장음표시 사용
371쪽
De modis periciendi, s acquirendi
ideas dependentes a Mensibus. PROPOSΙΤIO I.
di perficiendi s acqufrendi ideas quorumdam objectorumsensibilium sint ocularia , Telesi
pia, Micrinopia, Barometriam Torrice Iianum, Ba metrum Asclepianum ,
Thermometrum. .ROPOSITIO requirit primo notionem huixic modi instrumentorum , & deinde usum . His habitis eadem fit evidens apud omnes, & singulos statim , ut hare instrumenta opportune adhibeant . Eadem illustratur , & comprobatur recensione aliqua earum idearum, quae iisdem debet .Philosophia . Dum haec meditarer hic subjicere, utpote quae spectant ad excolendas Observationes. & experimenta. quibus debemus ultumis hisce temporibus tantam novarum idearum accessionem, ut physica tam caelestis, quam terrestris ortum potius, quam incrementum videatur habuisse, animadverti nimis multa occurrere, quae satius duxi per modum appendicis in finem libri rejicere .
Alii modi perficiendi s ac frendi alias ideas dependentes a sensibus funi alia artificio
machinamenta , st frequens eorumdem
sensium exercitium. a. T Eclaratur propositio primo quod pertinet ad primam
Partem commemorando quaedam hujusmodi instrumenta , quae plerumque majorum nostrorum aetatem vel non transcen.
372쪽
scendunt vel non attingunt. In his est Machina Ρneumatica , qua aer extrahi potest ex dato recipiente, unde tot & tantae cognitiones , quae a gravitate aeris dependent, di manarunt. Haec excogitata fuit ab Othone Guerihio Consule Magdeburgico , ut constat ex ipsius epistolis ad Gasparem Scholium , ab eodem insertis in sua Technica Curiosa, & ex ejusdem Gueri hii Experimentis novis Magdeburgicis , editis an . I 6s 4 , quo haec , ut ait molfius, ci) sub
em Comitiorum Imperialium Rathbona celebratorum in praesentia Imperatoris , Electorum, ac Principum quorumdam iteravit . Sed cum machinam huic similem vel meliorem deinde conlisuxerit Roberistus Boyles, nobilis Hibernus natus an. I 626 , & mortuus an . Ι6 9 I,
nihil stiens de illa Guerihil juxta Diarium Bullionense ad . S ptembris an . 1'68 in compendio Historiae Philosophorum recentiorum Savertenti, & editis suis Experimentis Physico-Mechanicis late pervulgaverit, factum est, ut nomen ab ipso etiam communius reciperet. Post Boylem multi ad eamdem magis magisque perficiendam incubuerunt, ut Sturmius 2) , Hauhsbee 3 , ambo fratres Musschenbroestii Petrus & Ioannes, Nolletus ) , Io. Μ. de Turre s). Recentius Io. Smeaton in Transactionibus Philosophicis aia. I7sa proponit suas etiam correctiones, & Observationes , quibus ad persectionem adhuc majorem visus sibi est e redegisse , idem que testatur 'Valson 6 , referens se vidisse per machinam Smeatoni aerem millies rarefactum supra statum suum
naturalem, cum per communes raro obtineatur; ut rarefiat centies & quinquagies. 44. Est Μa nometrum , Graecum nomen instrumenti, quo variationes in raritate aeris deprehenduntur. Unius descriptio prostit apud Wolfium ) . . . v Est Hydrometrum, seu ut alii dicunt, Notio metrum, quo idea acquiritur vel perficitur de humiditate aeris, alia ipsius qualitate facile variabili. Illud diversis modis construi potest. Unum
proponit Academia Florentina 8) , quod s) postquam innotuit,
373쪽
se Mussehenbroehius, multi philo hi alia investarunt, quorum aliqua videri possunt apud ipsum Muschenbroehium tum loco eti
44s. Est Pyro metrum, quo cognoscimus o mnia corpora esse in continua mutatione sui voluminis pro diverso , quo assiciantur calore : & alia magis, alia minus expandi sub uno eodemque caloris gradu, quin tamen hae expansiones sequantur rationemi Versam, quae composita sit ex corporis cohaesione & densitate, ut fortasse prima specie videbatur posse contingere . Citata Academia Florentina 6) vicissitudines ex calore aucto vel diminuto mutitis jam olim deprehenderat artificiis, & machinis : sed Musichen-broekius in Commentariis hujus Academiae elegantissimum protulit, quod pyrometri nomen verius meretur a Eo enim non solum invenimus corporum longitudinem per calorem augeri, sed etiam quantitatem hujus augmenti pro diversis corporibus diversam determinamus; Ejusdem constructionem Io. Theophilus De-
sagulierius transtulit ex integro in notis ad quintam ex suis Phyfices Lectionibus, factis quibusdam mutationibus, quae ipsum perficiant. Eamdem refert etiam Jo. de Turre ) , qui de alio simpliciori pyrometro meminit, quod idem Muffchenbroegius deinde 8) proposuit, & de aliis inventis ab Ellicol, Mortimer , &Smeaton, descriptis in philosophicis Transactionibus, & de illo.
Bouguerit, de quo agunt Commentaria Academiae Parisiensis adan. 174s , & commemorant etiam Trevolitani . 446. Est tandem pro ideis, quae dependent ab auditu particulare instrumentum , quod Tuba Stenterophonica dicitur, quia 'ad instar tubae est conformatum . Quemadmodum Telescopium applificat sensum visus pro objectis ab oculis ita remotis , ut non conspiciantur, ita haec tuba reddit quasi proxima auribus, quae ab illis ita distant, ut non audiantur . Hac enim deseruntur Voces
374쪽
anieulatae ad distantiam satis amplam, magno prosecto eomm do in multis circumstantiis, quae obvenire possunt tum in mari, tum in terra. Athanasius Kircher ipsius primum auctorem seu potius restitutorem se declarat in ipsa praefatione suae nonurgia, quam edidit an. I 6 3 , ostendens de jam olim de ea loquutum esse in sua Musurgia edita an. I 648, eidemque hanc laudem confirmat
tis quos citat, contra illos, qui hanc inventionem crediderunt esse Samuelis Moretandi Angli, a quo habemus descriptionem mmilis instrumenti, ejusque theoriam, & multiplices usus in lubello edito Londini an. 16 I, quem ex Anglico Italicum reddidit Nagarius, &inseruit in Romano Literatorum Diario ad I
marium an. I 67a . In compendio tamen Transactionum phil
sophicarum 3 praeponitur huic Μorelandicae tubae alia Conyerii, quae est constructionis aliquantum diversae . 447. Facile autem cum Whistono ) redditur ratio huius augmenti sonitus per hujusmodi tubam, observando certum esse
fieri sonum in aere per oscillationem particularum suarum ex in tu oscillatorio ipsis communicato a corpore sonoro: hic autem motus constat ex itu particularum corporis in unam directionem iisdem ab impellente causa datam, & ex reditu earumdem nato ab ipsarum elasticitate . Haec vero auget corporis motum, ut notum aliunde est. Iam vero eodem sere tempore, quo sine tubasphaera aeris, cujus radius est longitudo tubae, motum oscillat rium acquireret, hunc acquirit solus aer inclusus intra tubam , a cujus partibus oscillantibus recipit simul intra idem tempus n vos ictus, quos sine tuba certe non haberet: ergo erumpit tί dem ex tuba intensione tanta, ut par sit ad imprimendum aerisimilem motum, eumque commovendi ad magnam distantiam e dem modo ac sine tuba commoveretur in vicinia loquentis. Simili ratione aliae tubae minores, qciae acusticae dicantur , suppeditant remedia pro vitiato etiam organo auditus, sed qui his indigent, iam ad surditatem accedunt, neque remedium ab illis forte habent alΥ y a 1haen
375쪽
fruendum novis cognitionibus, sed ad utendum potius minus i
commode humano commercio . . . t
. 448. Venio ad secundam propositionis partem de modis peris siciendi vel acquirendi novas ideas per frequens sensuunt exercutium , seu repetitas observationes. Haec exemplis suadetur . In iis quae pertinent ad auditum , quis non videt eos solum, qui satis ex pei ti sint in usu Musices, internoscere varietatem sonorum in diversis chordis parum differentibus vel in tensione vel in longit dine . Opus est esse Cartesium I a ut Mersennum, aut Tartinium, ut detegatur in quavis chorda duplex sonus, quorum alter est ad
octavam , ut aiunt acutam cum altero, aut esse Savveurium , va
Dodartium, vel Rameavium , celebres musicis scripsis, quorum aliqua inserta sunt in Academia Scientiarum Parifiensi ad an. I oma o I, & I I 3, ut dissona sentiatur evasisse chorda, quae prius consona erat alteri, statim ut diminuta fuit duabus partibus milis lesimis suae longitudinis: aut esse saltem ex vulgaribus musicis, ut inter tot diversorum sonorum inter se combinationes distinguantur , quae aptae sunt, & quae ineptae ad harmoniam. 4 9. Quid autem possit observatio in usu tactus & exercitium , medici nobis declarant, qui frequenter tentando arteriarum Pulsus, earumque motus advertendo, eas acquirunt ideas de horum differentiis, quas alii nequeunt , & quibus proinde relicta tantummodo est notitia horum nominum , pulsus grandis & parvi , sortis & debilis, duri & mollis, frequentis & lenti, undulati& vermiculati, saltantis per modum caprae, intermittentis , rari, convulsivi, & similium. Idem confirmat, quod reseram ex Laurentio Magalottio, qui habet, a) is aliquibus tenuitas tactus Diacem quodammodo immisit in amessem oculorum : Nam ut omittam caecumGambassiensem, qui satuas e creta essetebat simi tes exemplaribus vi ν petita coutrectationis, vidimus in aula Etruria Principum elapsis anuis Calium hominem , qui oculis clausis, ct in ipsis tenebris consiturus discerneret solo tactu ex manipulo tantarum , qua essent vel nigra, ve alba, vel virides, vel flava, vel caerulea . Scilicet diuturnum sudium de diversa asperitate , quam contrahunt sericorum superficies pro diversis coloribus, quibus imbuuntur, poruit ita acuere extremos illius digitos x i) Cart. Abrege de la Husi. ca) Mat. Leit. Scient. lett. 8.
376쪽
gitos, ut capillares eorum Abra ad bane distimena colores perfectionempe mirent. Franciscus 'etiam Grimaldi meminit de re simili, &sor lasse eadem a Natus enim an. & mortuus an. I 663 coa vus author est, qui est , I) quidam venit ad M. Ducis Etruria au-Iam, qui colores per tactum cognosccbat. . Pro experimento velum seriaricum uniformiter remum, o pluribus coloribus tinctum serebatur, θωeraciter de colore in fingulis parribus judicabat. Iacobus tandem Riscati ca) recentius profitetur duos se novisse caecos , quos admirans audiebat tactu determinare cum veritate colores, qui erant in seriacis & laneis, qui tamen essent ex coloribus, qui dicuntur primitivi ; Nam de illis , qui ex horum mixtione nascuntur, negabant se quicquam certi posse statuere per illorum quamcumque attrectationem , quae in hoc casu excitabat ideas colorum confusas. Plura alia exempla eorum , qui tactu judicabant de coloribus congerit
videtur, cum constet observatione perfectiorem esse gustum in sagacioribus, siqua est ratio illos perficiendi ad novas cognitiones acquirendas, Apiciu ident; Nam ut inquit Sinugustinus od re ae sapore mire dijudicare pulmenta , ct quo lacu piscis captus sit, vetqMotanne vinum fit, M se dicere, quadam es miseranda peritia . Ex his artibus eum quasi creviss anima videtur, qua neglecta mente defluxitis sensus, nihil aliud quam tumulo, vel etiam contabulo judicauda es.
377쪽
m modo inveniendi ibi ideas rerum adaequatas, ea que aliis
Methodo acquiruntur, st communicantur ideae rerum adaequata.
Propositio postulat definitionem methodi tum inventionis, tum communicationis idearum, quae sint quantum fieri potest, per . sectae & adaequatae . Quibus positis nulla restat in ea dissicultas. ARTICULUS I. De methodo inveniendi idem adaequatas sIET Ko Dus significat artem disponendi cogitationes, quae spectant ad inveniendas aut ad declarandas plures veritates, quae de re aliquεenunciari possunt. Notionem methodi com-- muniter importare notam artis, observant ipsi Lexieographi , dum advertunt a Tullio vocari artem id, quod Quintilianus dixit methodum. Quare recedit a communi acceptione Heliaeccius, qui methodum definivit esse id, quod effectus methodi ab aliis dicitur: D) ordo, sic ille , quem intellectus in cogitando observat, quoties in veritatem certam inquirit, vocatur m thodus. Sylvanus autem Regis notionem quidem artis in sua definitione non omisit, quae sic habet, merbosis es ars dirigendi rationem in inquisitione veritatis et sed ut jure monet Bumerius ca), i sius definitio convenit toti Logicae, non methodo, quae est ipsius
378쪽
DE MODO ACQUIRENDI IDEAS PERFECT. 3 su
sa. Tanti interest methodus in omni disciplina , ut sine hac haberi quidem possint multae cognitiones de re aliqua , sed nequit haberi ea, quae dicitur scientia, seu possessio disciplinae, quemadmodum ex multis lapidibus nullo ordine congestis habetur quidem maceria, aut ruina , aut apparatus ad aedificium, non Vero ullum adhuc aedificium , nee ex multis cibis in stomachum congestis habetur nutritio, sed ex illis, qui sint per stomachum digessis , ut idem Busserius alibi ci) ait, qui proinde scientiam definit a) esse seriem cognitionum utilium , quae apto ordine se consequuntur . Et quamvis non debeat dici, haberi in methodo quartam speciem operationum intellectus , supra simplicem apprehensionem , judicium, & discursum, sicuti censuit Cartesius ab eodem Busserio sa) impugnatus, quandoquidem methodus suum locum habere commode potest in ipso discursu: illud tamen negari non potest, quod observat Chau meixius , illos vel esse vel evadere ingenio praestantes , qui methodi regulas melius norunt, & exercent.
4 s 3. Ipse definitio methodi iam posita palam praesesert eam dividi in methodum inveniendi, seu acquirendi ideas de re aliqua perfectas , & in methodum docendi, sive has aliis communicandi . Ad primam methodum pertinet tamquam ipsius species , methodus inveniendi veritatem in physica rerum creatarum constitutione . De his sigillatim dicam. Methodus inveniendi sibi hujus modi ideas duplex est : alia dicitur analytica , seu resolutionis ,seu divisiva : alia synthetica , seu compositionis, seu collectiva. Prima definiri potest illa, quae ad ideam totius rei adaequatam contem dii incipiendo a toto, hoc est liniversalioribus attributis, quae rei propositae convenire possunt, & paulatim destendendo ad partes, hoc est ad ea, quae minus universialia sunt. Haec definitio eam includit , quae ab aliis sic tribuitur: Methodus analytica est processus ad cognitionem veri quaesiti per examen eorum , quae ex illo suinposito tamquam vero consequuntur: Si enim hae illationes verae sunt, & bene se habent, concludi potest , illud etiam esse verum, eX quo sequuntur et sin autem illarum aliquas cognoscimus esse
379쪽
esse falsas, jam argumentum habemus illud pariter vel repudianis di ut falsum , vel saltem timendi ne sit falsum . Algebra, tota serme quanta est , constat exemplis hujus methodi . Propter quam causam etiam Analysis audit. Sed ne ad disciplinam minus vulgarem provocem, eXemplum, quod non solum hanc methodum declarat, sed ipsius etiam communem esse usum apud ipsos indoctos ostendit, habemus in negotiis magni alicujus momenti , de quibus antequam ea aggrediamur, sudiose quaerimus, an fieri debeant, supponendo eadem esse a nobis jam perfecta, & deinde quid ex illis vero similiter consequi debeat inspiciendo : Si enim nihil nisi commodum , vel saltem majus commodum , quam incommodum intelligamus provenire , jam prudentis esse illa exequi concludimus: sim contra inserimus damna & pericula, ab iisdem desistimus. 5 4. Beneficio methodi analyticae instituimus divisionem quamdam generum, differentiarum, ac proprietatum, quae rei pro positae conveniant . Hanc diligenter Aristoteles persequutus fuit libro secundo Posteriorum si . Cujus est eo loco aptissimum exemplum in idea ternarii, quam sibi adaequatam sic comparavit .
Imprimis jure statuit ternarium esse numerum : Sed cum numeri sint differentes, observat ternarium este numerum imparem : at cum etiam numeri impares sint multiplices, invenit esse numerum imparem primum , hoc est qui sola unitate mensu atur, non vero aliquo numero. Verum cum etiam quinarius, aliique multi sint numeri impares primi, invenit tandem eum esse numerum primum , pii ex numeris non Componitur; Nam componitur ex
aggregato unitatam , Vel ex uno numero , scilicet binario & unitate , quod ternario ita propriam est , ut soli ipsi conveniat. Quare cum dicit, ternarium est numerus impar primus ex numeris non compositus, jam declarat ideam ternarii adaequatam ; Nam non componi ex numeris est attributum disserentiale specificum ternarii, reliqua sunt ipsius proximum genus. Esto aliud exemplum, quod proponit Auctor artis cogitandi a) . Sit data haec quaestio : an anima hominis sit immortalis Θ Quaero primum , quid sit anima hominis ab ejus essectibus, per quos illa innotescit, &
380쪽
invenio esse aliquid, quod potest cogitare Nam de hoe dubitare
idem est ac fateri proprium esse animae cogitare, cum ipsa dubit tio sit quaedam cogitatio . Deinde quaero , quid sit cogitatio , nec
quicquam in eo invenio ex iis attributis, quae conveniunt materiae δCogitationi enim non convenit nec compositio ex partibus, nec dimensio , nec figura et ex quo infertur eam non esse modificationem materiae, cum proprium sit modi, illum neque esse . neque
concipi posse sine re, cujus est modus . Est igitur cogitatio, quid
pertinens ad ens alterius naturae , ac sit materia: ergo destructio
cujusvis materiae modificationis , & ipsa etiam materiae annihilatio non inseri destructionem animae . Dissoluto igitur corpore hominis , anima ipsius potest superesse. Alia exempla, quae maῖis magisque declarent usum Analyticae methodi in tractanda quaestione aliqua dabit Franciscus Iacquier I)... 4ss. Venio ad methodum syntheticam, de qua pariter loquutus fuit Aristoteles sa) , atque si a vi vocabuli explicatio ipsius
repetatur, dicetur esse ascensus a simplicibus ad composita, seu a partibus singulis ad totum. Melius tamen dicetur ascensus a singularibus ad universalia. Sunt aliqui ut Io. Clericus sa), qui ascensum a singulari veritate ad universalem, quod proprium fi cimus cum aliis, ut Antonio Goudino ) , methodo Syntheticae,
dicunt esse proprium methodo Analyticae, & contrario modo descensum a generali veritate ad singularem dicunt esse methodi Syntheticae. Hoc crediderim ex eo natum, quod universalia appellentur modo totum , modo partes. Totum quidem illa dicuntur, quando considerantur universali modo, hoc est nondum determinata , nec quasi assumta a particularibus speciebus sibi subjectis, quae consequenter dicuntur illius partes subiectivae. Partes vero eadem dicuntur, quando considerantur prout sunt in re singulari, quae proinde dicuntar essentiae illius partialia attributa .. 4s6. Ex his insertur arbitrarias esse hujusmodi notiones, cum sermo est de methodo acquirendi sibi ideas rerum adaequatas, & utramque methodum vocari posse analyticam, quemadmodum alii revera faciunt, qui reservant nomen methodi syntheticae illi, Z 2 quae