장음표시 사용
111쪽
Istis. n.tribus moelis aliquis abijcit vel a opinione.Primo qn res mutat, sicut cu aliquis vere opimi quod Socrates sedet, eo sedente,sed postqua Socratus sed te destiterit, si retineat opinione eande, vera opinio mutatur in salsam. Secundo, quando delinit opinari quod ptius opinabatur, propter hoc quod est pristinae opinionis oblitus. Tettio, quando delinii opinari quod prius opinabatur, quia decredit quod prius credebat, immutatus propter aliam ratione. Quod autem aliquis amittat opinionem, nullo illorum cominamicitii impossibile. Quod tamecontingeret in propolito. Miud autem, quod oportet dicere, si primum non dicatur, est in alisuis retineat cum salsa opinione, veram opinionem. Et sic si ipsa apparitio
est ipsa opinio quod necesse est ponere, s phantasia ethopinio sequitur in eadem apparitio sit vera be salsa. Sed
oportet si vera salsa saeta est, de non sit vera, a, resitra inscendens F.i.transmutata ab eo quod prius erat,iateat opinantem, quia si non lateret eum,simul cu mutatione rei, mutaretur opinio,& non esset eius opinio falsi. Hoc aut adiunxit ad exponendum quod prius dixerat de saluatione rei. Concludit ergo in phantasia neque est quid praedictorum quatuor, neque est compositum ex nis. LECTIO VI.
Phantasiam esse motum factum a sensu secundum actum ostEdi eur item phantasia nonnunquam vera,nonnunquam salsa,&cur phantasia dicatur,& quamobrem animalia secundum ipsam agere dicantur exponit.
Erum q-niam fieri potest, vi aliud moueatur ab
eo ipso quod motum es. Imaginatio vero motio
quaedam esse videtur, Onon fieri sine sensu, sed sentientibus, eorum etiam ese, quorum est sensius, fit autem νι motus oriatur a sensu tam actu, quem quidem necesse est ipsi sensui similem esse, imaginatio motio Meest profecto, quae neque sine siensu nimirum esse,neque co- petere non sentientibus potest, atque multa per ipsam id agere,pative potest,quod i ambabet, Cr insuper γε ν ram, sadam ese. Text. eotm Sed quoniam accidit moto Me, moueri alterum si Memen. -- phantasia autem motus quidam ridetur esse, O non me sensi ferissed in bis quae senturet O eorum quorum sen-τe, . etim 'G-εβ ἀμtem motum fieri ab actu siensus. Et hunc sement. 16 i. milem necesse est ese si sui,erit Hique phantasia ipsa motus,qui non sine sensu contingens oe,neque nou sentientibus inesse potest, . multa est secundum ipsam mere σpati habens, ese veram σ salsam. Postquam Plutosophus ostendit ν phantasia non est
aliquid illorum qitatuor, quae abantiquis ad cognitione per unere ponebantur,ille inquirit quid sit phantasia. Et diuiditur in partes duas. Inptima ostendit quid sit phantasia.In secunda at ignat rationem eorum,qus ad phantasiam pertinentabi. Hoc autem accidit. Ad inuestigandum quid lit phantasia hoc modo procedit. Primo enim proponit, tu, si aliquid est motum, contingit labeodem aliquid aliud moueatur. Oliensium ellcnim in 8. Physi. in est duplex mouens, ilicet mouens immobile,& mouens motum,quod scilicet mouet, eo quod nasuetur. Deinde ponit, ν phantasia est quidam morus. Sicuti enim sentiens moueti ira sensib: libus, ita in phant sando mouetur a quibusdam apparentibus, quae dicuntur phantasmata.Vlterius ponit affinitatem, quam habet phantalia ad sensum, quia phani alia non Dicit seri sineseiis sed est tantum in habentibus sensum, si ilicet in animalibus,& csi illorum tantum,quo: um eii sensus, scilicet illotum quae sentiuntur. Ea enim,quae sunt intelligi talia tantum,non cadunt in Phastaliam. Deinde Propo-
nil quod ab actu sensis contingit quendam mct .lmseri .Quod quidem s t manifestum ex eo, quod pi imo proponebatur, quod ab eo quod est motum, contingit moueri alterum.Sensus autem fm actumst, ex eo a mouetur sensibilibus,unde relinquitur, va sensu sua a tu causetur aliquis motus. Ex quo et manifestum est, quia motus causatur ab actu sensus, necesse est v, sit simili, sensui,quia omne agens agit simile sibi. Vnde& illud, qamouet inquantum mouetur, causat motum similem motui quoi plum mouet. Ex omnibus autem his concludit,
quod phamtasia sit quida motus causatus a sensu r m actu qui quidem motus non est sine sensu, neq; i inesse his qus no sentitit.Quia si aliquis motus sita sensu fm actu, similis est motui sensus,dc nihil aliud nisi phantasia inuenitur esse,iale. Relinquitur esso v pliantasia erit huius modi motus. Et ex hoe v, est motus causatur a sensu similis ei,sequitur u continget habentem phantasiam, multa agere & pati fmeam. Et contingit esse veram & salsam,ut statim ostenditur. Deinde cum dicit.
Atque id propterea sit, quod secus quidem proprio- Cirea quarum, V verus, aut raro admodum suscipit falsitatem. sensiori vetat est sensus eius etiam rei, cui propria sensibilia acci-
dunt,ubi iam fit τt ipse sit Hlsus, Nam non est fit . si album dixerit esse. Sed si albuinu aut illud esse. Est praeterea communium siensus,qua quidem, perinde atque propria, i s accidunt, qua sunt per accidens sensibilia. Dico
autem motum, O maguitudinem, qua νt patet, accidunt
sensit ilibus, circa qua maxime error, deceptioque seri sensu potes. Motus igitur isce qui sit a triptici tali sensu, diserentiam ob idipsum nimirum habebit, atque primus quidem,cum operatio sensua ads,s verus. Caeteri vero falsi etiam esse possunt,o praesente atque absime prascr. tim eum a sensu longe siensibile distat. Si igitur nihil aliud prster imaginationem, habeat ea qua dictasunt. Siti inum quod diximus, ipsa imaginatio motus is si profecto, qui fit a sensu iam operante. Hoc autem accidit propter hoc, quod sensus quidem propriorum est verus,aut quam paucissimam habenssi
sum. Secundo autem est eius, cui O haec accidunt hic iam contingit mentiri. Qid enim album, hicin mentitur. Si autem hoc, aliud O aliud mentitur. Tertio autem communium,c consequentium accidentia, quibus insunt propria. Dico autem H motus, magnitudo,accidunt fensibilibus, circa quae es maxime iam decipi secundum se sum. Motus autem ab actu factus, dissert a sensu ab histribusfensibus. Et primus quidem praesenteschis verus, al3 autem praesente O absente, erunt utique sese, in maxime cum procul sit sensibile. si igitur nihil aliud habet ea quae dicta sunt, nisi Dantasia, hoc autem es quia dictum Galbaniam utique erit motus a sensu secundum
Asi ignat rationem eorum, quae conueniunt phanta- se, per ea quae dicta sunt. Et circa hoc tria sacit. Pii a Lignat causam eius ui dixerat, si phantalia quandoquest vera de quandoque salsa. Secudo as ignat causam huius nominis. ibi. Quoniam aut visus. F Tertio assignat cam eius,quod dixerat, i aialia multa agunt i m pliantasiam. ibi. Et quoniam immanent. Dicit ergo primo illi hoc. l. phantasiam esse quandoque veram, & quandoque fallam,accidit propter hoc quod secetur,quia scilicet sensus a cuius actu caulatur phantasia, diuersimode se habet ad veritatem cie sallitatem, secundum quod comparatur ad diuersa. Nam primo quidem circa propria sensibilia semper vcrus est, aut modicum habet de talsitate. Sicut
112쪽
Sicut enim pregi r naturales no descivi in proprijs operationibus nisi in minori parte, propter aliquam corruptione, sic etiam sensas non deficiunt a vero tu licio pro priorum sensibilium, nisi in minori parte propter aliqua corruptionem organi, ut apparet in iebricitantibus quibus propter indispositionem linguae dulcia amara esse videntur.Secundo autem sensus est circa sensibilia per accidens, de hic iam decipitur sensus. Quod enim albumst quod videtur, non nientitur sensus, sed si album sit hoc, ut illud, puta vel nix, vel farina vel aliquid huiuia modi,hic iam contingit mentiri sensum, di maxime remotis. Terito lenius est sensibilium communium, quae consequutitur subiecta in quibus sunt accidentia, quaelum sensibilia propria, sicut magnitudo& motus, quae sunt sibilia communia accidunt sensibilibus corporiabus. Et circa huiusmodi maxime est deceptio, auia iudicium de his variatur secundum diuersitatem distantiae. Nam quod , remotiori videtur, minus videtur. Motus autem p.rantasiae qui est iactus ab ea actu sensus, differt tib istis tribus sentibus id est actibus sensus, sicut effectus dissert 1 causa. Et propter hoc etiam, quia effectus est debilior caula,&quanto magis aliquid elongantur apri, O agente, tanto minus recipit de virtute die similitudine eius, ideo in phantasia facilius adhuc, quὶm in sensu potest incidere sallitas, quae consistit in dissimilitudine ienses ad sensibile.Tunc enim est salsus sensus quido at ter recipitur lamasensibilis insensu, quam sit in sensibili Et dico aliter secundum speciem, non secundum materiam,putas sapor dulcis recipiatur in lingualecudum amaritudinem, .undum vero materiam temper aliter recipit sensus,quam habeat sensibile. Omnis igitur m tus phantasiae qui fit a motu proprium sensibilium, est Verus,ut in pluribus. Et hoc dico quantum ad praesentia sensibilis, quando motus phantasiae eli simul cum motu lanius. Sed quando motus phantasiae est in absentia se sis, tunc etiam circa propria sensibilia contingit decipi. Imaginatur enim quandoque absentia ut alba, licetum
nigra.Sed alij motus Dant aliae,qui causantur 1 sensu sensbilium per accides ,& a sensu sensibilium communi possunt esse salsi, siue sit praesens sensibile, siue non . Sed maxime sunt salsi in absentia sensibilis, quando est princul. Tamen magis sunt fusi in absentia sensibilis, qua do est procul Ex hac autem ratione assignata, concludit xlterius principale propositum dicens, ν sit ea quae dicta sunt, non conueniunt nisi plumasiae, de phantasia habet quod dictum est, relinquitur ut phantasia sit motus a senHuctus in actu. Vlterius autem v iste minus aliam po tentiam requirat, qui in sensitivam. Arist. hoc non determinat. Sed videtur quod cum fm diuersitate actuum distinguantur potentie te diuersitas motus requirat diue sa mobilia,quia quod mouetur, non mouet seipsum, sed alterum, cessarium videtur quod sit alia potentia phantastic siue imaginatiua a sensu. Deinde cum dicit.
Pharaca ety Cum autem visus maxime si sensus, hinc o quod nomolox . men imaginatio ab lumine Jmpsit,ptantamque dicitur quia sine lumine visita fieri nequit. ab iam a tem v jus maxime sensius est, ct nomen alam ne accepit ruoniam sine lumine non est videre. Atagnat caulam huius nominis. Circa quod scienduest,quod phos in graeco dem est quod lux,de inde venit phanos quod est apparitio, vel illuminatio, & phantasia. Dicit ergo Q visus est praecipuus inter alios lenius, eo si m. i. quod et i spiritualior ut supra ollensium est, di plurium cognoscitium ideo phantasia quε caulatur a sensu scunt
dum actum, accepit nomen a lumine, sine quo non est videre, ut supra dictum est. Deinde cum dicit. At quia imaginationes immanent, siensibusq; similes sunt ideo per ipsas animatia,bestia inquam, arque tamines,multa agunt.Ille,quia mentis Anic t patet ex partes. Homines,quia mens perturbatione nonnunquam, vel
morbo, vel somno submergitur. Sed de imaginatione quidem determinatum sit hactenus. satis enim quid1iam ipsa sit, o cur sit dii se qua iam dicta sunt, explicarat rus Et quoniam immanent, est similes sunt sensibus,musta secundum ipsas operantur animalia. Alia quide, quia non habent inrellectum, vi bestiae. lia vero ex velamento intellectus,aliquando passione, aut aegritudine, aut somno vi homines. De phantasia igitur quid est, e r propter quid est dictum sit in tantum. Ostendit causam,quare animalia agunt, & patiuntur fis Dantasiam.& dicit,quod phantasis immanent l. i. therseuerant,et abeutibus sensibilibus, de sunt ii miles ien sibus sim actum. Vnde sicut sensus fis actum mouet appetitum ad praesentiam sensibilis, ita te phantas; in a sentia senstibilis. Et propter hoc dicit, v animalia multo operantur fis phantasias. Sed hoc contingit propter desectum intellectu quia cum intellectus adeli, quia est superior, eius iudicium praeualet ad agendu.Vnde quando intellectus non dominatur, apunt animalia fis phanta ,siam. Al: quidem,quia omnino no habent intellectum, sicut belcia ,alia vero, quia habent intellectum velatum, sicut homines .Quod contingit tripliciter. Quandoque quidem ex aliqua passione irae, aut concupiscentie vel timoris,aut aliquid huiusmodi. Quandoque autem acci dit ex aliqua infirmitate, sicut patet in phreneticis vessuriosis. Quandoque autem in tam ,sicut accidit in dormientibus . Ex illis enim causis contingit θ intellectus non praeualet phantasiae,unde homo sequitur apprehen- sonem phantasticam,quasi veram.Vltimo concludit de a.
phantasia, o dictum est quid sit,& quae sit eius causa. HL E C T I o VII.
Q uum intelligere sit sicut sentite, intellectum tamε esse om 1stinctum a sensi probat, eunque, omnino in t pote u di immixtum, & impas libilem. Antet tamen a sensu, aeela
ratistitem non sit substanua separata demonstrat.
DE Nim ea parte, qua cognoscit arque δε- apit siue sit separabilis, sue non separabilis magnitudine ,sed ratione, considerandum deinceps
est, quam disserentiam habet, quoque pacto tandem Mintelligere. De parte autem anima, qua cognosiit anima O sapit, Text. eom sue separabili extente, me non separabili secundum inent. I. magnitudinem, sed secundum rationem, considerandum
quam babet disserentiam, O quomodo tandem sit ipsum
intelligere. Postqua Psillosophus determinauit de parte animae sensitiva,& ostendit etiam quod sentire & intelligere nosunt idem, hic uacipit determinare de parte ani uitellectiva.Et diuiditur in partes duas In prima determinat de parte animae intellectiva.I ii secunda,ex his quς determinata sunt de sensu Ne intellectu, ostedit quid sit de anima sentiendum ibi. Nunc autem de anima. Prima diuiditur in partes duas. In prima determinat de intellectu. In secunda comparat ipsum ad sensum .ibi. V idetur aut sensibile. Prima diuiditur induas. In prima determinat menta an de intellectu. In secunda de operatione eius. ibi. lndiui- Lectio. ix.sbilium .Prima diuiditurin tres. In prima determinat de intellectu posii bili. In secunda de intellectu agente. ibi.
113쪽
auoniam autem sicut in omni.b In tertiade intes uin actu. ibi qIdem autem est secundum actum. , Circa primum tria facit. In prima determinat de intellectu posii bili. In secunda de obiecto eius. ibi sQuoniam a rem aliud. In tertia mouet dubitationem circa praed terminata.ibis Dubitabit autem aliquis.F Circa primum duo fuit. Primo ostendit naturam intellectus possibilis. Secundo ostendit quomodo reducatur in actum. ibi. Cum autem sic fiat singula. I Circa primum duo facit. Primo ostendit de quo est intentio. Secundo ostendit propositum.ibi. Si igitur est intelligere. F Dicit ergo,il Postquam determinatum est de parte animae sensitiva, de ostensum est v, sapere& intelligere non est idem quod
sentire, considerandum est nunc de parte animae squa co
omodo gnoscit animal id est intelligit, l& sapit.ISupra autem di Berat sapet ctum est, et, differentia est inter sapere& intelligere. Nax in Ni s erepertinet ad iudicium intellectus, intelligere auidi ad eius apprehensionem. Circa hanc autem partem aliquid est quod prstermittit,de quo erat apud antiquos dubium.Vtru scilicet haec pars animae sit separabilis ab alijs partibus animae subiecto,sive no sit separabilis subiecto, sed ratione tali . Intelligit autem esse separabile subiecto,
per hoe quod dicit esse separabile fis mapnitudine, propter Platonem, qui ponens partes animae subiecto adi uicem separatas,attribuit eis organa in diuersis partibus
corporis. Hoc est ergo quod praeterminit . Sed duo sunt quae inquirere intendit. Quorum primum est. Si sit separabilis sm mnem haec pars animae ab alijs, quam disseretiam habet ad alias.Et quia proprietas potentiae ex qualitate actus cc noscitur. Secundum, quod inquirere intendii est quo fit ipsum intelligere,P. i.quomciso operatio
intellectualis compleatur. Deinde cum dicit.
Si igitur ipsum intelli sit ut sentire, aut pati quod Intellectus iam erit ab iis intelligibili,aut aliquid aliud tale. bracare igitur ipsa poneoedforme susceptinum esse Urtet ΣΑ 'R O potentia talem, sedi illam esse, O similitudinem subire cum sensu, vi quemadmodum sese habet ad sensibiliassensus si sest habet ad intelligibilia, Duellictus. Texti eoniis Si igitur est intelligere icut tire,aut pati q-ddam
ment. . erit a intelligibili, aut aliquidi uirusmodi alterum. ImT M' palmitem ergo oportet esses eptiuum autem speciei, potentia talesta non Mestsimiliter se habet,sicut sensiti im adsiensibilia,sic intemctium ad intelligibilia.
Ostendit propositum. Et dii ea hoc tria iacit . Pilaeo proponit similitudinem intellectus ad sensum. Secundo ex huiusmodi similitudine concludit naturam intellectus possibilis ibis cesse est itaque ' Tertio ostendit,ex his quae de intellectu probauerat, silerentiam inter i tellectum ad sensum cibi. Quoniam autem non similis. FPrimo igitur ex huiusmodi lappositio precedit ad propositum ostendendum 'intelligere est simile ei quod est sentire. Quae quide similitudo ex hoe manifesta est,
Q, sicut semire est quodda cognoscere, & sentimus quandoque quidem in potentia,quandoque autem in actu, si ede intelligere cognoscere quoddam est, Sc quando quidem intelligimus in potentia di quandoque in actu. Ex hoc autem sequitur, quod cum sentire sit quoddam patii sensibili, aut aliquid simile passioni, quia intellii resit vel pati aliquid ab intelligibili, vel aliquid alierum
Linis. im huiusmodi, simile, licet passioni. Horum autem du Te im rum secundum verius est. Nam sentire, ut supra in si cundo dictum est,non proprie pali est. Patitur enim proprie aliquid a contrario. Seu aliquid habet simile passi Di, inquantum sensus est in potentia ad sensibile, deest susceptiua sensibilium. et , si intelligere est simile ei,
quod est sentire do partem intellectivam oportet esse impassibilem, pasione proprie accepta, sed oportet 0, habeat aliquid simile passibilitati: quia oportet huiuimodi partem esse susteptiuam speciei intelligibilis, &-sit inpotentia ad huiusmodi speciem .sed non sit hoc in actu. Et se oportet, q, sicut se habet sensitiuum ad sensibilia similiter se hascat intellectivum ad intelligibilia, quia
utrunque est in potentia ad suum obiectum,do est suscaptiuum eius. Deinde cum dicit. Quare necesse est, i ι cum miser intelligat, non Niniri r mixtum esse: Mut Anaxagorora dixit, H superet atque tellectus est. calides victa sicat,atque percipiat. Alienum no sp mlui sicque cum aptaret iuxta, probibet atque seiungit. duo fit, 'Iωt neque ulla sit ipsius natu ra,nisi ea fini qua possibi- . i.
Es est. D igitur, qui intellectus animae nuncupatur c d
co autem nunc eum quo ratiocinatis anima O exist
mat 9 nihil est actu pro Uu eorum, qua sunt antea quam intelligat irae. Necesse est itaque,quoniam Omnia intelligit, immixtu Tin. --
esse scis dicit Anax oras, ut imperet. Hoc autem est, utent vi cognoscat. Intus appMens enim prohibebit extraneis, o obstruet. Quare neque ipsi s esse naturam nes una, Toti condi. nisi hane quia possibilissit. Vocatus itaque anima ι melle menti s..ctus , dico autem intellectum, quo opinatur intelligitaminia,nibilest actu rerum,quae sunt, te intelligere. Ex praemisiis ostendit naturam in: ellectus possibili' Et circa hoc duo iacit. Primo ostedit,q, intellactus pos . sibilis non est aliquid corporeum,vel commixtum ex rebus cor ratibus. Secundo ostet it Q non habet organum corporale.ibi. unde neque misceri. Considera dum est ergo circa primum, et, antiqui de intellectu dupliciter opinati sunt .Quidam enim posuerunt,* intelle Duplexantictus erat compositus ex principij somnium ad hoc, ut suorum de cognosceret omnia, de hane supra dixit esse opinionem Me linavi Emped. Anaxagora vero dixit intellectum esse simplicem de immixtum, de nulli rerum corporalium habere
aliquid commune. Ex eo ergo quod dictum est,a, iniet, Lib. i. lectus non est actu intelligens, sed potentia tantum con- Lectio A.
cludit v necesse est intellectum propter hoc φ intelligit
omnia in potentia, non esse mixtum ex rebus corporalibus, sicut Empedo.posuit,sed esse immixtum sicut dixit Anaxago. Et quidem Anaxago. hoc dixit hac ratione motus, quia posuit intellectum esse principium totius,
motus, a quo omnia mouentur secundum eius impetium . Si autem esset mixtus ex naturis corporalibus, vel haberet aliquam earum determinate, non posset O nia mouere suo imperio, qui determinaretur ad unum.
Et hoc est quod dicit u Anaxago, fuit intellectum eia
se immixtum ut imperet id est ut suo imperio omnia moueat. Sed quia nos nunc non loquimur de is tellectu, quia omnia mouet, sed de intellectu quo an ma intelligit, illud medium non est opportunum ad ostendendum intellectum esse immixtum, sed oportet aliud medium accipere ad illud ostendendum, ex hoc scilicet quod intellectus omnia cognoscit. Et hoe est quod addit, hoc autem est ut cognoscast quasi dicat λcut Anaxago. posuit intcllectum esse immixtum ad hoc ut imperet, ita oportet nos ponere intellectum esse immixtum ad hoc ut cognoscat. Quod quidem tali ratione apparet. Omne enim, quod eli in potentia ad aliquid de receptiuum eius, caret eo ad quod est in potentia Meuius ei receptiuum . sicut pupilla, quae est in potentia d colores, ta receptiua tribrum, est cares omni colore:
114쪽
sed intellectus noster sic intelligit intelligibilia, ν est inpotentia ad rati susceptiuus eorum,sicut sensus sentibilium: ergo caret omnibus illis rebus, quas natus est intelligere. Cum i tur intellectus noster tratus sit intelligere omnes res sentibiles & corporeas, cesse est quod careat omni natura corporali, scut sensus visus caret omni colore, propter hoc quod est cognoscitium coloris. Si enim haberet aliquem colorem, ille color prohiberet videre alios colores. Si ut lingua febricitantis,qus habet alique humorem amar non potest percipere dulcem saporem. Sie etiam intellectus si haberet aliquam naturam dete minatam, illa naturaeonnaturalis sibi prohiberet eum Icognitione aliarum naturarum. Et hoc eii quod dicit. Intus apparens enim prohibebit cognoscere extraneuti obstruet, impediet intellectum, & quodammodo velabit de concludet ab inspectione aliorum. Et appellat intus apparens aliquid intrinsecum connaturale intellectui,quod dum ei appareret semper impediretur intellectus ab intelligedo alia. sicut si diceremus quod humor amarus esset intus apparens lingui sebricitantis. Concludit autem ex hoc non contingit naturam intellectus esse sam; unam, i a. nullam determinatam, sed hanc solam naturam haesi, quod est possibilis respectu omni u. Et hoc quidem cotingit intellaetu quia non est cognomstitium tantum unius generis sensbilium, sicut visus vel auditus. vel omnium qualitatum de accidentium sensibilium communium,vel propriorum, sed uniuerstater totius naturae sensibilis. Vnde sicut visus caret quoia genere sensibilium, ita oportet quod intellectus careat tota natura sensibili. Ex hoc aute ulterius concludit, quod ille, qui vocatur intellectus anime, nihil est in actu e rum , quae sunt ante intelligere, quod est contrarium ei, quod antiqui ponebant. Dicebant enim eu, ad hoc quod
cognosceret omnia,esse compositum ex omnibus.Si autem esset cognoscitiuus omnium,quia haberet in se omnia , esset semper intellectus in actu, dc nunquam in potentia , sicut supra dixit de sensu, quod si esset compositus ex sensibilibus,non indigeret sensibilibus exterioribus ad sentiendum. Et nequis crederet, quod etat hoc verum de quolibet intellectu, quod sit in potentia ad sua intelligibilia, antequam intelligat, interponit quod nune loquitur de intellectu quo anima opinatur, oc intelligit. Et hoc dicit, ut praeseruet se ab intellectu diuino,qui noest in potentia, sed est quodam modo intellectus omnium. De quo intellectu Anaxaalixi quod est immi tus ut imperet. Deinde cum dicit. a uiua nelue cum corpore mixtum ipsum esse, reum Intellectu stultistumen rationi. ad lis enim quidam fieret, cali--zo es frigidua, O instrum tum aliquod ipsius esseth. - profecto su utense M. Nunc autem inius nullum Min. susea mammentum. Vnde ire e misceri est rationabile, ipsum corpori. Q aluerim aliqι Us eo eget, aut cales Luaus sigidus, o erit organum aliquod, sicut s uiso, nocarauem nullum M. .' Ostendit quod intellectus non habet organu corpo-porale. Et pi imo ostcndit propositum. Secudo adaptat ad hoc quoddam dictu antiquorum. ibi i Et bene iam. Dicit ergo primo cocludens ex prsdictis, quod ii intelle ctus noster ad hoc quod cognoscat omnia, oportet quod
non habeat naturam aliquam determinatam ex naturis rerum corporalium, quas cognoscit, eodem modo ratioilabile est quod non imisceatur corpori, .i.quod habeat aliquod organum colorale,sicut Lbet pari anime a Iosim sit tua. quia si erit aliquod organum eorporale intellectui,sicut est parti stiasitiuae, sequetur quod habeat aliquam naturam determinatam ex naturis rerum sensibilium. Et hoc est quod dicit squalis enim aliquis utique fiet aliquam qualitatem sensibilem habens, ut.Uit actu calidus aut frigidus. Manifestum est enim quod pote
tia animae,quae est actus alicuius organi conformatur illi organo, Qui actus susceptibili. Neque refert quantum ad actum potetiae, ut tum ipsa potentia habeat aliquam qualitatem lentibilem determinatam aut organum,cumactus non potentiae sit solum, sed compositi ex potentia
de organo corporeo. Similiter . mpediretur visio oculorum si potetia visiva haberet colorem determinatum
siue pupilla. Et ideo dicit quod eiusdem rationis eis p
nere quod intellectus non habeat organum corporale,&quod non habeat aliquam naturam corpoream determi inatam. Et ideo subdit quod nullum est organum inierulectivae partis sicut est sensitiuae. Deinde cum dicit. Atque bene, recteq; censent qui formarum locum anis mam inquium esse. Attamen neque tota est locus ed i
terimu neq; est a sed poterula forma. Et bene iam dicentes sunt, animam esse lacum speciori , nisi quia non tota, sed intellectiva, neque actu, sed puemia θecies. Adaptat quod dictum est, opinioni antiquorum, Ac
dicit,quod ex quo pars intellectiva non habet organum, sicut pars sensitiva, iam potest veri scari dictum illo tu, qui dixerunsiquod anima est locus mecierum: quod per similitudinem dicitur, eo quod est specierum receptiva. Quod quidem non verum esset, si quaelibet pars animae
haberet organu,quia iam species non reciperetur in anima sola,sed in coniuncto. Non enim visus solum est susceptiuus specierum, sed oculus. de ideo non dicendum est, quod tota anima sit locus specierum, sed solum pars intellectiva, quae organum non habet. Nec ita est loeus specierum, quod habeat actu species, sed potentia tam tum . Deinde cum dieit. Atqui passionu vacuitatem non similem esses sitiri, Intellectu, atq; intellectivi, patet in sensuum instrumentis atque in est impasit i osensu. Selsus enim ex νehemente sensibilisintireno bilis per 'Mess. Auditus nari; non audit sonum post magnos Ionos est visus non ridet neq; odoratus ol et cit , post νeb tu is mi tes eiures, atq; odores. in intellectus atquo valde in sibilis petietelli ibili intellecto, non minus ane, sed magis percipit, cidens. intelligitq; inferiora. Sensitiuum enim non esi sine compore,at intellectus ab eodem est separabilis.
a ista autem nonsimilis sit impulsibilitas sensitivi Ointellectivi, manifestum en ex organis sensu. Sensius
enim non potest sentire ex valdesensibili, visonam ex magnis sonis, neque fortibus odorisus, est coloribus, neque videre, neque o rare. Sed intellectus cum intestigat ali quod valde intelligibile, mn me nus intelligit infima, sed magis. Sensitiuum enim non sine corpore est. Intellectus autem separatus. Ostendit disterentiam intellectum de sensum. quan- . tum ad impassibilitatem. Dictum est enim supra, quod Ie L io. sicut sentire non est pati passione propriae accepta, ita Tex. com nec intelligere. Et ex hoc supra conclusit, quod intelle- in mctus erat impini bilis. Ne ergo aliquis crederet, quod in eodem gradu impassibilitatis esset sensus Ae intellectus, subiungit hoc, quod non est similis impassibilitas sensiliui de intellectivi. Sensus enim licet non patiatur a se
sibili, passione proprie accepta, patitur tamen per acci dens, inquantum organi proportio corrumpitur ab e cellenti
115쪽
cellenti sensiali . sed de intellectu, hoc accidere non poteli , cu organo careat. unde nec per se, nec per accidens
passibilis eli. Et hoe est quod dicit, quod disii militudonripasiibilitatis sensitivi & intellectivi manifesta est ex
organo. & sensu, quia sensus esiicitur impotens ad seniatiendum, ex valde sensibili, sicut auditus non potest audite sonii , propter hoc quod motus est ex magnis sonis, neque visus potest videre, neque olfactus odorare ex eo qu hi sensus moti sunt prius ex tortibus odoribus decoloribus corrumpentibus organu. Sed intellectus,quia noli habet organum corporeum, quod corrumpi possit
ab excelletia proprij obiecti cum intelligit aliquid varude intelligibile,no minus postea intelligit infima, sed magis. & idem accideret de sensu, si non haberet oiganum
corporale. Debilitatur tamen intellectus ex laesione alicuius o gani corporalis indirecte, inquantu ad eius operationem requiritur operatio sensus habentis organum. Causa igitur diuersitatis,est: quia sensitiuum non est sine corpore, sed intellestus est separatus. Ex his autem, quae d: cuntur, apparet fallitas opinionis illorum, qui dixerunt , quod intellectus est vis imaginatiua, vel aliqua praeparatio in natura humana, consequens corporis complexionem. Sed horu occasione verborum, quidam i
tantum decepti sunt,ut ponerent intellectum possibilem esse a corpore separatum, sicut una de subitant ijs separatis. Quod quidem omnino impossibile est. Manifestum est enim, quod hie homo intelligit.Si enim hoc negetur, tune dicens hanc opinionem no intelligit, oportet quod aliquo formaliter intelligat. Hic aut ea intellectus pota sibilis,de quo Philosophus dicit. Dico autem intellectu quo intelligit, o opinatur anima.= Intellectus ergo possibilis est, quo hie homo sermaliter loci aendinintelligit. Illud autem, quo aliquid operatur, sicut activo principio , potest Iecundum esse separari ab eo quod operatur. vis dicamus, quod bal tuus operatur per regem, quia rex mouet eum ad operanda. Sed impossibile, est illud, quo aliquid operatur formaliter, separari ab eo secundu esse. Quod ideo et , quia nihil agit nisi secundum quod est actu. sic igitur aliquid Brmaliter operatur per aliquid, sicut eo sit actu. Non autem fit aliquid aliquo,ens actu, si si separatum ab eo secundum esse. Vnde impossibile
est quod illud, quo aliquid agit Armaliter, si separatum
ab eo secundum esse. Ideo hoc conliderantes adimentores huius opinioni conati sunt adinvenire alique m
dum,quo illa substantia separata, quem intellectum pol sibilem dicunt, continuetur & vniatur nobiscum, ut sic eius intelligere sit nostru intelligere. Dicunt enim,quod species intelligibilis est intellectus possibilis. Per eam. n. tit in actu. Huiusmodi autem speciei subiectu est quoddam phantasma, quod est in nnis. in igitur dicunt intellectum possibilem copulari nobiscu per sermam sua. Sed hoc quod dictum eis, nullam Omnino continuatimnem intellectus ad nos demonstrat. Quod sic patet. I tellectus enim possibilis non est unum eum intelligibili, nisi secundum quod intellectus est in actu, sicut neque sensus est idem cum sensibili in potentia, ut supra hab tum eis. Species igitur intelligibilis non est isma intellaetus possibilis,nisi secundu quod est intelligibilis acto,
non est autem intelligibilis actu,nisi secundum quod est 1 phantalmatibus abstracta de remota. Manis ellum est igitur,quod secundu quod unitur intellectui,est remota phantasmatibus. Non igitur intellectus per hoc unitur nobiseum.Sed manifestum est, ut author huius positi nis deceptus filii per ullacia accidentis, quasi sic argueri: Phantasmata sunt quodammodo unum G specie intel- ror ε perrexiligibilii species autem intelligibilis est unum cum intellectu possibili tergo intellatius possibilis unitur phartasmatibus. Manifestum est autem tu, hic incidit salu- hines eracia accidentis, quia species intelligibilis secudum quod responso. est unum cum intellectu possibili, est abstracta phantasmatibus,ut dictum est. Dato tamen ιγ per hunc ni dum sit aliqua unio intellectus possibilis ad nos,non tamen haec unio faceret nos intelligentes, sed magis intellectos Id enim,cuius similitudo est species, in vi rtute aliqua cognoscitiua existens,non ex hoc fit cognoscens,sed
cognitum. Non enim per hoc ut species quae eli in pupilla est similitudo coloris, qui eil in pariete, color eii videns, sed magis est visus. Per hoc igituri species intelligibilis, quς est in intellectu possibili,est similitudo quς dam phantasmatu, non sequitur si, nos simus intelligentes,sed ut nos, vel potius phantasmata nostra sint intes cta ab illa lusistantia separata. Sunt autem plura alia quet contra hae positionem dici possunt, quae albi diligentius pertractauimus. Sed his hoc unum sussciat,quod ad positionem hanc sequitur, quod illa homo non intelligit. Manifestum etiam est quod haec positio contra intentio νι. nem Philolaphi est. Et primo quide, quia Philosephus Serunda is his inquirit parte animae. Sic enim hunc tractatui u. .cipitur. Vnde manisestum est quod intellectus possibilis, pars animae est,& no subitantia separata. Item ex hoc quod ipse procedit ad inquit edum de intellectu, siue sit subiecto separabilis ab alijs partibus animae, siue non. Vnde patet quod suus procellas stat, etiam si intellectus subiecto no fit separabilis ab alijs partibus animae. Itemper hoc quod dicit quod intellectus est quo anima intelligit. Haec enim omnia ostendunt quod Arist. non Git Ilia rati Nintellectum esse separatum, sicut sunt substantiae separa- bus sortis, tae . Mirum est autem quomodo tam leuiter errauerunt, c0 ludi: ex hoc quod dicit quod intellectus est separatus, cum extitera sua, huius rei habeatur intellectus. Dicit enim s paratus intellect us,quia non habet organum, sicut se sus . Et hoc contingit propter hoc, quia anima humana propter suam nobilitatem ii 3pergreditur facultatem misteriae corporalis, de no potest tinaliter includi ab ea. V de remanet ei aliqua actio, in qua materia corporalis no communicat. Et propter hoc Mentia eius ad riam actionem non habet organum corporale de se est intellectus separatuo,
ita nam sit intellectus humani obiectum inquisit, eonet detis illud esse quiditatem rerum materialium, non aute speciem intelligibilem aliquam.
FActi autem unumq-dque, pervie atque is, psicumractu sciens: pnd quidem tum accidit, cum in ictu saxi e per stipsum operari potesttas quidem O tune seipsum in .
quodammodo Ru Ira, sed non perinde, ut erat antea leui Go P.
quam didicisset, vel inuenisset: atque tunckipsum etiam intelligere poten. Cum aut siesingulasiat, visiciens, dicitur interiet τεα eis, ctus,qui'cundam actum. Hoc autem confestim accidit, mea. s . cum Mit operari perseipsum. Eil igitur tum potentia quodammodo.no tamen similiter, atq; ante addiscere,
aut Druenire, O ipse aute seipsum tunc potes intelligere. Polt quam Philosophus determinauit de intel e possibili,qui est in potentia ad intelligibilia, hic ostendit quomodo inacium reducatur. Et pii mo ostendit quod intellectus aliquando iit in actu. Secundo ottendit quid sit propriu obiectum eius, respectu cuius sit in actu. ibi
116쪽
Quoniam autem aliud est magnitudo. F Ostendit igia: iur,quomodo intellectin in acui reducatur, dicens. lai . ctum est, quod anima intellectiva. non est actu ipse s p ta dies Ad in potentia tantum. 3 Cum autem si e sat sing la,F.i. sic reducatur in actum specierum intelligibilium, quemadmodum sciens, i. habens scientis habitum, habet' species in actu, & iunc dicitur intellectus, qui est secun dum actum. Hoc autem accidit statim, cum aliquis p teli per seipsum operati operatione intellectus, quae est ipsu m intelligere, sicut Δ quamlibet sorma tunc aliquis in actu habet, quando poteti operationem illius formae explere. Sed licet tunc intellectus quodamodo sit in actu quando habet species intelligibiles, sicut sciens habet habitum, est tamen & tune quodammodo in potentia, notamen eodem modo, si ut prius erat in potetia, antequa entiam acquireret, addiscendo vel inueniendo. Nam antequam haberet habitu scientiae,qui est primus actus, non poterat operari cum vellet, sed oportebat, quod ab altero reduceretur in actum,sed quando iam, habet habitum scientiae, qui est actus primus, potest,cum volue ' oirin Auiti in cium secundum, qui est operatio. Maia' de spe iis nisestum est autem ex hoc, quod hic dicitur, salsam esse ita relligibili, nionem Ruiemnae, quam habet de speciebus intestii. ας usi inpa sibilibus, cotra opinionem At illotelis. Ponit enim Auix' cenna, quod species non conseruantur in intellectu pota
sibili, nee sunt in eo nisi quando actu intelligit. Sed oportet secundum ipsum, quod quandocunq; intelligit actu,
quod couertat te ad intelligentiam separatam agentem ,
a qua ei duunt in intellectu possibilem intelligibiles species. Contra quod mani seste hie Philosophus dieit,quod
intellectus reducitur in actum specierum, per modum, , quo iciens actu, adhuc est in potentia intelligens . Cum enim intellectus actu intelligit, species intelligibiles suntis in eo secundum actum peri ectum, cum autem habet ha-:ς bitii in stientiae, sunt species in ipso intellectu,medio modo inter potentiam puram N actum purum. Et quia dixerat,quod quado intellectus iit quodammodo in actu, secundum lingula eorum ad quae erat in potentia, tunc potest intelligere, respectu aut sui nullo modo erat in poterula,posset aliquis credere quod factus in actu, teipsum
non intelligeret, sideo ad hoc excludendum lubiungit, quod intellectu factus in actu, non solum poteti intelliissere alia, sed etiam tunc potest intelligere seipsum. . cum autem aliud sit magnitudo, aliud magnitudinuese aliud aqua,aliud aqua esk, in es s itidem mulis
tu : non enim murem hic modus accommodatur. Sed
sunt in quibus haec ιpsa sunt eadem, non diuersa, aut alia sane,aut parte quidem eadem, sed aruersest habente, rIntellectu nem esse carnis discernit. Caro nanque non es sine ma-d ea sensu con teriar sed perinde atque simum , hoc est in sec. bensitiva
igitur parte, eatidum discernit Osirigidum, quorum qus-ρ his u. dam es ratio caro: alia vero, nse carnis dicerint aut1β- parabili: aut sise habente ad seipsam, perinde atq;sise habet, cum extensa fueris linea lexa.s Quoniam autem aliud es magnitudo O magnitudini, esse, aqua aquae G e,Crsicin multis alist, no autem in Omnibus. In quibusdam enim ιdem Gesse carni, car x. eom. esse. Aμt alio crgo,cat aliter habente discernit. Camen. io. ro enim non est sue materia, sed sicut simum Me in Me.
Sensetiuo quidem igitur calidum cir frigidum iudicat,
quorum ratio quadam caro G. Atio autem aut separato, aut scut circunstexacte baset adseipsum, cum extensast, caram esse di sic nu.
Ostendit Philosephiis quid sit obiectum intellectus.
Ad cuius euidentiam sciendum est,quod Philolbphus in septimo metaph. inquiriti virum quod quid est,hquid i- Lectio 3. ias vel essentia rei, qua distinitio ligniticat, fit idem quod Tς
res. Et quia Plato ponebat qui ditates retu esse separatas
a singularibus, quas dicebat ideas,vel species,ideo ostcn quiditas didit, quod quiditates rem non sunt aliud a ri bus, nisi per si inguatur accidens, ut puta non est idem qui ditas hominis albi, & ire, homo albus, quia quiditas hominis albi non continet in
se nisi quod pertinet ad speciem hominis ista hoc quod dico, homo albus habet aliquid in se praeter illud, quod
est de specie humana. Hoc autem contingit in Omnibus habentibus sormam in materia, up in eis est aliquid prPter principia speciei. Nam natura speciei inditii dua per materiam: unde principia indiuiduantia, & accidentia indiuidui sunt praeter essentiam speciei. Et ideo contin-gii sub una specie inueniri plura indiuidua. quae licet nodisserant in natura species, disserunt tamen secundu principia indiuiduantia. Et propter hoc in omnibus habe intibus formam in materia, non est omnino idem Se res de quod quid est eius. Socrates enim non est tua humanitas. I n his vero, quae non habent forma in materia, sicut sunt sermae limplices, nihil potest esse, praeter essentiam si' ciei et quia ipsa forma est tota essentia. Et ideo in talibus non possunt esse plura indiuidua unius speciei rec potest in eis disset re res de quod quid est eius. Consideradum Duplex ma-
est etiam, ii non solum naturalia habent speciem in ma- teria, sed etiam mathematica. Eil enim duplex materia, scilicet sensibilis, aqua abii rahunt matheII latica,&con' qui , du
cernunt eam naturalia,& intelligibilis,quam mathema tum soliti lica concernunt. Quod quidem iacintelligendueti. Ma rum gradus
nisellum est enim v, quantitas immediate inhaeres subia sumunt . stantiae,qualitates autem sensii biles in quantitate iunda tur,ut album de nigrum, calidum S si igidunt. Remoto autem posteriori remanet prius, unde remotis qualitat bu, sensibilibus secundum intellectum, adhuc remanet quantitas continua in intellectu . Quaeda ergo sunt is mae, quae materiam requirunt sub determinata dispostatione lensibilium qualitatum, de huiusmodi sunt omnes
imae naturales, Ac iccirco naturalia concernunt mat
riam sensibilem. Quaeda vero sunt formae quae non exigunt materiam sub determinata dispositione sensibiliuqualitatu,tamen requirunt materiam sub quantitate existentem,li ut triangulus,& quadratum,& huiusmodi,&haee dicuntur mathematica de abstrahunta materia se sibili, sed non a materia intelligibili,inquantum in intellectu remanet cotinua qualitas, abstracta a sensibili qualitate. Sic ergo patet, & sicut naturalia habent formam in materia,ita & mattiematica.& propter hoc tam in notu talibus quam in mathematicis disteri res de quod quideli. unde in utrisq; inueniuntur plura indiuidua iub una specie, sicut enim sunt plures homines unius speciei, ita de plures triangali sub una specie. Id sigitur habitis, planum est accipere ex blera Philosophi intellectum. Dicit
enim quod aliud est imagnitudo S magnitudinis est Fid est aliud est magnitudo de quod quid eii eius, Esse. n. quod eli magnitudini,appellat quid uatem eius. Et lim ter aliud est 3 aqua & aquae esse,i& sic est in multis alijs,
id est in omnibus mathematicis,& naturalibus.Vnde signanter exempla posuit. Nam magnitudo est quid na thematicum, aqua autem quid naturale, non abiem hoc contingit in omnibus. Nam in his, quae Omnitio sunt ie parata a materia, idem est res, Ne quod quid est eius. Et quia substati a lepalatae igilotae sunt nUbi , . potuit eas
117쪽
nominare proprijs nominibus, sicut mathematica de naturalia, sed nominauit ea sub exemplo reru naturalium.
Et hoc eli quod subdit, quod in quibusdam idem est carni esse & carnem , ex quo non intelligit v, sit idem caro,& quod quid est eius. Non enim diceret in quibusda sic esse, sed simpliciter diceret, quod idem est caro&carni esse. Sed intelligit quod ii , quod sic dicitur aliquid &alicui, ut caro de carni esse, idem est sin quibusdam, .s. in his,quae sunt a materia separata. Et quia ad diuersa cognoscenda diuersae potentiae cognoscitiuae requiruntur,' re concludit, quod anima aut cognoscit alio rem, & alio eius quid ditatem,aut uno S eodem, sed alio modo se habente. lanifestu est aut,quod caro non est sine materia, sed forma carnis est serma determinata,& in materia determinata sensibili: sicut etiam simu habet subiectu se sibile determinatu, nasum. Hanc igitur naturam sensiti-uam cognoscit anima per sensum. Et hoc est quod is dit,quod anima iudicat potentia sensitiua,calidum & stifidu,& alia huiusmodi quoru ratio,i .i. proportio qu7dam caro est. PForma. n.carnis requirit determinata proportionem calidi & frigidi, & aliorum liuiusmodi. Sed oportet quod alia potentiasdiscernat esse carni,Ι.i.quod quid est carnis. Sed hoc contingit dupliciter. uno modo ii quod ipsa caro, vel quidditas carnis cognoscatur omnino potentijsabinuicem diuertis,puta u, potentia intellectiva cognoscatur quidditas carnis, potentia sensitiva cognoscatur caro, & hoc contingit quando anima per se cognoscit singulare,& per se coMoscit naturam speciei. Alio modo contingit, P cognoscitur caro, & quod quid est carnis, non o sit alia, de alia potentia, ted quia una &eadem potentia,alio de alio modo, cognoscit carnem, &quod quid est eius & illud oportet esse, cum anima comparat uniuei sale ad singulare. Sicut enim supra dictu est, quod non possemus sentire disseret iam dulcis se albi, nisi esset una potentia sensitiva communis, quae cognosceret utrunque, ita etiam non possemus cognoscere comparationem uniuersalis ad particulare, nisi esset una potentia,que cognosceret utrunq;. Intellectus igitur utrunque cognoscit,sed alio,de alio modo. OGnoscit enim naturam specie siue quod quid est,directe extendendo seipsum, ipsum autem singulare per quadam reflexionem, inquantum redit super phantasmata, quibus species intelligibiles abstrahuntur. Et hoc est quod dicit,u, sensiatiuo cognoscit carnem salio,i .i. alia potentia idiscernit
esse carni,bid est quod quid est carnis aut separata pura
cum caro cognoscitur sensu, di esse carnis intellectu, aut eodem aliter se habente, ilicet si icut circunflexa se habet ad seipsamF anima intellecitiua cognoscit carne squs cum extensa sit,discernit esse carni,F id elidi recte apprehendit quid litatem carnis, per reflexionem autem, ipsam carnem. Deinde, cum dicit.
RFUM in νs, quae in abstractione considunt, eadem esse videntur. Rem . n.se habet, νt simin: Garapsum' cum continuo semper. Quod si qu ditas sit diuersi, aliud profecto Is rem,aliud est ipsum rectum. Sit naeuatito. Quare sit, ut lac etia adia velatio modo sese habente parte disiernat. Omnino igitur H res separabiles sunt a materia, sic siese habent O ea quae sunt circa intellectu ipson.
Texom Iterum autem in bis, quae mataractio sunt, rectum men. 1 - en sicut simum. cum continuo enim est. Quod autem quid erat ese, si en alterum recto esse, ' rectκm, alio. bit enim dualitas. Altero itaque, aut aliter habente se
iudicat. Omnino ergo scut separabiles res a materia, sic quae circa intellectum Au. od supra dixerat in naturalibus,exponit in mathematicis r dicens,quod iter u in his, quae sunt per sabistractionem, i id est in mathematicis,quotum ratio abi irahit a materia sensibili, rectum se habet sicut simum.Hscenim mathematica habent materiam, sicut & naturalia. Rectum enim mathematicum est, simum autem nat
rate. Ratio enim recti est cum continuo, sicut ratio simicum naso. Continuum autem est materia intelligibilis sicut simum materia sensibilis. Vnde manifestum ell,ui istud est in mathematicis res, de quod quid erat esse, ut rectum,& recto esse, unde oportet, quod alio cognoscat quod quid erat esse forum, & alio ipsa. Et supponamus ad pHIens,exempli causa cum Platone, quod dualitas sit quod quid erat esse lineae recte, Plato enim ponebat, numeri erant species, & quidditates mathematicorum, puta unitas lineae, dualitas lineae rectae, & non de alijs . Oportet igitur q, anima alio cognoscat ipsa mathemat m,& quidditates eoru, ut eodem aliter se habente. V de sicut per naturalia ostenditur, intellectus, qui cognoscit quiddit ales natural tu,sit alius a sensu qui cogno scit naturalia si laria, ita ex mathematicis ostenditur,
quod intellectus qui cognoscit quod quid est ipserum,
sit aliud ab imaginatiua virtute, quς apprehendit ipsa mathemattea. Et quia posset aliquis dicere, quod eode modo intelligeretur mathematica & naturalia, subiungit Psicut res sunt separabile a materia, ita se habent ad intellectum.Vnde illa, quae sunt secundum esse separata a materia sensibili,sbio intellectu percipi possunt, quae autem non sunt separata a materia lentibili secundum esse, sed secundum rationem,intelliguntur absque materia sens, bili,non autem absq; materia intelligibili. Naturalia vero intelliguntur per abstractionem E materia indiuidua-Is, non autem per abstractionem a materia sensibili t
taliter. Intelligitur enim homo,ut composituSex carni - - . .
busti ossibus, per abstractionem tame ab his carnibus, ct his ossibus. Et inde est, quod intellectus non cogn- ruraliu maia
scit directe singularia,sed sensus vel imaginatio. Appa- teriam speciret autem ex hoc,quod Philosophus hie dicit,quod pro. ες- in prium obiectum intellectus, est quidditas rei, quae non est separata a rebus, ut Platonici posuerunt. Vnde illud, Mquod est obiectum intellectus noliri non est aliquid ex- nequaqua. tra res sensibiles existens,ut Platonici posueriant sed aliquid in rebus sensibilibus existens, licet intellectus apprehendat alio modo quiditates rerum,qu m sint in rebus sensibilibus. Non enim apprehendit eas,cum conditionibus indiuiduantibus, quae eis in rebus sensibilibus adiunguntur. Et hoc sine falsitate intellectus conting repoteli. Nihil enim prohibet duorum adinvicem coniunctorum,unum intelligi,absque hoc quod intelligatur aliud. Sicut visus apprehendit colorem, absq; hoc quod apprehendat odorem, non absq; hoc quod apprehendat in nitudinam,quae est proprium subiectu coloris.Vnde de intellectus potest intelligere aliqua formam absq;
indiuiduantibus principijs, non tamen absq; materia, aqua dependet ratio illius ibrm s. sicut non potest intelligere simum line naso,sed poteticuruum sine naso inte, ligere, Et quia hoc no distinxerunt Platonici, posuerunt quod mathematio, & quidditates, rerum sunt separatae in esse, licui separatae in intellectu. Manifestum eli etiam quod species intelligibiles, quibus intellectus possibilistit in aciu, non sunt obiectum intellectus. Non enim se habent ad intellectum, sicut quod intelligitur, sed sicut quo intelligit. Sicut enim species, lux est in visu,non est quod videtur, scd quo visus videt, quo autem videtur
118쪽
incolatiqui est in corpore, similiter quod intellectus intelligit est quidditas,qus est in rebus,non autem species intelligibili nisi inquantiam intellectus in seipsum refleobiecti m ctitur. innisesbim est enim o scientiae sunt de his, quae intelligit, sunt autem scientiae de rebus, non cita in i id aute de speciebus vel intentionibus intelligibilibus, nisi gibili, , sed sola scienturationalis. Vnde manifestum est,ia, species iei qui a. intelligibilis non est obiectum intellectus,sed quidditas
rei intellectae . Ex quo patet nullam esse rationem qu nurdam volentium ostendere,u, intellectus sit bilis sit unus in omnibus ex hoe v, idem est intellectum ab omnibus, cum oporteat esse plures numero species intelligibiles,li sunt plures intellectus. Non enim est species intelligibilis, ipsum intellectum, sed similitudo eius inanima. & ideo si sint plures intellectus habentes similitudinem unius de eiusdem rei, erit eadem res intellecta apud omnes. Et praeter hoc manifestum est,u, etiam substantiae separatae intelligunt quidditates rerum naturalium , quas nos intelligimus, de earum intellectus diuers senti Vnde,si eorum ratio esset inicis, non euitaretur inco ueniens quod concludunt per li ponunt unum intellectu in omnibus hominibus. Non enim possunt ponere unum intellectum in omnibus intelligentibus. L E C T i o IX. Ostendit quo pacto potabilis intellectiti sit intelligibilis.
do intelliget intellectus f. quidem limpurat,
ac palminis expers nihilq; habeatia ulla re non sus commune, sicut Anaxagorata asserit: intelligere autem pati quoddam sit, ut diximus: quominque quippi et
est Hrisque commune, Me numιrum alterum agere alterum pati videtur.
-- . Dubites ita tem utiq; Hilias, si intellectus simplex ea tia ecter implibilis, o nulli aliquid habet commune, licui
dixit Anaxagoras, quomodo intelliget, si intelligere patia quid G. Inquantum enim aliquid commune Hrinq; en hoc quidem agere,illud vero pari ridetur. Postquam ollendit Plillo phus naturam intellectus ' possibilis,& obiectum eius, hic mouet quasdam dubii tiones circa prςdeterminata. Et diuiditur in duas paries. Et primo ponit dubitauones. Secudo soluit eas, ibis Aut pati. I Mouet autem primo duas dubitationes, quarum prima talis est. Si intellectus eii simplex & impassibilisti nulli liabet aliquid commune,ut Anaxago. dixit, quomodo intellectus poteli intelligere,cu intelligere sit pati quoddam, & de ratione pati dii, hoc esse videatur, quod
habeat ili quid commune cum agente, quia inquantum est aliquid commune utrisque, icilicet agenti & Patienti, videtur quod hoc agat de illud patiatur.Oportet enim
πια eom. ea quae agunt & patiuntur adinvicem, communicare in me iasi niateria, ut dicitur in primo de Generatione. Secumdam dubitationem ponit ibi.
Praeterea ambigin qui piam iis etiam intelligitalis
sit. am aut cateras rebus merit intellectus,nisi auaratione sit intelligibilu ipse. Intelligisve autem ou quo
eam essespecie, aut aliquid is xtam habebit, quod i DDm intelligibilem, perinde ati; catera facit. τρα. eom smytisi autem ,s ivi erigibilis Er is, aut aliis is mentii ι. erit in tellectus, si nou secuisum aliud ineι melligibilisen, unum autem quoddam hecundum 1yeciem en intelli
sibiler Aut mi Itum aliquid babebit, luod fuit intelligibilam ii sum, sicut alia.
Et insergit lixe dubitatio ex eo, quod sepra dixit, Pintellectus iactus in actu, etiam seipsum intelligit. Et ei his a dubitatio, ψ si intellectus est intelligibilis, hoc potest contingere duobus modis. Vno modo,quod sit in telligibilis lecundum se de non secundu aliud. Alio modo,q, habeat aliquid sibi adiuncta. auod saciat ipsum intelligibilem.Si autem secundum seipsum est intelligibili de non secundum aliud, intelligibile autem inquantuhuhismodi est unum in specie, sequetur si hoc solum est intelligibile, sed intellectus, q, etiam alia intelligibilia sint intellectus, & ita omnia intelligibilia intelligent. Si autem est intelligibilis per hoc, ut habet aliquid aliud sibi adiunctu, sciauetur quod habeat aliquid quod iaciat ipsum intelligibilem, sicut di alia, quae intelliguntur, de ita videtur sequi, idem quod prius, scilicet v, semper id quod intelligitur intelligat. Deinde cum dicit. At enim ipsum pati diuisum est prius unaqua rara
tione communi, Atque intellectus patentia qui mesi quodammodo intelligibilia ipsa, actu vero nihil est eorum antequam intellura ipsa. Op uet autem in ipsiones t esest, perinde, atque in tabula nihil en a siritum antequam in iis scribatur. Hoe enim in ipse sit, atque a eidit intellectu . Aut pati secundum Omne aliquid diuisum est prius. Totentia quodamodo est intelligibilia intellectusoedam mea. i rubilantequam intelligat. Oportet avit sic, sicut in tabula iubilest scriptura actu quia quidem accidit in ιntellectu. luit praemissas dubitationes. Et primo soluit primam dicens, quod sicut prius distinctu est de pastione,
cum ageretur de sensu, ui pati dicitur secundum aliquid commune, i. hoc quod eli pati commune est ad passi nem, quae est in contrarias dispositiones, sicut est passio
mutua in rebus naturali , quae communicant in materia: de est aliquod pati,quod dicitur secund um receptionem tantum. intellecitus igitur dicitur pati, inquantum
est quodammodo in potetia ad intelligibilia,& nihil est
actu eorum antequam intelligat. Oportet autem hoc sieesse, sicut contingit in tabula, in qua nihil est a ctu seriis plum, sed plura possunt in ea scribi. Et hoc etiam accidit intellectui Possibili, quia nihil intelligibilium est in
eo,actu,sed potentia tantum. Et per hoc excluditur tam opinio antiquorum naturalium, qui ponebant animam compolitam ex omnibus, ut intelligeret Omnia, quὶm etiam opinio Platorii qui posuit naturaliter animam humanam habere omnem scientia, sed esse, eam quodammodo oblita, propter unionem ad corpus: dicenisu, ata
discere nihil aliud eli, quam reminisci. Deinde eu dicit. Uetiam intelligi Hlis crimini intelligibilia cuncta. Nam in hisce quidem, qua sine materia sunt, intelligens cy id quod intelletitur idem est. Etenim idem est contemplati scientia O id quod itasub scientia cadit. Et imautem intelligibilis est, sicut ιntelligibilia. In Tin .eonis his enim quae sunt sine materia, idem en intellectus, O rnentiis. quod intelligitur. Scientia nanque speculativa, σμί bile , idem est. soluit secundam dubitationem. Et primo soluit quq
stionem. Secundo respondet ad obiectionem in contra
rium sietam, ibi sNoa autem semper. Dicit ergo primo, quod intellectus possibilis eii intelligibilis non per
suam essentiam,led per aliquam speciem intelligibilem, sicut de alia intelligibilia. God probat ex hoc, i intel- Tis. eo
lectum in actu, di intelligens in actu,sunt unum,iicut & n em. ιι s.
supra dixit, quia sensibile in actu,& lenius in actu, sum unum. Eli autem aliquod intelligibilc in actu, per i K,
119쪽
An agen intelleciussit sebstantia separa
quem intellectum,qui abstraheretri materia,& sc fac ut eas intelligibiles actu. Deinde cum dicit. Etu in uilemuseparabilis est, ais mixtus, pasto- neque vacat, earn sit substantia actus. Semper enim id quod escit, atque agit, prasi Asirus eII eo, quod patitur, O ipsum principium omnim mattria.
Et hic intellectus siparabilis, o impassibilis, o immmixtus subi lamia actu ρου. Semper enim ho rabilius eA agem patiente, cyprincipium materia. Ponit qintuor conditiones intellectus agentis, quarti
prima est, quod sit separabilis: secunda, quod impatibilis: tertia quod sit immixtus i. non compositus ex naturis corporalibus,neque adiunctus organo corporali: sed
in his tribus couenit cum intellectu Msibili: quarta a tem conditio es quod sit in actu secundu suam substantiam, in quo dissert ab intellectu possibili, qui est in potentia secundum suam subilatiam, sed est in actu selum
saeundum speciem susceptam. Et ad has quatuor conditiones probandas inducit unam rationem, quae talis est. Agens est honorabilius patiente, de principium atauri materia: sed intellectus agens comparatur ad possibile, sicut agens ad materiam, sicut iam dictum est : ergo i tellectus agens eli nobilior pos,ibili. Sed intellectus pol sibilis eis, separatus, impat sibilis, de immixius ut supra ost cium est: ergo multo magis intellectus agens. Et hoc etiam patet, quia sit secundum subitantia suam in actu, quia agens est nobilius patiente, no nisi secundum quod eli in actu. Occasione autem horum,quae hic dicuntur, quidam posuerunt intellectum agentem, substantiam separatam,s quod disteit secundum substantiam ab intelia lectu pos,ibili. Illud autem no videtur esse verum. Non enim homo esset , natura sui scienter institutuKsi no h beret in seipso principia, quibus posset operatione complere, quae est intelligere: quae quidem compleri non potest, nisi per intellectum possibilem, de per intellectum
agente. Vnde pei sectio humanae naturae requirit, quod utrunq; eoium iit aliquid in homine. Videmus etiam, psicut operatio intellectus possibilis,quae est recipere i telligibilia,attribuitur hominiata de operatio intellectus agentis,qus esst abstratiere intelligibilia. Hoc autem non
posset, nisi principium ibrmale huius actionis esset ei s cundum esse coniunctum.Nec sufficit ad hoc, quod limactio attribuatur homini per hoc quod species intelligibiles factae per intellectu agentem, habent quodammodo pro subiecto phantasmata, quae sunt in nobis, quia, ut supra diximus,cum de intellectu possibili ageretur, species non sunt intelligibiles in actu, nisi quia sunt abi ira phantasmatibus,de sic eis mediantibus actio intellectus agentis non pollet nobis attribui. Et praeterea ii tellectus agens comparatur ad species intellectas in actu sicut ars ad species artificiatorum, per quas manifestum est,quod artificiata no habent actionem ariis. unde etiadato quod species factae intelligibiles actu, essent in nobis,no sequeretur, quod nos possemus habere actionem intellectus agentis. Hi etia praedicta positio contra Ari- sol. intentionem, qui expresse dixit his differetias duas, scilicet inici lectum agentem, Ac intellectum possibilem esse in anima, ex quo expresse dat intcl igere, Φ lint partes animae,vel potentiae, de non aliqui substantiae separatae. Sed contra hoc videtur esse praecipue, quod intellectus possibilis comparatur ad intelligibilia, ut in potentia existens ad illa, intellectus autem agens comparatur ad ea, vi ens in actu : non videtur autem possibile, idem
respectu eiusdem posse esse in potentia, ct in actu, vade
non videtur possibile, quod intellectus agens, at possibilis conueniat in una sublutia animae. Sed hoc de facibli soluitur, si quis recte conlideret, quomodo intelli eius possibilis sit in potentia ad intelligibilia, de quomodo intelligibilia sunt in potentia respectu intellectus agentis . Eli enim intellectus possibilis in potentia ad intelligibilia, sicut indeterminatum adderet minatu. Nam intellectus possibilis non habet determinate naturam alicuius rerum sensibilium. Vnumquodq; autem intelligibile eit aliqua determinata natura alicuius speciei. Vnde supra. dixit, quod intellectus post bilis comparatur ad imielligibilia, sicut tabula ad determinatas picturas. Quantum autem ad hoc, intellectus agens non est in actu. Si enim intellectus agens habet et in se determinatione omnium intellisibilium, non indigerent intellectus possibilis phantasmatibus, sed per solum intellectum amem reduceretur in actum omnium intelligibilium ,& sic nocompararetur ad intelligibilia,ut faciens ad factu, ut Philosophus hie dicit, sed ut existes ipsa intelligibilia. Comparatur igitur ut actus respectu intelligibilium, inquantum est quaedam virtus immaterialis activa, potens alia similia sibi sicere, sim materialia. Et per hupc modum, ea, quae sunt intelligibilia in potetis, facit intelligibilia in
actu. Sic enim de lumen facit colores in actu, non ιγ lysum habeat in sedetermitrationem Omnium collatu. Huiusmodi autem virtus activa est quaedam participatio luminis intellectivalis a subitant ijs separatis. Et ideo Philosophus dicit, quod est sicut habitus, vel lumen, quod
non competeret dici de eo, si esset substantia separata. Deinde cum dicit. Scientia autem ea, quae est actu, est idem quia res. Ea vero quae eIi potentia, in Wo prior est tempore, absiane autem, neque tempore, sed non nunc quidem intelligit,
Idem autem est fecundum actum scientia. ei: qua voro secundum potentiam, tempore prior in uno est. Omniano autem neque tempore. Sed non aliquandoquidem imtelligit,aliquando autem non intelligit. Determinat de intellectu secundum actum. Et circa hoc duo facit. Primo ponit conditiones intellectus in actu. Secundo ostendit conditiones totius partis intellectius fecundum quod disseit ab alijs partibus,animς,ibi
separatus autem. F Circa primum ires ponit conditi
ires intellectus in actu, quarum prima est quod scientia in actu, est idem rei scitae. Quod non est verum de intellectu in potentia. Secunda conditio eius est,quod scientia in potentia in uno & eodem,tempore est prior, quam scientia in actu, sed uniuersaliter non est prior, no solum natura,sed neque etiam tempore. Et hoc est, quod Philosophus dicit in.9.Metaph. quod actus est prior pote
tia natura, tempore vero, in uno & eodem pinentia prior
est actu,quia unum & idem prius est in potentia, de postea sit actu. Sed uniuersaliter loquendo, ei iam tempore actus est prior. Nam quod in potentia ea, non reducitur in actum,nisi per aliquid, quod est actu. Et sie etiam de potentia iciente, sit aliquis stilant actu, neq; inveniem do, neque discendo,nisi per aliam scientiam p xiste tem in actu,quia omnis doctrina, te disciplina intellectiva fit ex praeexilienti cognitione, ut dicitur in primo Posteriorum.Tertia conditio intellectus in actu ter quam
disi eri ab intellectu possibili de intellectum habitu, et tquia utetq; quandoq; intelligit, do quandoq; non intelligit. Sed hoc no potest dici de inteste tu in actu,qui conuitu in ipse intelligere. Deinde cum dicit.
120쪽
Separatia vero id est Iam, cyιia est, atq; id solum U
immortale perpetuumque. Separatus autem es siolum hoc, quod vere est. Et efiolum immortale, oe perpetuum est. Ponit coditiones totius intellectivae paruis. Et primo ponit veritatem. Secundo excludit obiectionem, ibi.
Non reminisciturit Dicit ergo primo, quod solus interulectus separatus est hoc, quod vere est. Quod quide non potest intellisti, neq; de intellectu agente,neque de intellectu possibili tantum, sed de utroque,quia de utroq; s
pra dixit, quod est separatus. Et sic patet quod hic loquitur de tota parte intellectiva,qus quidem dicitur separata, ex hoc quod habet operationem sua sine organo comporali. Et quia in principio huius libri dixit, quod si aliqua operatio animς sit propria, contigit animam separari: Concludit,quod haec sola pars animae, scilicet intellectiva est incorruptibilis,& perpetua. Et hoc est quod supra posuit in secundo, quod hoc genus animae separatur ab alijs, sicut perpetuum a corruptibili. Dicitur autem perpetua,non quia semper fuerit, sed quod semper erit.
Vnde Philosophus dicit in. I 2. Metaph. cy forma nunquam est ante materiam, sed posterius remanet anima, non omnis,sed intellectus. Deinde eum dicit. on autem recordamur: quia hoc quidem expers est
pasonis. Intelle Nero passura extinguitur, σsine hoe nihil intelligit. 'n reminiscitur autem, quia Me quidem impassibile est,pasuus vero intellectus es corruptibilis: cryne hoc nihil intelligit anima.
Excludit ouadam obiectionem. Posset enim aliquis credere,quod quia pars intellectiva animae,est incoriu-ptibilis, remanet post morte in anima intellectiva scientia rerum eodem modo, quo nunc eam habet, cuius contrarium supra dixit in primo, quod intelligere corrumpitur,quoda interius corrupto, & quod corrupto corpore non reminiscitur anima,neq; amat. Et ideo hic dicit, ut non reminiscitur,cpost mortem eorum,quae in vita sci
uimus, quia si, quidE impassibile est, F id est ista pars
animae intellectius impassibilis est,unde ipsa ta est iu
lectum passionum animae, sicut sunt amor & Odiu remini stantia,& huiusmodi, quae ex aliqua passione corporali contingunt. Passivus vero intellectus corruptibilis, est. i.pars animae, que non sine prsdictis passionibus, est corruptibilis, periinmt enim ad partem sensitivam. Tamen haec pars animae dicitur intellectu sicut de dicitur rationali Minquatum aliqualiter participat rationem, obediendo rationi, de sequendo motum eius, ut dicitur in primo Ethicorum. Sine hac autem parte animae corporali,intellectus nihil intelligit.Non enim intelligit aliquid sine phantasinat ut infra dicetur. Et ideo destr
ito corpore non remanet inanima separata scientia rerum secundum eundem modum, quo modo intelligat.
Sed quomodo tunc intelligat, non est praesentis intentionis discutere. LECTIO XI.
Duplicem essem intellectus operationem exponin unam eidiea indiuisibilia & simplicia, in qua nee verum nec saliam est, nisi
pet acciden alteram ca compositionem Sc diuisionem Onee-rtuum secundum assimationem de negationem, in qua iam ν
Ir diuisibilium igitur intellectis in hisce consissi elaea
quasi itas non est. At in quibus Erfallitas iam σ 'eritas ines,in hisice compositio quadam iam cis tuum
reluctus, quasi ipsi sint is m. H; N Empta uv.
Nultorem certe capita, admirabile dictu ceruicibus semesunt exorta, in luminis aura . Illa tamen dulcis post hoc concordia iungit. Sic O haeseparata com i solent, νt incommensurabiales diameter. Q od si eorum etiam, quae fuerunt , vel erunt, sit compositio. tempus insuper intelligere,atque additur. Falsitas enim incompositione semper constitit. amsi album no album esse dicat, ipsum tum non album
compotui. Licet autem per diuisionem etiam omnia duere. At tamen fit sitas aut veritas non solum consessit iniae, cleon est albus ,sed in his etiam Cleon erat, vel erit albus. Id vero, quod singulos dictos conceptus componit, unum ue facit, ipsi est intellectus. Indiuisebilium igitur intelligentia in his m,circa quae non est salsum. In quibus autem est falsum iam, O Hra est,co positio qusdam iam intellectuum est, sicut eorum, quae unum fiunt. Sicut Empedocles dixit et ultorum quidem capita sine ceruice germinauerunt, postea comista sunt conccitata ,sicut O hac separata composita sunt, ut 26mmetron, is diametras, mi ommetro Redi' diametros. Sι autem octorum,aut futuroru sit eo inuis empus eointelligens est, ct componens. Falsum enim in consensitione semper eIl. Et nanque si album non albo, aut si
non album albo componit. contingit avitem o Giden rem dicere omnia. Sic ergo es non j,lum falsum, aut ν rum quod albus Cleon foed er quod erat,aut erit. Vnuautem faciens unumquodque, hoc intellectus est. Postquam Philolophus determinauit de intellectu, hic determinat de operatione intellectus. Et diuiditur in duas partes. In prima distinguit duas operationes intellectus. I n secunda determinat de utraque earum. ibi. 3 Indi uisibile autem .P Dicit ergo primo, quod una O rationum intellectus est, secundum quod intelligit indiuisibilia. puta cum intelligit homine, aut boue autem aliquid huiusmodi incomplexorum. Et haec intellige tia est in his, circa quae non eli falsum, tum quia i omplexa non sunt vera neq; salsa, tum quia intellectus non
decipitur in eo quod quid est, ut insta dicetur. Sed in illis intelligibilibus, in quibus eii verum & falsum est iam
quaedam compositio intellectum, id est rerum intellectarum. licui quando ex multis sit aliquid unum. Et ponit exemplum secundum opinionem Emped. qui opinabatur, is omnia generata sunt i casu, non propter aliquem finem, sed secundum quod coli it ex diuisione rerum per litem,&coniunctione per amicitiam. Vnde dixit, 'a principio germinauerunt multa capita sine ceruice, de similiter multae aliae partes animalium separatae ab alijs partibus. Et dici; sgerminauerunt F quasi ex elementis r inlucta sine semine animali ,sicut tetra germinat he am virentem . Sed postmodu huiusmodi partes sic diuisae compositae sunt per cocordiam,& ex eis factum est unum animal habens diuersas partes, utputa caput, manus, pedes,& huiusmodi. Et ubi est constitutum animal habens omnes partes necessarias ad sui conseruationem, idem animal saluatum est,& generauit sibi simile. Si autem desiit aliqua aliarum partium, non potuit saluari, nec remansit in sibi simili per generationem. Sicut ergo Emped. posuit quod amicitia composuit multas partes,& constituit ex eis unum animal, ita de intellectus mul ta incomplexa pilus separata coponit & facit ex eis unuintellectum, in qua compolitione quandoque est veritas,quandoque falistas . veritas quidem, quando componit ea,quae in re sunt unu & composita, licui cum componit symmetrum, hoe eit in comensurabilem de di