장음표시 사용
41쪽
facile iret titit r. Hoesi taliabet, inquit Aristoteles, iit omnis aes , qui uidelicet terrae proxi- Smus est,qtiiq; in nubes consistere solet de hoc enim solo loquitur uapol iit, cum tanta mole
constet, atque ad aquae naturam proxime accedat, aeris, & aquae natura reliqua clementa stirpe
rare nimium uidebitur. Etenim itellarum interualla aere plena erunt, siqti idem non igne, qui caetera omnia iam pridem ut dictum est consumpsisset, totum autem id spatium, quod terram cingit, aqaa, quandoquidem uapor, aquae secretio est quaedam. Haec Aristin telis dubitatio est, eo nitens, quod aliis uidebatur astrorum interualla, totumq; a tcrra protensum ad coelum spatium, aeris plenum esse, ipsaq; astra ignea. Quod si sit, aeris certe moles ignem, & reliqua omnia ualde exuperat, ut nulla quodammodo inter caproportio relinquatur: quod item caenitde aqua, si totus aer terram cingens, ad aquam pertineat, quia uapor sit quidam . MOlem enim terrae magnitudine nimium uincet. Sed liaec dubitatio cum placitis aliorum iam rcfutatis nitatur, ostensumque antea sit, nec sydeta esse ignea, nec eorum interualla aeris plena, non item totua terra ad coelum protensum spatium, cum praeterea uapor aqua non fit, licet ad aquam propius accedat, magnum momentum non habet. Ideo quae sequuntur, & ab Aristotele e Y sita ipsi ii sententiae decernuntur, explanemus, si tamen illud prius monuerimus, uaporem quiddam esse inter aerem &aquam ueluti medium, densiorem aere,& tenuiorem aqua, per quem ad utrun- Fque ex utroque uia est, ex aere uidelicet ad aquam,&ex hac ad aerem. Is ex aqua edacitur ca
toris essicientia, qui illum evehit in sublime, ideoq: calidus &humidus est, ut in progressu explieabitur.
Nos autem quae simul,& ad ea quae tradenda lant ' quae tradidimus, condacant, statuentes, dicamus. Superum enim, & quod ad Lunam usque proteia sum est, corpus, ab igne quidem & aere diuersum esse dicimus. Sed tamen aliquid in eo syncerius esse aliquid minus syncerum, ac uarietate distinctii m: potissimum qua ad aerem desinit,&ad mundum, qui terram circuitu suo complectitur.
is Quid in his, & quae sequutur uerbis, praestare Alistoteles uelit, ipsemet declarat. Ea enim Gse traditurum testatur,quae partim ad res in posterum pertractandas conducant, partim ad quaestionum proxime propositarum dissolutionem. Quod sane ita habet. Nam quaedam tradit, quihus prior de aeris,&i nis ad coelum ordine quoestio dissoluitur. Posterioris etiam de calore in uidum inferiorem a stellis transfuso, quaestionis dis lutionem aliquo modo attingit. Ea praeterea exponet, qtiae rebus omnibus in sublimi genitis materiam suppeditant. In primis autem id repetit, quod dec celestis corporis a duobus clementis, igne & acre, differentia, antea cit tradi tum. Sed illud adiicit, quod tum laeuit, magna uarietate corpus illud distinctium esse,& aliquid
in eo syncerius extare, aliquid minus syncerum, ac differentiis praeditum. Quod ad ea, quae se quuntur, usum quidem nullum habet, ed tamen eius gratia uidetur traditum, ut cum diuini sis imam naturam ab elementis diuersam corpus illud habere, priminaq: tmiuersi e Iemcntum esse, tum in libris de ece Io explicassetitum hic etiam attigisset, non aeqtia diri initato aut pcr Scione praeditum illud intelligeremus: Ouin potius eam persectionis uarietatem in eo sic cognosceremus, quae in mundo subliinari cernitur, cuius quaeq; pars perihelior ed est, quo ad coenum propius accedit. Sic ergo primi elementi, hoc est, coeli, aliud synccrius esse nos docet, aliud mi nus syncerum, potis stinum, qua parte cum aere aerem ut in υ, καυμα etiam cxtenditur, sit - Hinit &mundo inferiori eo palatur. Clitus rei ratio haec est, quod a primo coelo omnium alio-
. rum praestantissimo pars illa longius distet. Cuius coeli primi praestantiani, perfectioncmqtie
maximam, tum unica eius motione, eademque simplici,& sibi simili , omni limque aliarum uelocissima, tumueris stellarum innumerabili, qua ornatur, multitudine, Aristoteles quanquam posterioribus aliter cognitumst declaratri t. iit interim mittamus, diuinum omne incores dere, primumque mouentem incius circumserentia maxime spectari,in 8. de naturali
auscultatione eum docuisse. Cum ergo aliorum orbium persed his simus primus sit, natura qui; ordine progrediatur, consonum rationi uidetur, ut quo quisque illi propior ost, coperseetio ri constet natura, quanquam omnes immortali &d1ulina. Ita sit, ut qui clementis S mundo inferiori contigui sint, infimum perfectionis gradum acceperint. Mod praeter corporum coele- . stium inter se ordinem, totius quoque imi uersi ordo postulabat, ne ab eo, quod perfectissimum est, ad restain imperfectas, qualia stant clementa, sebita transiret mutatione. Coelestis itaque
42쪽
A fabricae pars minus perfecta, cum mundi inferioris persectiori coniae isti debuit, ut sie inter sese
duo hi mundi optime cohaererent,&a primo perseditissimoq; coelo, usque ad minime omnium perfectum corpus, quod terra est, ordo perpetuus seruaretur. Hanc uero orbium, quibus hae rentelamenta, minorem perfectionem, in secundo de coelo indicauit, cum causam quaereret, cur paucioribus, quam medij, cieantur motionibus, cum tamen probabile esset , ilics tib aprimo coelo, quod unica agitur conuersione, longiori dissiderent interuallo, eo pluribus cierentur nici tionibus. Sed hoc eo in loco satis expositum fuit. Nunc id doceatur, eius modi per cetionem seu maiorem, seu minorem,puritatem eam es e, quam in coeli partibus, aliis magis, aliis minus do cet inesse. Nam quanquam ad luminis synceritatem, quae in quibusdam minus, quam in alijς ii est, maxime pertinere uideatur, ad eorum tamen materi ae perfectionem, pitritate ue potest accommodari. materia a contrarijs quidem liberata est, ii t in primo de caelo mos rati, est , sed tamen ita, ut eius pars aliqua rarior, alia densior, una lucidior, alia minus Iucida, una sibi propsus similis,& nullam habens uarietatem, alia uarietatis particeps, neque unius modi, qualis Lunae stella est, in qua maculta lueluti quaeda in cernuntur. Contrari, autem admixtionem in his,
quae minus talia sunt, necessariam non esse, in elementis Alexander demonstrar: qtiorum ii num quodque qualitatem unam minus qnam aliam participat, nec tamen contrariae admixtam qualitati. Ignem enim minus quam terram, siccum esse, aerem minus calidum, quam ignem, aquam natura sua minus, quam aerem, hamidam, terram minas frigidam, quam aquam. 1n quorum nullo qualitatis contrariae admixtio est, nisi simplicia corpora esse quis neget. Ita igitur coeli pastes alias synceriores esse, alias minus synceras, ex Rristotele potest doceri. Qui autem coelum ex elementorum admixtione ut Plato tradit censient constare, facile docent, orbes inferiores minus synceros esse, quam superiores. Inqtiiunt enim ex puriori elein crytorum parte, cadem mperfecte temperata, superiores orbes ortos esse: ex ea, quae minus pura cst, in in usq; temperata, inferiores, impurissimam partem infra Lunam mansisse. Nec uero accipiendus Albertus, qui hanc perfectionis,&puritatis uarietatem, cum liunc locum non intellexisset, exposuit de ei
Cum autem prim tam elementum, &quae in eo sunt, corpora in orbem serantur, ea mundi, corporisq; inferioris pars, quae illi proxima est, motu semper di- screta incenditur,caloremq; gignit. Id uero concipere animo sic decet, hinc quoque exordio sumpto. Nam quot sub conuersione supera corpus est, cum ueluti materia quaedam sit, & potestate calida frigida, humida,& sicca, & caeteris, quae
his consequuntur, affecta, talis redditur atq; est, partim a motu, partim ab immobilitate, cuius rei causam atque originem antea docuimuS.
Ignem esse, citisq; ortum,& locum seu situm, qui antea quTrebatur, docet, simulq; etia qtiaestionis de ea lore L stellis in haec inferiora genito, dissolutionem attingere breuiter uidetur . Ac quod ad ignem attinet, eius ortum in coeli coiritersionem reseri, lira efficitur, ut mundi inferioris pars ea, quae illi proxima est, disiiciatur, disiectaq; uehementi illo & rapido motu incenda M tur: quod quidem est ignis,seu id, quod, cum ignis re uera non sit, ignem tamen, ut mox dice tur, nominare consuevimus. Erit igitur ig is coelesti corpori pro vinius, liuncq; nec alium a ficcetum situm obtinebit. Porro ignem coelesti corpori subi stum esse, nec aerem ad illud usque pertingere, antea monstratum est, aliorumq; contrarium sentientium dogma refutatum. Ithi fiexplicandum nunc est, quod dicitur, partem mundi inferi Iris coelo proximam, motu ipsius cc li di silai,&d siectam incendi. Aristoteles caloris, qui in igne est, &incensionis, aliarum vi etiam
qualitatum, tam cius ipsius, quam caeterorum etiam Uementorum, causam communem ex mat
riae parte subiicitur: quam potestate talem elle ait, motuque & immobilitate in afthim duci, ut hoc modo clementa omnia existant. Itaque ait, corpus omne, quod conuersioni coelesti sub tectum est, intraque eam continetur, ueluti materiam esse, nempe clementorum, quae pote
state calida sit, frigida, Etimida,& sicca, & caeteris qualitatibus, quae his consequuntur, ire raritate, densi date, te uitate, crassiti S aliis huius generis, a calido, frigido, humido, S: sit e co
43쪽
ortum habentibus, assecta, motuq; S immobilitate, acta talis reddatur. P aeclari autem in m a . teriae potestatem, Onania haec reducit, quod illa nisi esset, earum quae commemoratae sitnt, qualitatum & affectionum nulla gigni poset, quocunque tandem modo corpus coelo subicctu in agitaretur, aut immobile maneret. Ita in libris de ortu & interitu traditum est, unum corpus ab alio perpeti,quod potestate tale sit, possit 3: actione illa in actum duci ,&agenti simi Ieseri. Si ein secundo de coelo docuimus, motum calefaciendi quidem uim habere, sed ea tantum, quae potestate calida fiunt, vimq; insitam habent, ut calida reddantur. Corpus igitur, quod coelo proximum est, fac altatem habet qua incendatur, caloreq; eo, qui elementi ignis proprius est,affici tur. Quo fit, ut coeli conuersone, eum calorem actu acquirat, atque incendatur partibus suis motu illo disiectis,& sese ueluti atterentibus. Ae quemadmodum motus disiciendi caloremq; inducendi uim habeat, in secundo de coelo abunde docuimus, qua stellas aerem motu calefacere diadebat. Docebimus etiam in progressu, cum rem eandem tradet, motamq; inquiet aerem disiicere adeo, δc incendere posse, ut quae motu per aerem cientur, liquari saeptiis uideantur, uel tisagittarum piri inb caelaminae. Porro motus non caloris solius facultatem habet, sed tenuit iis etiam, raritatis, & leuitatis. Ideo ignis, quoniam elementorum omnium uelocissime moue- stur,ideoq; calcfit & incenditur, tenuissimum quoque est, rarissimum atque leuissimum. Vt autem motus horum gignendorum uim obtinet, ita immobilitas contrariorum, frigoris, crassiti ei, denssitatis,& grauitatis. Proinde terra & aqua,& corpora in locis suis uel riti torpentia,& immo bilia eonuersionis coelestis, quasi uim non i entientia,& frigida sunt,& crassa, Sc densia,& grauia, suaq: illa immobilitate, atque torpore talia euaserunt. Aer qui inter ignem & haec locum me dium obtinet, medio quoque modo affectus est. Nam ut nec rapide, ut ignis mouetur, nec tam segniter, ut aqua, & terra torpet, ita nec aded, ut ignis calidus, rarus, tenuis, leuis, nec ut terrae
5 aqua, frigidus, quanquam frigidus sua natura nullo modo diciturin crassus, densus', gravisq; est. Aut igitur ita ut ego quidem probabilius existimo) exponendum est, corpus, quod uelit timateria coelo subiectum est, potestateq; est calidum, frigidum, & alia, actu rate euadere,& esse
partim amotu, partim ab immobilitate, aut quemadmodum Alexander, Olympiodorus &Philopolriis exposuerunt,ino tu tale euadere, immobilitate esse,&conseruari, quoniam unumquodque, cum formam suam mutatione nae tum est, in illa consistit. Ita motus uocabulci, mutatio, qua uicissim elementa mutantur, non autem coeli motus intelligetur, immobilitatis uerb, Gquies, illi contraria mutationi. Cuius quidem mutationis ,& ortus elementorum mutui, caiisam, originem in motum conuersionemq; coeli, huius libri initio retulit, cum docuit mundum sublunarem superis motionibus contiguum esse, ut omnis eius tuirtus inde gubernetur. Ad quam eandem cati fiam, motus atque immobilitas, ut in altera expositione dictum est, reducit tir. Porro, quod horum uerborum initio dicitur, partem coelo proximam incensam calorem gignere, ambiguum est. Aut enim calorem intelligit, qui ab igne in corpora inferiora excitatur, quomodo Alexander interpretat hir, aut ipsum me tignis calorem, perinde ac si diceretur: pars illa disiecta incendi tur, elementumq; calidum, quod est ignis, evadit: qui sensiis placuit Olympiodoro, qui etiam loco uocabuli,Θερμbris, hoc est, calor,legit ιι εὐαμα, quod illius ignis proprium est nomen.
Itaque quod grauis innum est &frigidissimum, terra uidelicet I aqua, in medio & circa medium secretium est: circa autem laaec ea, quae illis hae lent, aer,&id quod ex consuetudine m)ρ, id est, ignem, cum tamen non sit nucupamus: si quidem mρ, caloris est exuperatio & ueluti fertior. Sed intelligendu est eius, quod a nobis aer dicitur,& uocatur partem terrae circunfusam, quia uapor ueluti sit, ct terrae halitum habeat, quasi humidam & calidam esse: eam autem , quae superior hac est, calidam & siccam. Vaporis enim natura, humida est & calida: halitus autem, calida& sicca: uaporq; potestate est, ut aqua, halitus potest te, uti S ni S.
44쪽
A 18 Quoniam elementa calorem, frigiis, grauitatem, leuitatem, raritate in , densitatem, & alias affectioi 1esino tu,& immobilitate accipere dicti inaest,&motu quidem calorem, leuitatem , raritatem, immobilitate uer contrarias qualitates, eo nim omnium situm colligit, pro ut magis miri eue ad coelum appropinquant. Itaque id, quod grauissimum est& frigidissimum, nempe terram&aquam in medio, Sc circa mediam mundi situm esse, utpote a coelo, eiusq; motione maxime omnium distaritia, ignem autem, & aerem lais haerere, mediumq; locum inter ill .i duo, &coelum obtinerre, ignem quidem non proprie, sed quod ex quadam consiletudine est, ignis nominatur. Haec de elementorum omnium situ: quae dupliciter tantum, ut 'aici, distin cta sunt, ut quaedam fini in medio, seu circa medium, alia his lis reant, sed qliae & iii medio, sicucirca medium,&illis haerere ponuntur, distingui adhuc ita debent, ut terra proprid in medio, aqua circa medium, aut terra & aqua simul in medio liniuersi spatio,& circa medium uniuersipunetum, sita statuantur. Ignis ab omni frigore, de gratii late liberatus, in se mino loco lunari orbi proximo : aer, qui mediam ueluti naturam habet, neque extrema calidus, aut leuis est, non tamen prorsus grauis, aut frigidus, in loco intermedio. Ac grauissimum quidem 6 frigidissi mum aeris comparatione, tam terrae, quam aquae, tribui potest, quanquam proprie terra gra
B uissima, aqua frigidissima dicitur Reete uero hanc etiam ob causam supremus locus igni, intamus aquae, re terrae tribuitur, quod ignis, ut forma sit, aqua Ac terra, ut materia: si quidem ignis agit Smouet, haec uerli patiuntur : propriumq; formae est continete, materiae, contineri. io niam uero ignis & terra extrema sunt, extremaq; loca habent, efficitur, ut omnium elem ntorum maxime syncera existant, de qua re alias . Quod uerba it, corpus, quod nominamuS, propr1u non esse, sed ex consuetudine πῆ, uocari, cesse enim ονυμ ignis exuperantiam, & ueluti
seruorem) in secundo etiam de ortii,& interitu iisdem fere uerbis est traditum. Quo in loco a tis uocabulum de aere quod clementum est, proprie non dici, quemadmodum nec Φυρ de igne commonefacit. Simplicia enim, inquit, eiusmodi sunt quidem, sed tamen non eadem, ut quod igni simile est, igneum, quod aeri, aereum, eodeniq; modo ita caeteris: stiis autem caloris exuperantia est, ut glacies frigoris.Concretio cnim de feruor, exii perantia sunt quaedam: haec quidem frigoris, illa uerb caloris. Itaque patet Φυρ de igne, qui caloris est feruor, qualis est hic noster, qui carbonibus & flamma continetur, proprie dici, non autem de exhalatione, seu corpore illo, quod coelo proximὰ subiectum est, quemadmodum quidam eYistimant, sed tonium ob simili- C tudinem, ad limplex illud corpus, quod calidum, aut siccum est, ut ignis noster, solaq; raritate, & minori calore ab eo dissidet, significandum accommodari, quod quidem uocabulum ba
harum esse Plato in Cratylo testatur, ideoq; eius reiicit interpretationem. Porro ignem illum a proprio&uero igne, quo utimur, differre, qualem meum concipere an irrio debeamus, subi j-cit, corpore eo, quod aerem communiter nominamus, in duas partes diuisio, ut una eius pars,illa uidelicet quae inferiorem locum habet,& cum terra & aqua cohaeret, calida sit & humida, aerisque proprie naturam retineat,altera supector, calida &sicca, qtiae cum ignis proprie non si, ad ignis tamen naturam, quatenus calida&sicca, accedens, ignis ex consuetudine uocatur. Compus igitur, quod orbi Lunae proximum est, ignisq; uocatur, aliud nihil esse, quam cius corpo xis quod totum, quia aeris instar spectabile non est, nec luminosium, uulgas aerem esse putat partem superam, quae natura sua calida est, &sicca. At uerb aerem terrae circunfusum calidum esse,&humidum, inde probat, quod uapor sit, hoc est, uap0ris, qui luimidus est, & calidus, more ex aquis ascendat, illud enim, ατμων, significato halitumq; qui a terra exhalatur, contineat. Superiorem auic in aeris partem, hoc est, corpus id, qAod ignem esse dicimus, a uulgo aeris uocabulo nuncupatum, calidum&siccum, quia halitus ob conscendat, qui calida &sicca constat D natura, &potestate est, ut ignis. Ita aeris calorem, & humorem in duplicem balitum refert, uaporem uidelicet, ct eum qui proprie αναθυμ-ιe, hoc est, halitus dicitur: humorem quidem in uaporem, qui natura &subiecto humidus est, utpote ab aqua secretus, &in sublime euectus, calorem in reliquum halitum, qui una cum uapore attollitur, a terrae partibus secretus: qui cum ' calidus&siccus sit, ob eamq; causam leuis, altius conscendit, in eum uidelicet locum, in quo ignis,cuius materia est, residet, uapore humido, mediocriter calido inferius, quod non aded leuis esset, ut posset altius conscendere, relicto. Cum autem halitus calidus dicitur , ideoq; ignis potestate, non ideo dicitur, quia caloris exuperantiam in se habeat, possitq; illa remissa, ignis
euadere, quod quidam tradiderunt, sed quod Solis calore in stublime eue Ebus, Deilὰ possit in
ignem illum coelo proximum mutari, quomodo omnia, quae ui & natura sua calida sunt, in ignem facile mutantur. Sed ambiget quis, quoniam hoc modo ae S ignis natura sua, ille quidem humidus& calidus, hic calidus &siccus non erunt, sed uaporis, di halitus ratione. Quod cum ipsius Aristotelis doctrina uidetur pugnare, qui elementa haec talia esse natura sua, Sc non extrinsecus tradit. An quod nonnulli aiunt, dicendum est, aerem ut frigidum nataura, quae
45쪽
aliorum erat sententia,Aristotilem nunc sumere λ An, quia Eoc difficultatem:, quae de humore E. eiusdem aeris,& ignis utraque qualitate remanet, non tollit, praestat dicamus, acrem a vapore
subiecto non disserte,quippe qui ex uapore ortum habet, eiusq; naturam calidam, & lbumidam retinet, ita natura sua humidum,& calidum aerem dici. Q d ipsum de igne dicitur, qui ex halitu ealido,&sicco ortum Eabet, subiectoq; nil, nisi halitus et his modi,uidetur. Halitus enim,inqiuit, Potestate est, ueluti ignis: potestate inquam, id est, uitibus&facultate. Illud uero mir bitur fortasse aliquis, quod cum dixerit halitum potestate esse, ut ignem, non ita dixerit, uap
rem potestate esse, ut acrem, cum tam uapor ad aeris naturam humidam,& calidam, quam halitatus ad ignis calidam, disiccam statuendam allatus sit. Sed fortasse humorem solum aeris, non item calorem ex uapore uolitit probare, ideo uaporem potestatem, ut aquam esse dixit, quoniam in aqua,cuius est secretio, humor maxime sentitur: quasi diceret. Vt aqua humida est, ita&aer,in quem uapor, qui ex ea secernitur, attollitur, quiq; ex illo uapore ortum habet, subi eloq; ab illo non differt. Qii aeri autem solitum est, utrum halitus& uapor, re Sessentia a cor poribus, a quibus secernuntur, differant. Vapor quidem ab aqua, halitus a terra, de quare quaedam fortasse in progressu afferemus. Multa enim de his duobus Aristoteles tradet, quippe quae rerum ominium, in sublimi genitarum materia statuuntur. Illud autem praetereundum non Fest, duabus aeris partibus, in quas Aristoteles id, quod aer nominatur, diuidit, Alberti, S liorum quorundam sententia ignem non comprehendi, sed ipsius tantum ueri aeris partes, quarum se perior ex accidenti sicca dicatur, quomodo inferior aer frigidus ex accidenti, i terdum dicitur. Quae sententia, etsi probabilis uidetur, cum difficultatibus tamen coniunctae est, cum praesertim eius partis halitum sicctim materiam statuat, quem omnes norant ignis materiam esse.
συγκώνε, 36υδωρ. GQuod igitur nubes summo in loco non concrescant, hanc esse causam censen
dum est, quia aer tantum illic non sit, sed potius ignis. Quanquam nihil etiam
prohibet, conuersione impediri, quo minus nubes insupero loco cogantur . In orbem enim fluat aer omnis, est necesse, quicunque intra ambitum non copr lienditur sic aequat tim, iit ii niuersa terra globi speci em habeat. Ventorum enim etiam ortus in paludosis quoque locis esse ni cui detur,altisonosq; moles,spiritus non transcendunt. In orboui autem fluit, quod una cum uniuersi conuersione simul trahatur. Ignis nanqtie supero clemento, igni aer colint latur. auare&motu prohibetur, quominus in aquam concrescat.19 1 ex dubitationibus,quas proposuit,ut aeris ad coethim, situm & ordinem statuat, haec est,quam in his uerbis dissoluit,videlicet cur nubes in supero loco non gignerentur, cum e 'rum generationi locus ille, si quis alius, maxime idoneus uideretur. Huius igitii t rci iluas catl- fas reddit Una est,quod in supero illo loco,11 On tantu aer habetur, sed corpus,quod potius ignis est, quam aer, quippe quod calidum sit,&sccum,qualis nati ara est ignis. Altera est,quod aer ille superus, simul cum igne, ὰ coelesti corpore perpetuo conuertatur. Omnem enim cum aerem, quilummanaontium iriga transcendit, 3 in terrae eo globo, cuius circunferentia montium quoqtie aliissimorum summitates concludit, non continetur, necessario coniterti. Itaque fluxu illo impeliri, quo minus in mibes,aut in aquam densetur. Quod ita esse hicantorum argumento confirmat,quos in supera illa acris parte, ait non oriri, scd in humilibus, &stagna,itibus lota cis, ut eadem omnino ucmorum, & nubium ratio esse vidcatur. Ex qua dubitationis solutione intelligimus, non omnem aerem idoneum esse, ut in nubes, alit aquam proxime densetur, que- admodu antea sumptum est: quantiis ex quovis aere mediis aliquot mutationibus aqua possit generari. Veluti sidensetur primum,&grauior sat,atque humidior, qualis is est, qui in uicinia' terrae positus, nos ambit. Duarum praeterea, quae ad dubitationem soluendam expositae sunt, causarunt, prior summo tantum loco,qhii ignis plenus est, congruere uidetur, altera omni supe
46쪽
Α ro, seu ignem, se ii aerem complectatur. Ac idcirco fortasse,cum prior causa redditur, ἔ ω νω- τατ' ait τοπω, hoc est, in summo loco, cum posterior hoc est, in supero. Neque enim probabile est, totum id spatium, quod a montium sit minitatibus ad Lunam us ire porrigitur, ignis, seu corporis calidi &sicci, quale ignis est, plenum esse, ut id solum interii athim, quod ab eorum iugis ad loca plana & humilia protens uin est, aerem contineat . Ignis nanq; aerem nimio excederet, ut & aerem, & reliqua etiam elementa illo tandem consumi oporteret. inamobrem spatium, quod inter montium summitates,& coe tam interceptum est, ignis prim dira, qui coelo contiguus est, tum aeris plenum siti, necesse est. Quod perspicue Aristoteles docet, cum ait aere in orbem fluere, quia una cum uniuersi conuersione simul trahatur, quandoquidem ignis stipero elemento, hoc est coelo,& igni aer continuatur inamobrem eius partis aeris, quam terrae circunfusam, calidamq; ,&humidam escant ea tradebat,duae partes necessirio erunt: una, quae in spatio, quod inter montes interiecitum est,& omnino in uallibi is,& locis planis cotin ethici& circunferentia, quae sphaeram terrae omni ex parte aequalem facit, conc Iuditur. Talem enim pers istum globum ex terra,aqua,&aere, qui montium quoque iuga intra se comprehendat, Aristoteles animo singit. Atq; hunc aerem intra montium uertices conclusum, in circuitum accelo r
B ptari illi non simunt. Altera pars extra hunc globum ad ignemusque protensa, quae absque linpedimento in orbem cum igne raptatur . Nisi uero inferiorem aeris partem, quae calida & humida antea posita est, ita diuidamus, superiorem, quam calidam desis cca statuebat, diuidete quod probabilius fortasse est oportebit, ut una & illa quidem suprema pars coelum contingens, ignis appellationein habeat, altera quatrius calida, tisicca, acris nomen retineat, qudd non ea constet siccitate, quae ignis est propris, sed aliquam tantum ex uicinitate,& conuersione in orbem, ignisq; etiam admixtione, retineat. Omnino enim extra montium summitates, aerem aliquem ponit ab igne diuersum, quem ait illi continuari. Mod si totum aerem extra montium summitates pos tum, calidum&lic clim statuamus, quanquam superio rena magis, inferiorem minus, utraque causa reddita ad eum poterit accommodari: quandoquidem dicetur, non solum aerem esse, sed igne
potius, quippe qui, ut ignis, calidus sit &iiccus, multiumq; etiam ignis in se admixtum habeat. A t si primum, qui extra montium summitates occurrit, calidum, & humidiana, quae natura aeris est, die alnus, posterior quidem de ductu in orbem ratio illi congruet, prior uero non congrue quod ignis potius, quam aer dici non pos sit. sed quaestio existet, 'uemadmodum humidus aeri II edici queat, cum uapores, in quos Eumoris, qui in aere inest, causain referebat, nulli ed conscenC dant: qui s eb conscenderent, nubibus, pluviae, & uentis generandis materiam suppeditarent,
quorum tamen nullum eo in loco generatur. An uerb&uapores aliqui ebseruntur, qui conuersione discisti non densantur, aut etiam calore tandem destituit deorsum mittuntur λ An a pores quidem nulli eli conscendunt, aliaq; est humoris aerei causa, per se a vaporibus dii tersa pqitanquam, qtii ab umidus est, uaporis, ut dictum est, referat naturam. De qua re, in uerborum, quae sequuntur,explanatione, aliqua sLibiicientur. sed seu huin idus aer ille sitim miratibus montium proximus, seu siccus statuatur,perspicuum est, cuna, qui calidus est, Se siccus, ignem potius esse,quam aenem, ob eamq; causam in nubes cogi non poste. Calor enim raritatem assert, non desitatem, nisi in corporibus ex aquae & terrae admixtione constantibus, quae calore densiora sunt, ut in quarto huius operis traditur . Perspicuum etiam est, aerem conuersione illa ,& in orbem circunductu impediri, quo minus concrescat ac densetur. Motio enim calorem excitat, ideoquo etiam raritatem. Aerem praeterea dissipat, disiicit& agitat, ut cogi omnino illum non patiatur. Admirandum autem non est coelum, cum rapidissimo feratur cursu, id, quod ei proximum est, secum rapere, potissimum cum ignis a risq; natura summe agilis sit, & ad motionem accipienda 1 idonea. Atque, si coethim ignem rapit, qui illi tantum contiguus est, una cum igne aer, qui D illi hiete continuatur, rapiatur necesse est. Est enim ignis ueluti aer calidus&siccus . Haec aut emcorporum horum a coelo conuersio, quan is secundum naturam eis non congruat, quippe quae natura svir sum ferantur, non omnino tamen aut simpliciter praeternati ira in illis accidit, ut in libris de coelo explicatum est. Quod li& pr ter naturam cieri statuantar, nullum propterea in commodum accidet, cum nec simplex omnino sit motus, nec eiusdem perpetuo corporis, cum sua mobilitate sursum deorsumq; in transuersum feratur, aliudque,&aliud seinper ut mox dicetur fiat. Nec,s eo modo a coelesti corpore apta sint cieri, quo ab anima corpus, efficitur propterea quod quidam negant quin praeter naturam moueantur, quandoquidem & corpus ui ab anima impellitur, quan illam non omnino &absolute. Nec enim animalia motu fatigarentur, si nullam eorum corpora ab anima uim acciperent. Platonici, ut Philoponus refert, corpora haec non a coelo rapi arbitrantur, sed naturaliter eo motu cieri. Universitarum enim clementorum alias immobiles esse, ut terrae & aquae, alias in orbem conuerti, ut aeris & ignis. Hanc sente11tia iri nonnulli pro b tit,aliteri etiam dici posse aiunt, ut quemadmodum ad Lunae motum, aqua spo-
47쪽
te mouetur,sic primi coeli conuersitonem, aether sic acris puriorem partem nominant siponte se quatur. Sed hae sententiae firmitatem nota habent . Prior qesdem Platonicorum, quod eadem sit totius,&partis secundum naturam motio: posterior ue id, quia nulla necessitas ingruat, impe tum luincia aere, seu aethere, quo coeli motum sponte consequantur, ut in aqua, Lt nae conue sionein) statuendi. Aquae hoc tribuimus, quia in raptum, praeter alterationem, referre id non possumus Quod si aqiua coelo es et contigua, eoq; fluxus & refluxus motu coelum cieretur, aquae fluxum & refluxum ut mi 1ac ignis & aeris raptum in coeli motum referremus. Nunc, cum contigua non sit, nec coelum stuxu & refluxu moueatur, alia causa excogitatur. aod uerd ad ignis cacoelo, seu aeris cum igne, continuationem spectat, nulla Opus ei ad eam consseruandam itirtute ea naturali, quam aliqui Commenti sunt: non est etiam continuationis causia obediei uia, qua
ignobilia nobilibus obtemperant, ut alijsomniant: aut quod ordinatum in finem, finis motio ne moueatur, ut Alverniata quidam existimat. contiguus autem ignis est coelo, quia a medio sursum usque ad coelum constendit. Aer autem igni uere, ut diximus, continitatur. l/orro aerem illum superiorem, qui una cum igne rapitur, denseri in nubes non post e, concirmari eo diximus, qudduenti eo in loco non fiant. Erat enim probabilius uentos ibi, quam nubes oriri,cum ex materia rariori constent, nec aeris densationem omnino requirant, quenladmodum nubes.Cirmigi stur illi in parte infera, locis potissimum stagnantibus oriantur, nec montes altissimos transcedant, magis rationi cosonam est, nubes in parte similiter inferiori oriri, notitia superiori. Ac uentos qui stem,la sumimis, alti se imisq; montibus non esse, antea probauimus, ed, quod cineres in sacrificijs,anno priori in illis relicti, sequenti inuenirentur,qi od stantibus eo in loco uentis, fieri non potuisset. Illud etiae, uentos in aere supero non spirare, indicat, quod un: urn illo omnes circii inlati, in eam, ad quam coelum conuertitur, partem. spirarent, cuius coiIῖΓΩΓium cet nitror, cuex contrariis partibus spirent, motione obliqua delati, nulliisq; ab ortu praetcr subsolas, alia, oui απη M, et, e Graecis dicitur, spiret. Cum autem uentos ab illo stipero aere tollimus, iiDn propici caomnem motum illi detrahimus: quippe qui natura mobilis cum fit, lauiter potest moueri, ita, ut nec cineres e): sacrificiis relictos, loco dimoueat. Quemadmodiim autem in stagnantibus ac pa ludosis locis uenti persent, in ulterioribus explicabitur. Illud nunc dieitur, lictatu in in is lis non ideo esse, quia aer, Lit quida in aiunt, suctu,&montium obiectu qtio modo stagnantes a quae alieno impulsu, uidelicet procellarunio agitatur: nec enim uentus, acris motu Lest, aut agitatio.
Sed quae chin liue pars grauitatem habet, ea, calore in superum locum cae presiaso, semper deorsum fertur, aliud autem una cum igne, qui exhalatur, uici se sim sursum euehitur . Ita alius locus ignis plenus, alius aeris perpetuo Porseuerat,& aliud semper, atque aliud fit, ii terque ipsorunt. Itaque, cur nube S non gignantur, nec in aquam fiat concretio, & quemadmodum de loco inter lyd ra&terram interiecto, sentire debeamus, atque etiam cuius corporis plenas
Eo Haec, quae a caeteris interpretibus ob difficultatem,perperam explanata sero nania sucrut, eb pertinent, ut doc atur, quemadmodum concretio in nubes acris illius sit pesti motione, & cur H. se impediatur. Inquit enim, omnem aeris illius partem , quae ponit cris aliquid accipiat si quae forte eo in loco densetur, humidiq; , & ei assi generandis 1: nubibus idonea rod laturo ponderisui deorsum ferri, nempe in inferum aerem, intra montium summitates conchi sum, calore quem intra se habebat, sursiim extruso: ali ad au tem, hoc es , aliam aeris partem, una cum igne , qticintercia perpetuo exhalat,quiq; simul cum ii aporibus estertus , in ci iis,qiii delatus est, poli derosi aeris locum efferri hocq; modo alium locum, uidelicet illum, qui proxime s upra montes citi in diatur, aeris,alimn superiorem, qui ad coelum usque pcrtingit, ignis plenum, perpetuo perstuciare, aliaque, & alia, corpora haec perpetuo fieri: nempe ob continent in mutationem, lini usq; ex alio ortum. Atque haec est, ut arbitror, loci huius sententia: ut i 11telliganuis, aeris superi conuersione, S: circunductis eum disiici,& si quid fortasse in eo cogi, 31 in nubes cori crescere incipit, . protinus dissipari, ita ut quicquid graue illuc una cum halitu calido,& sicco elatum est, au t eo
dem in loco densatum, deorsum pondere suo feratur, ii alitu illo calido, & sicco, a quo elatum
48쪽
est, aut calore, qui in aere densato concludebatur, in ignis locum expresso. Censendum enim est, aut uaporis ut Alexander tradit) aliquid in eum locum una cum halitu calido, & sicco educi, qui uapor, cum potestate sui antea dictum est aqua sit, grauitatem aliquam habeat, aut si uapor eo usque, ut Olympiodorus arbitratur, non pertingat, proxime tamen ad illum accedere, atque cum uiciniis est, quicquid grauis in eo inest deor stim rursuς ferri, calore sursum extruso. Sed uapores, aut aerem uaporosum, ad aeris superi locum ascendere,ei, quod de alia parte in locum eius ascendente, subiicitur,magis consentaneum est. Neque enim, si nihil ex aere illo supero defertur, aliud ad eum ascendat,ut eius quod descendit, locum repleat, necesse est. Qui autem huc locum ita exposuerunt, ut dictum esse putarent, acris,qui in supero loco cogi incipiebat, parte non grauem, in locum ignis, cum igne,& calore, quem aer ex Halat, conscendere, Ei mihi ab illius intelligentia aberrare uiti sunt. A c ut caetera omittam, quae hanc explanationem non admittat docere non post uni, quemadmodum, si ex aere pero pars eius non grauis, adlocium ignis fera tuta locus ille, in quo aer, aeris plenus perpetud perseueret, aliusq;&alius sit, ta aer quam ignis. Hoc uero quemadmodus at, facile intelligitur,si ex aere infero in superum uapores,di ex .pero B aere in locu ignis calor, seu halitus calidus, sine intermissione efferatur, graui parte uaporis deorsum in aerem inserum detrusa, Ss alia in eius locu semper sublata. Philoponus uero ut mihi uidetur non minus a uero abest, qui non de uapore in locum superi aeris si iblato, interpretatur, sed περι υπεκκαυματος, hoc est, de ignis parte, qu ae interdum cogatur, & grauis fiat. Hanc partem ait, quibusdam halitus ealidi &sicci particulis in alto detineri , qu ae tamen ut quadam expressae, graue illud de coactum deserunt, itaque deorsum deferri. Sed nec locorum aeris,& ignis plenitudinem, nec iitriusque corporis uicissitudinem hac explicatione magis potest, quam sua caeteri, docere. Qui autem de aere exposuerunt, qui constellationis alicuius uirtute condensetur, non meminerunt, Aristotelem eiusnodi constellationes non probare, aut saltem nullam earum apecte mentionem secisse. Porro quod dicitur, alium locum,aeris semper plenum perseuerare,quod quidem de stupremo aeris loco, de quo quaestio est, expositi inius, de inferiori etiam, in quo nubes concrescunt, si exponatur, nihiI incommodo uidetur accidere. Rursus, quod ait, utrunque ipsorum, ignem, & aerem, aliud semper, & aliud seri, nos docet, nihil incommodi accidere , si motu uiolento,&praeternaturam accelo raptari statuantur. Ita ergo quaestiones de ignis Ac C aeris loco,ac de eo, quod inter lydera,& terram interieetum est Ratio, cuiusnam corporis plenum sit, & quamobrem nubes in supero loco non concrescant, fuerant explicatae. Ac spatium quidem interiectum, ita diuisum est, ut quod accelo ad summitates usque montium altissimo rum porrigitur, tum eius, quod uocat rignis,tum aeris plenum sit, ignis quidem coelum proxi me attingentis, tum aeris illi continui, quo toto in spatio concretio in nubes esse nota possit, tum quia ignix plurimum intra se habeat,ut ignis plenus locus ille uideatur , tum quod aer, qui igni haeret, in orbe una cum igne rapiatur, eoq; raptu disiiciatur, ut cogi non queat, densoribus partibus si quae coactae sunt,&graues reddit ae) deorsum detrusis. Quod autem a montium summitatibus, usque ad humilia, & plana loca protenditur, aere quidem refertum sit, sed uaporoso, S cras , qui quod, de igne sursum semper ascendente destituatur, Se in orbem montibus impeditus non circumagatur, concresere in nubes&pluviam potest. Cuinq; de nubibus proposita quaestio aliter diIui non possit,eius aeris, qui extra montium summitates se porrigit, natura quae lis sit, & conditio intelligitur, nempe calida, tenuis, & rara, leuitateq; praedita. Humida autem, an sicca statuatur, non ita compertum est, quanquam illud exploratum est, aerem per se, ac na-
D tura sua humidum Aristotelis sententia esse, ac ut antea dictum est humore ab igne differre.
Aerem etiam, qhii terram ambit, quem ultra montium summitates se porrigere probabile esse dicebamus,ne reliqua aeris pars, quae ignis esse ponebatur, nimio interuallo aerem uinceret, calidum,&Eumidum pronunciauit, sed fortasse ex accidenti, aut ex igne halitaq; sicco admixto,aut ex raptu in orbem, siccitatem tantam pars illa aeris extra montes porrecta, quae ad ignem pro xime accedit nanciscitur, ut siccior sit, quam humidior, aut certe aeque sicca aec humida, ut m dium quiddam inter aerem&ignem dici possit. Neque tamen eiusmodi, qui aerem reliquum perdere ualeat, utpote caloris humorisq; ac siccitatis temperatione praedita. Ea autem pars, quae aerem crassu in , SI Eumentem, in interuallis montium interceptum attingit,& cum illo colimret, humidior est,& ad aeris illius humidi, & crasti naturam magis accedens, ut reliqua pars ad igne. Ac de humore quidem eius dici haec possunt. Calidum autem esse ape ete Aristoteles tradit, iusq; calorem in halitum calidum admixtum, & cum igne uicinitatem, S raptum in orbem, quo partes eius atterunt sese, refert. De aere, qui citra montium summitates habetur, quaestio existit. Nam Aristoteles totum eum,qui terram ambit, quem etiam ultra montium summitates illas porrigi diximus, calidum&lium clam statuit, cum tamen nubes ac pluuia ex eo concrescant, quod
nisi frigore fieri non potest, nec uerli aliam concretionis nubium in aere inferiori caulam affer
49쪽
re Aristotelas potest,quam aeris illius frigus: siquidem quod in superio non concrescerent,in E
eius calorem causiam retulit. An frigidus quidem reuera, &asi uacrille est, qui citra montium summitates proxime extenditur, eiusq; higoris beneficio,in nubes ac plutriam concrescit, potestate tamen & natura calidus est,quandoquidem,ut dictum est, a uapore,& halitu ortum habet, qui halitus a terra Solis calore eductus,natura ca I idus dicitur. Calidus autem non ita maer,qui extra montium iuga extenditur,siquidem ab igne longius distat, iaccinoibem una cum eo eoi
uertitur,ut conirersione illa,partes mutuo attritae, calorem accipiant. Frigidus porro ex uapo
ribus,qui calore,mox ubi eb delati sunt,destitu initur, ultraq; conscendere non ualentes frigidi& densati,grauesq; ibi consistunt,aut si qui ultra attolluntur,dissipatis tandem,& disiectis grauis eorum pars rursus ut antea exposithies: deorsum caloris expers descendit ita ut aer natura sua temperate calidus,non solum calefaceret IIos non queat, sed frigidus contra ab illis reddatur : frigidusq; factus, eorum adiuuet derisationem, quemadmodum medicamenta ab animalis corpore primum alterantur, tum alterata in illud agant, alterantq; , & Eumores, qui educcndi sunt,aut ad temperiem adducendi, educunt,aut adducunt. Quod si, ut superum, ita & inferninaerem calidum Aristotelem dixisse ob eamque causiam,ut illum,non pote state sol 3 natura,sed actu quoque calidum esse,&quia actu calidus, in nubes concrescere non posse,ita& inferum 1- F. et u calidum dictum esse, quis obiecerit, dici potest, satis esse, aerem omnem natura sua calidum esse Aristotelem pronunciasse, quanuis inferior ex accidenti sit frigidus. De hac aruem re,inlibris de elementis,aut etiam de rebus seblimibus, longiori oratione disputabimiis, quemadmodum & de frigoris,quo praeditus est,causa, quam aliam alii a Lignant.De aere autem, in quo nos
degimus, perspicuum est,caloris causam in radiorum repercii silan referri, ideo radiorum absentia,1ut certe,cum ad angulos acutos non reflectuntur, frigidum manere. Quod inter caetera argumento est, sua natura ac potestate frigidum esse. Ac quod radiorum repercussus in aera hoc insero efficit, motionem, quae ab astris proficisciti ir, insupero illo efficere, uerba quae nunc sequuntur, declarant, ut tam superiis, qtiam inferus aer, caloris sui causem extrinsccus habe
, Quoniam autem calor, quaedam sensi is assectio est, de eo qui a sole gignitur calore per se ac exquisite disserere, in libro de sensu magis congruit. Scd
quam ob causam gignatur, cum talem naturam illa non habeant, nunc quoque dicendum est.Motionem igitur cernendi incendendiq; aeris facultate praedi- Hiam videmus, ut ea etiam quae feruntur, liquari type conspicia 1mis.Itaque Solis una motio tepori caloriq; afferendo est satis. Incitatam enim esse oportet, ct procul non disi are Ac quae syderum est, uelox quidem est,sed procul abest quae uero Lunae,inferior est, sed tarda: Solis autem motio fatis utrunq; habet. Porro calorem una cum Sole excitari, rationi cola sonum esse intelligimus, ex his, quae apud nos fiunt sumpta similitudine. Nam etiam hic si qiuedam ui ferantur proximus aer plurimum incalescit, idq; reetaeuenit ratione, quandoquidem rei sblidae motus aerem maxime secernit. Partim itaque hanc ob causam ad hunc Io-
cum calor perducitur, partim quod ignis aere in ambiens,inotione siepius diuellatur,& ui deorsum seratur.
50쪽
Α a I Dubitationem de calore, quem sydera in aere excitant, chim tamen ipsa minime sint calida, antea propositam dissoluit, duas eius, qui in aere inest, caloris cati as reddens, Solis uidelicet motionem,&ignem, qui aere ambit, in eum disieetum, ut tota caloris a coelo in aere excitati calusia, in Solis motum referatair: quo quidem motu aerem moueri, ac disiici, secerniq;, Z secretione illa ac disiectione incalescere ait, non secus ac ea, quae per aerem celeriter mota, acui magna incitata incalesciunt, ita ut stipenumero incendantur,ct , si liquabili constent natura, liquentur, quibus incalescentibiis aer quoque proximus incalescat,propterea quod rei Colidae motio, aeris secernendi, caloremq; in eum inducendi, uim habeat. At uerti Solis una motione non aliorum sy-derum, id fieri eo docet,qubd illa de uelox sit, de aeri propinquat quae duo cum ad calorem excita dum reqvirantur, caeteris syderibus desint: Lunae quidem, quae propinqua est, celeritas: aliis irer quin die locius, quam Sol mouentur, propinquitas Hoc modo a Sole calefieri aerem docet Aristoteles, qui modus in secundo etiam de coelo ab eodem explicatus est, cum stellas igneas non esse demonstraret. Quanquam eo in loco, non in Solis unam motionem, sed in omnium syderum causam refert, etsi potissimum in eam, qua sol cietur, quaq; exoritur, Se ad nos accedit, in quam unam hunc ipsum calorem nunc refert. Primum autem hoc in loco nos monet, trabationem dev calore, quandoquidem sensus affectio quaedam est,ad conametarium de sensii pertinere, magisq; congruere, ut per se Zc exquisite ibi de eo differatur. Quod de calore propterea tradi quidam piitant, quod non certae alicuius rei, quare calidast, quaestio proponatur, sed caloris limpliciter causis in eo in uestigentur, ut soni etiam causi,de ratio. Ipsum autem in genere calorem ad sensum referri. Sed dicendum potius uidetur, caloris tractationem at Iibrum de sensu reiici, quia calor, qui cu quesiit, sensilis est,& ut ait sensus affectio:&, quatenus sensilis, ad sensum refertur, eiusq; tractationis proprius est, cuius est sienses. Calor ergo,qiuatenus sensilis affectio est,aeeipiendus est: nam qua ignis principium est, in libris de ortu & interitu consideratur, qua uero re rum sublimium plerasq; efficit, Ac corporum similarium mixtorum efficiens causa est, ad hos libros pertinet, quos nunc interpretamur . inarum omnium notionum ea, qua sensilis eme intelia ligitur,atque ad sensum refertur, fortasse nobilior est, eiusq; naturam magis comprehendit, sensu calidum a frigido seiungente,eiusq; multiplicem naturam agnoscente. Propterea exquisita,
Neam, quae per se est, tractatione, ad commentarium de sensu spectare pronunciauit. Nunc autem, cum de aeris calore ageretur, explicandum censtutia quibus causis ortum haberet: quas, caC Solis motionem,& ignem, qui per eum, ob motum, quo in orbem incitatur, hae & illae dispergitur, esse uelit, quaestiones de utraque arduae ae perdifficiles existunt. Ac primum quidem, quemadmodum aer, qui mobilissimum est, fugacissimumq; , nec alicui resistens corpus, motione secernatur ac incendatur Nam, quod quaedam corpora motu incalescant, ut ferrum,Iapides, & ligna, ex eorum soliditate prodit, qua cum uicissim confricantur, alterum alteri resistit,eaq; repugnantia, ac attritu e Scitur, ut eorum partes ueli iti distrabantur, rarioresq; fiant, a ad certe aer,
qui in meatibus illorum interceptus ob soliditatem elabi non potest, secernatur, secretusq; incalescat,& incendatur. Quo fit, ut quo solidiora fuerint, eo magis attritu calefiant, ac proinde lapides, & serrum magis quam lignae,aut alia molliori materia constantia, Ac in lapidibus, ij, qui duriores siliit, ac densiores, in ferri genere,chalybs, quae etiam inter se confricata, ignem citius, quam aliud genus ferri, aut lapidum,eliciunt. Cum igitur aer mobilissimus sit,&, ut dictum est, fugacissi is, aliisq; corporibus omnibus, quae per illum mouentur, facile cedat, qti aestio est,
quanam ratione motu incalescat. Cum p sertim uentos, qui celerrime incitantur, aut certe ipsum aerem uentoruin statu uelocissime agitatum, frigidum sentiamus: nec minus aquam rapi
dissime fluentem, ut in his praesertim locis cernere licet, in q ibus e rupibus altissimis magno D eum strepitu, rapidoq; descensu deiicitur. Sed, ut aliqua ratio inueniri possit, qua aer corpore aliquo celerrime per eum delato incalescat, quod euenire Aristoteles tradit, cum sagittae per aerem feruntur, illa deinde dime ultas suboritur, quemadmodum Solis stella tanto interuallo ab aere distans, nec per illum delata, cursu suo, quanquam rapidissimo, eu incendat, & calefaciat. Cum praesertim Lunae saltem orbes intermedii sint, quibus ne ad aerem perdacatur, illamque
aliquo modo commoueat, impeditur, ut si agens omne id, in quod agit, tangere debeat, neces est, aut Solis stellae motu, Lunae orbem totum primum incalcscere, tum Lunae orbe, ignem & a rem: quo modo terebrum confricatum primum incalescit, tum terebro manus, qua continetur: aut, si Lunae orbis calorem nullum ut Aristoteles sentit accipiat, ne ignis quidem,
aut aer, Solis motu, qui ad illa perduci nullo modo potest, incalescat. Illud praeterea difficulta
tem facit, qu bd cum motioni, non qualitati, aut ui Solis, aeris calorem attribuat, non potius in Lunam, eiusq; motionem eum ipsam referat, quae proxime aerem aut ignem certὰ, cui aer continuatus est, attingit, suaq; iacitata motione, ignem, aere inq; secum rapit,& commouet,ut illorum partes sese uicissim confricent,ac, si calor aliquis existere ex attritu possit, ille ex Lunae mo