas conglutinantia sunt omnia,ut vel ambitionis aliquid compilatoribus in hoc sui de videatur,dum omnes excusisse iovideri volunt. Traditur sub hoc titulo in utima parte: Et de longa consuetudine: quae iuris nostri altera pars est constareque dicitur ex non stripto. Institu. de
iure natur. g. constat. nisi quatenus interdum a iureconsultis refertur. l.moribus.de vulga.& pupilla substitu cum simi ad illius quoque interpretatione si res patiatur,nihilominus pertinent priora haec responsa.
dentium constultum,deliciorum quae sponte, et ignorantia contra- 2ohuntur coercitio,communis reipublice hstonsio. Quod ait , lex est
commune praeceptum. subaudiebatur,olim, Populi,vel plebis: hodie etiam principis,cum in eum translata sit potestas popu-: enim sensit fibtilissimus Papinianus per commune praeceptum.nam &Atteius Capito legem dissiniuit his verbis, ut Aul.Gell.lib. x I x. refert. Lex est generale rusumpopul aut plebis rogatione, magistratus. Sed Atteio illud idem obiectum est, quod Papiniano hic Accursus obi jcit, de ijs legibus videlicet quas nos personales,antiqui,priuilegia appellabant, insta titulo primo. l. j. quae cum leges sunt non tamen in commune praecipiunt. Ideoque non videri hanc propriam definitionem esse,sed descriptionem,quandam. Verum S At- ueoteius de Papinianus commune praeceptum, non passitic,quasi omnibus praeceptum dixere ut & illi tunc & Accur postea existimauertiti sed actiue,quod scilicet uniuersa plebs,aut uniuersus Populus,vel in una modo re iussissent. Ideoque indifferenter has quoque vocari leges ostendit Aulus Gellius:vt de reditu
Ciceronis, ut illa Gnei Pompeij de caede Clodi j,aliaeq; huiusmodi quas,& Rogationes dixeriit:siue uniuerse populo siue plebe duntaxat iubente,latae sint.
que appellari constat, ut cum legem Aquiliam dicimus,quae proprie tamen esti bisscitura quamquam haec quidem magis proprie plebiscita vocantur. sed leges haec quoque appellari constat, ut cum legem splebiscitum,insta ad legem Aquila.j.
VIRORVM prudentium confidium. Designantur per superiora verba, ut diximus, leges de plebiscita ac principum constitutiones, Sed quia satis id non erat, ut omnes legum species definitio comprehenderet, cum oc prael rum edicta de prudentum responsa, de Senatusconsulta complectenda
48쪽
essent, ideo subiicit, mreorum pr dentium consultum. Nam&Praetor de consiliu sententia pleraque iaciebat,& Senatus per se prudens erat, & responsa prudentum sine dubio consulta erant. Ad hanc relationem vera esse potest sententia doctorum nostrorum,legem interdum nihilominus valituram, & si non de prudentium consilio facta sit, valebit cnim in superioribus duntaxat generibus, in his posterioribus non valebit.Sed in quo genere ponemus statuta nostri temporis-Distinguendum puto,Rei p. status popularis si an optimatum ut in populari,legibus vel plebiscitis comparentur,& simili quodam modo santi in optimatum autem Repub.ad senatusconsulta magis pertineant, in caeterisio eadem relatione utamur,quod & Castren . probat in cnon ambigitur diasta eo Sane ex his verbis notant doctores,foeminas ad statuta condendii non admittendas,quod verum est,sed alia ratione,videlicet quod scarminae a publicis &ciuilibus officiis perpetuo remotae sunt. l. foeminae.infra, de reg. ivr.Magis dubiuest,an earum usus possit inducere consuetudinem. Sed de his suo loco dicti
dum erit. 1l.sceminae.& l .de quibus. infra eod. DELic To R. v M auaestonia, elignorantia contrahuntur coercitio. Qui
duid praecipiat dialecticorum doctrina, voluit Papinianus in hac definitione duos praecipuos essectus legis significare.horum alter in peccatis admissisque
coercendi quem hic attingi alter in fide inter ciues conseruanda, quem into fra exequitur,cum ait, communis reipuponsio. Praeterei cum legis virtus sit -- perare,vetare,permittere,punita. l.legis virtus infim cod. titu. iam haec omnia habemus concinna quadam &quasi aliud agente verborum applicatione Nam S praeceptum dixit,quod ad impcrandum: consultum,qubd ad vetandum ac permittendum, ut& Accur cense in glo in d. l. legis virtus,& coercitionem, quod ad puniendum attinet. Illud nimis durum videtur,quod ea quoque quae ignorantia contrahuntur delici lege coerceri dicit.Sed delicta hoc loco acci pi debent,quae naturalis quaedam ratio malefacta est e suasit, velut hominem homini insidiari l. vi vim supra de iust.&iure. de his similia perpetrare. Ignorantia porro duobus modis accipitur,aut facti,aut iuris . facti ignorantia delinquenn tes ita demum puniuntur,si aliqua insuper negligentia, aut culpa eorum argui possi ita videntur accipienda exempla omnia, quae in hanc sententiam ab interpretibus asserunturil. scientia. s. pen. l. sex plagis. s. aeque. instar ad lenAquit. l. milites .decust.&exhib.reorum. l. illicitas. 3. sic ut .de Offpraes t. absentatem. s.fin.de poe.puniuntur autem extra ordinem ac lenius utique, quam si scientes prudentesque peccassenta capitalium. f. qui ob inimicitias de poeta. I
qui aedes de incend. rui. naufrag. l. fila de ritu nuptia. Praeterea contra eosdem
in omnibus sere casibus iure ciuili proditae sunt actiones, quibus ei quem damno affecerint, satisfacere compellantur. diuti. Agitur autem Plerianque damni iniuri ex iche Aquilia, quae pluribus capitibus in eam rem senera- 6 liter prodita est.Quod si proclus nulla culpa fuisse probetur eorum, qui admisisse quid dicuntur, tunc nec ullas ena est, nec ciuilis actio aduersus eos competit:ut si in venatione telum in feram missum hominem intersecerit, vel alio quouis casu homo occisus,aut quid aliud quamuis atrox admissum esse proponaturit respiciendum. f.delinquunt infra de poen.utem Mela in princi.
49쪽
41 Anto. Vaccae Exposit .locorum obscur.
l. ita actione. s. si quis in colluctatione.l. si putator. ad legem Aquiliam. l. in
lege ad legem Corneliam, te sic.l prima. d.eod titu .ad legem Corne. Icongruit. 5. furiosi.& linquen. te ossic. praelid.prima de recept.in glo. Socc. consi-so xvi. per totum.volu .primo Vltro autem ex parte eius,qui aliouid huius
modi patrauit, probandum esse videtur, neque culpa, neque dolo ipsius f etum esse .d.l prima.Cad legem Cornel.de sicca.lai non conuitij. C. de iniur. Nam si aliud non appareat factum ipsum pro dolo,aut culpa accipi videtur, ut dicimus in lege Cornelia de Sicar.dolum pro facto accipi .d.l. in lege. Et
hoc est quod doctores nostri dicunt praesiumptionem semper urgere contra delinquentem. Iuris ignorantia si praetendatur,fueritque naturalis illius ratim mnis, quam & ius gentiu agnouit, quae sic delinqui vetat,inscitia haudquaquam accipitur excusatio. Sunt exempla in iure non pauca.l. si adulterium. 3.stu prum.ad leg.Iulia.de adult. d. l. fina.de ritu nuptiad ij . d de in ius voc & hoc sensu accipiendam puto Valentiniani & Martiani constitutionem. l. leges. C.deleg.ut leges eas sacratissimas esse dicat,de ab omnibus intelligi debere, quae constringunt hominum vitas, hoc est, quae naturae vim quodammodolequuntur,qua nobis insitum est, ut a quibusdam abstineamus. glo .in l. reputata de iur.&ta. ign.His addendae sunt principales constitutiones, nam & hae ob reuerentiam Imperatorum a nemine ignorari debent.l.constitutiones.C
de legib.auth.vt fa.no.constit.quod ego intelligo,& s de his loquantur, quae ici alioqui naturali ratione non sunt prohibita. Hactenus verum est, per ignorantiam admissa, legibus coerceri. Extra has causas, si ius ciuile, quam ex aliis partibus constat, ignoratum proponatur: siquidem lex doli mali mentationem faciat,expedita res est,neminem videri dolo facere, qui legis prohibitionem i norauit Isiquis id quod de iurisdict.omnium iudiciarn.l. siquis in graui. I.siquis ignorans. ad senatusconsul.Syllanian. Si dolum malum lex non requirat, Led simpliciter factum puniat,poena sine dubio incurritur, quamuisquis leges ignorasse se probare possit l. prima. Cod si ad. libe. ubi dixi. Sed a principe venia dari selet ut ego interiretor. argu . l. diuus. ad legem Corne. de falsi. quod adhibitus.C de iis, qui sibi adscribunt. quod varie ex petibilis Ddi causis constituendum puto.argu d.l. primae, Coiusi ad liber. l. ij. in fili. de
iure fift .auxilium.de minor.d.l.regula. s. Sed iuris.Corrasius libro. Mi i. capi. xv Di. dummodo sciamus incesti crimen Romana lenitate facillime omnium remitti consueuisse. dicta l. si adulterium. s. fratresd finali. d. de incest.nuptiis. quod hodie restrictum est,per auth. incestas. eodem titulo. Item quia ius municipale non nisi in vim cuiusdam velut pactionis inter municipes valet, ut supra ostendimus, in l.omnes populi. Sciendum est, si legem municipalem quis ignorauerit, poenam aciuersus eum paratam non esse. l.fina li infra de decre.ab ord. fac.Quod ego indistinctu verum puto, quicquid alij dicant,quia scilicet pactionibus ignorantes non ligantur,re statuta huiusmo- odi, interpretatione restrinei oportet, cum ius commune susscere debeat. Haec de ignorantia iuris & facti ad excusationem delictorum dicta sint Nam quod attinet ad patrimonij administrationem, alio loco tractari debet. lauris ignorantia Lorror da, gula ubi glo.insta de iur.& fac.ign.
50쪽
Co M M v N i s Reipu. Jonsio. Hoc est, conspirantis in idem,& consentientis ciuitatis conuentum,& quasi pactiam quae Onania Papinia.non dubie ex De mostenis definitione siumpsi quae statim subiicitur in i sequen.nam quod A cur.& Bart.aliique ad sormam ferendae legis,haec verba pertinere interpreta tur, ut cum Tribunus, vel consul populum interrogat, melitu iubeatis M. ineptum est,& a sensu Papiniani alienum L. III. POMPON. Lia. XXV. AD SABINi v M.
Describenda sunt verba graeca ut Budaeus hic emendauit, qu modo ea se in ipsis Florentinis Pandectis vidisse attestatur. Nam Haloander hic errauit cum Bolognino,qui Politiani codicem non intellexerat Hoc & alia quaedam eodem modo in Haloanta editione e
nihil mutari potest ubi permittit,in omnibus indistincte paciscilicet, praeter quam si populi ius in aliquo exequi coeperis. Vbi purusiquae poena priuatis debeatur,in ea transigere ac pacisci non prohibemur. quam vero fiscinaut alioqui vindictς publicae cause,lex pendi volui ea priu torum dictis neque tolli, neque minui,neque augeri Potest . probatur haec nostra generalis definitio mulitis locis in iure nostro infra de palli. tuti ensu. .s si paciscar.tius publicum. eodiit.l.liber homo.insta adleg. Aquil Secundum
haec,si inter te & me conuenia ut testamentum minore numero testium o
signatum valea nihil agitur lex enim septem adhiberi iubet. Si cum iudicio contenderemus,inter nos conuenerit,ut ex iis qui edicto postulare prohiben-Τ' tur aliquis pro te postule no valebit couentio.l. quos prohibet infra de postul. Si accusator cum reo transegerit,uel conuenerit, ut nulla vel leuiore poena, quam quae lege criminis constituta est,plectatur reus, poterit nihilominus tam ab accusitore ipso,quam ab alio repeti,atque item accusari. l.qui coetu. s.fiadleg.Iul de vi pub.nec vel persistentis accusitoris deprecatione quicqua de poena minuetur. Et siqua huiusmodi.Sed cum testamenti sectio a lese permissbria esse videatur,inst. ad leg. Hic in prin. qua unicuiquς idoneo remittitur facere testamentum,curi hac ratione paciscilice ne testamentia seciam,vel ne alium quam te institua.l. testandi. Ceo.l vltim radetest. Respondeo, Testameti o sectio publici iuris est.d.l.testandi quod ea ratione dictu arbitrosiquia publicὸ interest, nemini unquam auferri talem ficultat ne desidiae atque ignauiae de inceps deditus,qui rerum suam arbitrium amisisset, nihil ultra acquirere, ac nec parta quidem conseruarc conarentur deo contra bonos mores fieri visum est,