Q. Sept. Florent. Tertulliani Apologeticum: In usum scholarum edidit atque ...

81쪽

maiestate deponerent, ita et isti, quos directo η' daemona nostis, non auderent alibi pro deis agere, si aliqui omnino dei essent, quorum nominibus utuntur; Vererentur ' enim abuti maiestate superiore' sine dubio et timendorum. Adeo ' nulla est divi 6. nitas ista, quam tenetis,' quia si esset, neque a daemoniis adfectaretur in confessione ' neque a deis

negaretur. Cum ergo utraque pars concurrit in confessionem δ' deos esse negans, agnoscite unum genus esse, id est daemonas, Verum utrobique. Iam deos quaerite quos enim praesumpseratis, da monas esse cognoscitis. Eadem Vero opera nostra

ab eisdem deis vestris non tantum hoc detegentibus, quod neque ipsi dei sint neque ulli alii, etiam illud in continenti cognoscitis, qui δ' sit Vere deus, et an illo)' et an unicus, quem Christiani profitemur, et an ita credendus colendusque, ut fides, ut disciplina disposita est Christianorum. Dicent ibidem Et quis T. ille Christus cum sua fabula si homo conmunis conditionis, 1 magus, δ' si post mortem δ' de sepulchro a discipulis subreptus, si nunc denique penes

inseros, si non in caelis potius et inde Venturus cum totius mundi motu, cum orbis horrore, cum planctu omnium, sed δ' non Christianorum, ut-dei virtus et dei spiritus et sermo et sapientia et rati et dei

filius Quodcumque δ' ridetis, rideant et illi vo-

Erlang. Leid. 2. Vindob. directo daemones. ' Εrlangse Vindob. verentur Paris. 1. 2., o uti maiestatem. si Ita plurimi et optimi; sed eid. 2. Fuld Osuperiorum. Τ Ρaris 4. ideo. ' Erlang. et Vindob. timetis. ' Erlang. et Ersuri. daemonibus Fuld. adfectaretur neque in confessione neque a deis. δ' Paris. 26 Ersuri. in confessione.K' Paris. 1., 2. 4. Leid. 2. quid sit vere deus Vindob. quod sits Erlang. vere. V Goth. Ersuri. illic. yy Loid. 2.γsi magnos Paris 4. Goth. Ersuri. si magnus. Fuid. γpost crucem. y- Paris. 4. Leid. 2. si non. 'si Vindob. γ quotcunque.

82쪽

biscum negent Cliristum omnem ab aevo δ' animam restituto corpore iudicaturum dicant hoc pro tribunali, si forte, inoem et Rhadamanthum secundum consensum Platonis et poetarum hoc esse sortitos suam saltem ignominiae et damnationis 8. notam refutent. Renuntient ' se inmundos spiritus esse, quod Vel X p uli eorum, sanguine et fumo

et putidis rogis δ' pecorum, et inpuratissimis linguis ipsorum Vatum intellegi debuit renuant ' ob malitiam praedamnato se in eundem iudicii diem cum omnibus cultoribus et operationibus suis. Atquin 'omnis haec nostra in illos dominatio et potestas denominatione ' Christi valet et de conmemoratione eorum, quae ibi a deo per abitrum Christum imminentia exspectant Christum timentes in deo et deum in Christo subiiciuntur servis dei it Christi. Ita de contactu deque adflatu nostro, contemplatione et repraesentatione ignis illius conrepti ' etiam de corporibus nostro imperio excedunt inviti et dolentes et vobis praesentibus erubescentes. Credite illis, cum Verum de se loquuntur, qui mentientibus creditis. Nemo ad suum dedecus montitur, quin με)potius ad honorem Magis fidos proxima eu ad-Versus memetip8Os confitentes quam pro semetipsis

9 negantes. Haec denique testimonia deorum vestrorum Christiano facere consuerunt; quam ' plurimum

illis credendo in Christo domino ' credimus Ipsi

δ' Paris. 2. abeboc Paris. 1. Loid. 2. habebo. Ita Erlang. Leid. 2. reliqui renuntiant praeter Fnidens. in quo νrenuanti δ' Paris. 1. 2. putidis rogiisq; Vindob. putridis rogis. 'Ita plurimi et optimi Goth. man sec. 1 renudant ;Leid. 2. remittant Ita sero omnes AErlang. o Atqui. Goth. Ersuri. denominationec suld. de dominatione. ' Leid. 2. correcti. Fuid , sed potius. Ah Ita sero

omnes, quare non est, cur quam in quia inmutemus.

M Ita omnes praetor Erlang., qui in Christum dominum , et Fuld. qui per Christum et in deum credimus exhibet.

83쪽

litterarum nostrarum fidem accendunt, ipsi spei nostrae fidentiam ' aedificant Colitis illos, quod sciam, ' etiam de sanguine Christianorum. Nollent itaque Vos tam fructuosos, tam ossiciosos sibi amittere, ' vel ne a vobis quandoque β' Christianis sugentur, si illis sub Christiano, volente vobis veritatem probare, mentiri liceret

Cap. XXIV. Omnis ista confessio illorum, qua se deos negant 1. esse quaquei non alium deum respondent praeter unum, cui Os mancipamur, satis idonea est ad depellendum crimen laesae' maxime Romanae religionis. Si enim non sunt dei pro certo, nec religio pro certo est; si religi non est, quia nec dei pro certo, nec nos pro certo rei Aumus laesae religionis. At e contrario in vos exprobrati resultabit, ' qui mendacium colentes eram religionem veri dei non modo neglegendo, quin insuper expugnando, in Verum conmittitis crimen verae inreligiositatis.

y Goth et Ersuri. fiduciam. ' Loid. 2. quod scientia etiam do sanguines Erlang. qui sitiunt etiam sanguinem. aris. 4. admittere. Ita aris. l. 2. Erlang. Leid. 2., Vindob. Goth. o Ersurti quandoque an Christis Paris. 4.γquandoque Christianis.

' Paris. 4. negant esse quamquam non ; HRng. negantes esse quoquo nons Leid. 2. Fuid. negantes se quoque

non. Fuld. crimen laesae publico et maxime. Etsi plurimi et optimi codices rosultavit legi iubent, rosultabit genuinam scriptionem esse liquet, quam et Fuld et Erlang. praebcnt. ' Ita fere omnes solus enim Leid. 2. in Veros; aliquot oditores in verum deum typis mandarunt, R tionibus destituti. ' Loid. 2. o Fuld. religiositatisq; sed

84쪽

2. Nunc ut constaret illos deos esse, nonne conceditis de aestimatione conmuni aliquem esse sublimiorem et potentiorem, Velut principem mundi persectae peritiae' et maiestatis Nam et sic plerique disponunt divinitatem, ut imperium summae dominationis esse penes unum, ossicia eius penes multos velint, ut Plato Iovem magnum' in caelo comitatum exercitu describit deorum pariter et daemonum. Itaque oportere it procurautes et praefectos et praesides 3 pariter suspici. Et tamen quod acinus admittit qui magis ad Caesarem promerendum et perami et Spem suam transfert nec adpellationem dei, ita ut imperatoris, in alio quam principe ii confitetur, cum capitale esse iudicetur, alium praeter CaeAarem et dicere et audires Colat alius deum, alius Iovem; alius ad caelium manus supplices tendat, alius ad aram Fidei; is alius, si hoc putatis, nubes numereti )orans, alius lacunaria; aliu Suam animam deo suo

voveat. alius hirci Videt enim, me et hoc ad

si Ita locum rostituendum censuo, cum codices sere omnes, peritiae maiestatis exhibeant particulam et facile omitti potuisse, in promptu est solus Erlang. potentiae et maiestatis praebet, quod mendum librario accidisse videtur, quia paulo ante potentiorem habetur. 7 Erlang. Leid. 2. Vindob.,divinationis ' Loid. 2. magno. Ita Paris. l. 2. Leid., Vindob. sed Paris. 4. GOth. Erlart. OXOn. Vat. n. Suscipis; Erlang. suscipere. ' Paris. 1. 2. Goth. Leid. 2- esuri., Oxon. , ameli Omnes quidem operas legi iubent, melius vero aris 4. Erlang. Vindob. operam. Ita legendum esse cense non solum, qui lecti Paris. 1. aliquam , aris. 2., aliq. Vindob. alio quams, sed etiam proptor sequentia Falium praeter Caesarem ceteri codices variant: Erlang. et Loid. 2. in aliquo principes Paris. 4. Goth. Ei sui L OXOn.,in aliquem principem. Scriptio codicum maxime varia: Paris. 4. Vindob. Erlang. Fidei Paris. 1., 2. Goth. Ersuri.,fidies Loid. 2. phidiae. in Erlang. Leid. 2. Vindob. nu

85쪽

inreligiositatis elogium is concurrat, adimere libertatem religionis et interdicere optionem divinitatis, ut non liceat mihi colere quem Velim, sed cogar colere quem nolim. Nemo se ab invito coli volet, .ne homo quidem. Atque adeo i' et Aegyptiis permissa est tam vanae superstitionis potestas Vibus

et bestiis consecrandis et capite damnandis, ' qui aliquem huiusmodi deum occiderit. 7 Unicuique

etiam provinciae et civitati suus deus est, ut Syriae Astarte', ut Arabiae Dusares, ut Noricis Belenus, ut Africae Caelestis, ut auritaniae reguli sui. Romanas, ut opinor, provincias edidi, nec tamen Romanos deos ' earum, quia Romae non magis coluntur quam qui per ipsam quoque Italiam municipali consecratione censentur Casiniensium Deluentinus, Narniensium Visidianus, Asculanorum Ancharia, Volsiniensium Nortia, Ocriculanorum Valentia, Sutrinorum ostia, Faliscorum in honorei patris Curis ' et accepit i cognomen Iuno. Sedra.

nos soli arcemur a religionis proprietate Laedimus Romanos nec Romani habemur, qui non ' Romanorum deum colimus. Bene quod omnium deus est, cuius elimus aut nolimus omnes sumus. Sed apud

a Paris. 1. 2. 4. Erlang. Leid. 2. Vindob. eulogium. β Ita aris. 1. 2. Erlang. Leid. 2. Vindob. Paris. ., Goth. Erlari. Oxon. ideo. ' Ita plurimi et optimi sed Paris. 4. Goth. Erlart. damnandis Leid. 2. pice damnandis. ' Quia omnes codices in legi iubent, non videmus, cur inmutetur in occiderint . ' Ita plurimi et optimi;

Erlang. romanis deos eorum Vindob. Romanos deos eorum Paris. 4. Romanos dominos earum. Ita plurimi et optimi, solus Fuld. in honorem , quare mutarct ausi non sumus. V Nomina propria in codicibus maximo varie scripta sunt, quas discrepantia enumerare superseders posse putavimus Solus Erlang. accipit. Unus Fuid.

86쪽

vos quodvis colere ius est praeis deum Verum, quasi non hic magis omnium sit deus, yy cuius

Cap. XXV. 1. Satis quidem mihil videor probasse de salsa, et vera divinitate, cum demonstravi, quemadmodum probatio consistat, ' non modo disputationibus nec argumentationibus, sed ipsorum etiam testimoniis, quos deos creditis, ut nihil iam ad hanc causam sit retractandum. Quoniam tamen Romani nomini proprie mentio occurrit, non omittam congre88ionem, quam provocat illa praesumpti dicentium, Romanos pro merit religiositatis diligentissimae in tantum sublimitatis elatos, ut orbem occuparint, et adeo deo e88e, ut praeter cetero floreant qui illis officium praeter cetero faciant Scilicet ista merces 2 a Romanis deis' pro gratia expensa est. Sterculus et Μutunus et Larentiva' provexit imperium. Peregrinos enim deos non putem extraneae genti magis Tautum voluisse quam suae, et patrium

V Idem deus imittit Paris. 4. magnus omnium sit deus. ε' Ita aris. 1., 2. Moth. Loid. 2. Ersuri. sed Vindob. ,satis quid mihi. Erlang. o constat. Idem Oac. Ita Paris. 1. 2. 4. test. Hildebr. Vindob. contra Goth., Erlang. Erlart. proprio menti occurrils Leid. 2. propriae mentis occurrit , Fuld propries intercedit auctoritas. ' Erlang. , et ideo. Ita plurimi ut optimi codices scriptum exhibent ut ita scribatur otiam sententia exigit; sed Erig. t Vindob. Romanis a diis pro gratias Fuid. Romano nomitii deis praerogativa. Nomina ista propria in optimis codicibus ita scripta prostant ' Etsi solus aris. 4. nutum , reliqui satum praebent, illud genuinum, hoc mendosum esse liquet Fuld. genti potius quam suae maluisse.

87쪽

solum, in quo nati, adulti, nobilitati sepultique uint, transfretanis' dedisse. Viderit Cybele, si urbem

Romanam uti memoriam roiani generis adamavit, Vernaculi sui scilicet adversus Achivorum 'arma protecti, si ad ultores is transire prospexit,

quosi' sciebat Gra eciam Phrygiae debellatricemi

subacturos. Itaque maiestatis suae in urbem conlatae 3. grande documentum nostra etiam aetate ' proposuit

cum . Aurelio apud Sirmium reipublicae exempto die sexto decimo Kalendarum Aprilium archigallus

ille sanctissimus die nono Kalendarum earundem, quo sanguinem inpurum lacertos quoque castrando libabat, pro salute imperatoris arci iam interceptiis solita aeque imperia mandavit. O nuntios tardos, o somniculosa diplomata, quorum Vitio excessum imperatoris non ante Cybele cognovit Naesi

deam talem riderent Christiani Sed non stati et . Iupiter Cretam suam Romanis fascibus i concuti sineret, oblitus antrum illud Idaeum et aera Cor

Ersuri. si adultoress Vatic. n. si adulatores Paris. 4. Erlang. Leid. 2. Vindob. si adulteros transirec Oxon. ,si ad ultores ros Fuld. si ad ultores transferre. β Paris. 1. tost Hildebr , Erlang. Vindob. quo. Paris. 1., 2. Erlang. Leid. . Vindob. Ambros quidem debellatorem exhiboni, nihil secius vero Paris 4. Goth. Fuid. Ers, Oxon. secuti debellatricem scribere non dubitavimus. Ita plurimi et optimi a Paris. 4. nostrae etiam aetatis Loid. 2,nostrae etiam aetati. 'si Ita fere omnes Paris. 4. interemptis Erlang. Vindob. intercepta praebent; uidens. ν imperatoris omittit. In omnibus quidem libris scriptis,ne deam talem viderent reperitur; quod cum sententiae repugnet, nae pro nes scribendum esse censuimus ' Goth. Erlart. facibus.

88쪽

bantia et iocundissimum is illic nutricis suae odorem. Nonne omni Capitolio tumulum illum suum pra posuisset, ut ea potius orbi terra ' praecelleret, quae cineres Iovis texit Vellet uno Punicam urbem posthabita Samo dilectam ab Aeneadarum

gente deleri Quod sciam: '

.hic illius arma, Hic currus fuit, hoc regnum dea gentibus esse, Si qua sata sinant, iam tum tenditque fovetque.'Μisera illa coniunx Iovis et soror adversus fata non valuit Plane: Fato stat Iupiter ipse.'Nec tantum tamen honoris fatis Romani dicaverunt dedentibus sibi Carthaginem adversus destinatum Votumque Iunonis quantum prostitutissimae ' lupae 5 Larentinae. δ' lures deos Vestros regnasse certum est. Igitur si conferendi imperii tenent potestatem, cum ipsi regnarent, a quibus acceperant eam gratiam Quem ' coluerat Saturnus et Iupiter Aliquem, pinor, Sterculum. Sed postea Romani 'cum indigenis suis, δ' etiam si qui non regnaverunt Τη Tamen regnabant δ' ab aliis nondum cultoribus suis, ut qui nondum dei habebantur. Ergo aliorum

' Paris. 1., 2. Goth. Erlang. ita scribi iubentes secuti sumus. Etsi soli Erlang. et Vindob. terra praebent, tamon ita scribendum ess iudico propter sequentia. Ita omnes libri scripti, quare non est, ut cum aliquot editoribus,quod sis conrigatur. Erlang. prostitutae Fuld. prostratissimae. ' Licet codices omnes hic Laurentinae legi velint, Larentinae genuinam scripturam esse censeo. aris. 1.,2., L Goth. Leid. 2. Erfurti Vindob. Ambros. Quam ;sed mendose recte Erlang. Quem. h Ita Goth. Erlang., Ersuri. OXOD. Paris. 4. sed Paris. 1. postea Romam ;Paris. 2. Leid. 2. Romanamq; vid. apud Romam. ' Ita plurimi et optimi a Paris. 4. cum indigenis cultoribus suis si quis Fuld. cum inditamentis suis etiam si qui. χ' Lei- dona. 2. regnaverinis Paris. 4. negaverunt. Iis Paris. 1.,2., Leid. 2. Vindob. contra Paris. 4. Goth. Erlang. 0XOn., Erfurti, Ambros. regnabatur.

89쪽

est' regnum dare, quia regnabatur multo antequam isti dei inciderentur. δ' Sed quam Vanum est, fastigium δi Romani nominis religiositatis meritis deputare, cum post imperium sive adhuc regnum religio profecerit. Age iam rebus religio profecerit. δ'

Nam etsi a Numa concepta est curiosita superstitiosa, nondum tamen aut simulacris aut templis res

divina apud Romanos constabat. Frugi δ' religio et pauperes ritus et nulla Capitolia certantia ad caelum, δ' sed temeraria si de cespite altaria et vasa adhuc Samia et nidor ex illis δ' et deus ipse nusquam. Nondum enim tunc ingenia Graecorum atque Tuscorum fingendi simulacris urbem inundaverant. 3 Ergo non ante religiosi Romani quam magni, ideoque non ob hoc magni, quia religiosi Atquin' quomodo ob religionem magni, quibus magnitudodo inreligiositate provenit Ni fallor enim, Omne regnum vel imperium bellis quaeritur et victoriis propagatur. Porro bella et victoriae captis et eversis plurimum δ' urbibus constant. Id negotium sine deorum iniuria non est Eaedem ' strages moenium

M Ita plurimi et optimi codices legi iubent; quare inmutare

quidquam ausi non sumus. Ne vero, ut Oeliter, sententiam quaestionis instar accipias neve rebus proficere idem dicersae reipublicae prodesse censeas; rebus enim ablativus est et profecerit idem significat, quod progressum secerit. 'in Leidens. 2. frugec Erlang. Vindob. fruges. Ita omnes libri scripti, quare non est, cur pro ad caelum escribatur caelo. yy Fuld. temporaria. Ita omnes codices praeter Erlang. et vid. in quibus exilis habetur. δ' Paris 4. invaderant Luid 2. nudaverant. ' Erlang.,,Atqui. Paris. 4. obella vel victoriae plurimis.

90쪽

et templorum, pares caedes civium et sacerdotum, nec dissimiles rapinae sacrarum divitiarum et pro- sanarum. Tot igitur sacrilegia Romanorum quot torpaea, tot de deis quot de gentibus triumphi, tot manubiae quot manent adhuc i simulacra captivO-8. rum deorum. Et ab hostibus ergo suis sustinent adorari et illis imperium sine fine decernunt, 'quorum magis iniurias quam adolationes ' remunerasse debuerant. Sed qui nihil sentiunt tam

inpune laeduntur quam frustra coluntur. Certe non potest fidei convenire, ut religionis meritis excre-Visse Videantur qui, ut subgessimus, ' religionem aut laedendo creverunt aut crescendo laeserunt. Etiam illi, quorum regna conflata sunt in imperii Romani summam, cum ea amitterent, sine religionibus non fuerunt. Cap. XXVI.

Videte igitur, ne illei regna dispenset, cuius est et orbis, qui regnatur, et homo ipse, qui regnat; ne ille vices dominationum ipsis temporibus in saeculo ordinarit, qui ante omne tempus fuit et saeculum corpus temporum fecit; nes ille civitates extollat aut deprimat, sub quo fuit sine civitatibus

aliquando gens yy hominum Quid erratis 3 aerior