장음표시 사용
251쪽
fert in Sabaudia tempestate sua, montis partem terra motu de loco suo in loca e regione posta Edeiectam. Montes etiam ter motibus oriri, uelut uelicis e corpore naiccntibus, mons iuxta Auernum lacum Modernus nomine, qui ita natus existimatur, declarat . Lapides rursus in te erae superficiem emergere, A riitoteIes Ilic tradit: quod eadem terraemotus fit specie,qua& montes oriuntur, nempe pullus motu . Sipilum etiam, agrumque Phlegraeum dictum, S: Lygusticam regionem euersa fuisse. Est autem Sipilus mons in Asa, qui antea Tantalis dicebatur, ea put Maeoniae, ut Plinius libro quinto refert. De cuius euersione a terraemotu facta Strabo lib. 1, . nunc in modum meminit. Quae de Sipilo, ex eius euersione memorantur, non debent fabula existimari: nam&Magnesiam, quae sub eo est, nuper terraemotus deiecerunt,& Sardas,&alias clarissimas urbes labefactarunt . Sunt autem illae urbes Ia, quas una nocte terraemotu, qui maximus mortaIium extitit, Tuberii Cesaris principatu prostratas, Plinius fert. Phlegraeus campus in Campania est, in quo Herculem Gigantes superasse fabulantur, illicque sepultos quo ties anhelant, terram quatere, ad fabulam terraemotu, qui in eo factus est, fierique consueuit, relaeto. Est S Phlegra, uallis in Thessalia, ubi Gigantes coelum laxis oppugnauerunt, uolentes deos de coelesti sede pellere: immania eniim saxa in ea habentur. In Liguria quoque lapidarios campos ponit Solinus, quod a Ioue eo dimicante credantur saxa pluisse. Sed illa te motus ui in superficiem terrae fuerant eiecta Ac de his, qhiae terraemotus ut e ciutur, satis. Inquit iterli FAristoteles, motum pulsui similem, raritis fieri,quoniam facile non sit tantam principii,hoc est, exhalationis uim & copiam, ouae ad terram attollendam sufficiat, in terrae ipsus altitudine colia ligi,multiploque maior ea sit secretio, quae in longum latumque colligitur,quam ea quae in profundum. Quod ut puto in uim Solis debet referri, quae longe imbecillior in profundum terrae perueniat, quam in longum & latum, eamque calefacere ob hanc caiisam per has dimensiones facilius ualeat, quam in profundo. Porro chim dixisset lapidum multitudinem, his motibus,qui
ex alto erumpunt, elici& colligi, exemplum attulit earum rerum, quae in vannis&uentilabris, seu etiam cribris uentilantur, Et purgantur, in quibus manifestum est, quae sunt grauiora, in unum coire, mediumque locum accipere: ueluti, siquis terram lapidosam uentillat,& cribro aliquo, aut uanno purget . Eodem exemplo usus est. Plato in Timaeo, cum elementorum ex mat ria secretionem doceret. E, est τιας reti: πονπιυς, πιαν- - ων - ς --
Porro in insulis, quae in alto sitae sunt, terraemotus minus fit, quam in hi S, quae ad continentem propius accedunt. Maris enim multitudo exhalationes refrigerat,&pondere prohibet, atque uim infert. Quin &cum flatibus superatur , fluit, nec concutitur, & quod multum locum occupet, non ad ipsum, sed ex ipso exhalationes proficiscuntur, quas, quae a terra ueniunt, comitantur. Quae autem insulae continenti uicinae habentur, eius portio sunt: siquidem, quod interiectum est, ob exiguitatem nullam uim habet. At quae in mari procul ria continente sitae sunt, absque toto mari, quo ambiuntur, moueri non possunt. Ac de terrae quidem motibus, & quae natura, & quam ob causam fiunt, &de caeteri S, quae eis accidunt, maxima, dictum est.
73 Tribus cui quidam putant) rationibus docet, insulas, quae in mari procul a continente sitae
mi, non facile te motibus uexari: Ionge autem magis eas, quae continenti uicinae sunt. Una est, quod mare sua mole & copia, exhalationes, a quibus terraemotus fieri consueuit, refrigeret, ct pondere, ne in unum colligantur, prohibeat, vimque illis inserat. Altera, quod ipsum mare, eum flatibus uincitur, fluit, nec quatitur. Postrema, qudd cum multum locum occupet, non possint ad ipsum exhalationes proficisci, sed potius ex eo proficiscantur, easq; aliae,quae ex terra sunt, comitentur. Mihi uidetur una ratione id probare, nempe insulas, quae in medio mari s ta sunt, non quati,quia ipsum mare non quatiatur, sine cuius concussione concuti illae non post
252쪽
A sunt. Mare autem non concuti rationibus commemoratis ostendi, qui idelicet exhalationes, quae sub eo in terra colliguntur, refrigeret, pondereque suo ne ascendant, ct in unum colligantur,aut uerius ne ab eis commoueatur, prohibeat, vimque illis inferat, eas nimirum repellendo, nullo modo ab eis concussum. Ac si ab eis interdum uincatur, fuere tantum ut illiarum agitatum, non item concuti. inae autem a terra oriuntur, ob eius S loci , quein occupat, ma nitudinem, ad ipsum non proficisci, sed potius ex eo ascendere, quas, quae e terra ortum habent,comitentur. At uero insulas, quae continenti adhaerent, portionem qitandam continentis este, quia quod ita teriectum est mare, cum paraum sit, uim nullam obtineat, nec ea facere ualeat,quae
magna illius copia. Ii dem igitur terraemotibus, quibus & continens, obnoxias esse. Quod autem ait, mare exhalationes refrigerare, dubium fortasse uidebitur, propterea quod calidum se& siccum , quemadmodum es: exbalatione ς: quem eius calorem antea, cum de ipse: ageret, aperuit.Sed sticendum est, potestate mare calidum esse & siccum, quia uim secandi& ealefaciendi obtineat, a ictu uerb frigidum &humidum, quod tactu frigefacere & hii mectare percipiatur. Porro sine mari ambiente concut insulas non posse probabile est: siquidem mare illis ueluti niutitur, ut cum illae concutiuntur, ipsum quoque, quod illis adhaeret, concuti oporteat. Non D concuti autem mare, quia fuat, Aristoteles colligit : siquidem, quod concutitur, stabilest
portet. Sed fortas e ipsium quoque terra concussa commouetur, at eius perennis agitatio, ne comino tio illa percipiatur, impedit. Nam quanquam raritis,interdum tamen & insulae illae, quae in alto sunt iitae, concutiuntur: quod cum fit, mare quoque, quod illis adiacet, concutiatu necesse est . Possumus d aliam causam, quare insul onita commoueantur,atferre, non his si lum, quae a terra longoe interuallo distant, sed iis etiam, quae illi adhaerent, communem, quae est, quod concauas habeant rupes S Laxa peruia, quae dent deprehenso aeri reditum, ut minimc in terclusus liber exeat, nec terram ullo modo concutiat. Oo quam etiam caulam qca omnia, quae ad mare sita sunt, minus commouentur,& urbes eo sunt tutiores, Quo propius ad illud accesserunt. Ita Delos liatalem fuisse, & nullis te motibus commotam ci adid, Calisthenes, atque inter multa protacta, quibus denuntiata in Sua um urbium Helle es &Bi iri euersio, fuisse maximenet dia, columnam nisi inmensi, & Deles agitatam. Eam Uergilius ita iussit, Immotamque ili dedit Ze contemnere uentos. Thucydiaes autem ait antea quidemiramota fuisse, sed circa Peloponnesiacumhellum tremuisse. Aegyptus etiam inte sum commota est: quam ob eam causam tradunt nunquam tremuiste, quod ex limo tota concreuerit. Vnde etiam in pri C molibro traditum est, Nili opus Aegyptum esse. Cum igitur pinguis&limosi soli sit, creueritque insolidum, limo arescente, nec quicquam inane interuenire posset, liquido S molli xl solidum semper accedente, nulla aiunt interualla subterranea relicta esse,in quae spiritus recipiatur, Scinterclusius terram commoueat . Quod si ita res habet, diuersa cavia est, ob quam AegyptuS non mouetur, S caetera loca, quae ad mare sunt sita Haec enim quia meatus liberos & patentes habeant, per quos spiritus libet euadat, illa, quia solo fit constipato, nulla interuaIla ad spiritum accipiendum habente.
De tonitru autem & fulgure, praeterea de typhone & praestere, I de fulminibus dicamus. Horum enim omnium idem principium e se existimandum est Nam cum duplex ut diximus j exhalatio sit, altera humida, altera sicca: cdque concretio ambo haec potestate habeat, & in nubem ut antea dietum est) concre
253쪽
stat: in super cum nubium constitutio ad extremum terminum densior fiat: qua si . enim calor in superum locum secretus deficit, hac frigidior densiorque concretio sit necesse est: quocirca I sirimina,& ecnephiae,& omnia eius imodi deorsum feruntur: nam quantiis calidum omne librium ferri natura aptum sit, in partem tamen densitati contrariam expressio fiat necesse est, quo modo & nuclei e digiti sellii, qui pondus ta in etsi habent, sursum saepius ieruntur. is quidem, qui secernitur calor, in superum locum disseminatur: quantum autem siccae exhalationis in aeris frigescentis nautatione intercipitur, id coeuntibus nubibus CX cernitur, quaecum ui feratur, S: in nubes , quae ambiunt, incidat , ictum fa-
. cit, cuius sonitus tonitru nuncupatur.
7 Ventorum S terraemotus, quae a calid t&sicca exhalatione ortum habent, ratione tota expolita, ad caetera, quae ab eadem exhalatione, quanquam alia ratione, pr faciscuntur, explananda aggreditur. Eae sunt, quae illa proponit, tonitruum, fulgur, typhones, qui statua in uortices dici poliunt , praesteres, qui typhones sunt accensi, fulmina & huius generis alia quaedam, Fqua post iubiicientur, ut ecnephiae, hoc est procellae, ex nubibus exclusae. Quam ob causam tractatio haec a superiorum tractatione, non omnino dii uncta est: nec, quia disiuncita sit, ne ceste est, tertium librum hoc in loco, ut nonnulli consuerunt, auspicari. Quanquam hic potius, quam ubi incipit, exordium eius sumendum es c, non abnuerim, quemadmodum initio eius docebo .Fiunt autem haec omnia ab exhalatione sicca, sed in humida, seu in his, quae ex humida constant, intercepta&inclusa, acui quadam ab eis erumpente e propterea eorum omnium idem principium existimandum esse ait, hoc est, eandem causiam seu ortum. Quod ita se hab re sigillatim docet: ac primo in tonitruo Cuius ortum & rationem explanans quaedam ponit in
priori libro explicata: quorum unum est, duplicem exhalationem esse, unam humidam, alte ram siccam: aliud est, concretionem, quae uideli et ex aqua 3 terra ascendit, utranque hanc exhalationem potestate habere, in nubes concrescere: tertium, nubium constitauionem ad ex
tremas sui partes densiorem este, propterea quod ab eiusmodi partibus calor in superum locum secretus deficiat :& qua ille deficit, frigidiora sint omnia, &densiora necesse sit. Ob quam partium nubis extremarum densistatem,& fulmina, & procellae, & quae sunt eiusmodi a mi bibus exclusa quanquam calida&sicca exhalatione constent, in inferumtamen locum feruntur, a de- Gsitate extrusa, quomodo A: nuclci, quanquam graues, insuperum locum digitis exprimuntur. His positis, inquit, cum eiusmodi concretio nubis fuerit, extremas sui partes densiores habens, calorem quidem, qui ab extremis partibus secernitur, insuperum locum disseminari. Sed quantum calidae N liccae exhalationis in aeris frigescentis mutatione in ipsa nube intercipit hir, id totum coeuntibus nubibus excerni, atque, cum ui feratur, 3 ambientes in nubes incidat , ictum facere, cuius sonus αντι , hoc est, tonitruum nuncupatur. Haec tonitrui ex Aristotelis sententia generatio est, quam concipere animo difficile non erit, si praeter ea, quae dicta sunt, haec quoque ponamus, nubem, in qua tonitruum excitatur, lateribus suis crassam, densamque ene δρmagnam, spiritumque interceptum eius coitu& compresistone, hac de illac per nubis conca Llitatem diffugere, δ: ad illius latera allidi, allisioneque rarefieri S tentrari magis, ob eamque causam&maiorem locum requirere. Cumque nubes magis ac magis cogati iti minorque ille perpe
tub&angustior ex nubis compressione fiat, spiritum ipsum uiam sibi impetu facto cui enim maxima, ut antea dictum est, praeditus cst nubibus disruptis pararet quod sine ictu magno non facit. Quo ictu sonitus uehemens ut uniuersum rumpi dixeris, atque etiam tremere omnia excitatur, qui est tonitruum. Quam tonitrui generationem Lucretius fere ita expressit. HHoc etiam pacto tonitru concust videmur
Omnia De graui tremere, o dualsa rePente Mamma vi vise capacis moenia muniuecum sitisi fotialidi uenti collectiprocelia Nubibus intorsi sese: conclusas ibidem
Turbine uersanti magis, ac magis unique nubem Ggit: Misat spisso caua cor ore circum
Fos tibi commouituu eius, imam acer, Tum perterricreposonitu dat mr Ofagorem .
Haec fere Aristotelis est de tonitrui ortu sententia, nisi quod uento tribuit, quod Aristoteles exhalationi nubibus admixtae. Quod si nubes aut exigua fuerit, aut eius latera non crassa , aut non densa, aut etiam exhalatio non magnas uires habuerit, tonitruum non fit. Sed spiritu soni
254쪽
Fit autem icitus eo modo tui magnae paruam affectionem conferamus quo
sonus , qui in flamma excitatur, quem alij Vulcani,alij Vestae risum nominant, alij horum minas. Fit uero clim exhalatio in flammam conuersa disruptis exi catisq; lignis fertur. Sic enim &quae in nubibus fit spiritus secretio, in nubium incidens densitatem, tonitruum facit. Varij autem ibni fiunt, tum ob nubium B inaequalitatem, tum ob concauitates intermedias, qua uidelicet densitatis continuatio deficit. Atque hoc quidem tonitru est,&ob hanc causam escitur.
1 Similitudo haec per spieua est,& ad hunc locum accommodata. Cum enim Iigria comburuntur , ea, quae exhalationis siccae in meatibus inrerceptae multum habent, crepitum edant necesse est, illa uidelicet exhalatione exire contendente, ac ligna exitu suo disrumpente, unde A flamma impetu illo ex ea excitatur. Non aliter igitur in nubibus ait euenire, in quarum di fruptione a spiritu facta, magnus ille sonitus excitatur. mo etiam tempore spiritus ille saepen meta accenditur, quem ita accensum, Fulgetrum nominant. Hac eadem similitudine usus est Lucretius ad aliam modum generationis tonitrui explicandam, cum uidelicet ignis in nubem aridiorem incidit: eam sonitu ingenta comburere de tonitruum edere. Aria orpore. sinu, Maccipit guens, Uritur ingenti ita succensa repente, Lauricomos msi per montes lamma vagetur,
Tarsiue uentorum comburens impetu magno .
Nec reου ulu magis, quam Phoebi de lutea Laiam C Gisibiliseu tu lamma crepitante cr matur.
Sed praeelarior est similitudo, quae ex bombardis sumi potest, quibus pila exhalationis ignitae
impetu excussa, sonitus maximus efficitur anuis hoc interest, quod non ita bombardae, ut nubes rumpuntur. Nec aliena est uelicae aeris plenae, cum ui rumpitur, similitudo: quam Luc uius traditam tonitrui generationem confirmas, ita adiecist: ecmirum, cum plena anima uesiculaρ rua,
ρὶ ita dat pariter senitum di isset repente. Inquit autem Aristotelas flammae sonitum risiam nominari,a nonnullis Vulcani, ab aliis V sm, a quibusdam autem non risum, sed amborum minas. Ignis enim per Vulcanum intelligiatur, quippe qui ignis inuentor creditur, quinetiam Iouis faber serrarius, qui illi fulmina paret,
fingitur. Ueuae cur ignis attribuatur, uariae sant sententiae. Sunt, qui Vestam terrae uitam. nomenque esse existiment, ut de animae dubiis secundo Plotilius tradit. Alii terram ipsam, in cuius medio ignem Pythagorici locauerunt, ut in secundo de coelo proditum est. Unde Vel aete-plum ueteres in mediis urbibus constituere soliti sunt,ignem in medio collocantes perpetuum.
Produnt alii Vestae ignem ideo apponi, quod terra inflammationes in sublimi edat ex te ipsa D Sed quaelinque tandem de causa id factum sit, illud e stat, ignem Vestae attributum esse. migitur ridendo, sonitus quidam edatur, quod etiam fit minas alicui inferendo, fortasse fictum est, ut flammae illum crepitum Vulcani & Vestae igni praesidentium, risum alii ratione poetica nominarint, alii minas eorundem. Cuius rei in libro de igne Theophrastus etiam meminit. Quod ad tonitru uarietatem attinet, uarie ab interpretibus distinguitur. Triplex tamen in uniuersum differentia ege potest. Nam aut nubes ab aspiratione sica disrumpitur, aut non disitumpitur. od si non rumpitur, sed ad latera tantum nubis spiritus impetu maximo alliditur, icla nitru quaedam si cies existit tumultuosa,tiee micans. Si autem di sirumpitur, idque uno ictu fia
alia tonitrui est species crepitui similis, ut quando uesica spiritu plena distumpitur. Quod s interrupte & diuersis ictibus,alia rursus species existit. Aliter alii ut ait Seneca, p rtiuntur. Tonitrua inquit illuὶ distinxere quidam, ita ut dicerent unum esse genus, cuius Sinuest murmur, quale terrarum modum antecedit, clauso uento & fremente . Hoc quo mo o vidcatur fe-
255쪽
i, dic ain. Clim spiritia in inter se clausere nube ς in concauis partibus carum, uoluta lux aer ει Emilem agit mugitibus sonum, raucuin, &:Dqtiale in , S continuum. Ita Que et lain ubi illa regio humidae id, exitum clausi. Lleb huiusta odi toenitrua uenturi praenuncia imbris 1 int. Aliud genus est a re, citi od crepitum magis dixerim quam sonum, qualem audire solemus, cum super caput a i cuius dirupta lietica et f. Talia eduntur tonitrua, cum globata di luitur nubes, S spiritum, itio a Silenta fuerat, emittit. Hoc proprie fragor dicitur subitus&uel, einens. quo edito, concidunt homines S exanimantur. Quidam uero uiui stupent, & in totum liloi excidunt, quos vocamus attonitos, quorum mentes tonus ille coelestis loco pepulit . Haec ille. Porro Q niuarii in tonitru cum fiant, in duas causas eorum uarietatem Axiitoteles refert, in nubis inaequalitatem, in densitate uidelicet S raritate, seu crassitie&tenuitate, in concauitates in te medias, ubi milia dens alios acta est. Ac recte quidem: nam quo maior fuerit crassities atque dent satio, eo maiorem in disruptione sonitum edi necesie est . Ob aliam etiam & aliam concaui
talis rationem alii & alii soni eduntur, quomodo & de sonis, qui terraemotus aut comitantur, aut antecedunt, dictum est. Cum autem tonitrui sonsum a spiritu nubem disrumpente effici Aristote es uelit, ni errant, qui tradiderint illis artim quoque inter se nubium sonum magnum esse posse, quc madmodum illisae manus inter se plausu in edunt. Quam sententiam Lucretius ita scecinit: tu ipse tenuru citiatiuntur caerulae tali UrPterea, quia concurrunt publime volam GActheriae nubs contra pugna uti biu uentis
Quomodo tonitruum fieri posse Seneca etiam existimauit. Nec alienum quidem a ratione hoc uidetur, quoniam cum rumtuntur, sonum edunt. Eadem inter se uehementer allisa idem fac re animaditet timus. QEdd si aliquis obiiciat, nubes impingi montibus, tamen sonum fieri,pri mum i , intelligat, non quascunque , nec quocunque modo impulsas nubes tonare, sed si apte
sunt compositae ad sonu edendum . Nec enim auersias inter sen anus, cum colliduntur,. Plae sum edere, sed cum palma cum palma confertur, plurimumque interest, utrum cauae concutian taur, an planae&extentae .lta dic auae nubes esse debent, quae sonitum edant, eaedemque inter se
allidi, qua parte sunt caua ,spiritumque multum intra se habent. Deinde non tantum nubes ire oportet, sed agi magna ui& procellota. Nam ne uesica quidem, quo crinque modo fairitum emittens, sonat: illa enim quae ferro ditiis a est, sonum non edit, & sine ullo aurium se ii suspiri tum emittit. Rumpi illam oportet, non secari. Manus etiam si leuiter collidantur uel confricentur solum, plausum non faciunt. Idem nubibus euenit, quae, ni simu Ito impetu dissolutae, non Gsenant. Adiice nunc, quod nubes in monte actae non franguntur, sed circunfunduntur in ali quas montis partes, arboris ramos, frutices, aspera saxa, & eminentia, S ita discutiunt tir,& si quem habeant spiritum, multifariam sine magno sonitu, emittunt: quis nequi, nisi uniuersiis erumpit, crepitum non dit od ex uento, qui circa arborem funditur, potest iiitelligi. III; enim sibilat, non tonat . Lato, ut ita dicam, i citu,& totum globum semel dissipante opus est,
ut sonitus erumpat, qualis auditur cum tonat.
Spiritus autem qui extruditur, tenui & imbecilli ardore frequenter accenditur, idque est, quod fulgur vocamus qua parte excidens spiritus ceu tinctus uisus fuerit . Fit uerbpost ictum, posteriusq; est tonitruo, sed prius apparet, pro Upterea qubd aspectus auditum anteuertat, quod triremium remigratione declaratur. Cum enim rursus remos referunt, primus remigationis sonus ad aures peruenit.
76 Fulguris, quod ante tonitrui sonitu cernitur, decur ante eius auditum cernatur, cum tamen posterius fiat , causam reddit, perspicuam illam quidem Selii dentem. Nec enim difficile est, intelligere, spiritum, impetuosa illa ad nubes allisione, Rex illis extrusone uiolenta, leuiter accendi, ea maxime parte, qua tenuis est,& ad accensione leuem & imbecillam idoneus. It que ardorem quendam leuem in eo concipi, qua parte igni ueluti tinctus e nubibus exeidit: quo. quidem modo Lucretius fulgur generari etiam posse, cum ali uiri, quem postea sibiiciam, tradi
256쪽
Ventus ubi inuasit nubem, ct uensatus ibidem
Fecit, ut ante cauam docui P0issere nubem, Mobilitate sua struesiit, Ut omnia motu Percalessem uides ardescerer pumbea uero Glans reiam longo cursu uoluenda liquescit. Ergo strui as lac nubemctimperscidit atram, Sqsipat ardoris, que eruim expressa repente Semina, qua 'ciunt nictantia Iustisa flamma. Id uero semper non fit, sed frequenter,quoniam nee semper, aut materia apta est ad accesionem, aut tanto impetu extruditur, ut possit accendi, aut si impetu magno nubes rumpat, non tamen xilit, quia plurimarum aceruo nubium,cum paucas perscidisset, oppressus est. Quare nec se Perande tonitruum fulgur apparet.Quoniam autem extrusione illa uioleta spiritus agitatus a cenditur,perspicuum ei post tonitrui sonitum accendi, siquidem sonitus ille in nubium distu-ptione excitatur. Apparet autem fulgur priusquam tonitruum audiatur,quoniam, ut ait, auditu aspectus anteuertit,quemadmodum in triremium nauigatione conspicitur,in qua posterior antea remi alio cernitur, quam prioris sonus ad auditum perue erit.Cuius rei causa est,quddaspectus,re spectabili oblata,nullo tempore eget,ut eam percipiat, momento omnia intues: auditus uero tempus requirit,quo sonus iam factus ad eum perueniat. Nam quanquam rerum spectabialium species,ita ad aspectum perduei,ut audibilium ad auditum debeant,siquidem specierum illarum receptione aspectus emcitur, illae tamen temporis momento perducuntur, cum nisi temporis spatio quodam,maiori,aut minori,prout maius aut minus est loci interuallum, audibiliucies ad auditum perueniant. Unde requiritur dia taxat,ut res spedicabilis aspectui, seu eminus, seu cominus offeratur. lox enim atq; oblata est,medium,quod est actu perspicuum, mouet,illudq; simul aspectum: Sonus autem,quoniam aeris uero motu excitatur,ad auditumq; perduciti irinulliusq; motus nisi tempore efficitur,etiam nisi tempore percipi non potest.Cuius uarietatis causa, aspectus natura est,minus corporea & materialis,quam auditus,ad 1peciem quoque minus compoream accipiendam comparata,idq; ratione quadam a corporibus, quae nisi tempore mouetur,
diuersa. Sed de his in secundo de anima in libro de sensu de sensili. Lucretius autem fulgur ciutius apprehendi, quam tonitru ita describit: Adtonitrumsit utipost auribin accipiamus
Fulgere,quim cernant oculi, quia semper ad aureae Tarsus adueniunt, quam uisiιm qua moueant r T. Id licet hinc Giam cognoscere, caderesi quem Ancipiti uidemstrro, procul arboris auctum Amestu cernas ictum , quamplagaper aure Dusonitum, sicμlgorem quoque cernimus aUI , Quam tonitrum accipimus. Est tamen aduertendum,posse interdum& tonitruum fulgur antecedere,uis exhalatio nubis latera per spatium a Ii quod temporis magno impetu quatiat,antequam accendatur.Simuhetia quadoque tonitruiim,cum fulgure percipitur,ut si in loco terrae uicino excitentur. ως ὀντοις νεφεων ε νετωπιρ. - e E misti ης πν
Quanquam nonnulli aiunt intra nubes ignem generari .Hunc autem Emp docles id esse ait quod ex Solis radiis intra eas intercipitur. Anaxagoras uero, quod e supero aether quem ille ignem uocat e sublimi deorsum delatu est. Hu ius igitur ignis coruscationem fulgur esse sonitum uero & stridorem, quem facit,chm intra nubes extinguitur,tonitruum, quasi ut fulgur tonitruo prius apparet,
ita quoque prius oriatur.Sed illa quoq; ignis interceptio a ratione aliena est, de
257쪽
Francisci Vico m. Comm.utro liue quidem modo, sed tamen magis stiperi aetheris detraetio . Nam &cau ε
saci ci naaeli, chir deorsu in id teratur, quod sursum ferri aptum est,&quam ob - iri iri coelo, cum nu ulum est, id tantum fiat, neque id perpetuo cum ita aste-ctu in cit, Ici Uno abitem non fiat. Hoc enim inconsiderate dictum modis omnibus uid tur. 77 li: S, quod tradidit spiritum post tonitru accendi, idq; ex uiolenta eius ξ nubibus extruso
Ite, contra: Iiim alios quosdam sentire docet, eorumcl: sententiam redarguit, ueluti inanem, S in aniter alclue olaitanter, inanibus uidelicet, S: nullius roboris argumentis confirmatam & stabilitam. Empo doctem itaque & Anaxagoram ait, litiguris igneminia tibi biis interceptum potui Lia: illum quidem e radiis Solis in ipsis nubibus conceptum, hunc ueris ex igne supero detractum. Eius igitur icitis spieii dotem di corruscationem fulgur esse: sonitu uero, qui ex eius in nubibus extinet iove oritur, tonitruum, quasi, quemadmodum prius fulgur apparet, quam tonitruum audiatur, ita etiam prius sit, in nubibus contineatur. Haec uirorum illorum de tonitru S: sulgure fuit sententia. rae,iit planius intelligatur, ac primum quidem Anaxagorae, illud ad memoriam reuocandum est, quod in primo, ilim huius operis, tum librorum de coelo traditum est, illum uidelicet existimasse, coelum igneum este, illudq; ob eam causam aethera nominaste, απο τοῦ uidelicet vhoc est ardere, quod, cum igneum est et, semper arderet: cum non intelligeret αθήρα dici ανο αμ θειν, hoc est, a sempiterno cursu de motu, non quia igiae seu ardore perpetuo conitaret Ex illo ergo igne, qui semper conuertitur,aliquam partem decidere coluit, quae intra nubes collecta seruaretur. Decidereuctb eius partem impuram, sicut ab auro, si quid impurum in eo est, exustione defluit. Quin&hoc euenire propterea quδd superiora illa, Oceani humore continuε alantur, cum quo humore multum impuri educitur. inam Anaxagorae sententiam Anaxima driim quoque habuisse in Senecae scriptis legimus Eum enim uolui sie ignem nubibus impactum nitidis sola re, & cum illas interscindit, fulgere. Sed ubi Anaximandrus legitur, Anaxagoras lege radiim puto. Anaximandri enim aliam proxime sententiam retulerat. Anaximander inquit omnia ad spiritum rc tulit. Empedocles autem de calore Ze igne a radiis Solix intercepto id se sit, qud danimaduerterit Solis tortassie radios a corpore humido, leui ac frigido reflecti, do ad aliquem unum punctum referri, igia cinq; inco excitari, cuius flamma circianuantia illuminat,3e aliquando comburit. Itaque cum Dieida sit nubes atque humida,dum inpluuiam uerti incipit, Solis radios super eam fusos, saepiusq; in se ad aliquod punctum relatos,sammam, quae fulgur sit, excitare. Cum ergo Anaxagoras de Empedocles ita sensissent, utranque sententiam a ratione alienam esse ait: ac primum quidem quod putauerint, ut fulgur prius apparet,quarn tonitru auribus percipiatur, ita illud primum intra nubes contineri: atque cum utraque hanc ob causam absurda sit, magis tamen esse eam, quae est Anaxagor. e. Quandoquidem nulla ratione nitatur, cium tamen illi dicendum fuisset, quare ignis, qui sua natura sursum fertur, deorsum trahatur, de quamobreid nubilo tempore solo, neque eo etiam perpetu5.Sed diceret fortasse Anaxagoras,ex nostro quoque igne aliquid decidere: ita absurdum non esse, iri ex illo quidpiam descendat. Q n 3e Aristoteles ipst admittit, plurimum ignis sit peri per aerem spargi, ipsumq; aerem calefacere: sed Sc stellae discurrentes, atque etiam fulmina, cum igne constent, deorsitan tamen mittuntur eaq; etiam
nubilo coelo,non sereno. Sed coelum igneum eme Anaxagorae primum negare possumus: deinde si igneum concedamus, obiicere, aliam nostrorum ignium conditionem esse, ex quibus fauillae cadunt, quae ponderis secum aliquid habent,itaque non descendere ignem, sed ueluti pondere praecipitari. Huic uer5 smile in igne purissimo, in quo nihil est, quod deprimatur, nihil accidere. Aut, si ulla eius pars deciderit, in periculo totum esse, quia totum possiit excidere, quod potest carpi. Fulmina de stellas discurrente sui quadam deorsum trudi, non sponte ferri: uim autem nullam in aethere esse, nihil enim iri iuria illic cogi, nihil rumpi, nihil praeter solitum euenire, ordine certo omnia progredi. Nec simile est de igne, quem Aristoteles in aerem ait spar gi. Siquidem ille coeli motu ui 1 pargitur, ponderisq; aliquid habet, quo facile mittitur deo sum. Quanquam, ut diximus, Anaxagoras quoque simile quid e coelo cadere diceret, partem . uidelicet impuram, quae ex alimento impuro accederet. Ita igitur Anaxagorae sententia r fellitur. ἀκπιωρορ, τητα 2άνπι
258쪽
Eodem modo neque id, quod dicitur, calorem e radiis in nubibus interceptum, horum causam esse probabile est. Ratio enim haec oscitanter nimis allata . est, quippe cum & tonitrui &fulguris,& aliarum eiusmodi rerum secretam semper ac definitam causam esse,atque ita oriri ea oporteat . Hoc autem plurimum differt. simile enim est atque si quis putet aquam, nivem& Krandinem, cum antea inest ent postea eXcerni & non oriri,quasi eorum quodque, ut sub manu sit, semper faciente concretione Eodem nanque modo illa concretiones,& haec secretiones esse censendum est Quare si horum altera non fiunt,sed sunt, utrisque
78 EInpedoclem reprehendit, eumq; ait rationem nimis oscitanter&inaniper, nulla inquisi-B tione facta,an ita fieri possct ,reddidisse. Cum enim oporteat harum rerii causiam secretam & definitam est e,tii mea fieri, id quod ille ait,plurimum ab hoc diuersum est :siquidem tradit illa antea cise,iniri line autem,cum nobis apparent,fieri. Simile nanque etiam este, ac si quis putet aqua dini ucra,& grandinem in nube inesse, deinde secerni,quasi eorum quodq; , ut irib manu sit, ho est,promptum Z ad deorsum mittendum paratum hoc enim significat illud, υω. se semper
faciente concietione, deinde ordine quodam eadem excernente, nec tum, cum nociis uidentur aut audiuntur, generante. Etenim silmiliter existimandum,illa,videlicet fulgur Stonitruu, concretiones: haec, ncmpe niuem & grandinem, secretiones esse. Quare si horum generum ait rum, seu eoru iii quae fiunt secretione, ii eorum quae concretion no fit,sed clim antea insit, aut
secernitur,aut concrescit, alterum quoque eodem modo esse affectum. Est autem paulo dissicilior haec ratio,quoniam illud quod ce causa secreta ac definita sumptume Alexander ita interpretatur,quasi id absurdum sit,ad quod ratio ducit, quasi dicere uoluerit: si ita res habeat,ut Empedocles tradidit,tonitrui semper & fulguris causa sccreta semper actu erit, quae uidelicet actu sit in nube conclusa. Nos uero,ut propositionem rationis ab Aristotele contra Empedocle sumptam interpretati sumus,qua docuerit haraim rerum causam secretam esse, &deinde illa fieri oportere,non autem illa actu antea fuisse. Rursus,quod de concretione & secretione dicitur, du- C hium est,qtioniam ad gradinem S niuem ueeretionem, ad tonitruum & fulgur concretione Alexander,quem secuti sumus,retali tecum tamen & contrarium fieri possit, concretio uidelicet ad niuem & grandinem referri, secretio ad tonitruum & fulgur. Sed quomodocunq; tandem res habeat,in koc rationis uis est posita, oportere res non antea esse,sed fieri,quod minime euenit,si eo cretione & secretione existere statuantur, quomodo Empedocles tradidit,ignem actu in nubi bus interceptum ponens.Videtur autem Lucretius EmpedocIis sententiam de fulguris accesso-ne,ex radiorum solis interceptione probasse,&ita desse ipsisse:
Hae etiamst mi de causa mobilis isse Devolis in terram Itiquidi color aurein ignis Semina quodnubes isti permulta neces IEIgnis haberer etenim cum sunt humore sine uino, Hammeus splenunque color, oes leni 3 ollis .
Qisype etenim sociae de lumine multa necesse es
Concipere,iat merito rubeant ignesi Prosen an L .
Praeterea interceptionem cur magis diuertam quis dixerit, quam ut in rebus
259쪽
densoribus Nam & aqua a Sole Si igne calida reddi tur nec tamen cum rursus Eilla coit & gelatione retri aeratur, tale liuidpiam, quale illi aiunt, eaec Idit. Ato ui piritum, qui ab igne in gignitur feruore pro magnitudinis ratione 1 acere o
potiebat, quam nec antea inesse polubile est, nec illi sonituna teruorem tacituri sed stridorem. Est: autem stridor e X: gutis quidam feruor . Qua enim parte quod incidit,d uin extinguitur euincit, a parte effervescens, sonitum reddit.
τρ Tonitruum ab igne e radiis Solis la bibus intercepto non fieri, ut Empedocles cense bat, hac etiam probat ratione, qudd eius noui ignis ut radiorum interceptio non magis fiat in nubibu , quam in aliis rebus densioribus, ut in eius generis rebus, cum ab igne, aut Solis radiis calefiunt. Quemadmodum igitur ab his, clim rursum refrigerantur, S coeunt seu gelantur, ignis nullus excidit, fulguri similis, nullum ; tonitru excitatur, ita nec a nube coeunte excidere fulgur debere, aut tonitruum ullum excitari. Quoniam aut cm igni, illius extinctione tonitru fieri tum Anaxagoras, tum Empedocles consebant, hoc quoque priuati rarefellit. Ct: mcis sonitu illum ignis eius extinctione fieri ideo putarent, quia ignis dum extinguitur, in spiritum mute- Ftur, quo spiritu ebullitio quaedam 8 fertior fiat, oportius e inquit, si i ta res habeat, ut ignis, qui in trii beest, proportione, feritor seu ebullitio a lpitatu fieret, nullam autem sonitus ad spiritum illum seu ignem proportionem esse: quandoquidem longe sit maior, quam ut ab elui modi igne extincto queat excitari. Inquit autem nec ebullitionem eam seu te ruorem in nube antea inesse polle, nec tonitrui sonum feruorem esse, illos statuisse, sed stridotem. Quod quidem obscure obbreuitatem prolatum est. Sensus tamen est, nec feruorem illum in arisbe antea est epotuisse, quando nec ignis actu in illa antea inesset, ne tonitrueste feruorem, it los posuisse, quanquam uidelicet proportione igniς fieret, sed stridorein, qui Graece estq; exiguus quidam feruor, aut ebullitio. Est autem hoc ut Alexander notat) inter νιν discrin cn, quod sit frigore a calore superato, S: in spiritum mutato: uero eum calor ab humido S frigido incidente extinguitur. Esse autem ait fit ridorem seu exiguum quendam seruorem: cua enim parte quod incidit, uidelicet ignis in frigidam incidens nubem, dum extingui ur, ei uncit, ea parte eL feruescendo S ebulliendo sonitum edere. Nam quanquam extinguatur, aliqua tamen parte hamidum id&frigidum a quo extinguitur, superat, illudq; in spiritum reddit, atq; tum sonus editur,qui scdicitur, atque est seruor, ut dici um esst, quidam ita igitur Anaxagorae & Empedo- Gclis opinio reiectae est in Poster.autem analyticis, inquit Aristoteles tonitrua extinctione ignis in nube esse, non quia id sentiret, sed ex aliorum sententia exemplum afferendo Quam sentetiani Lucretius etiam recenset,& similitudinem ignis in aqua extincti adiicit, ueluti eum etiam modii
generationis tonitrui approbans.Ita enim ait: Fit quaque ubi e nnbe m n Ibem uis incidit ardens minis, haec multo siprte hamore recepit
quem, continuo magno ciam stret tarit.
I calidis candens errum es acobiti olim Strissit, ubi in gelidum propere demersum imbrem . Aliam uerb eodem in loco post ea iri, quam antea retulimuς, de igne in nubem aridiorem incidente, tonitrui generationem adiecit, ex fragore Sermina grandinis. Senipiropegeb mulitatistagor atque ruina Grantanis in magnis sonitum dat nubibus alte Sed uerisimile non est, ex grandinis ruina & fragore tantum sonitum excitari. - , ω , , , , HEιM λ πινε οι την απα CPA, ά curvavi Κλς ιδ ς,κκ si vera φαειν, άλλα ὀίνεοῦ , αρς
Sunt uero & quidam, quemadmodum & Clidemus, qui fulgur aiunt n5 esse, sed apparere, iique similitudine utuntur, quasi asiectio si initis sit, atque ea qua
260쪽
A mistit,cum mare quispia uirga percusserit. Vt enim noctii aqua uidetur splendere, ita& in nebula humore uerberato splendorein, qui fulgur et . apparere. Sed his quae de reflexione sunt,opinionibus assueti nondum hi erant quod quidem uidetur eiusmodi affectionis causa esse. Aqua enim dum percutitur, micare uidetur, aspectu ab ea ad aliquid splendidum reflexo quamobrem id noctu hoc magis accidit: interdiu nanque non apparet, propterea quod maiore diei lumine obscuretur.
8o Horum sententia,ciusq; refutatio disticultatem non habet. Censueriint enim, quemadmodum cum aqua uerberatur, splendidum quid in ea apparet,quod tamen reuera in illa non inest, ita nubibus inter se uerberatis tonitriui in fieri, splenJoremq: il Ium, quem fulgur nominamuS, apparere, qui reuera ignis non sit,sed dura taxat appareat. Sed Aristoteles eos egregie refellit, mordens, quod his, quae de restexione dicuntur, assueti non est ent: qui si in illis uersati fuistsent , non haec eos dicturos fuisse. liquidem intellexissent, in aqua uerberata splendorem illum apparere, dum aspectus ab ea ad aliquid splendidum, ut ad ignem, aut Lunam, alit aliud simile v reflectitur. Ideo noctu etiam hoc magis fieri, quam interdiu, quoniam interdiu, splendor ille, qui ex reflexione appareret, diei maiori lumine obscuraretur. Cum igitur fulgur interdiu sepefiat 3ecernatur, non posse ex eiusmodi reflexione existere. Inquit autem Alcesander, interdiu etiam apparere posse, quemadmodum de arcum, qui, iri in libro sequeriti dorebitur, ex recte esto ne extitit. Ideo non simpliciter negaste, quin interdiu etiam uideant ui,sed dixi Tu magis noctu quam interdiu. nquam 5 discrimen est, quoniam tris in nube stante do non uerberata a P pareat,non splendida neque ignita. Illud etiam animaduertendum de aspecti iis reflexione, Aristotelem , hoc in loco ita loqui, quasi aspectus fiat extramittendo, cum tamen contiarium sentiat, sed ut in tertio etiam dicemus, perspectivoru ira sui temporis communem opinionem se cutus est, quoniam in horum effectuum causis reddendis nihil referebat, utram Opinionem se
Quae igitur de tonitru & fulgure ab aliis dicuntur, haec sunt: aliis quidem fulgur reflexionem esse dicentibus, aliis fulgur quidem esse ignis splendorem, .
tonitru uero ignis eXtincitionem non eius qui in singulis affectionibus in nubibus ingeneretur, sed qui infit. Nos autem eandem naturam esse dicimus,s per terram uentum, in terra terraemotum, in nubibus tonitruum . Omnia enim haec essentia idem esse,aridam uidelicet exhalationem, quae modo quodam ituens uentus est, alio modo terraemotus facit: cum uero in nubibus mutura excemnitur,illis in aquam coeuntibu A&concrescentibus, tonitrua & fulgura, caeteraq; omnia eandem,quam haec, naturam habentia. Ac de tonitru quidem & fulgure dicitum est.
Si Eorum,quae tum ab aliis,tum ab ipso Aristotela de tonitru δe fulgure dicta sunt, ἀιακ : est, hoc est epilogus,5 ut aiunt recapitulatio.Simulq; tonitrui S fulguris cum uentis&terraemotu collatio, quae omnia natura eadem, nempe exkalatione sicca, docet constare, sed differre inter se eius exhalationis motu & loco:siquidem supra terram impetu delata uentus est,aut eius principium: infra terram terraemotum excitet: in nubibus inclusa, de ab illis ui quadran secreta&extrusa tonitru δc fulgur. Unde mirandum non est, si haec tria pro&ime inter se tractauerit, nec tonitrui & fulguris tractationem a reliquorum duorum tractatione disiunxerit. Quod ad caeterorum attinet opiniones, Seneca aliorum quorundam etiam refert, Anaximenis, Anaxi-