장음표시 사용
101쪽
V a reum ad adterum pertinet, virum, a Mo haec ope dicere, quapropter errat , si' quippiam um, id
bilem ese putat. Sic enim erit,sicut noe visu Llce sentimus. Hoc tem e I, quoniam amborum habentes existimita sei sum,
quo cum conciderint, cognoscimus. Si vero non . Gqua
quam νtire sed tantum secundum accidens fientiremus,
i Cleonu tam non tria Cleonis filius estJed quoniam
albus. Huic autem accidit,silium, Cleonis esse. Communium autem habemus iam sensum communem, non sicundam acciris. n igitur est proprιus. quaquam enim Hique sentiremus, nisi cut doum est Gravis filium nos
fidere. Adim icem erum propria, secundum accidem
sentiunt fessus, nos fecundum quod ipsi sent, sed siecu dum quod unus,eum simul fiat sensus in eodem, ut cholera quidem amara oe rubreunda. Nynia terius est ilicere. quod ambo simi unum. Propter quod demi r , es sistit rubicundum,cboleram opinatur esse.
Olledii u, si sentiretur proprie ab aliquo sensa, V eLsent sensibilia per accidens. Et hoc est quod dicit, suesset de sensibilibus communibus,si essent propria obiecta alicuius sensus, sicut nunc est,m vita sentimus dulce. Hoc. st, quia nos habemus sensum utriusque,calbi,&dulcis. Et ideo,quando coincidunt in unum, illud, quod est unius sensiis, per se cognoscitur ab illo sensia, per accidens autem ab alio. Ideo videndo album per se, videmus dulce per accidens .si autem non sit sensibile proprie aliquo sensit nunquam hoc erit Q sentiatur per accidens abalinito alio sensu ex coincidentia duorum sensuum, vel
- , sentibilium in idem sed omnino G accides sentibile est. --οῦ ut supradicium est,sicut silium Cleonis secundum accudem sentimus non quia filius Cleonis est, sed quia albus cui accidit esse filium Cleonis, hoe autem, esse filiusqCleonis non ita est sensibile visu per accidens, et, sit aliquo alio sensu sensibile per se, sicut erat dedulai K in munium autem sensibilium habemus sensum comune ii non secundum accidens. F id est comunia milia mi muniter seni iuntur diuersissensibus perte , non se eundum accideia. vlide sequi uir, a, non si aliquis proprius sensus eorum, quia tune non sentireminea per se alijs lensibus sed semiremus ea per accidens,si tu i- imis filium Cleonis. sentiunt. insensus propriti sensibilia adliniicem secundum accidens, ut puta visin ensibile audituli de econuerse. Non enim vi ius si scit sensibile
auditus, neq; auditus, sensibile vis res, secundum ν ipsa sunt, quia visus nihil patitur ab audibili, ire iuditus a visibilissed secundum v, si unus senilis , id est una finia tio secundum actum,ut sta loquar, in em sensibili. Eedi coeunde sensum a , ex eo et, simul si cadio intἰus senses, respectu eiusdem sensibilis, sicut cholera simul percipitur , per gustum ui sit amara, & per visum op se' rubicunda, video statim ad aspectum rubi. indi iudicamus aliquidese amarum. Non est aes iis liquis albis sensus, is proprium sit cog scereis album & amartim fiunt unum. Haec. n.unitas non resti per accidens
de quod est per accidens latum,non potest esse oblectum cuius potentiis. Et ideo quia visus non percipit illud, ood est gustus, nisi per accidens, frequenis in talibus decipitur sensus,5c iusti mus si aliquid sit rubeum stin cholera. Deinde cum dicit. Cis, Hesri 2I et olem aliqvu, ur nam Iraria plures seniario biso sim sar, scd non Vimn tantum tabe v. An ut minus ipsa,
sis tuti in qua sequuntur, atq; communia lateant, i motus m 'Seueram, Pitudo, oe numerus. Nam si esset solus ν fur, qui sundem ess coloris, magis laterent, ac idem esse omnia aderemur,propterea quod color magnitudo simul si sequuntur e comitantur. Nunc autem cum in alis quostue
sensibili ipsa communia sint, Iit inde persticuum.νnum quodiue illorum aliquid esse, atque diuersum.
Inquiret autem aliquis, cuius causa plures babemus Tex. m. sensus Adnonsuum vnum.Aut quatenus minus lateant,' s sconsequentia, communia, ut motus. e 'magnitudo,
est numerus. si enim ripet visu solus et Ust alibi,laterent utique magis, serentur esse idem omnia, propter id
quod eonsequuntur stadinvicem simul color magnitudo. Nunc autem quoniam in ad quo sensibili cominuuia
sunt. manifestum est qu)d aliud quidam νnumquodque ipsorum est.
Inquirit caircam pluralitatis senseum. Et hoc est quo id m consequens speciem totam, & in talibus assignanda est e usa finalis, ut Philosophus docet in yltimo de generatione animalium . Secui a qui de accidentibus indiuidui, quorum Usignanda est ratio ex parte materiae, vel agentis, unde & hi ς assignat causam linalem. Dicit ergo,P asiquis potest quaerere, cuius causa habemus plures sensus,5c non unum tantum. Et est resiponsio ad hoc, ut nos non lateant ea, quae consequuntur ad siensibilia
propria, & sunt communia diuersis sensibus, sicut mo- , tus,& magnitudo & numerus. Si enim esset solus sensus visus, cum ipse coloris tantum sit, di color & magnitudo se consequamur, quia simul cum colore immutatur sensus a magnitudine, inter colorem non possemus discernere e magnitudinem, sed videretur esse idem.Sed nune quia magnitudo lentitur alio sensit, quam visu, color aut eis non hoc ipsem ni instat nobis in aliud est color,& magnitudo. Et simile est de aliijs sensibilibus comunibus. Potest autem & haec ratio assignari distinctio fit, sensuum.Manifestum est enim. 'cum potentia dica Aloena tinxur ad obiectum, oportet in secundum disseremiam obie eausam dictorium, diuersiscentur potentiae sensitiuae. Obiectum autem sensibile est, prout est immutatiuum sensus,vnde 'secundum diuersi genera immutationum sensus a sensi bili, mites esse diuerse, serisiis. Immutatur autem sen-
, i sensibili.Vno modo percontactum,& sie est sensis
tactus,qui est distreiiuus eorum, ex quibus constat ani-
matri census gustus, qui est perceptiuus qualitatum,qus
designant conuenientiam nutrimenti, quo conseruatur corpus animalis. Alio modo immutatur sensus per medium. Et haee quidem immutatio,aut est cum alterati ne sensibilis,& se olor immutat sensum cum aliqua re- lutione odorabilis. Aut cum aliquo motu locali, & sic immutat sonus. Aut absque immutatione lentibili, sed per solam immutationem spiritualem medij, de organi, disioimmutat color. LECTIO II.
. Plaetet visunt, qui est propclus sensis, dati aliam potentiam ei leui teneris, inest sereeptio actus visionis diei tales iis de τ sensus & sensimile laesam& corruulpantur: minindem. sensus ipsissexcellentiis iensibilium probat.
CVm autem simiamus nos videre, etc audire, necesse est, aut visu sensiamus nos ridere ut alio sensu. quonia autem sentimus quod lemus, au Tex. eo dimus, necesse est aut xis fietuire quod victi, aut altero. menti as. iiquam Philosophus ostenditu, non lit alius sensus, proprius, praeter quinque, procedit ad inquirendum, viri, lit aliqua potentia sensi tua cois his quinq; iensibus . . Et hoe quidem inuςiligat ex quibusdam actionibus, qtiae non videntur alicuius sensus propriae esse, sed videatur exigere aliam potestatiam sensitiva in communem. Huiusmodi
102쪽
Huiuinodi autem actiones sunt duae. Vna est fresidum quod nos percipimus actiones propriorum sensuum, puta quod sentimus nos videre,&audire. Alia est secundum o discernimus inter sensibilia propria diuersorum
sensuum liuia ν aliud sit dulce, Ac aliud album. Primo ergo inquit it cui iit attribuenda prima harum actionum. Secundo cui sit attribuenda secunda, ibi. svnusquisque quidem igitur. Circa primum tria sicit. Primo mouet
quaestionem dicens. auoniam sentimu a, videmus, lesimiliter semimus, quod audimus, & se de unoquoque sentibilium,necessarium est aut per visum sentire, quod ipse visus videt, aut per aliam virtutemido sic de alius sentibus. Secundo obijcit ad viranque partem ibi.
si aliis sens, tum idem sensus erito etiam ciata subiecti. πιι Me vel duo se os eiusdem reuos statem, vel seipsum sentiet ipse.
Si autem alter lipsi. merit quo videt alterum.
- sed idem sensus erit virus subiecti coloris, quare aut
duo eiusdem erunt,aut idem eiusdem D primo inducit,ad osten um, Π, visus videat se videre, duas rationes. Quarum prima talis est. Si homo sentit si videre altero sensu auam visit, aut ii erit,quia illo alio sensu ho videt colore, aut omnino alio sensu videt colorem,& sentit visionem coloris. Si aut eou se su,quo sentit colorem, sentit visionem coloris,sequitiaru, unus I idem erit sensus secundum actum apprehensivus ipsius visionis di subiecticolaris. Quare sequitur alterum duorum. quia, si iste sensus, qui sentit visio rem decolorem, sit alius sensus 1 visu, oportebit ν duo talas sint unius subiecti,inlicet colaris. Aut si ille sensus, quo
sentimus visi mem & colorem, est idem cum sensu visus,sequitur 9 sit idem eiusdem, id est in visus sit sensus
Text. - sui jpsius,quinta principio nepabatur.Dicere vero,*il le tersmus, quo quis sentitis videre, non sentiat colis
non posset ccsnostere quid esset videre, cu videre nihil aliud sit, qua sentire colorem. Secunda ronem ponit ibi.
Praetereas abus' sinsu,quia percipis sum visum, aut in m nisumfiet alui aut erit viliquis fur, quis ipsum percipissentientem. M idipsum is primo sensu
Amplias autem,si cr alter sit visusρnsus, aut in in-t finitumprocedet, taliquisi esu psius erit iudex, quare in primo hoc faciendum est. Quae talis eii.Si sensus visu id est visionis, quo, stilliaeet lentimus nos videre,sit alter , visu, iterum quaerendum est de illo sensu:virum, scilicet illa sensus lentiat se sentire:Ne si non portebit quaerere tertium sensum, qui sentiat illum sentire. Aut igitur boc procedet in infini-riim,quod est imposii bile, cum impossibile sit compleri
actionem, quae dependet ab actionibus infinitis, neque etiam unius rei pol sint esse potentiae infinitae: aut opota rebit ν deueniatur ad aliquem sensum, qui tu iudex sui ipsius d est percipiat se sentire. Eadem emo ratione poterat fieri in primo sensu,ut scilicet visus lentiret se videre. Non est*rgo alius sensus, qui percipiat colorem,&qui percipit visionem coloris. Deinde cum dicit. At hic oritur dubitatio. nam si risu quidem sentire, mi abis est, tuam riderer videtur autem color, vel id, quod habet dolorem.Si quispiam rideris Q, quod videt coistem,la babebitnorem quod videt primum.
Toti eo, Habet autem dubitaticinem Si enim visu sentire,vide 37 re est: videtur autem color, aut habens hunes videbit alipud id, quod est ridens, o colo Z babebit prima videns. Obiicit ad partem contrariam.Et quia primae rati
nes aliqualiter cocludunt verum, haec ratio per modum dubitationis troponitur,unde& eam soluit. Eli autem ratio talis. Si visi sentimus nos viderei sentire autem
visu iihil est aliud quam videre: ergo videmus nos videre. Sed nihil videtur,nisi colar tantum,aut habens colorem.Si igitur aliquis videt se, qu5d si videm sequi: urquod primum videns, quod secundo fuit visum, sit habens colore quod videtur incoueniens. Nam dictuin est supra,u, visus,cum sit susceptiuus colaris,est absque coline. Deinde cum dicit. Patet igitur,non unum idipsum esse,sentire, inquamvisu. cum non videmus, tenebras O lumen νιμ
cernimus, sed non eodem, ripatet, modo. Manifestum igitur, quoniam non est unum omnino, Toti emis risusentire.Es nanq; cum non videmus, visu non disicer
ns evremebras lumen, sed non similiter. Soluit tertio propositam dubitationem duobis modis. Primo concludens ex praedictis,u, sentire visu multipliciter dicitur. Ostensum est enim supra, 'visu semiamus nos videre. Item ostensum est, quod visu non sentimus nisi colarem. Semire ergo visu dupliciter dicitur. Vno modo,secundum i visu lentimus nos videre. Alio NON O modo cum visu videmus colorem. Et quod vise sentire dicatur multiplicite apparet ex lice, valiquando dicimur sentire visu , cum visus prasentialiter immutatur .isbili, scilicet colore. Aliquando autem discernimiis visu,& tenebras,& lumen etiam,cum non videmus, per
immutationem,scilicet ab exteriori sensibili.Sed noti s- militer dicitur viros' modo, visu sentire. Redit ergo solutio ad hoc,u, actio visus potest considerari,vel secundum st consistit in immutatione organi 1 seusibili exteriori & sie non sentitur nisi color. Vnde illa actione, viasiis non videt se videre. Maest actio visus secundum quam, post immutationem organi, iudicat de ipsa pere moneoloni a sensibili etiaBabeunte sensibili,& sic via sis non vadet selum colorem, vel sentit, sed sentit etiani visionem colaris. Deinde cum dicit. Praeterea idipsum etiam quod vide eotire ----Odelibutum est. Instrumentum enim muscuiusque
sensus Uumsensibilesine materiasuscipi uti disimus. Quis circa ditibus ipsis semotis, infans insensuum in-
frumentissensus, o maginationes. Atqui operatio reimmilitari: siensius, una quidem eadem est. At e
rum ratio non eadem est.Dico aurem um actu, ear auditum actu. sit enim H is,qui auritum habet, non audiatio id quodhabet sonum, η sempersonet.Sed cum operatur id, quia audire potest. Ionat id, quodsionum efficerentes. ι si ustet auditus actu, et simus etiam actu, quorum alterum quioam audationem, alterum nationem esse, non incongrue dicere potest. Amplius autem est ridens, tanquam coloratum em, numquodq; enissensitiuum sineptiuum essensibilis
e materia Vnde Crabeuntibur sensibilibus, insunt βατ .sus,o 'umtasia, Masemiant.Sensibilis aut actus senius idem est et Hus ste autem ipsorum non idem. Dico autem, ut funus secundum actum, er auditus si
eundum actum. Contingit enim auditum habentia non
audire,o habens sinum non semper sonat. Cum autem operet inpotens ire, o sonetpotens sonare, tam secundum actum avitus simia fit. ' siecunda a Dirus. Quorum dicet aliquis hoc qu dem auitionem esse , hoe
103쪽
nil aliam solutionem, quae quidem necessaria est, eo ui color habet duplex esse, unum naturale in re lens-bili, aliud spirituale, in sentu. Secundum ergo primum esse coloris, processit prima solutio. Haec autem secum da procedit quantum ad secundum esse coloris. Circa hanc Glutionem tria saci CPrimo ponit solutionem. S cundo probat quoddam, quod in solutione supposuerat, i L Si igitur eli motus. FTertio ex hac solutione oste
dit etiam quarundam aliarum quaestionum solutionem, ibi. fauoniam autem unus. F Dicit ergo primo, quod,
cum soluta sit prima dubitatio,sustinendou, videns non sit coloratum, amplius potest solui dicendo, ' vides est
tanquam coloratum, quia in vidente est similitudoc loris, unde videns es Himile colorato. Vnde illa potentia, quae videt aliquem esse videntem, non est extra genus polentiae visiuae. Et quod videns sit quodammodo coloratum, probat per ea, quae supra dicta sunt, quia unum-l quodq; organum sensus est susceptiuum speciei sensibi-
semilatex. lis sine materia, ut dictum est. Et ista eli rati quare a co*ει. ι i, euntibus sensibilibus, fiunt in nobis sensationes & pha taliae, id est apparitiones, secundum quas ali o modo sentiunt animalia. Et sic patet, quod videns est tanquam coloratum, inquantum habet similitudinem coloris. Et non solum videns est tanquam coloratum, & similac lorato, sed etia actus cuiuslibet sensus, est unus,& idem subiecto cum actu sensibilis sed ratione non est unus. Et . dico actum sensus, sicut auditum secundum actum, de actum lentibilis, sicut sonum lecundum actum. Nomn. semper sunt in actu, quia contingit habentia auditum noli audire, di habent sonum non semper soriare. Sed is cum potens audire habet suam operationem, & potens
senare habet seriare unc simul sit sonus f ndu aetum, qui vocatur sonatio di auditus secundum actum, qui vocatur auditio. Cum isitur visus percipiat sensibile de actum eius,& videns sit simile sensibili, & actus vide tis sit idem ti biecto, cum actu sensibilis,licet non rati
ne , relinquiturqLod eiusdem virtutis est, videre colo rem, uec immutatione, tuae est colore,& visum in actu, di vilionem eius. Potentia ergo illa,qua videmus nos videre,non eli extranea a potentia vulva,sed disseri rati ne ab ipsa. Deinde cum dicit.
mod si passo in eo est,quodpatitur, atque mouetur, necesse est O sonum' auditumacia inauduu, qui est potentia esse. Agentis nanque, uentisque operat in m ipso patiente suseipitur,atque inesti
a in circa necesse non est, Id, quod motu movet mo eri.
cius igitur sonatiui, sontra ess, vel foliatio. Auditi ui
Nero, ditus, vel auditio. Duplex enim es auditus, O
duplex etiam sonus. Eadem est in caeteris sensibiti ac sensibilibus ratio. Atque ut arctio, passioque non ιn age te estota vi eo,quod patitur, sic=ὐιas sensibilis actio . . in ipso en sensemuo. Sed inquisosdam nomina quoque Iunt posita,ut Anario auditio ιιι quibusdam caret alterum nomine. Operasιo enim risus, Piso dicitur, at ces T , mine vacat. eratio praeterea Silus σι natio dicitur,at D ris, nomen non habet.
Tem -- Si Ciruresinistus, actio, Myo in eo, quia QMn ς- 3' tur, necesse essest sonum,s auditum, qui fecundum aB, in eo,quod eis secundam potentiam esse. Actiui enim στει. erim inritas actur, in paticnte fit. νnde non necube est in men i o. vem moueri, Sonatiui igitur actus, aut sonus, aut si natis est. Au futui autem, aut auditus, aut auditio est. Dupluiter enim auditur. dupliciter sonus . Eadem
aut cm ratios O matri bos M, sensbilibus. Sicut enim actio paso inpatiente cita non in agente,sic O sensibilis actus, sensitivi, insiensi titio est. Sed in quibusdam quidem est nominatum est, ut sonatio, GP auditio. In quibusdam autem non nominatum eR alterum. Visio enim dicitur visus actio, qua vero est coloris , non norm nata est. Et Iunatiui gustatio est, humoras autem non nominata est.
Probat quod supposuerat, scilicet quod unus&idem a. tex M. ic. si tactus sensibilis de sentientis, sed ratione disseram, ex visu ad te. his, quae sunt ostensi in s. Physi. Ibi enim ostensum est, P tam motus,quam actio, vel passio sunt in eo, quod agitur, id est in mobili de patiente. Manifestum est autem, in auditus patitur a sono . unde necesse est,mtam lanus secundum actum, qui dieitur sonatio, quam auditus secundum actum,qui dicitur auditi insit in eo,quod est iscundum potentiam , scilicet in organo auditus. Et hoc ideo,quia actus activi & motivi ut in patiente, de non in
agente,& mouente.Et ista est ratio,quare non est necessarium, omne mouens moueatur. In quo uque enim
est motus,illlud mouetur. Vnde, si motus de actio, quae est quidam motus, esset in mouente, seclueretur, quod movens moueretur. Et sicut dictum est in 3. Phyli. νactio de passio sunt unus actus subiecto,sed disserunt in m .io.
tion prout actio signatur, ut ab agente, passio autem, ut Te praece.
in patiente.ita supra dixit, ν idem est actus sentibilis de sentientis subiecto,sed non ratione. Actus igitur sonatiui, vel soni est natio, auditi ui autem actus est auditio. Duplic iter enim dicitur auditus,& lanus, scilicet secundum actum & secundum potentiam. Et quod de auditu& sono dictum est,eadem ratione se habet in alijs sensibus de sensibilibus. sicut enim acti γ& passio est in patiente,&non in agente, ut in subiecto, sed solii mutin principio a quo,ita tam actus sensibilis, quam actus se si tui, est in sensitivo, ut in subiecto. Sed in quibusdam sensibilibus & sensti uis, nominatus est utriusque actus, di sensibilis,ut sonatio,& sensities,ut auditio. In quibus.
dam autem unum tantum nominatum est, scilicet actus
sensitivi. Visio enim dicitur actus visus, sed actus colo- .ris non est nominatus. Et gustus,id est gustatio est actus gustativi, scit actus si potis non est nominatus apud Graecos. Deinde cum dicit. Haec cum ita sint,atque unus actus rei sensibilis sitiviq sit quamuis diuersas habeat rationes: sicuti dixi-
mus,nec se est simul corrumpatur,simulquesint salua,
auditus ac sonus. qui boc modo dicuntur, O sapor itide, gustus,caeteras similiter. At ea, qua dicuntur potentia, non banc ipsam profecto necessario subeunt legem. Quoniam iste munus quidem est oectus sensibilis o Tetti eom. sensitiui,esse autem alterum est,necesse est simul corrum meati a r. μ, saluari, sic dictum auditum, er sonum, O tam rem igitur, gustum, O alia similiter. Dicta autem A eundum potentiam, non necesse est. Ex primissa solutione procedit ad demonstrandum
veritatem duarum quaestionum,quarum prima est,utrusensus de sensibilia simul corrumpantur di saluentur. Ad huius et solutionem dicit,u, quia actus sentibilis de sensiliuieti unus subiecto, sed disterunt ratione,ut dictu est, neci si e est θ auditus dictum secundum actum, S sonus dictu, secundum actum, simul saluentur de corrum-pintur,cte similiter est de sapore,& gustu, de alijs sensibilibus de sensibus. Sed si dicantur secundum potentiam, non necesse est , quod simul corrumpantur de saluentur.
Ex hac autem, ratione excludit Opinionem antiquorum
104쪽
Non reae Φων lares naturales Philo Di simile- bant,qui quidem sine fis,neque album Nilum, ncqueniafrum esse dicebant, neque item ullum sine gregu saporem. Nam partim recte partim non recte censebant. Etenim eum duplieiter sensu sensibileque diuatur tentia, atque actu uis quidem siccuesu fit idipsum me quia dictum en in illis autem primis non fit,n luce clarius e
tutori, de hisce simpliciter loquebantur, qua simplicitcr non dicuntur.
Tot. Om- Sed priores Philosiopbi, Me m bene dicebant nihil vimi nantes neque album, quemP umessesine risii neque morem sine gustu. Sic quidem enim dicebant recte sic rem non recte. Dupticuerenim victo sensu sit,ibili, his quidem secundum polentiam , illis vero secundum actum, in his quidem accidit quod dictum est, sed in alteris non accidit. Sed illi simpliciter ducebant, dedictis non simpliciter. Dicens, at priores tuturales non bene dicetant in hoc, quia opitiabantur nihil esse album, aut nigrum,nisi quando videtur, neque saporem esse, nili quando sullatur,
es similiter de dijssentibilibus S sensibus. Et quia non
credebant esse aliaemia, nisi sensibili neque aliam virtutem cognoscitiuam, nisi sensum, credebam quod totum . . esse,& veritas rerum esset in apparere. Et ex hoe deducebantur ad credendu contradictoria simul esse vera, propter hoc ν diuersi contradictoria opinantur. Dicebant autem quodammodo recte,& quodammodo non. Cum
enim dupliciter dicatur sensus & sensibile, scilicet secum dum potentiam de secundum adium de sensu,& sensibi li secundum actum accidit quod ipsi dicebant, non est sensibile sine sensu. Non autem hoc verum cst de sensu de sensibili secundum potentiam. Sed ipsi loquebantur simpliciter,id est sine distinctione, de his, quae dicuntur multipliciter. Deinde cum dicit. Sensus titio Quodsi vox quidam concentur en: vox autem σ quidam est, ditus tum νnum,tum non νnum, aut non idem sunt,o si ac Nox io GMevius in ratio, nec Gener auditum, quandam egerationem, atque ob id sim exuperans quoque, tam acu tum, quam grave corrumpit auditum, atque deuastat,
in saporibus gustum, in coloribus risum, id, quod n mirum est olendidum, tenebros ,σin odoribus vehemens odor siue dulcis siue amarus: quia sensius ipse quae- dam es ratis. Q)ocirca sensibilium ea,qua sincere talia, quaeque simplicia sunt, vi acutum, vel dulce, vel falsum,
cum reducuntur ad rationem sensuisunta iucunda. ne enim ipsum delectare Nidentur. Omnino autem ipsum minum, magis concentus est quam acutum, Nel grave. . . mi quoque non calidum sane simple ac frigidum. Sedia,quos est ad rationem redactum amicum eu,atque iucudum. Enimuero sensus ipsi ratio Psdam est,νιi diximus. Sensibilium autem ea qua exuperant, aut dolorem agi runt ipsi, aut tandem ipsum corrumpunt. Triti eoim Si autem o bonia vox quaedam est, vox autem est ment. 41- audatus ensicut unum,s' G sicut non unum,aut idem, Furi roportio aurem in omphonia, necessem, auditum, ii, ,,. rationem quandam esse. Et propter id, corra it νnum- Lib. . toti quodque excellens acutum graue, auditum, e r in humoribus gustum, in coloribus visum fortiter fulgida, O opacum o in ol ictu fortis odor, e r dulcis, amarus. tanquam ratio quaedam sit sie sus. Vnde delectabilia quidem sunt, dum ducuntur sincera inpermissa
existentia ad rationem,H acutum, aut dulce, i salitum Delectabilia enim tunc. Omnino autem magis, quod m-
sum est, o boma G, quam acutum O graue. Tactus
aut eales tibile, frigesimbilesed sensius raris est.
rectentia autem contristant aut corrumpunt.
Demonstrat ex praemit sis solutionem alterius qtraestionis, quare,scilicet qusdam sensibilia corrumpant sensum, de quaedam delectant,& dicit o cum symphonia,id est vox consonans se proportionata sit vox quaedam, de vox quodammodo litidem quod auditus de symphonia sit quaedam proportio, necesse est ist auditus sit qusdam proportio. Et quia qualibet proportio corrumpitur per superabundantiam, ideo excellens sensibile corrumpit sensum, sicut quod est excellenter graue 5e acutum corrumpit auditum. Et excellens saporosum corrumpit gustum . Et sortiter filigidum vel obscurum corrumpit Vl- sum. Et Grais Odor corrumpit olfactum, quasi lenius sitqugdam pi oportio. Sed si plura sensibilia deducuntur ad proportionatam millionem,elficiuntur delectabilia, sicut in L pol ibus, quando aliquid secundum debita proportionem eii aut acuti aut dulce, aut salsum: tunc enim sunt omnino delectabilia. Et Omne,quod est millum, et t. magis delectabile,quam quod est simplex,sicut lympho
nia, quam vox acuta tantum,vel grauis tantum. Et in tactv quod est compositum ex calefactibili, Se si igidabili. Senius enim delectatur in proportionalis,iicut in tibi si 'milibus,m P senius est prc riuo quaedam.Sed excellentia corrumpit sensum, vel saltem contristat ipsum. L E C T I O III.
Dati unum quendam eomminem lensiam praeter proprior Se externos ostendit, tui discernit diaetentias sensibiluini unitas ae plurimum sensuum.
V Pi*- igitur siensius, ut saepe diximus, sensi
bubo obiectι. Et quae in instrumento suo, ea ratione, qua illud sensius eA instrumentum, diseremias sensibiles illam sui discernit . ut album quidemo nigrum, visus:dulce autemstamarum, gustus, O cateri simili rer fensus. Vna quisque litissensussubiecti sensibilis est, est Texti eo min sensiti unquantum sensitivam, discernit subiecti mantii sinsibilis disserentias. νtribum quidem,stnigrum risus:dulce vero O amarum, gustus. Similiter autemsi habet est Me in aliis. Processit Pphilosophus superius, ad inuestigandum sensum comunem ex hac operatione, qua sentimus nos videte de audire. Ex hac aute operatione ad hoc deuen- tum est,q, portavia visiva sentit visione, alio tamen mo- quam lentiat sensibile exterius, sed nondum habetur, quod potentia iudicativa de actibus sensuum, sit una, de 'communis. Et ideo procedit ulterius ad inuestigandum huiusmodi veritatem per aliam operationem,quae ostendit unam potentiam esse communem, habentem sequodammodo ad omnes quinque sensus. do haec operatio est discernere sensibilia abinuicem. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit quantum se possit extedere discretio sensus proprij.In secunda inquirit de illa discretione sensibilium, quae excedit virtutem sensus proprii, ibi sQuonia autem album.F Dicit ergo primo, ut ex dictis manitatuelt, a, unusquisque sensus est cognolcitiuus sensibilis sui obiecti,cuius si ecie, fit in suo organo, inquantum est ta- te organum. I mmutatur enim organum uniuscuiusque sensus a proprio obiecto sensus per se, non per accidens.. Et unusquisque sensus discernit disserentias proprij sen- sibilis, sicut visus discernit album Se nigrum : gustus dulcedi amarum,& similiter se habet in aliis sensibus. Deinde cum d:cit. At enim
105쪽
ae At enim cum album, dulae, sit uti sensibilis
is adsimgida nimirum aliqua comparemu, ac discernamus:
sentiamus δεJerre, necesse es idipsum proficto perisco quippe cum illa j sibilia sint. M o patu, carneminimum instrumorum sensis non esse. im necesse est
id quod disternit angendo discernere. . in umi autem ibum, oedulae et uquodque ensi' bilium ad Humquodque comparando, di cernamus, σsentimus quia disserunt, necesse iratio sensu. Sosibilia
enim sint. Quare vi Iulum quoniam caro non esto stimum se stivum. Nec scenim esse Nidis mens,i' '' ' fum tangendo discerneret. Oliendit cui sit attribuenda ista discretio, quae excedit proprium sensuua ,scilicet discernere sensibile unius sensuva sensibili alterius. Et circa hoc duo iacit. Primo
deterininat veritatem. Secundo obi Rix contra veritarem & soluit, ibi At vero impossibile. 1Circa primum tria facit. Primo ostendit in aliquis sensus est qui discernit inter album, & nisrum, ta dulce. secundo, ut non sunt duae potentiae lenius, scd una, ibi Neque utique. FTertio simul illa potentia percipit utrunque sensibile, inter quae dii aernit, ibi sQuod autem neque. I Dicit e go primo,u, quia discernimus aliqua virtute, non solum album a nigro, vel dulce ab amat O , sed etiam album adulei,& unumquodq; sensibile discernimus ab unoquoque de sentimus P difierunt, oportet ut hoc si per senium, quia cognoicere sensibilia, inquantum sunt sens-bilia, eli sensus.Cognoscimus autem disserentias albi
dulcis, non solum quantum ad ui quid est utriusq;,quod pertinet ad intellectum ed etiam quantum ad diuersam immutationem sensus. Et hoc non potest fieri, nisi pers sum. Et si per aliquem sensum sit hoc maxime videtur, ut fiat per tactum, qui est primus sensuum, & γ
dammodo radix & ii indamentum omnium sensuum,&ab hoc,animal habet, ν dicitur sensitivum.Vnde mani sesium est, P caro non est ultimum organum sensus ctus: quia cum per senium tactus fiat discretio, nectae es et v, ipso contactu carnis e tangibili, fieret discretio tangiuilis ab aliis sensibilibus. Attribuitur autem ista d, scretio indiui,non secundu P tactus est sensus proprius, sed secundum ui est sundamentum omnium sensuum, ct propinquius se iubes ad sontalem radicem omnium sensuum,qui est sensus communis. Deinde cum dicit. Fieri iratur non potest, xt Ieparatis disternatur, dulce
diuersum esse ab albo sed νni cuipiam ambo nota esse oportet. Illo nanque modo sane pateret,inter sese illa disserer,
etiam si alterum ego, alterum tu sentires. Vnum igitur dicat oportet. Diuersa enim dulce ac album. Dicit igitur
idemae iure,ut dici ic Er intelli it, atquesentit .Patet ergo feri non posse, H separatis separata diuicentur. His utique separatis contingit discernere, quod alteram sit: dulae ab alio, sed oportet aliquo rio utraque manifesta esse. Sic enim si haberet etiam si hoc quide ego, irrudacitem tu sentires na festum νιique esse altera Arnuicem sunt. Oportet aratem νnum Lore quoniam altorum enim dulce ab a M. Dicit ergo idem. uare sicut dicit, sic intelligit, o sentit . u. uod quidem igitur non μ bile. paratu iudicare separatalalam es. Ollemlit,ut idem sensus tu, qui discernit album a dulci. Pollat enim aliquis credere, quod discernamus album a dulci non quadam una potentia, ita diuersis: vi, scilicet inquantum gustu cognoscimus dulce,& visu album. Hoc autem excludit dicens, ν non contingit discernere, ν dulce sit alterum ab albo, leparaus potentijs, id est diuersis,sta oportet ad discernendum inter e quod secundum aliquam unam potentiam manifestum sit nobis. ita enim esset si diuersis potent ijs semitemus dulceta album, sicut ii diuerti homines sentirent, unus dulce, ius Ac album, puta si ego lentio hoc, & ille illud. Hoc autem posito manifestum est, ut altera sunt abinuicem, dulce de album, quia aliter patior ego a dulci, quam tu ab albo.Sed tamen diuersitas ista non erit nobis Dr sensit in manifesta,sed oportet quod unus sit,qui dicat ut alterum est dulce balb Hoe.naes aliquid unum verv.Lu, alterum sit dulce ab albo. ergo oportet in illud unum ab eodem dicatur, sed dictio est interpretatio interiolis appreh isionis: ergo sicut est unus qui dici .ita oporteto sit qui intellisa & sentiat, alterum esse dulce ab albo. Dicit autem lintelligat& s atb quia nondum ostensum est, tr aliud sit intellectus . sensu, vel quia ista diuersitas, ex sensu de intellectu cognoscitur.Sicut igitur oportet, si unus homo, qui dicit alterum esse album 1 dulci, si qui cognoscit utrunque, ita oportet quod una
potentia stiliqua agnoscitur utrunq;. Nam homo non cognoscit,nisi per aliquam orctiam. Et hoc est quod concludit ulterius, palam esse quod non est possibile iudicare si araraF. i.st aliqua sint diuel sa sleparatis=.i .diuersis, sed oportet ' sit eadem totentia, quae utrunque cognoscat. Deinde cum dicit. At hic patet, neque fieri posse, vi seuperato in te
re discernantur. am ut idem, a d esse bonum, ac malum dicit: sic quando adrerum dicit aliud esse, tunestaruiemna etiam dicitotque dico quando,non per accidens,
veluti nunc dico quippiam aliud ube, non tame dico illudnu aliud essessed hoc pacto nunc dicit, ut dicat, nunc illud esse. Similiter igitur dicit. Quo sit,ut inseparabile, in separabili tempore siparata disternat. a d autem neque inseparato tempore Vine habitum est. Sicut enim idem dicit,quia alterum est bonum, malumsc quando adterum dicit esse alterum, tunc Cr a
terum tan secundum accidens, ipsum quando.Dico aut veluti nunc dico esse alterum, non tamen dico illud nunc
alterum quoniam ed siu dicit O nunc, quod nuncΔimul ergo. uuauit eparabile, O in inseparabili tempore, Hrunque discernit. Ostendit θ oportet simul utruque cognosci. Dicit ergo,ili ex his, quae dicentur,manifestu est v neque in separato tuae, .s an diuerso tempore cognoscit utrunq;.Sicut enim ille, qui iudicat aliqua esse diuersa, dicit aliquid unum & idem, v alterum sit bonu de malum, sc etiam dici quando alterum sit. Dicit. n.ui lit alterii tunc, quando iudicat,& hoc ipsum quando lit alter non dicit fesacciden ta ly qua inreferatur ad dicentem, ut puta quia nunc dicit,', est alterum, si non diceret,st nunc est kterii. H .nas let per accidens, respectu eius, quod dicitur,sed sicut nunc dicit,u, est alterumpta dicit θ nunc si alterum. Hoc autem non posset esse, nisi simul ea apprehenderet,i.in illo instanti, pro quo iudicat ea esse altera. Manifestum est ergo, ut simul cognoscit utrunque. Ergo sici est inseparabilis potentia, id est una,& eadem, quae cognoscit utrunque eorum, inter quε iudicatur Lia ferentia, ita oportet V in inseparabili tempore apprehendat utrunque. Deinde cum dicit. At vero fieri non potest, visimul idem, ea ratione, qua hi diuisibile est, in indivisibili tempore, motibus coir rq s moueatur. am dulce quidem si sit, mouet sensum,
ac intellectum. Amarmatis contrario modo album itidem diuersio.
106쪽
' At vero imn ille en, I secutam contrarios m- ω moueri iam, ut indivisibile est, O in indivisibili tempore. Si enim dulce sitsc mouet sensum,aut intellectum,
amarum aut contraria,O album aliter.
Obijcit in contrarium. Et circa hoe quatuor facit. Primo ponit obiectionem talem. Impoisibile est idem di indivisibile, simul moueri secundum conrrarios m tus , simul Se in indivisibili tempore i sed intellectus Sesensus mouentura sensibili, inquantum sentit, de inteli fili, inquantum intelligit. Diuersa autem sensibilia de contraria, diuersis & contrarijs motibus mouent, ergo impossibile est, φ eadem vis sensitiva, aut intellectiva, simul cognoscat contraria diuersa. Stando ibi. Est ne igitur quod disse l.indiuisibile quidem numerasparatum autem ratione. Partim igitur ut diuisibile,
res sentit diuisis partim ut indivisibile. a ratio ne quidem diuisibile, loco autem atque numero indiu sibile est.. Ergo simul quidem'numero indiuisebile, insepa- . . rasile quod iudicat secundum esse autem si aratum,igiatur quodamodo indivisibile, diuisa sentit, est autem qu
dammodo ut indivisibile. secundum esse quidem enim d uisibile, tuo autem oe numero,indiuisibile. Ponit unam solutionem,de dicit,ut illud,quod iudicat disserentiam inter contraria, est simul & numero indiuisibile,& inseparabile,id est unum subiecto, sed secunduseparatum, id est ratione est diuersum.Sic igitur quoda- o indivisibile sentit diuisa,id est diuerti. Alio aut si modo diuisibile sentit diueris,quia secundum esse est diuisibile, id eis ratione est diuersum, sed loco, Se numeroesis indivisibile, Fid est sublesto est unum. Et dicit loco, quia diuerse potentiar inueniuntur in diuersis partibus
corporis organa habere. Tertio ibi.
Ani inime fieri potest. Idem enim potentia quidem en ipsa e traria, O diuisibile ct indivisibile, actu autem esse non poten . Sed patiendo diuisibile est. AEM-ri nequit, ut simulsit album o nigrum. Quare neque formas ipso rum simul sensius ac intellectu i talia sint, ripatiantur Oscipient. Aut non pobile. Potentia enim idem O indivisibileen contrari ecundum esse autem non sed in operari, diuisibile o. Et imprisbite ecte album Onigrum esse semul . sed are neque species pati ipsorum, si Drusemodi ensensu, intelligentιa. Improbat hane solutionem dicens, in non est possibilet illam praedictam solutionem stare.Quod enim est idem,de indivisibile subiecto, sed non secundum esse,id est secundum rationem, poteti quidem habere contraria secundum potentiam, sed quod habet contraria sinoperari,fid eli secundum actum oportet quod sit diuis bile. Et impossibile est idem de indiuisii bile, simul & s mel esse album de nigrum. Quare neque possibile eit aliquod unum & idem indivisibile, simul pati species e rum, e ita neque intelligeret sentire, si intelligere de se
tire est huiusmodi,id est pati quodam . Quarto ibi. At enim Me perinde sese habet,atque id quod quidam
punctum appellant. ad Od quidem tum unum est,tum duo
quo pacto O diuisibile est. abis igitur indivisibile est Mevnum est,id quod discernit, ac sin M.Quo vero in diuisi. biis, hoc non unum en, bis enim eiusdem signi simul Musus. ruo ergo sinu Uus fit viduorum, haec duo discemnit,atque sunt separata: H separatorum. Quo vero euvi mane unius fit Husinsimul. Sed de principis quidem quo dici u animal sensitiuum esse:sit Me mode-
Sed sicus, quod vocant quidam punctum, aut νnum, Te . eor aut duo sie, diuisibila. Secundum quod quirem igitur Ah. iudiuisibile,unum discernens est,s simul. Secundum πινο quia diuisibile, non en νnum: Bis enim νtituν eodem signo simul. Inquantum igitur pro duobus utitur termino, duo iudicat, o separata sunt , ut in separato. In quantum vero unum, o er simul. De principio igitur, secundum quod dicimus posse sentire animat:determinatum sit Me modo. vi separac Ponit veram solutionem, & solutio ista sumitur ex ium. similitudine puncti. Punctum enim quod est inter duas partes lineae, potest accipi sui unum& ut duos . Et unum quidem, secundum quod continuat paries lineae,
ut communis terminus. 3Vt duo autem secundum tu,
bis utimur puncto, Fid est ut principio unius lineae, de
ut fine alterius. Sic etiam intelligendum est, quia vissentiendi diffunditur in organa quinque sensuum ab aliis qua una radice communi, a qua procaedit vis sentiendi
in omnia organa ad quam etiam terminantur omnes immutationes lingulorum organorum, quae potest considerari dupliciter. uno modo prout est principium vnii,& terminus unus omnium sensibilium immutationum . Alio modo, prout est principium, & terminus huius de
illius sensus. Et hoc est quod dicit,quod sicut punctum est unum aut duo, sic diuisibile est principium sensiti
uum commune. Sic enim est diuisibile est, inquantum
simul bis viii ur eodem signo id est principio sensitivo
scilieet vi principio de termino visus,& auditus. Inquantum igitur aliquis viitur principio sensitivo, quasi uno termino, pro duobus, intantum duo iudicat, & separata
sunt quae accipiuntur, sicut sin separatoI id est diuisibili
principio cognoscuntur iInquantum verobest unum in se,sicut in uno piincipio cognoscit disserentiam utrius di simul. Habet igitur hoc principium sensitivom commune, in simul cognoscat plura,inquantum accipitur bis, . ut tei minus duarum immutationum sensibilium, inquatum vero est unum, iudicare mi disserentia unius ad al terum.oportet aut illud principium sensitiuum coe habete aliud organum, quia pars sensitiva non habet aliquam operationem sine organ Cum. norganum tactus ditandatur per totum corpus necessarium v. detur,ut ibi
sit organum huius principij sensitivi cois, ubi est prima
radix organi tactus. Et propter hoc superius dixit a, si earo ellet ultimum organum tactus, st tangendo fia camnem, discerneremus unum sensibile ab auo.Consideran Gestius. dum eli etiam, v licet hoc principium comune immu sensui . tetur a sensu propriis,quia ad sensum communem perue nibus externiunt immutationes omnium sensuum propriorum. Gcut ad communem terminum, non tame sensus proprius itest nobilior,qu m sensus communis,licet mouens sit nobilius moto de agens patiente, sicut nec sensibile exterius
est nobilius quam sensus proprius, liceat moueat ipsum. Est enim lecundum quid nobilius. inquantum eli actu album vel dulce,ad quod est sensus proprius in potentia. Sed sensus proprius simpliciter est nobilior propter vi tutem sensitivam, unde & nobiliori modo recipit taliacet sine materia.omne enim recipies aliquid, recipit illud secundum suum modum. Et sic sensus communis nobialiori modo recipit quam sensus proprius, propter hoc Pvirtus senstiua consideratur in lentu communi,ut in radice,& minus diuisa. Neque oportet, ui per aliqua acti nem sensus communis, species recepta in organo fiat in
ipse: quia omnes potentiae partis sensitivae, sunt passiuae. nec eri possibile, P una potentia si activa de pastilia. Considerandum
107쪽
Considerandum est etiam, ν sensus proprius habet di-
scernere inter contraria sensibilia, inquantum proprius participat aliquid de virtute sensus communis,quia Π, ipse sensus proprius est unus terminus diuersarum immutarionum,quae sunt per medium a corrarijs sensiitalibus. Sed ultimuin iudicium ,& vltima discretio pertinet adsensum communem Vltimo autem epilagando conci
dit , quod di, tum est de principio, secundum st dicitur
inimal esse sensitiuum vel potens sentire. LEC Tio IIII.
sapere &huelligere,&eonsequenter sensum 8t intellectum, nullatenus esse idem probat quod item pli rasa , siue semite de opinati,vel opinio non sit idem multiplicitet probata
C autem duabui prisci differentiis maxime dis
marit aramam. Notione, inquam, loco accommoda
ta,edi' intelligendo, discernendo, an sentiendo,
insiderandum estIpud Duersit inter intelligere, ac sentire.Videtur nanque tam intestigere.quam etiam sapere,
veluti quoddam se femire. Etenim his virisque rerum
aliquas anima dij cernit, atque cognoscit. Tex. ω- autem duabus disserent s di iura max mea. Iam me animam, tu, qui secundum locum: γ in eo, quia est
intelligere, disicemne O sentire. Videtur autem er intelligere, e r opere, tanquam quoddam sentire esse. In viri que enim bis,aium iudicat aliquid, cum rit e rum,qua sunt. Postquam Philosophus ostendit, v duae operationes, de quibus dubiu videbatur, percipere scilicet actus sensuum propriorum, & discenaere inter sensibilia diuers brum sensuum,non excedunt facultatem principij sensiti-ui, nunc vult inquirere,virum sapere & intelligere excedat facultatem eiusdem principij. Et circa hoc duo facit. Primo ollendit, a, sapere & intelligere, non pertinent adsensum: quod est offendere, sensum & intellectum non esse idem subiecto. Secundo,u, phantasia, quae pertinet ad sensum non est idem cum opinione, quae pertinet adiutellectum, ibi. Phantasia autem Sec. F Circa primum duo licit. Primo ponit opinionem ponetium sensum te intellectum esse idem. Secundo improbat eam, ibi. iEt tamen oportuit .l Circa primum duo sacit. Primo ponit opinione,Secundo assignat causam opinionis, ibi. nes hi PCirta primum duo facit. Primo ponit opinionem in communi. Secundo inducit quaedam verba quoru dam philosophorum, quae ad illud pertinere videntur, ibi. Et antiquis sapere.F Dicit ergo primo, in quia anti- qui Philosophi diffinieiant animam secundum duo, scilicet secundum motum secundum locum: de cogititi nem,quae includit intellectivam discretione,ρ sensum, videtur ex hoe, 0, fm eoru opinionem intelligere & s pere sit quoddam sentire:quia tam sentiendo quam intelligendo anima iudicat de cognoscit. De lude cum dicit. Et veteres idem esse saperesentires censent. Quemadmodum, inpedocles dixit. Ad praestens bominum crescit apientia semper. Et alio minus in loco. Hic varia his se Aper prudentia somnia monstrat. Idem'Hommis his euiminibus sensisse videtur. Tales nanque insunt mentes mortalibus ipsi . Quales quotidie summi fert rectoer olympi. Et antiqui sapere,o sentire, iri esse aiunt, sicut Emodo. dixit.Ad praesens voluntas augetur, O in bomnia Diu in aliis, unde eis siemper fame altera praestat. Idem autem his vult O id, quod en Homeri. Talis enim iri eluctus est interrenis hominibus, qualem ducit in die rater rirorumque deorumque. Ondit,q, non istum hoc sequitur ex hec,quod in coi vires ani. dicebat, sed expresse antiqui dixerui, si, ide sit sapere per
intellectu,& sentire. Vt aut intelligantur verba Philoti, phore,qus inducuntur quoad propositusici ut, colieran bii, subia dum eli, a, nullia corpus pol directe agere in id,qJ nullo cerat. mo est corporeu. quia igitur pol Et te sensitiuae aliquo molant corporeae, quia sunt virtutes in corporis organis, immutari piit ex actione corpor si caelestium, per accides in quia neq; aia, neq; alae virtus mouetur, nisi per accidens,
moto corpore. ct py hoc contingit, q, ex impressione corporis coelestis variatur,& phantasia,& appetitus sensitivus.Vnde & aiatia irronalia,que solo appetitu sensitivo aguntur in suis motibus,ut plurimu insequunt impressiones corporu caelestiu. Ponere igiL0, corpora eslestia habeant impressione directe in parte intellectiva quantum ad intelis de voluntate,est ponere ιρ voluntas de intella sunt virtutes corpores. Et hoc sonat verba quorum Philosophoru antiquor v. Dicitar. Empαν ta in hominibus, in alijsaialibus voluntas augetur: .i.incitatur ad agendusad piisl . . fis pntis horae diis sine,quae quidem dis
dependet ex dispone corporia coelestiu. unde piis lepus, vel hora seisi .isoibus, de alijs aialibus f praestat semper sapere altera.=Diuersis maioris de tepori bus, diuersa diviuersimode ho Ne alia alalia inueniunt iudicare de rebus. Li ad ide pertinet illud verbii Homeri. sTalis aut est intelli in terrenis licibus, quale pater viroruq , deori qui .i. l. Ducit in die PDicit aut sol νε viroru auia est aliquaca humanae gnationis, Ho. n. gnat holam,de sol. Dicii aut sol homina paler deo , vel sp corpora cflestiarius antiqui deos ap se Pelabansi qui fili Asirolos quodamodo, sileregula ν 'tutivel Pp heses,quos deiticari credebant, iiii virtute solis generans. Virtus aut solis est in die, quia in die nobis apparet, du mouet in superiori hemisphtrio, unde de ab Astrolinis dicis planeta diurnus. Voluit ergo Homerias dicere, ut homines terreni intelis sortium ur ex adii ne solis, de ui secundum diuersitatem motus, de situs, de aspectus Blaris, diuersimode se habent in intelligendo. Sciendum est autem, ' hunc versum Homeri Aristot. non totum posuit,sed solum principi u. Vnde nec in Grgeo, nec in Arabico plus habetur, quam hic . Talis enim intellectus est, ut Q intelligatur ita. dictum,sicut cosuevimus inducentes aliquem versum alicuius auctoris,latum ponere principium,si versus lit notus. Sed quia hieversus Homeri non erat notus apud latinos, Boetius t tum posuit.Patet ergo ex hoc, ut hic dicitur,u, si corpora caelestia habent directe impressionem in intellectum de voluntatem idem est ac si ponatur , τ intellectus es hidem cum sensu. I ndirecte vero impressio corporu GT- Coelum relestium potest pertingere ad intellectum vel volutatem, obliquoi haprout intellectus de voluntas coniunguntur, in sua operatione virtutibus sensitivis. so enim organo phanta- φῶ ς' siae, impeditur intellectus in sua operatione,& ex appetitu sensitivo inclinatur voluntas ad volendum, vel nolendum aliquid. Quia tamen voluntas non ex neces, itate
trahitur ab appetitu sensitivo, sed semper ei liberum manet, sequi inclinationem appe itus senstitui, vel non se qui , ideo corpora coelestia nullam necessitatem humanis actibus inducunt. Deinde cum dicit. Etenim omnes hi putant, ipsium intelligere corporis esse, perinde atque ipsum sentire, sentire simili simile
latrantur,cr sapere, ut in superioribus diximus locis. Omnes exum la intelligere corporeum sicut fient ire opia
nantur. Et sentire cir sapere sinulas udicut secundum
principium in rationibus determinavimus.
S. om. super Anima. G Ostendit
108쪽
excludendum, et tale similes inest omnibus animaliabus Pintelligere autem non,sed solis illis, quibus inest ratio, scilicet hominibus, qui per inquisitione m rationis, apprehensionem veritatis intelligibilis consequuntur, quamuis substantiae separatae, quae sunt alitoris intellectus,statim absq; inquisitione veritate intelligat rergo &recte intelligere n5 ide est,quod sentire. Deinde dicit. Imaginatis iram; ue diuersa est a sensu, mraue M.
Atque neque haec sit sine sensu, neque existimatio sine Me esse potest.
Toti in Phantam enim alterum est a fens O ab intello viatias a. m. Et haec non fit sine sensu, siue hac non est opinio. Oilendit q, opinio, quae sequitur intellectum sit aliud phantasia,qui sequitur sensum. Et circa hoc duo facit. Primo ostendi qui phantasia non est opinio. Secundo inquirit quid sit phantasia, ibi. De eo autem quod est in-
Toti tam telliger PCirca primu tria facit. Primo proponit quod meat. ει. intendit,& dicilia, ex hoc etiam apparet,u, sensus& iiDtellectus differunt, quia phantalia aliud eii a sensu, & ab intellectu,& tamen phanta ita non iit line sensu,quia consequitur sensu ut postea dicetur , ct sine phantasia non sit opinio. Ita enim videtur se habere phantasia ad se sum sicut Opinio ad intellectum. l n reias autem sensibilibus cum aliquid lentimus,asset imus sic esse. Cum aut empnantaliam aliquid videtur, non asserimus Messe, sed ite videri vel apparere nobis. A vilione.n.vel appari Lelsiori tione sumitur nomen phantasiae, ut infra dicetur. Et similiter circa intelligibilia, cu aliquid intelligimus asserimus sic et se.Cum autem opinamur,dicimus sie videri,vel apparere nobis.Sicut enim intelligeret requirit sensum tare opinari requirit phantasiam. secundo ibi. nimis, in idem autem esse imaginationem existimationem- existimatio sie patet. Hic enim lectus in potestate sine controuersia collocatur.Licet naMue, cum libet oingere quicquid silumulatque ante oculas ponere, perinde atque is faciunt, qui in artificiost memoria comparatu, atque di mosius locis imagines singentes, atque simulachra collacant. At opinari non in nobis eR Hum. P cesse est enim opino rem,aut veram,aut fassiam existimationem halere. Quod autem nos eadem phantasia, est opinio, manifestum est. Haec enim passio in nobis eu cum volumus. Tra oculis enim en facere, sicut tu recordatiuis positi, O idolum sunt Drientes. Opinari autem non in nobis Vecelse mea salsium, aut verum dicere. Probat up non sit idem opinio,& phantasia,duabus rationibus,quarum prima talis est. Pa phantasiae est in
nobis cum volumus , quia in potestate nostra est forma xe aliquid, quasi apparens ante oculos nostros,ut montes
aureos vel quicquid volumus, sicut patet de illis qui recordantur, de formant sibi idola eorum,quae sibi videntur ad votum.Sed opinari no est in potestate nostra,quia
necesse est, opinans habeat rationem, per quam opin tur, vel verum, vel salsum, ergo opinio no est idem quod phantasia. Secundam rationem ponit cum dicit. i Praeterea cum Opinamur aliquid malum esse,atque terribile,continuo perturbamur. Similiter orcum conamur
quippiam ese tale, ut iussio fit considendum. At in imaginamur tatar, perinde ascimur, atque si ιn pictura eadem lectaremus.
Tex. eo, Amplius autem cum opinamur discile ali iud, aut ιε. terribile,natim compatimur, similiter autem es O si sit considendum. Secundum aut similiter nos habemus sicut
solvimur e siderates in pictura, discitia oecolidenda. ε talis est Opim em iurim i equitur Pasito in appetitu, quia ciam opinamur aliquid esse graue vel terribile statim compatimur tristando vel timendo. Et limillia ter si sit aliquid confidendum, id est de quo aliquis debeat considere dc sperare, statim sequitur spes vel gaudium . Sed ad phantasiam non sequitur passio in appet tu, quia dum aliquid apparet nobis secundum phant
sam,similiter nos habemus, ac si consideremus in pictura aliqua terribilia, vel separabilia, ergo opinio non est idem ιγ phantasia Huius autem distarctiae ratio est, quia appetitus non patitur, neque mouetur ad simplicem ap- pr tantionem re qualem proponit phantasia Sed oportet-apprehendatur sub ratione boni, vel mali, conusnientis vel noctui. Et hoc facit opinio in hominibus,c ponendo vel diuidendo, dum opinatur hoc esse terribile vel malum, illud autem esse sin arabile vel bonum. Phantasia autem non componit neque diuidit, patitur tamen appetitus animalium ab estimatione naturali , quae hoc operatur in eis, quod opinio in hominibus. Tertio ibi.
Sunt autem is exictimationis ipsius hae disserentia, scientia Cr opinio, oe prudentia, O ea qua sens hisce contraria. De disserentia quora alius si simo, magis ad
Sunt autem o ipsius existimarionis differentiae, scientia, O omis, O prudentia, contraria,borum.m qu rum diserentia altera sit rario.
Dicit in ad inleslectualem existimationem multa pertineant sellicet sciet tia, radentia,opinio, de contraria horum,de horum dissi mentia non est hic agendum, sed alia
Phinta iam distingui ab intellectu habitidiit,& ab ipse sensi
T vero, cum diuersum si sentire ae intelligere, O huius aliud imaginatis,aliud existimatis esse videturide imaginatione primo, deinde de a
De eo autem quod est inteirigere, quoniam alterum est ab eo quod sentire a uirus autem. aliud phantasia esse videtur,adiud opinio: Deptantasia determinantes se de altero dicendum s.
Postquam Philolbphus ostendites phantasia no est opinio,incipit inquirere quid sit. Et primo dicit de quo est intentio. Secundo prosequitur. ibi sSi igitur phantalia.FDicit ergo primo, o cum ostensum sit ut intelligere est aliud quam sentire, & ad unum horum pertineat opiniostilicet ad intellectum, ad aliud autem phantasia scilicet ad sensum. Postquam determinatum est de sensu,dice dum est de phantalia, ut sic postmodum determinetur de altero. sde intellectu & opinione. Deinde cum dicit. Si igitur imaginatisad est phantasia his quo visum, phantasmaqse aliquod in nobis dicimus fieri, no aliud
quicquam, quod pertransationem hoc eodE ine η cupatur , sa profecto Ha quaedam en potentiaram ea--,aut habituum.qui a discernimus, o aut vere percipimus, aut sil λTales aut siensius opinio, sicia, intellectus. Si igitur Dantasia est decundum quam phantasma aliquod nobis feri dicimus, si non aliquid secundum maetaphoram dicimus, νυ quaedam potentia en barum, aut habitus, secundum quem discernimus,aut verum, aut falsum dicimus. Hui modi autem sunt sensio,opinio scientia. O intellectus. Ptolequitur intentum. Et circa hoc duo facit. Primo ondit, a, phantalia no est aliqua potetiaru,vel habituummanitet lotu, qui discernunt vel iudicant veru ci salsum. Sahoauper ma. G a Secundo
109쪽
Secundo ostendit quid st. ibi. Sed quoniam accidit motus. F Circa primum tria sicit . Primo distinguit potentias&habitus, quibus aliquid dis emitur. Secundo ostendit, quod phantasia non eli aliquid eorum. ibi. smod quidem igitur non sit senses. F Tertio ostenditu, non est aliquid compositum ex eis. ibi. i Manifestum igitur quoniamP. Dicit ergo primo, ut cum phantasia sit, linquam dicitur nobis fieri aliquod phantasma.ialia quid appari bile, nisi Arte accipiamus phantasmata metaphorice, necesse videtur il, si aliquid de numero habi- tuu vel potentiarum cognoscitiuam, quibus discernitur unum is alio, aut quibus circa aliquid dicimus veru vel
salsii hoc est erramus, vel non erramus. Nam apparere
est aliquid discernere & dicere verum vel salsum. Potentiae autem vel habitus quibus discernimus,& dicimus verum & salsus videtur esse hi quatuor, sensus,intellictus, opinio,de scientia. Vnde videtur ut phantasia sit aliquid
horum quatuor. nit autem hax quatuor, quasi iam nota. Alia autem, q- ad cognitionem videnturpertinere, nondum erant suo tempore per certitudinem scita. Ipse autem iam superius distinxit intellectum a sensu. Vnde praeter sensum connumerat tria alia,sintellectu,opini nem,& scientiam. Et videtur q, intellectus non accipia. tur hic pro potentia. sic.n. contra intellectum non diuiderentur scientia, & opinioritiae ad potentiam intellectiva hertinent, sed intellectus accipitur pro certa apprehen tione eorum,quae absque inquisitione nobis innotescunt, Milui quid sicut sum prima principia. entia vero pro cognitione eorum,de quibus celetiscamur, per certitudinem vel inopinio. uestigationem rationis.Opinio aute pro cognitione e rum, de quibus certum iudicium non habemus. Vnde et dici liquod phantasia est habitus vel potentia de numero eorum,ad ollendendum v, inter hic aliquid est ut potelia, & aliquid ut habitus. Cognostre autem possumus quod Kec tantum apprehens is principia apud anti estis. quos nota erant,expolitione Plati seperius in I. lib. potata, qui istum haec quatuor ad numeros reduxit attribues intellectum viii,sciemiam dualitati purionem trinario, sensem quaternario. Dcinde eum dicit. Phalasa no non esse sensum, ex hisce parrae potest. Seu- in sensus. sumim vel est potentia, vel operario, νοῦ visitu, vel risio.
--noummqtram neutrum in istorum, er tamm προ ent aliqua, νι demurq; Udere, ut ea qua in somnis apparent.
Texti eom- η sius Uur,manifestum est ex his. seu meui. i 16. si enim σοι potentia, aut actus en, ut risus, visio. A paret autem aliquid ,stneutro horum exitiente, Hea,qua in somnis. ostenditu, phantasia non est aliquid dictorum. Et circa hoc tria iacit .Primo ostendit ui non sit sensus. Secudo φ non sit uitellectus, siue scienti Libi .s At vero neque simper.F rertio ut non sit opini ibi. Relinquitur igitur. Circa primum tria faciti Primo ostendit V phantosn no sit sensus, neque sm potentiam, neque t m actum, di ratio est talis. Dormiens, aliquid phantasiaturuli aut G fit fim illum in potentiaHuia sensi i in potentia existenti,nihil apparet: nec im sensum in actu, quia in somno non est sensus in actu,ergo phantasia non est sensus inpotentia, que irarius in actu. Secundo ibi. Desude μημι quidem semper adest, ima natio autem non semper.
Postea secundum potentiam sensus quidem semper
. Ustodit quod phantalia n sit levius in Pinentia, de
est ratio talis. Sensus in potentia semper adest animali,
phantasia aut non semper, cu non animali aliquid appareat,ergophantasia non est sensus in potentia.4 ertio ibi.
si id esset imaginatis ac odorati bellηs imagia
natio proecto coctis inesset At non esse ridetur, νt api, aut formicae,aut ver . Si vero ei quod actu idem, omnibus utique cotingeret bestiis Dantaliam inesse ι detur autem non, Gomue, aut api, aut Ner . Ostenditu, phantasia non sit sensus m actum quatuor rationibus.Quarum prima talis. Sensus tm actum conuenit omnibus bestijs. animalibus irrationalibus.Si igitur phantasia esset idem quod sensus in actu, sequeretur quod inesset omnibus aialibus irratiotialibus. Hoc autem non est verum. Non. n.inest formicae, aut api,aut vermibergo phantasia non est sensus f m actum. Consi- Dubiu derandum est autem ui omnia animalia habent quoda- modo phantasia, sed animalia imperfecta habent phantasiam indei et minata, sicut intra dicet Philosophus. Sed Foimi, ait e non videtur verum de sermica & ape, in quarum apes non havermone plurimum prudentiae apparet. Sed sciendum prinest ui opera prudentiae, semica & apis operantur natura gli inclinatione, no ex hoc quod habiat phantasiam determinatam, de distinctam a se . n. n.phantasiantur aliquid,nili dum mouentur a sensibili. r. autem operantur propter sinem,quasi prouidentes in laturum, non contin it ex hoc ut habeant aliqua imaginatione qγsius futuri, ted imaginantur actus praesentes, qui ordinantur ad finem ex naturali inclinatione magis,quam ex apprehensione. Illa aut animalia dicit Philosophus phalatiam habere, quibus aliquid G phantasiam appare', etiam secta phaadum non actu sentitur. Secundam rationem ponit ibi. tata. Proerea illa quidem vera sunt semper, imaginati nes vero plures sunt, νι pate salsa.
Postea hi quidem Hra semper, flantasia autem plures suis.
Quae talis est. sensus fis actum semper sunt veri, taenim sensus decipitur circa proprium sensibile: sed phantasiae ut plurimum sunt saliae. Non enim respondent imaginationi ut plurimum,ergo phantasia non est sensus secundum aditam. Tertiam rationem ponit ibi. Praeterea cum exacte circasensibile operamur,nondi cimus Me nobis hominem rideri,acaninere. Sed potius cum non clare sentimus, Pando etiam sit iis H verus sen
a ius autem non dicimus eum operemur certe circa sensioile, quoniam videtur hoc nobis homo, sed magiscu non manifeste sentimussum aut verus, aut fidusia Quae est talis. Cum operamur cum certitudine circa sensibile actu. Lipsum sentiendo,non dicimus P hoc videtur nobis homo, sed magis hoc dicimus,cum non mandetie sentimus, sicut cum a remotis aliquid videmus, vel cum videmus aliquid in tenebris. Et tunc sensus f mactum ut est verus, aut est salsia Circa sens bile. per accidens, iusnodi sensibila est homo, non semper sensita est verus,sed quandoque decipitiar. Addit autem hoc ut ostendat conuenientiam inter senium non manifestum.& plaantasiam, quae etiam quandoque est vera, quod que falsa est. Cum autem manifeste aliquid phantasi mur,dicimus quod hoc videtur nobis homo, ct non per certitudimem sit homo, ergo phantasia non est idem quod sensias in actu. Quariam rationem ponit ibi. Atque nobis c quod quidem paulo antea dicebamus clam n etiam Oculis ν Ia videntur, Gque apparent.
110쪽
Et quod qui antea diximus appa mi Oct
nitentibus visiones. Quae talis est. Phantasticae visiones apparet dormientibus. In eis autem non est sensus secundum ac vin .er-
co pliant allica visio non est sensus secundum actum. Deinde cum dicit. Atqtie neq; Hus habituum eorum erit, psi veri sol semper, ut scientia vel intellectus.asi enim e sessa imaginatio, n solum vera. Texti com- Atque vero neque si per Hra dicentium, habitus
vim 3II. eru, ut scientis,aut intellectus. Genim phantasia
Ostendit*phantasia non sit intellectus,neque scientia.Intellectus enim est primorum principiorum de scietia de conclusionibus per demonstratione acquisita, semper sum verorum.Phantasia autem quandoque est nisa, ergo phantasia non est intellectus, neque scientia. Deinde cum dicit.
Restat igitur vi perscrutemur si sit vinio..Atque fit
epinio, ' vera, est fissa. Verum opinionem quidem J-quitur fides. Quippe cum fieri nequeant, νthisice, quis
quam non credat, quorum habet opinionem, bestiarum autem fides quidem nulli,imaginatio vero coptiuidua inest.
Relinquatur igitur νidere si opinio sit. Fit enim opinio O νera,er AD. Sed opinioni quidem inhaeret fides. Menim contingit opinantem νs,quae siti videntur, non credere. Besiarum ast nulla modicis, phantasia aut multis. Ostendit ui phantasia non sit opinio, quod magis videbatur, quia opinio etia quandoque est sessa, sicut phatasia.Ostendit autem hoc duabus rationibus. Prima quarum talis est.Opinionem smuitur fides,non enim videtur esse conueniens,l aliquis non credat id quod opinatur,& sic cum nulla bestia habeat fidem, nulli bestiarum inerit opinio.Sed phantasia inest multis bestiarum, ut dicium eli,ergo phantasia non est opinio. Secundam rationem ponit ibi. Ttaeterea fides omnem opinionem Muitur, persuasio fidem ratio persuasionem.Vt imaginatio quadem quibusdam beluis inest,ratio autem nullis. Amplius omnem opinionem confiequitur fides, fidem autem hi si esse amnem autem ratio. Bestiarum aurem quibusdam phantasia inen, ratio vero non . Quae talis est. Ad omnem opinionem consequitur s-des,quia unusquisque credit illud quod opinatur, ut diacium est. Sed ad fidem s quitur tu, aliquis sit persuasus, ea enim credimus,quae nubis perluasa sunt. Ad perluasionem autem sequitur ratio fm ordinem illationis, quia per aliquam rationem, aliquid alicui suadetur . ergo de Primo ad ultimum quicunque habet opinionem, habet
rationem. Nulla autem bestia habet rationem, cum tamealiqua habeat phantasiam, ergo phantasia no est opinio. Et manifestum est u haec secunda ratio inducitur ad confirmandum primum quantum ad hoc quod prima supponebat o nulla bellia habet fidem. Deinde cum dicit. At πero patet, e opinionem esse cum sensu nec vianionem per sensim, nec opinionis, sensiussie coniuncti ο ne per ea,qua dicta sunt. Torieoti NanifeIlum igitur quod neque opinio cum sensu, neq; per sensum , neque complexio opinionu O sensus erit phantasia,propter haec. ostenditVphantasia non est aliquid compositum
ex praemisit hoc prscipue ex lensu & opinione, ex quibus magis posset videri elle coposita. Et circa hoc tria facit. Primo ponit quod intendit, quasi ex praemissis conci
dens, ut quia phantasa, neque est sensus, neque opinio, manis stu propter hoc esse potest,u, phantasia, nec opinio est cum sensu, i a V essentialiter sit opinio & habeat sensum concomitantem, que opinio est per sensum, itast essentialiter sit opinio sed & habeat sensum causante, neque est complexio opinionis & sensus, ita essenii
liter componatur ex utroque. Non autem addit cy non
sit phantasia sensus eum opinione, quia phantalia magis videtur communicare cum opinione, quae potest esse salsa, u)m cum sensu,qui est semper verus. Secundo ibi.
Patet enim si imaginatio sit opinionis se usq; coιu
ctis,opinionem non cur uis rei deius esse, ius est etiasensus. Dico autem imaginationem, si sit coniunctio sensita opinionisue coniunctionem esse opinionis albi est' sensus eiusdem albi. on enim erit ex opinione quidem bonisensu autem alitiApparere igitur es opinari rem eam, quasentit, o non per accidens.
Et manifestum quod non alia quaedam en opinio sed
eius est,cuius est est sensus. Dico autem ex alti opinioneo sensu complexio phantasia est. NAn enim ex opinione quidem est albi, ex sensiu autem boni. Apparere igitur essopinari, quod quidem sentitur non secundum accis . Ostendit qualiter Oporteat accipi opinionem, si phantas a complectitur opinionem & sensum. quia.n.phantasia est unius & eiusdem, manifestum est-opinio adiu cta sensui, quae est phantasia,non est alia qusdam opinio, sed illa,quae est de eodem, de quo est sensus .sicut si dicamus ui phantasia est quςdam ω lexio ex opinione albi,& senis eiusdem.Non.n potesse composita ex opinione alia & sensu boni, quia sic phantasia non esset de uno S eodem. Oportet igitur,s inamalia est ex complexione opinionis & sensus, i I apparere aliquid fm pliantasiam,nihil aliud sit quam opinari aliquid idem, quod sentitur per se,& non secundum accidens. Tertio ibi. Apparent nonnunquam etiam selsa, de quibus simul veram opinionem habet. Sol enim pedalis quidem apparet, ac persiasum est terra ipsum die longe maiorem. Fit igitur, H aut suam is opinionem, quam babet, vera a crat, re modo eodem sese habente non oblisus, nec dissu
fus,aut si adhuc illam habeat, eadem sit simul necestario
Disa et vera.At constat opinionem tum euadere Hlsim, cum res mutata latet. Neque igitur unum en lorum imaginati neque ex his Q coniunctum. Apparent autem , sil a , de quibus simisi opinione Tm. Om- veram habent, O videtur Sol Ῥmus pedis, sed creditur Imetia maior esse tota habitatione. Accidit igitur aut abj-cere si sus Hram opinionem, quam habebat saluare, non oblitum,neque decredentemaut si adhuc habet, ea
dem necesse est veram filsam esse. Sed fit a facta est,
cum lateat res. Pon ergo νnum aliquod horumen, neque ex bis phantasia.
Destruit praedictam positionem tali ratione.Conti
sit aliquando quod aliqua salsa apparet fis phantasiam, quae est a sensu & de illis & de eisde rebus, homo habet
veram opinione.Sicut fm sensum apparet quod sol non excedit quantitatem unius pedis, quod salsum est. Sed
secundum veram opinionem creditur esse maior habitatione id est tota terra, in qua habitamus.Si enim apparitio ipsa falla,sit idem θ opinio cum sensu, o riet alterum duorum dicere, quorum unum est,u, in illa copositione opinionis ad sensum, aliquis abi jciat veram opinionem quam prius habebat,re opinata saluata, ideli e dem modo manente, & ille qui abijcit opinionem, non
sit oblitus neque quia credat . inod est impossibile. s. Tho. super Anima. G 3 Iilis.