Iacobi Lodoici Strebaei Rhemensis, De electione et oratoria collocatione verborum libri duo, ..

41쪽

DE ELECTIONE, ET ORATORI Alis distinguenda,ut exploranti tum magistro, tum disi iapulo clarius appareant,& notas legenti, ubi vocem p Latsententiamque perficiat,ostendant. Ignorantia puerilis sepe minutissimis literis utitur, angustissima inter ver siculos spacia relinquit, verba verbis nullo interuallo sic alligat,ut singuli versus sngulas tantum voces habere via deantur: nulla morae respirationisque signa figit: nullum ponit elementum maius: perpetuo contextu sine distriamine ducit orationem. Qua de causa neque scri ptor,n que arbiter scripta perspicere, neque hic aut ille spaciis exclusus iniquis adiicere quicquam, neq; a Versu Versum, neque a verbis verba separare potest. Hoc nimirum scribendi genus officit emendationi, mentis oculos hebetat, omnemque miscet & obruit intelligentiam. Parua in re sepe grande momentum. Quid enim minus operosum est, quam pingere obtusiore calamo, & literas efficere

grades,ut oculis subiici,facile cognosci, legique possinta Quid facilius est, quam sulcos & ordines longe diducere.'t si fuerit opus,aliquid interseraturr Quid minoris est operae,quam principia ducere a litera magna, exitus autem interpuncta nota quasi termino finire: ut quo loco sistendum sit atque respiradu,nouerit & author, & castigatori Quid rquod distincta & expressa scriptura relegetitu cudior est3Nihilne est in isto commodi Hac voluptate capti sepius antedicta recognoscimus, priora posterioribus aptamus,& ad nouu cursum impetum maiore concitamus. Ne autem praescripta res sit inutilis de ociosaequanil apologos & fabulas quidam squom est Aphthoniusὶ inter exercitationes enumerant. Non omnes.apo .

lagi,

42쪽

co LLOCATIONE VERB. L IB. I.

logi, nec omnes fabulae vanae sunt. saepe enim continent grauissimam aut ad bene dicendum, aut ad bene vivendum sententiam cuiusmodi scribentem deligere oportere existimo. Etenim quum omnis oratio constet rebus &verbis, & res sint animi instar in corpore: insanit ille, qui verba sine re,id est orationem sine animo contexit. de quo Cicero praeclare, Composite, inquit, & apte sine senten- ., tiis dicere,insania est: sententiose autem sine verborum om,, dine & modo,infantia. In leuitate rerum quid meditator assequitur praeter nugas,& inanem verborum congeriem Nonne satius est grauiora versare,quae semel oratione tractata,vix excidunt animo, & ad similia reperienda parant mentem Z Si optimis quibusque debemus assuescere s de bemus autem) optima est oratio quae grauitate sententiarum dignitatem, proprietate & ornatu verboru pulchriatudinem consecuta est. Tot sunt historiae praeclarae, tot exempla rerum gestarum,tot decreta philosophorum tot

adagia,& argute dicta,quae graeci απιψε Σαωm Vocant, tot similitudines & comparationes acutae,tot sententiosa carmina poetarum, tam multa nobis suppeditant hominum sermones, tot tamque varias suggerunt res lectiones cottidianae: nihilne graue ex tam multis excipere possumus, ruod verbis exprimamus, de vestiamus oratione 3 Id quiem sicuti facile est,ita honestum & utile, dc ad excellentem disciplinam necessarium. Obtinuit autem consuetu do,aut potius abusus,ut tyrones literarum ante verba de loco in locum traiicerent,& illum naturalem ordine per

misceret,si cur de quomodo illud faciundum esse intellia gerent. Improba certe quide oc insina ratio componendi, i c ii

43쪽

DE ELECTIONE, ET ORATORIA

quae naturae sermonem, etsi interdum durum & incultum, tamen facilem & rectum, & priscis illis scriptoribus amicum despicit: perplexum, implicatu, permixtum,

contortum,spinosum, exhorrentem, prodigiosum ante

ponit. Via publica sui opinor) semitam ignoranti tutior

est. Certa sunt incertis praestantiora. Vox gestusque natu ratis decentior est,quam flexus arte mala confusus,& dio sonans. Nihil omnino tam ridiculum est, quam quod a xi e & solicite eam cuius est expers, imitatur artem. An vero saltator ignorans numeros, palaestrites inscius cautionum & petitionum, gladiator imperitus armoru, dux rudis ordinum ridetur ut arti sex & simius iniit tor : non ridetur indoctus & ineptus verborum compo sitor,qui quae sit ratio ordinis construendi, nescit, nihilominus more simiarum, sine aure, sine mente,sine iudicio, sine arte temperare vult orationem Z Quum verbum de

suo loco transtuleris, ubi quaeso collocabis 8 Melius, inquies, alibi sonat. Qui scist Aurium iudicio opus est,& a te , ut hoc quale sit, certo iudicare possis: nec quod ptime sonat, id semper optimum censetur. Potest illud ρυθμον, & carmen,quod vitium est orationis,inicere. Fieri potest ut aliquid tibi sonorum iucundumque sit, aliis omnibus stridulum de odiosum. Cur de conglutinatione syllabarum,quae iunctura dicitur, praecepta tradita sunt cur de pedibus,de numeris, de membris, de continuati nibus, de imitatione tam multa scripserunt veteres, somnia suo loco statuere nosti sine praeceptis & arte 3 Non est ita sed omnis elocutio arte constat, & usu longo pe scitur. Expectemus ergo tempus, utamur consilio disse

torum,

44쪽

COLLOCAVIONE V E R B. LIB. I. istorum, ne quid inconsulto dc temere loco donemus... Nam subeunda ratio collocandi sinquit Fabius Quinti

., lianus in vetiandique omni modo numeri: non ut quos , que se proseret verbum, locum occupet. Sonantia exilia , grandia parua, volubilia tarda, numeros a dissoluta, persecta mutila,discernat necesse est,qui suum cuiq; ve bo locum assignat in oratione. Natura primum sponte nascentes Ductus,& tegumenta rudia,& antea natiua dedit,deinde ars mitiorem victum splendidiobem ornatum,& illustriores domos fecit. Sua quaedam rebus est infantia , quae quanto meliores sunt, tanto lentioribus augentur incrementis. Sunt & orationi sua incunabula. quamobrem alenda primum est quasi lacte naturae taretis, donec lautiores apparatus arte sibi instruere possit. Quo topore citra rhetoricas artes puer emendate magis &lati a1ῆquam ornate loqui contendit, quumque certam non habet rationem locorum quibus apte verba constituat,

utatur ordine naturali: qui si pulcher est ut frequenter accidit) ne ab artifice quidem est immutandus. Si quam

interdum trahit secum deformitate,tum securitate com- ensatur. Hoc tam seuere tamque religiose teneri no o, ut ne unam quidem particulam traducere audeat.

Dandum aliquid naturae S institutioni trimae, lisae non nulla seeliciter in alia sede, si non certis uno , tamen aliquo iudicio locat. Sed in plurimis seruetur hic ordo, quem summi oratores aliquando seruant sui in his & in ., aliis multis Cicero' Obrepsisti ad honores errore homia

νγ num, commendatione sumosarum imaginum , qua iunx

, simile habes nihil praeter colorem. Sed quaestiones vr ψ

45쪽

DE ELECTIONE, ET ORATORIA

,, gent M ilonem quae sunt habitae in atrio Libertatis. Int M rim paululum immutat:vi,Si quis iudices forte nunc ad- ,, sit ignarus legum, iudiciorum , consuetudinis vestrae,iniari retur profecto,quae sit rata atrocitas huiusce causae, quod .. diebus festis,ludisque publicis, omnibusque negociis - ,, rensibus intermissis,unum hoc iudiciu exerceatur. Quid quod poetae studiosissimi componendi, saepe a natura norecedunt i busi. Z lis Fortunate senex,ergo tua rura manebunt

is Alba ligustra cadunt,vaccinia nigra legunturo

is Mens immota manet:lachrymae volvuntur inanes.. sis Regia Solis erat sublimibus alta columnis. Non pceniteat me compositionis huius, Fortitudo est magnitudo quaedam animi in rebus aduersis, quam qui habet, non metuit periculum, non expauescit mortem, non perhorrescit ludibria sortunae. Hic si quicquam se te miscebis, & a natura & ab arte discedes . Natura autem vocandi casum,quouiam vim habet excitandi, pri

mum statuit' l l . t

- Tityre coge pecus. Quia aut nomine aut vocabulo signatur ea res de qua loquimur,sine qua nullum in oratione sundametum est, nominandi casus verbo anteponitur,illi verbum subiicitur ad explendum animi sensum:vt,

is Altera lux aderat- Nominibus & appellationibus epitheta, verbis aduerbia, regentibus subiecta coniunguntur: ut in hac ora tione : Virtus optima praeceptoris, amare sancte discipua los,de

46쪽

cOLLOCA ΤION E V E R B. LIB. I. xolos , & continere bonos honore, malos seueritate disciplinae. In his est ordo naturalis, de quo in praesentia mentionem ficimus, & quem ab imperito scribendi tantisper

obseruari volumus, donec rationes de praecepta collocandi norit In proferendis exemplis virum natura prinferatur, nomen ne rei, an epitheton, non magnopere laboro. Res quidem accidentibus prior est,sed oratio quae expedite fluere debet, ad hos scrupulos tam molestos deducenda non est. Adhibenda st diligentia: tamen hic magis offendit nimium,quam parum. Hoc sit mihi naturale , quod a ratione naturae aut nihil aut parum discedit. Sit potius incorrupta latini sermonis integritas & cura. Nunc obiectionibus quorundam occurrendum mihi videtur. Quid i inquient, e lectionibus cottidianis nihilne transcribet imitator in rem suam 3 Non assumet cuiusque

pulcherrimae locutionis elegantiam 3 Ad quid aliud optimi libri praeleguntur 3 Diximus a poetis sumendum esse discendi principium . Aliam poetis, aliam vero oratori bus eloquendi speciem, de qua Neoptolemus iste iudicare non potest, esse constat. Nihil hic agi temere volumus. Quid fieri iubes r An'ne totos versus, aut hemistichia pro oratione soluta haberi r An poeticum & Husitatum dicendi genus in usiam trahit Hoc quidem neque decet, neque salubre est, neque Rhetorum quisquam suasit genera permiscerit, atque dediscenda magno labore conquirere . A poetis igitur verba propria & transsata nonnulla sumat. Loquendi formulas in tempus aliud omittat: ut infans quum pendet ab ore nutricis, non imitatur orationem primorum ciuitatis & regum, etiam si loquentes

47쪽

DE ELECTIONE, Tet o R AT ORIA saepissime audit. Ita ab ore praeceptoris pendeat alumnus,

sermonem eius exprimere nitatur,ad sublimitatem poetarum ne teneras manus extendat. Non enim semel poetae leguntur. Non omnes eorum virtutes simul capessuntur.

Aliis rebus oc suum tempus erit,quum paulatim adoleverit disciplina. Interea audiat a magistris poetas interpretantibus quae cuiusque verbi naturaiici multiim pro priis utatur, alienis de figuratis parce & verecunde. Sentisne permultos in oratione sonare quiddam poeticum,grandiloquum,& abhorrensa ratione dicendi Tardius se contulerunt ad oratores poetas aliter quam bonum fuit, imia lati sunt . Fabulae Terentianae sermoni proximae, ver borum proprietatem suppeditabunt, dc Dagmenta locutionum . At si inde transcripseris integras sententias, eisque pro tuis uteris, versum interpones in oratione vitandum,& in suspicionem furti venies, ac prouectus eruditione a uiuies illud: ., O imitatores seruum pecus,vi mihi saepe .ia Risum, pe iocum vestri mouere tumultus Futurus orator mittebatur ad histrionem, longe tamen aliter voce dc gestu corporis utebatur, atque histrio Sic utendum rebus poetarum . Quid ego de poetis ante dixerim,memini: nihil discordant ab istis. Nunc enim de scribendi rudimentis. ago, quae neqVe poetica, neque naturae dissona esse volo, donec ars de ratio collocationis accesserit. Quid si familiares epistolas una cum po

maris pueri discant, dc illud sponte fusum dicendi genus usurpenti Patiar quidem. Nemo tamen arbitretur

eam de qua loquor imbecillitatem virtutes hominum doctorum

48쪽

OLLOCAπIONE V ERB. Li B. I. ctorum intelligere posse, & quod quidem necessarium est bene imitari volenti, iudicium firmum habere. Sunt qui a pueris uno aut alter0 mense leuiter institutis plus

exigant,quam ipsi totos annos decem informati praestare possimi. Quod habent, effundunt ante maturitatem : ingenia Delicia deterrent a studio literarum, nihilo sapientiores iis matribus,quq pro lacte vinum liberis instinuunt,& eoru molles feruos adurunt, ac viscera. Seuocant pueritiam ad formulas quasdam legesque magna cum retiagione seruandas, quibus nemo unquam factus est doctus. In legendis optimis quibusque scriptoribus verba paulatim discenda sunt, usus obseruandus, non anxie Vero complexus illorum transferendus. Multa exercitationum genera Cicero tradit, multa Quintilianus ex Apiathonio,sed neuter illorum verbum fecit de locutionum formulis, de officinis, de epithetis, de Calepinis adauctis: neuter enumerauit copiam verborum,& ea quq seli geret imitator ; quae sunt prope infinita . Satis erat lecto rem monuisse paucis, ut virtutes eius quem vellet imitari, cognosceret: ex eo verborum copiam , sententi rumque bonitatem , quantum decorum pateretur, eX-ciperet . Missa igitur faciant ista tyrones: de proprietate verborum laborent:hanc e bonis authoribus aliud agentes,non ex enchiridiis petant: alioqui prodigiosam ex dissimilitudine formarum component orationem: resistent ubique, & formula destituti, quod ad prescriptum loquantur, non habebunt. Ne quis obstrepat hic mihi, de locutionum genere fusiore loquor. Si quis duo triave tantum verba coniuncta decerpit ab alio sic occupata,

49쪽

DE ELECTIONE, ET ORATORIA ut tam bona reperire non possit,non reprehendo. Quae pars Rhetoricae prima discenda, quae

partitio verborum, quaeq; ex illis aut blegenda, aut repudianda.

N eo genere quod sponte landitur,versetur puer est & senex puer)donec proprie,incorrupte,& integre, sino omnia,saltem vulgatiora loqui,& condere versiculos possit. Ne propere sestinet ad ornatum is qui per eruditionis aetatem iacere debet in cunis. Suum cuique rei tempus est, a nobis prudenter expectandum. Quum ex emendata Grammaticae disciplina, & e poetarum lectione prodierit ad historicos & oratores, tum dc coepta conficiat, Si comptiorem meditetur orationem .Elaboret diligentius in elocutione & partibus illius,quam in rerum inuentione de dispositione: propterea quod inuenire dc collocare sententias,proprium magis est prudentiae dc ingenii, quam artis. deinde quod inuentam materiam sup peditat magister. Elocutio contra magis est artis, quam prudentiae, nec a docente cum rebus ipsis subministratur.

Adde quod haec in enumerandis literis & syllabis, in dimetiendis pedibus de interuallis, puerile.quiddam habet , aetate prima deuorandum : de quo Cicero in Ora- ., tore' De verbis enim componendis, & de syllabis pro- ,, pemodum dinumerandis & dimetiendis loquemur, quae ., etiam si sunt, sicuti mihi videntur,necessaria, tamen fiunt magnifi-

50쪽

cOLLOCATIONE VERB. LIB. I.

., magnificentius, quam docentur. Est id omnino verum, ., sed proprie in hoc dicitur. Nam omnis magnarum ar- ., tium, sicut arborum , altitudo nos delectat, radices stim., pesque non item . Sed esse illa sine his non potest. Haec ille. Facile non est hominem altius elatum ad eiusmodi radices stirpesque reuocare. Plerique contomnunt hanc rerum humilitatem . Plerique eandem frustra cupiunt : quoniam illis sic induruerunt aures , ut sonorum modorumque discrimen internoscere non poLsint. Praeterea si in scriptitandis orationibus prauum characterem ipsi sibi proprium fecerint, stylumque diutumna exercitatione firmarint, nequaquam tandem quaestrecte componendi ratio,docebuntur. His ego causis adductus, quae scripta sunt de elocutione praecepta, etsi naturae ordine tertia sunt, primum tamen exponenda pueris existimo . Non est idem ordo scribendi, qui docendi. Quod naturae primum est inuenire quae dicas, alterum inuenta collocare, tertium verbis exprimere:scriptores artis hunc ordinem secuti sunt. Quoniam autem sine magnarum rerum scientia inuentio ieiuna est, aliudque tempus desiderat,& praeceptor discipulis dobet partiri materias, aut assignare locos unde res excitant, aut eos ad communem sensum remittere: ars eoquendi , sine qua temere locantur omnia , in docendo prima sit . Inuentio una cum prudentia iudicioque crescet, audiendo, legendo, conserendo, disputando, diligenter & assidue scribendo. Si quid in haere qui docetur , errabit , in viam facile reducetuz Artificiosa constructio verborum , vix unquam cutia