장음표시 사용
91쪽
dico quando verbum proprium deest, ut quum dicimus, equitat in arsidine,saxa iaculatur,lapidat glebis: sed quum
vitamus humilia,sordida & obscoena,& ad transsationem confugimus,quumq; figurarum aut elegantiam aut virtutem quaerimus. Quintilianus octauo libro multa facit propriorum genera: unum, quod iam multis exposuimus: au terum,quum dicitur proprium inter plura quae sunt eius dem nominis, id unde caetera ducta sunt, ut vertex aquarum, a quo summa pars capitis, & quod est in montibus
eminentissimum,vertices dicuntur. Aliud,quum res communis pluribus,in uno aliquo habet nomen eximium: ut quum urbis nomine Romam accipimus. Quartum, quum
ponitur illud quo nihil significantius inueniri possit, ut,
Caesar ad euertendam Remp. brius accessit Hoc transtatum,non proprium dixero. Quin tu ex appositis,quae epi theta dicuntur: ut dulce mustum,cum dentibus albis. Sextum,cum verbum bene translatu est. Quod ego non probo, propterea quod a propriis distinguenda sunt translata. Septimum,quum quae sunt in quos praecipua, proprii
locum accipiunt: ut Fabius cunctator. Sunt in his,quatuor genera maXime propria, secundum, tertium, quintum,de septimum. Primum fusius & latius patet, ac caetera comprehendit . Hoc valet ad dilucide apertes dicendum, illa etiam ad ornandum. In alienis prima sunt translata,quibus utimur aut necessario, ut quum dicimus gemmam in viatibus: aut ornandi gratia,ut lumen orationis: aut ad incrementum,ut serreum cor,pectus adamantinum: aut ad via tandam turpitudinem, ut mulier venere lutulenta. Si ni hil horum ptiestent, proprietate standum est. aptius enim dicetur,
92쪽
dicetur,suauis concordia,quam sImphonia melliflua, at que nectarea . Assumitur & Synecdoche: vi, Pro capite dimicandum. Romanus praelio victor: pro eo quod est, Romani praelio victores. Diximus pro dixi. Item Metonymia: vi,vario Marte pugnatum est.& Antonomasia,ut euersor Carthaginis pro Scipione. oc Metalepsis: vi, speluncis abdidit atris,id est prosundis. de Catachresis: vt,minutus animus,pro paruo.& Periphrasis, ut diuum pater, atque hominum rex.& Allegoria,ut,oleum incendio ne adiicias,id est,ne iratum excites. 3c Hyperbole: ut,volabat Camilla . Pauca de alienis hic esse dicenda iudicaui, quoniam figurae per quas in locum proprioru trasteruntur,& ante dictae fuerunt, de a grammaticis ac rhetoribus peti possunt. Cicero in Oratore inter aliena ponit tractatum, de factum aliunde ut mutuo , de factum ab ipso, dc nouum,&priscum, &inusitatu: in Partitionibus ea quae
transieruntur,quae immutantur,ea quibus tanquam abutimur, quae obscuramus,quae incredibiliter tollimus, quaeque mirabilius quam sermonis consuetudo patitur, o namus . Noua, prisca, inusitata,propria sunt, nisi quod sunt rara,& usu paucorum recepta : quae Ciceroni causa fuit cur illa referret in aliena. Transatu, siue quod transifertur, est in m φορικον. factum aliunde ut mutuo,& id quotaquam abutimur,κα-P-ν, immutatur hypallage. obscurantur aenigmatica, dc allegorica. Incredibiliter tollimus hyperbolica. Praeter sermonis consuetudinem ornamus periphrastica. In his omnibus tropis est quod in proprii locum sufficitur alienum.
93쪽
De verbis veteribus,& nouis. Cap. is.
--E R B A prisca de quibus diximus,sepe vel
ra appellantur. Hic autem docendi gratia i ter vetera ac prisca differetiam atque discrimen esse statuedum iudico. Vt enim omnia prisca sunt vetera, non tamen contra omnia vetera sunt prisca: & ut priscis, & antiquatis, oc insolentibus perraro utimur: ita sere semper nouis reiectis, veterum verbis loquimur. Nam quemadmodum noua aliquando co senescent,& vetera dicenturi sic & ea quibus utebatur soculum illud Ciceronianum, caeteris in loquendo scelicius consenuerunt quodammodo:quae tametsi nunc quasi viaridi senectute florent,omniumque multo optima putat tu tame vetera dc antiqua nobis possunt videri. Ab urbe
condita ad tempora L. Crassi & M. Antonii nihil erat in lingua Romana expolitum & excultu. Subblebant priastum quiddam Lucius Andronicus,Caecilius,Accius, Pacuuius, Ennius,Plautus, & in historia Cato, Pictor, Piso, di in oratione permulti quos Cicero conumerat in Bruto. Isti igitur erant Ciceroni veteres, nobis autem debent esse prisci,& prope antiquati. Α temporibus Syllae dictatoris ad imperium Domitiani sermo latinus in integritate masit,nisi quod posteriores iam propiores erat vitio si sanitati. Qui lii scriptores floruerunt,eos & veteres & imitandos esse censemus. Iuniores omnes habemus interno-
uos,& impurius esse locutos arbitramur. Vt igitur tepore Ciceronis qui probari volebat,maiorum squaliore asporitatems fugiebant, ex omnibus eorum verbis nitidiora suauiora seligebat: sic & nos contra iunioru ecte tam audaciam
94쪽
audaciam licentiamq; sugitare,ex iis pauca necessaria assumere , caeterum veterum modulationem de puritatem in loquendo sequi debemus. Quae Terentius,Caesar,Cicero, Salbastius,Liuius,Virgilius,Horatius, Ouidius, Cornelius Celsus, Persius, Quintilianus, Iu uenalis, Martialis admis runt,omnia,pr ter pauca iam obliterata, dc quasi vetustate collapsi,qualia sunt fuat,set,iudicassit, prosapia, s ne ulla dubitatione recipiuntur in sermone. Antiquioribus oc iunioribus temere ne cofidas. No sum tamen in ea opinione,in qua recentiorum quida ridicule superstitios de sunt de suerunt. Nullum omnino verbum usurpadum esse putant, nisi quod apud Ciceronem inuenitur. Quos dc ipse Cicero, cui tantum deserunt honorem, duabus sententiis damnat. Noua enim verba aut similitudine, aut imitatione,aut inflexione,aut adiunctione verboru fieri posse iudicat: de is permulta secit. In Academicis censet rebus no uis noua nomina imponeda. Horum neutrum isti sinunt. Adde quod de omnibus rebus de disciplinis non est locutus,nec habuit cur diceret quq Varro in agricultura,Cor nelius Celsus in arte medendi, quae Vitruvius in architectura,quae Plinius in historia naturali. Quid rquod eius pera multa desideraturr de plura scripturus erat, nisi mors immatura praeuenisset3 In Crasso,in Antonio,in Horte sonullum verbum ut insolens dc putidu notat,quos certum est suis usos esse verbis. Pauca reprehendit in M. Antonio, de ea quidem magis accusitorie s vere:qui si posteriorum Juos ante nominaui,scripta legisset,credo non reprche isset. Ne igitur nostra culpa languescamus inopia, Vet
rum quos doctissimi quis magno consensu probauerunt,
95쪽
authoritate nitamur. Eorum verba, quum licebit, pra feramus nouis. Si non erunt idonea, tum recentiora animo & aurium iudicio ponderemus,& audeamus aliquid doctis viris authoribus. Noua traxerunt in usum Christiani, cuius generis sunt haec, Christus, fides , baptismus,
sacramentum , eucharistia , spiritus sanctus, ecclesia catholica , euangelium, apostolus, euangelista,euangeligare, baptista, baptizare,paradisus, purgatorium, eX com municatio . Sunt alia usu omnium iam recepta, quibus me iudice utare licet, de maxime si magis idonea reperire non possis. Non dico tamen deitatem pro diuinitate,pi tatem pro misericordia, humilitatem pro modestia, exaltationem pro superbia, confortauit pro firmauit, & alia sexcenta, quae barbaries & ignorantia sine ulla necessitate inuexit in linguam latinam . Quae qui pervicaciter tue tur , summa iniuria arguunt Hebraeos & Graecos omnes
qui philosophiam sanctissimam hac linguae foeditate conspurcare noluerunt: nisi forte deus optimus maximus Latinos a vero sermone deuiare, reliquos omnes emen
date recteque loqui velit. Quod qui suspicatur, sibi θmnium fingit. Religio, credo, in barbarie posita non est. In hac nouitate verborum , quae tolerari possint, optime iudicabit is, qui necessitati de decori parendum este no rit. Dicamus ecclesiam, quia necesse eli: nullum enim a liud est eius rei verbum : nec magis inter latina indec rum est ecclesiae quam philosophiae vocabulum. Qua do similis ratio suberit, in noua cum aliis audeamus. In tulerunt etiam noua Dialectici, ut subiectum , praedic tum, praedicatur, praedicabile praedicamentum, catego
96쪽
co LLOCATIONE VERB. LIB. I. ς ricum, hypotheticum, aequivocum, univocum, substantiam, passionem, terminum: quorum pleraque ut neces sma videantur, non decent tamen,& assensum docto rum vix sibi conciliare possunt. Ausim dicere terminum ut O ον grieci, subiectum, substantiam, categoricum, hypotheticum , individuum, ut Caeterum dico pro praedicato enunciatum , pro maiore & minore primam& secundam partem assumptionis, pro prcedicabilibus
quinque voces, pro praedicamentis categorias, aut elementa decem, aut genera verborum, pro aequi uoco homonymum, pro uni uoco synonymum . Nam quid gnocis uti vetat,quibus usi sunt grammatici r Pro verbo prae dicatur, dicitur aut pronunciatur: pro afirmativa & ne gatiua propositione,pronunciatum affirmans aut negans,
aiens aut inficians:pro differentibus in eo quod quid est, aut quale quid est, differentia specie,aut numero: in ex plicanda substantia, aut substantiae qualitate designanda, pro risibili, risus potentem : pro generalissimo,summum genus: pro specie specialissima,speciem infimam: pro en te,id quod est, aut subsistens: pro insecabili de indivisi bili individuum,ut sit epithetum: pro alterato, dispar aut dissimile: pro principaliter,maxime: pro a se inuicem, inter se : pro incomplexis simplicia Cicero, pro comple xis collocata dicit. Reclamet qui volet, malo impropriὰ loqui quam barbare. Alia sunt in dialectica multa quibus non omnino mala verba accommodari possiunt: sed non est hoc praesentis instituti. Nam dc incidimus in molestum hominum genus, qui nefarium scelus existimant; spinosam balbutiem &prodigiosum sermotiem relinquo
97쪽
DE ELECTIONE, ET ORATORIAre: quam opinionem si deponerent, continuo latine di lectica loqueretur. sed haerent obstinati & pertinaces. Quam multa dixere physici, ethici, mathematici, grammatici,iuris prudentes,quae inducere non audeas in eme datam orationemrquam multa secerunt immania & aspora,quibus uteris inuitust Voces istae,substantiva, adiectiva, relativa, indicativa, imperativa, frequentativa, steminina, adeo vaste dures sonant, ut teretes aureis grauissime ic dant. Item sensibile,visibile,possibile, rotunditas, triangulare, quadrangulare, bicubitum, tricubitum, repressalia. Nae frustra laborarem, si innumerabilia recentiorum noua verba numerare contenderem. nulli unquam suere a
daciores,nulli effrenatiores, nulli minus studios sermonis emendati. Istosne sequi placet, qui gloriantur perinde at L . - C.-onis noeos potius , qui necessitate ducti, verba noua feliciter crearunt, quique citra necessitatem verbis apte nouatis locuplet runt orationem . Primum vetera capessamus, deinde ubi cum arte iudiciu accreuerit,de nouis ea quae vetusta sunt eligamus,& maxime necessaria, ut haec,Cardinalis,Episcopus,Archidiaconus, Abbas,monachus, Comes, Bombar
da, Caligae. Ex hoc genere si quid erit horridius ac d
rius,praefatione molliendum erit, hoc modo, Monachorum pastor est,qui vocatur abbas. Pontifex,aut svi vulgo loquimur)episcopus. Fulminat tormetum belli,cui bombardae nomen est. Non erant Romanis tegumeta crurum
de femorum,quae caligae appellantur. Quaedam periphrasi describimus, ut, est machina belli, cui a colubro nomen est,
98쪽
est,& alia cui a serpente secere n omen. Erecta machina, agrue nomen habet,ingentia attollit saxa. Vt breuiter a 1oluam,nouis vetera praestat: nouorum optima sunt maxime vetera, oc ea quibus aut necessitas aut gratia locum
. inuenit. si quid deest,explent illud verborum hune N i ua etiam dicu tur quae quisin hodie sbi excogitat,ut quia
dam monachum tenebricolam, de molinariam bestiam, de casearium dixit. De verbis sonantibus,& exilibus. Cap. 39-
A C T E N V S verborum naturas quae a se tectis rebus oriuntur,explicauimus. Alter essio cus de vocum differentiis, quae verba sint sonantia exilia, grandia parua, voIubilia tam da , lenia aspera : unde oratio dicitur iucunda tristis,plana tenuis,grandis minuta,lenta volubilis, suauis horrida. Sonantiora fiant verba aut literarum vocalium aut con sonantium pleniore sono , aut certe spatio oc tepore stia , labarum. Ex quinq; elementis quae pure sonant, primum dc quartum,a,Ο,magna ac vasta sunt:tertium de quintumi,u,tenuia de exilia secundum e intermediu. Hanc son rum varietatem deprehendes in iis qui venalia magnis in ciuitatibus proclamitat:aut certe reseres ad aures, quae de sonis omnibus sua spote vel optime iudicat.a litera quoniam spiritu longiore profertur ab arteria, reliquas Omneis immanitate soni praestatudeoque frequentant eam qui grande aliquid & plenum resonant. Tragici Graeci Iliabenter mutant . in a, ut sit hiantior pronunciatio. Φαμα. Diffundit ea quae una modo syllaba constant, vi
99쪽
DE ELECTIONE, ET OR ATORIAars, aut, ad, cras, dat, frausi, glans ,hyud, iam, lanx, mare, pars, stat, qya, quam, thra , Vah, Vas, mas, at, ast. Haec de paria squanquam monosyllaba saepe sunt causa tenuita tis) non attenuant orationem. Argumento sit vel cornix, de qua Virgilius o Tum cornix plena pluviam vocat improba voce. Pleniora sunt verba duarum syllabarum, quas implet
haec litera,vt arca,arcas,altam,chara, grata, amant, fanant, para,quadrans,frangat,mala,atra,flamma,Vastat, saltat,aura. Hanc quoque recipiut trisyllaba, atque grauiter insonant,Vt amabam,sanabat,arcana,affata, lampada, pallada, barbara,tartara,amara,parabant,captarat. Reperitur & inquatuor syllabis cotinuis,Vt,acclamabat,adamabat, ain dabant,apparabant. Raro peruenit ad quinque, ut in hoc fictitio nomine tara tantara. Nihil horum non vehementer sonat,& implet aurium sensum: tame in auctiore nu- aero syllabarum auctior est ac plenior sonus. Robustius autena serit quum recipit duas aut treis literas consonantes, aut etiam diphthogum, quod est omnium commune: ut trabs, stragula, brachium, fragor, statura, augeo,
claudo, muta, si modo recte Ironuncia ueris, ut quum dicitur gallice pax , & sed, & factum . Quin vegeta sunt quae vocibus aliis quide constant, sed & hanc interserunx
aut principio,aut medio,aut extremo loco, ut fragmetu, sonare, ceperamus, subtilitatem, interea, formosam. His vegetiora,quae si non in omnibus locis,ea tamen in mutitis collocant, ut asparagus, amaracus, calcitrare, resonabat, Aeneas,sagitta,iactauit,arena,calcatur. Huius italis soni masnitudine sonora fit oratio, ut haec, Iste quod argenti
100쪽
cOLLOCATIONE VERB. LIB. I. ετ ., genti placuit,inuasit: quae mancipia voluit, abduxit: vina
,, caeteraque quae in Asia facillime corriparantur,quae ille r ., liquerat,asporta uici reliqua vendidit. pecuniam exegit. At nunc horrentia Martis .. Arma,virumq; cano- ,, At regina graui iamdudum saucia curae
,, Advocat,& ramis vastisq; molaribus instat.'Proprium est: omnium vocum clarius audiri aspiratione; accentu, productione, diphthongo. Clarior est in hamo qtaam in amento,in dato quam in circundato,in palma iliis palude, in fraude quam in fraxino . At discrimen hoc vix audiet qui aspiratione no utitur,& breues perinde atque longas moratur,aut has & illas pari interuallo praecipitat. Fama quoniam priorem producit, efferatur ac sag minet vocem,hoc modo, nam a. sic enim veteres scribebat,& ad longitudinum breuitatumq; dimensiones s sine qui bus vocum differentias intelligere non possum usin plurimum valet. o profertur ore diducto & rotudo,litera ampla quidem , sed quam prima vox & angustior de obscurior. Hoc nimirum Virgilius sensit,qui quum plane sciret in sanciendis foederibus non porcam,sed porcum mactari solitum, dixit, - - Et caesa i ungebant isdera porca. Obscurius de ingratius erat, , Caeso iungebant foedera porco. Maluit igitur sono quam veritati consulere, sicut Horatius,