장음표시 사용
131쪽
Multi enim homines praetermissi scientia intellectulis quuntur in suismo. ibus pliantasiam, sicut illi, qui non secundum rationem agunt,sed impetu movetur ad aliquid agendum. Et in alijs animalibus manifestum eis,a, numquam intellectus est,neque ratio, quae mouere possit,sed solum phantasia. In laominibus vero est phantasia I intellectus. Sic ergo manifestum estu, utraque hum uens, scilicet intellectus comprehendens sub se phantasiam.& appetitum. Deinde cum dicit. Intellemuis hi quam, qui alicuitu gratia ratiocin tur, queniticipium est agendi, atque hic ire at intellectu contemplativo dissertar. Appetitus etiam omnis alι- cuius est gratia, cuius enim est titio, id es principuintellectus activi. At ipsum ultima, incipium est actionis.quare non sine ratione principia monendi videntur haec esse duo, appetitus. quam, O mens ea, qua principium es agendi. Ipsum enim appetibile mouet, propterea mens mouet, quod appetitiis, ipsius principium est.
Imaginatio quoque eum movet,non absq; appπιιι ne mouet.Unum igitur est triquod mouet, ipsum,inquam,apperitum. am si duo intellectus atque appetitus mouerent, per aliquam communem Nitque formam mouerent. Tunc autem intellectus quidem non videtur absque appetitu moveri. Volunt, enim appetitus est quidam atque cum fit motus, per rationein, cr etiam per νoluntatem sit. oppetitus autem absque ratione mouet. Cupiditas enim
To. Intellectus autem qui propter aliquid ratiocinatur O μμ 49 qui practicus est, differt a speculatio secundum finem. Et appetitus propter aliquid omnis es. Cuius enim appetitur,tae principium practici intellectus. Ultimum aut L principium actionis est. Quare rationabiliter haec duo videntur mouentia,appetitus ratio practica.Appetibile enim mouet, propter hoc ratio mouet, quia principium eius es appetibile. Et pbantasia autem cum moveat, nouTex. eom. mouet sine appetitu . Vnum igitur est mouens: nempe id, mea. o. quod appetimus. Si enim duo, intellectus, O appetitus mouerentJecundum communem utique aliquam heciem
mouerent. Hunc autem intellectus non videtur mouens sine appetitu. Voluntas enim a petitus est . cum autem fecundum rationem mouetur, ρο secundum voluntatem thouetur. ppetitus autem mouet praeter rationem. Concupiscentia enim appetitus quidam est. Reducit praedicia molientia in unum . Et circa hoc tria sicit. Primo ostendit propositum . secundo ex eo, quod eIt ostensum,asicoeat causam cunasdam accidentis circa motum animalium .ilbi. Intellectus quide igitur. FTertio improbat diuisionem pinentiarum , quam anti qui ponebant. ibisdiuidentibus autem. F Dicit ergo primo,quod intellectus,qui mouet, est intellectus, qui ratiocinatur propter aliquid,non propter ratiocinari tantia, ct hic est intellectus practicus , qui dii seri P speculativo spesulii tui, secundum smin. Nam speculatium speculatur veritate, di nacti ei in non propter aliquid aliud, sed propter sei iam tantum,
leuestiis dis practicus autem speculatur veritatem propter operati strenua. nem. Et manifeitum est, in omnis appetitus est propter
aliquid. Stultum enim est dicere, q, siquis appetat propter appetere. Nam appetere est quidam motus in dii tenden Sed illud cuius est appetitus, scilicet appetibile, est principium intellectus practici. Nam illud ,quod et hnimo opperibile,est sinis, quo incipit consideratio in tellectus practici.Cum enim volumus aliquid delibera re de agendis, primo supponimus finem deinde procedimus per ordinem ad inquirendum illa, quae sunt propter sinem,sie procedentes semper 2 posteriori ad prius, usq; ad illud, uod nobis imminet primo agedum. Et hoc est quod subdit 0, vltimum de aetione intellectus practici, est principium aetionis, id est illud ,unde debemus adtionem incipere. Vnde rationabiliter dictum est,thscd - . sunt mouentia, scilicet appetitus,& intellectus praeit --,cus. quia enim ipsum appetibile, quod est primum coni, phalasa moderatum ab intellectu practico, mouet, propter hoc dici Mauritur intellectus praeticus mouere,quia, lcilicet eius principium quod est appetibile, mouet. Et quod dicitur de intellectu, intelligendum eli etiam de phantasia , quia cuphantasia mouet, non mouet sine appetitu. No enim mouet,nisi inquantum representat appetibile, sicut nec intellectus.Sic igitur apparet , quod unum est mouens, scilicet appetibile,hoc enim appetitum mouet, & est principium intellectus,quae duo ponebantur mouentia. Et hoc Texta eo in rationabile est, I liaec duo mouentia reducamur in unii.
quod est appetibile quia si ponebantur hae duo intellectus & appetitus esse mouentia ,respectu eiusdem motus, cum unius essectus sit una causa propria, necesse est irinoueant haec duo secundum aliquam communem spoclem. Non est autem dicendum Nappetitus moueat iubspecie intellectus, sed magis econuerso, quia intellectus non inuenitur mouens sine appetitu,quia voluntas,se dum quam mouet intellectus, est quidam appetitus. Et ratio huius assignatur in nono metaphysi. quia cu m ratio icienti e prauidae se habeat ad opposita, non mouet, nisi determinetur ad unum, per appetitum.Sed appetitus mouet sine ratione, sicut patet ex his,quae ex concupiscutia mouentur. Concupiscentia enim est appetitus qui, dam. Exemplificat autem magis de concupii centia, qua de ita, quia ira habet aliquid rationis,non autem concupiscelia,ut probat Philos bus in s imo Lihico. Et si e
patet i mouentia reducuntur in unum, quod est an tibile. Deinde cum dicit. Intellectus igitur rectus est omnis, at appetitus atque imaginatio, recta est, O non recta. Quocirca semper quidem ipsium appetibile mouet. Hoc aurem ess aut verennum,aut apparens bonum. Attamen non omne bonum
mouet,ed id, quod sub actione cadit. subactione autemeavit, quod aliter sese tabere etiam potest. Pater igitur
talem amma rimatque potentiam, praticipium esse mouendi, qua quidem es ea, quam appetitum consueuinins a pellare. Intellectus quidem igitur omnis, rectures. Appetri Tex. eoinctus autem O phantasiaserem e non recta. Unde semper men. rt.
quidem mouet appetibile. Sed hoc es boni , t appares h pyribile bonum. Un omne autem sed agibile bonum. Agibile h. Itemo contingens et aliter se habere.Quod sis tur buivs aut certe
modi potentia mouet anima, qua vocatur appetitus, Ma- apparet bonisectum. Paefit,ignat ex ptaedictis, rationem cuiusdam accidentis circa motu vel actionem, ostendes,scilicet quare in actionibus de motibus nostris erramus. Et dicit quod lomnis intellectus est rectus P quod intelligendum est de intellectu principiorum. Non enim erramus circa prima pii cipia in operabilibus, i ulmodi sunt,nulli nocendii elle. Non esse, aliquid iniuste agendum,& similia, sicut nec erramus circa prima principia in speculatiuis. In his autequae sunt poli principia, si quidem recte consideramus,
procedit ex rectitudin quae est circa prima principia.Si aute a rectitudine deuiamus, procedit ex errore,qui accidit in ratiocinando. Sed appetitus & fiantalia,qua etiam mouent, iunt& cum rectitudine, di sine rectitudine.
132쪽
Et ideo in actIonibus nostris contingit deficere a rectitudine seniendum m deficimus ab intellectu de ratione. Vnde patet ex praedictis quod appetibile semper mouet.
Hoc autem appetibilessi aut vere bonum, quando pe si litur in iudicio intellectus recti, aut apparens bonum, quando declinata iudicio intellectus recti,propter appe titum vel phantaliam. Non autem omne bonum eli a petibile, Sc mouem, sed bonum agibile, quod est bonum applicatum ad operationem,& hoc contingit aliter se hah ere, sicut omnia quae nostrae actioni subduntur . Vnde bonum ultimum&necessarium in sua uniuersalitate costilen non mouet. Manisellu est igitur Π, potentia animae quae dicitur appetitus,sit mouens.Deinde cum dicit. Constat eos o rartere, pia partes animae diuidunt, si mado potentias ipsas di dant, atque separent, compluresi fas esse concedere, triendi principium sentiendi, in telligendi Hiberandi, in appetendi. Haec enim plus inter sese differunt quam potentia cupiendi ac tractendι.
Dividenribus autem animae partes, si secundam potentias dividant separem valde multae fiunt , vegetati num densitiuum,intellectio consiliativum,actuca petitiuum. Haec enam plus digerunt abinuicem, quam concupissibile G irascibile. Excludit illud, quod antiqui dixerunt dedistincti
ne partium motiuarum dicen quod diuidentibus partes
animae in ratiotralem, irascibilem se concupiscibilem, si ipsi intendunt distinguere potentias animae abinuicem separatas multo plures fient,quam ipsi ponant,scilicet vegetatiuum,sensitiuum, intellectivum, consiliatiuum,&appetitiuum. Distinguit autem consiliatiuum ab appeti. tiuo, sicut Se in s. Ethico. Dii inguitur ratiocinatum in quod est contingentium, a scientium, quod est necessariorum,& ea ratione quae ibi tangitur. Hae autem partes animae plus disserunt abinuicem, quam concupiscibile de irascibile, quae compraehenduntur sub appetitu sentituumvnde plures salit partes, quam ipsi ponant. Deinde eum dicit. cum autem appetitiones inter sest e trariae fiant, quod quidem tum sit, eum ratio cupiditoque contraria
sunt, idque fieri flet in histe, qua sentiunt atque percipiunt tempus. Mens enim obfuturum retrabere iubet cupiditas vero praesens sum persequatur. Nam quod ιamascit voluptat id σε simpliciter ascere Hluptate, est absolute bonum esse videtur,ex eo sane quiafuturum non
sumiam autem appetitus fiunt contrara adinvicem, hoc autem accidit,cum ratio oe concupiscentia contraris fuerint. Fit autem in ipsis temporis sensum habentibus. Intellectus enim propter futurum retrahere iubet, concupiscentia autem propter ipsum iam. Videtur enim quod
iam delectabile, simpliciter delectabile, bonura simpliciter, propterea quod non videtur futurum. Excludit quandam obiectionem supra positam ad ostendendum,quod appetitus non mouet, per hoc quod continentes,appetitum non sequuntur.Sed haec ratio seluitur, quia in homine sunt contrari j appetitus, quorum
unum continentes sequuntur, εἰ alij repugnant. Dicit erpo, ut quia possunt fieri appetitus contrarij adinvicem,
hoc contingit cum ratio concυ piscentiae contrariatur. 8e
sit de accidit hoc in habentibus italum temporis, id est: vi non Llum cognoscunt quod in praesenti est, sed eo-iderant praeteritum & suturum, quia intellectus quandoque ab aliquo concupiicibili retrahere iubet, propter futuram considerationem. Sicut cum febricitania, ex iiis
dicio intellectui v idetur a vino abstinendum esse,ne se bris incalescat. Sed concupistentia incitat ad accipiendupropter ipsum iam, id est propter illud quod in praei e tiea. Videtur enim quod in praesenti delectabile esse simpliciter delectabile, Se bonum, ex eo i non consideratur ut suturum. Deinde cum dicit.
Specie quidem unum id est profecto quod movet, Vmtitiuum inquam, ut appetitiuum est,atque appetitio omnium en mouentium primum. Hoc enim mouet, O non mouetur, mente aut imaginatione perceptum, numero Nero plura sunt ea, qua mouent. Specie quidem igitur unum erit moues, appetibile aut Tec eo . appetitiuum. Primum autem omnium appetibile. Hoc mea. 3 enim mouet, O non mouetur, eo quia si intellectum aut Imaginatum. Numero autem plura mouentia.
Ostendit ordinem motus. Et circa hoc tria facit. Primo ostendit quomodo mouentia sunt unum, de quomodo plura. Secundo quomodo ordinatur ad inuicem .ibi. Q oniam autem tria sunt. FTertio summarie determinat de unoquoque eorum quaedam, quae ad motum requiruntur.ibi. Nunc autem .F Dicit ergo primo,quod si mouentia considerant ut sermaliter de iecundum specie, unum erit moves, scilicet appetibile vel appetit tuta, quia
inter omnia primum mouens est appetibile hie enim est mouens non motum, inquantum eis imaginatum vel intellectum. Manifestum est enim, 0, secunda mouentia non mouentur, nisi inquantum participant primum.V de omnia conueniunt in specie primi mouentis. Quamuis autem omnia conueniant in specie primi mouen: is, tamen numero sunt plura. Deinde cum dicit.
At xero eam tria sint in animalium motu: Vnum id, in motu ,γω m et scundum id, quo mouet: tcrtium id, quod nimalia . . mouetur. atque id quod mouet, sit duplex: na aliud est ira requiratur. mobile, aliud mouet atque mouetur. immobile quidem id
bonum est,quod sub actionem cadit,id vero, quod mouet atque mouetur, si ipsum principium appetendi. Nouetur enim i quod appetit, ea ratione, qua appetit, O appetitio est moto quidam, Vel operatio. Id autem, quod moue- tutis animes ipsum. At quo mouet appetitu Hinstruis mento. id iam corpori tribuendum es. Quocirca de ipso
tune ea contemplandum,cum de communibus anima,corporisue operibus, atque osciis contemplabimur. ad Oniam autem tria sunt: unum quidem mouens, secundum autem quo mouet, O tertium, quod mouetur. Nouens autem duplex, Erud quidem immobile,aliud autem,quod mouit, O movetur. En autem immobile, ag bile bonum: mouens, autem O quod mouetur, anetitiuum . Mouetur enim quod appetit, secundum quod appetitio appetitus actus,aut motus quidam est. 2 da tem mouetur,animal es. Quo Hro mouet organo appetitus jam hoc corporeum . Vnde in communibus animae O corporis operibus, considerandum si de ipsis. Asi ignat ordinem motus,de dicit'tria sunt, quae t ueniuntur in motu.Vnum, quod est mouens,& aliud est ,
organum, quo mouens mouet, de tertium est quod mo- . tuetur. Mouens autem est duplex, unum quidem immo bile, & aliud quod est mouens motum. 1 n motu igitur animali mouens quod non mouetur, est bonum actuat quod moves appetitum, prout est intellectu vel imaginatum. Sed mouens motum, est si se appetitus, quia omne quod appetit,inquantu appetit mouetur,& ipsum a petere est quida actus, vel motus, prout motus est actus
persecti, prout dictu est de operatione senIus ti intellia
133쪽
Quod autem mouetur, est animal. organum auid, quo appetitus mouet, eli aliquid corporeu, scilicet quod est primum organum motuis ideo de huiusmodi organis considerandum est in operationibus communibus animae & corporis. Determinat enim de hoc in libro de tausa motus animalium In hoc enim libro intendit determinare de anima sorandum se. Deinde cum dicit. 2 Me ut in m dicamu,ta quod movet ut instru- antum ibi est collocandum, ἀι idem principii rationem finisue subit, ut in cardine sit. Hic enim convexum Oconcavum est,quorum alterum finis .iterum principium est, et apropter alterum quiesti iterum mouetur. sunt
ratione quidem diuersa, magnitudine vero non separan- In omnimo tu Vniuersa nanque pulsu tractuque mouet.Iccirco oportu est alietis tet,perinde atque in carculo, aliquid mariere, hinc inmobile , ei remotum.
h. h; ' autem H in summa dicatur, movens organice, Trit. eouia Hi principiumo' finis idem, velut incireulatione, hoc mentis. est Iobosum concauum. Hoc quidem finis , idcid vero principium. Vnde aliud quidem quiescit, aliud vero mouetur. vitione quidem altera magnitudine vero inseparabilia sunt. Omnia enim pulsu O tractu mouentur: Pr pter quod oportet sicut in circula,manere aliqui σhinc
incipere motum. Summarie determinat de organo motus lisalis, & dicit, in summa, ut primum mouens o nice oportet talec sie, ut in eodem sit de principium & linis motu sicut in quadam circulationesen qua est gibbosum & cociuum, quorum unum eli quasi tinis,& aliud quasi principium. Nam concauum est sicut finis, gibbosum autem videtur esse, sicut principium motus. Secundum concivitatem enim contrahitur in seipso, secundum gibbositatem v ro attenditur eius dilatatio, prout ab ipso fit principium motus de pulsus .Et quia in ipso est principium motus desinis, principium autem motus oportet esse immobile in uno quoque motu, sicut cum mouetur manus, quiescit brachiu, de cv mouetur brachium quiescit humerus, lesic cis motus ab aliquo immobili procedit, oportet lin ipso organo motus quod est cor, sit aliquid quiescens, inquantum est principium motus, ct aliud quod mouetur aquantum motus terminatur ad ipsum. Et haec duo in ipso,scilicet quiescens de motum fiant diuersa ratione, licet subiecto de magnitudine sint abinuicem inseparabilia. Et θ oporteat ibi esse principium motus, & finis, di per consequens qui eloens & mobile, manilestum eam hoc, omnis minus animalis componitur ex pulsu &tractu. In pulsu autem id quod est mouens, est tantum Principium motus, quia pellens elongat a se id quod pellitur. in iractat Mid quod mouet eli terminus motus quia trahens ad se movet id, quod trahitur. Et propier hoc oportet st primum organum motus localis in animali, sit 5e ut principiu motus, se ut terminus at ideo oportet D in eo sit aliquid manens, & tamen hinc incipiat
motus,sicut apparet in motu circulari.Nam corpus quod circulariter mouetur propter immobilitatem cetri & polorum non mu at tinaliter locum, nisi sorte ratione, sed secundum totum manet in eodem loco secundum lubiectum,paries autem variam locum subiecto, de non ratio - - ne tantum, sic etiam est in omni motu cordis. Nam core im in eadem parte corporis confixum manet , ita mouetur Ti si, i secundum dilationem de constrictionem, ut causet m Miuualidiu. tum pulsus&tractus,& sic quodata modo est mobile,
Nihil motiinim sui, psius esse sine phantasia ostendit, hominε
autem seipstim mouere ratione partieulari praetica exponit.
ONMm igitur, ut diximus, Me sutipsius motitium
est animal,quo es appetitimum. A t appetitiuum sine immatione non in . Omnis autem imaginato, aut rationis est particeps, ut en sessuiuae atq; huius er bellua partisses sunt.
omnino igitur scut praedictum est,inquantum appeti, Tex. eo tiuum animai,scsu Uus motivum est. Appetitium mentiso. autem non sine phantasia. Pian sera autem omnis aut rationalis, aut sensibilis es. Hac igitur oe alia animatia participant. Postquam Philosephus determinauit de principio
motivo secundum locilem motum in communi & secundum si nunc determinat de ipso, per comparatione ad diuersa genera animalium. Et circa hoc tria iacit.Primo ostendit quid sit commune omnibus an inralibus participantibus motum. Secudo quomodo principium motivum inueniatur in animalibus impersectis. ibi. Conscitandum autem de imperfectis. FTenio ostendit quomodo hoc principium motus iit in animali persectit,imo,quod est homo, disierenter ab alijs animalibus. ibi. Sensibilis quidem PDicit ergo primo, quod omne anista linquantum est appetitiuum, sic est sui jpsius motivium. Nam appetitus est causa propria motus.Sed appetitiuum non eli sine phantasia,quae est vel rationalis, vel sensibilis. Sensibili autem phantasia, alia animalia ab L
mine participansinon autem rationata phantali Consi- To. eom.
derandum autem est, quod sicut supra dictu ut eli, sicut metio .seb intellectu phantasiam comprehedit, ita etiam pha taliam usque ad intellestum extendit, sequens nominis rationem. Nam phantasia apparii loquar estrupparet autem aliquid & secundum sensum, de secundum rati nem . Phantasia etiam habet suam operationem in absentia sensbilium, ut ratio,& intellectus. Deinde cum dicit. At enim considerandu est etiamquid nam sit id, quod A quo imo imperfecta animalia motum et,quibus P vi meti tun animatummodo tactus. Atque inuinuandum est, si his etiam
insit imaginatio, cupissitasve,necne. Etenim dolor, atque
voluptas bis inesse ridetur. iusta si haec insunt, ' cupiaditatem necesse et eisdem inesse. At quona pacto bis imaginatis ines Anasserenuum est, tridetur sc in bis Alalia imisesse, imaginationem, inquam, at cupiditatem e persecta imVerum ut indeterminate mouentur, sic haec ipsis i sunt indesinite. phatasiani. considerandum autem, O de imperfectis quid mouenses, quibus sensu tactus solum inest, vir m contingat Masiam o concwpiscentiam inesse his An non. Uιώ-tur enim letitia θ' tristitia inesse. Si autem haesio concupiscentiam necesse.Phantasia auIem quomodo Hique ineris/An sicut mouentur isdeterminare, o haec insunt quidem,indeterminate autem insunt. Ostendit quid sit principium motus in animalibus impei sectis. Et diciitur animalia imperfecta, quibus inest scium sensus tactus.Et dicit, in considerandu est quid moueat ea virum scilicet in eis si phantasia de concupi scentia, vel non. Videtur autem, F in eis sit concupiscentia,quia in eis videtur e sse laetitia & tristitia. Retrahunt enim se,cum ab aliquo nocivo tanguntur, & aperiunt se, & extendum in illud,quod est eis conueniens,quod non fieret, nisi in eis esset dolor & delectatio. Si haec autem sum in eis, necessarium est v, in eis sit concupiscentia.
134쪽
Sed cum concupiscemia ex sensu sat delectationis, sequitur ut concupiscentia non sit sine phantasia. Restat ergo quaerendum, quomodo in eis sit phantalia. Et respondet quod sicut mouentur, ita inest huiusmodi antia
malibus,& phat alia It cocupiscemia. Mouentur autem non determinate, quasi intendentes aliquem determinatum locum,in suo i tu,sicut accidit in animalibus, quae mouentur motu processivo,quae imaginatur aliquid di
stans,di illud concupis cunt,& ad illud mouetur.Sed huiusmodi animalia impersecta non imaginantur aliquod distans , quia nihil imaginantur, nisi ad praesentiam lanis Memtio eo sibilis.Sed cum laedutur, imaginantur illud ut nocivum, tum quae sa- di retrahunt se,& cum delectantur, extendunt se sit per ilri si, lud,& applicant se illi. Et se in eis eli plumasia vel con- rum' eupiscentia in determinata, inquantum imaginantur de concupiscunt aliquid ut conueniens, non autem ut hoc, aut illud,aut hic,aut ibi sed habent colasam imaginati nem,& concupiscentiam. Deinde cum dicit. Imagiratio igitur siensitiva in ratione etiam experi bus, ντι diximus, animalibus inest. At deliberativa his inest latum n quibus oratio inest.' am virum hoc agat, an hoc rationis iam opus,atque oscium est. Atque neci Illa Assi. se est πω quodam metiri:maius erum persequituris uare vim eogita- poten unum ex pluribus primamatibus tacere. Et haec
riuam innue omnis imaginatio videtur opimονς νιμι - habere, quia eum qua eum ratiocinatione non ha bet.At haec illam nimirum babet. adrapropter deliber riuum appetitus non babet.
Sensibilis igitur phantasia sicut dictum est, O in aliis
animalibus inest. Deliberatiua autem rationalibus inest. Vtrum enim aget hoc, acit hoc, iam rationis est opus: crTis. rem nece Res φο mensurare. Maius enim imitatur. ad remen. 17. potest unum ex pluribus piantasmatibus fuere. Et e fa Me est,eur opinionem non putatur habere, quantam ea quae ex ollogismo non babet. Haec at illam. Propter quod deliberatiuum non balet appetitus.
Oliendit quod principium motivum sit in hominiabus. Et circa hoc tria sicit. Primo ostendit, quomodo principium mouens in hominibus est ratio deliberans. Secundo quomodo aliquando deliberatio rationis, per appetitum vincitur.ibi. Vincit autem P Tettio ostendit quae ratio sit movens,ibi. Scientisicu autem .F Dicite
so primo, ut phantasia sentibilis,ut ex dictis patet, est in alij animalibus, sed illa, quae est per deliberationem,
est tantum in rationalibus, quia conliderare virum hoe sit agendum,aut hoc,quod eii deliberare,opus est rati nis. Et in tali consideratione necesse est accipere aliquam
unam regulam, vel sine, vel aliquid huiusmodi, ad quod mensuretur quid sit magis agendum. Manifestum est. n. ia, homo limitaturbid est deiiderat id Ruod est magis in
bonitate, de iciquod est melius: melius autem semper diiudicamus aliqua mensura, & ideo oportet accipere ali quam mensuram,in deliberando quid niugis sit agendλEt hoc est medium, ex quo ratio practica syllogi sat quid sit eligendum. Vnde manifestum est, quod ratio deliberans potest ex pluribus phantasmatibus unum facere, scilicet ex tribus, quorum unum praeeligitur alteri, & te itum eli quasi mensura,quae praeelegit. Et haec est eausa, quare animalia non habent opinione, licet habeant phan Messiumpta taliam,quia non possunI uti syllogismo, per quem unum cita stilogis praeeligant alteri:Sed deliberatio rationis habet illam scilicet opinione, alias non iaceret ex pluribus phantasmatibus virum. Et inde ei iv appetitus inferior, qui sequi tur phantasiam, non habet deliberationem, sed absque
deliberatione mouetur ad concupiscendum, vel irascendum, quia scilicet sequitur phantasiam sentibilem.
Deinde cum dicit. Vincit autem interdum appetitur,mouetq; voluntate,
interdum tacita appetitus inquam appetitum, WJura Faram, mineontinentia fit. Atque semper sup
rior magis est princeps,movetq; natura. quo fit, ut tres iam motus esciantur. Vincit autem e r mouet aliquando appetitus deliberationem: liquando autem mouet O bunc illa, sicut 'ba .ra, appetitus appetitum, mincontinentia fuerit. Natura autem semper quae sursum, principalior est, o muci,
M tribus lationibus iam moueatur. Ostendit quomodo deliberatio rationis vincatur ab
appetitu inseriori,de dicit,* appetitus inferior, qui est sine deliberatione, vincit deliberationem, de remouet hominem ab eo quod deliberauit. Aliquando econuerso appetitus mouet appetitum scilicet superior, qui est rati
nis deliberantis, eum qui est phantasiae sensibilis sicut in
corporibus coelestibus, haera superior mouet inferiore, quod accidit cum aliquis continens suerit. Continentis enim est per deliberationem rationis vincere passiones. Et iste est naturalis ordo, ut superior appetitus moueat inferiorem,quia ei iam in corporibus coelestibus naturaliter sphaera superior principalior est,& mouet inlei iure, ita quod inferior mouetur tribus motibus local: s. Sicut iphaera Saturni mouetur S motu diurno, qui eli si per polos mundi, & motu contrario, qui est luper polos Sodiaci,& praeter hoc motu proprio. Et similiter appetiis ius inferior, etsi aliquid de motu proprio retineat, mouetur tamen naturali Ordine, motu appetitus superioris, remotu rationis deliberantis. Si autem econuerso accidi u, appetitus superior trans inoueatur ab inferiori, hoe est praeter ordinem naturalem. Vnde & hoc secit peccatum in moribus,sicut peccata sunt monstra in natur Dei de cum dicit. Ea vero ratio, cui scientia tribuuntur,non mouet, sta manet. Cum autem aestimationum ae rationum, alia sit
universalis, alia singularis: alia nanque dicit omne bonuhonoribus esse asci um, haec vera dicit σε me bonum esse , haec iam opinio mouet , non illa uniuersalis. Quin Pars lusipsius amba mouent. At illa quiescens magis, haec au- δPositio rem non quiescens. scientificium autem non mouet, sita manet. Quoniam .
autem hoc quidem uniuersalis existimatio O ratio, alia Tex .eom. vero particularis. Haec quidem enim dicit, quod oportet 1 talem tale agere, hoc autem quod boc quidem est tale,c ego talis. Iam haec moueto nio, non qua uniuersalis. Aut Hraque , sed hac quidem quiescens magis, haec au
Ostendit quae ratio sit mouens. Et primo sciendum est quod ratio jeculativa, quam appellat scientificam, tam e sed in quiete ei Ruia nihil de imitando vel se Edo dici ,ut supra dictum est.Ratio autem praetica, quaedam est uniuersalis, 3c quaedam particularis.Vniuersalis quidem, sicut quae dicit, quod oportet talem tale agere, sicut filium honorare parentes. Ratio autem particularis dieit quod hoc quidem est tale,& ego tali puta quod ego si ius, & hunc sonorem debeo nunc exhibere parenti. Haec autem iam opinio mouet,non autem illa , quς est uniuersalis. Aut si utraque mouet,illa, quae est uniuersali , mouet ut causa prima & quiescens, particularis vero ut causa proxima, ct quodammodo minui apsi cata. Nam
135쪽
Nam operationes & motus in pallicularibus sunt. unde oportet ad hoc quod motus tequatur, quod opinio uni- vade accep uerulis ad particularia applicetur. Et propter huc etiamia oriaturi peccatum in actionibus accidit, quando opinio in particulari operabili corrumpitur propter aliquam delectationem, vel propter aliquam aliam passionem, quae t
mcn uniuersalem op nionem non corrumpit.
Quodlibet vivens, quandiu vivit vinetatiuam animam necessatio habere ostendit, non autem pastiue, ut plantas, troque autem modo animalia tantum sensim habete
ex illis sensum tactus, S gustus: lii sensita fiunt in tecipi e
vegeta lusit - , Ecesse est igitur, tu quod vivit, animamq; Lase
' λ Uii: ad interitum corruptionemvesuam. Necesse est. nonne quod est ortum cretionem, flatum, decretionem habere, quae quidem, H patet , sine nutritime feri nequeunt. cesse s igitur νniuersis his quae accrescunt atq; decrescunt nesse potentiam nutrwndi.
- Vegetabilem igitur animam necesse habere omne, ni 12 -xiuit, habet animam, a generatione Vsq; ad corruptionem. ecesi e eit enim quod generatur,an mentum habere, Erpatum, O decrementum, tac autem
sne alimento esse,impossibila es. litur, inesse
rigetabilem potentiam in omnibus generabilibus, crcorruptibilibus.
Postquam Philosophus determinauit de singulis partibus animae, hic ostendit quomodo ad inuicem ordinantur. Et primo ostendi ui necesse est animae, partem vegetabilem in omnibus viventibus inueniri. Secundo
ostendit m sensiti non est in omnibu ded in aliquibus
ibi. 3 Sevium autem non necesse.F Dicit ergo primo, ex his,quae supra de partibus animae determinata sint,comeludens, ut omne,quod vivi de per consequens quacunque partem animῖ habens,necesse est Φ habeat animam vegetabilem a principio suae generationis usq; ad suama corruptionem. Ex quo innuit hoc elis in animilibus, quae generantur, & corrumpuntur intelligendum. bl autem probat sic, quia necesse estu omne vivens quod generatur . habeat augmentum & italum & decremeniivn: sed haec non possunt accidere sine alimento, quia tempore augmenti oportet quod plus de aliment o ' uertatur, quam susticiat de conseruasonem P existet tis magnitudinis, tempore autem status, aequaliter, sed tempore diminutionis, minus. Cum igitis Ut alimento pertineat ad partem vegetabilem , necesse di quod hae pars animae sit in omnibus viventibus, quae πneranturci corrumpuntur. Et sic patet ordo illius partis animae ad alias partes animae, quia omnes aliae Prael ponunt istam. Deinde cum dicit. Non omne Atmnino metibus viventibus necesse essensum esse. . tuta habet Etenim neque ea possunt tactum his re, quorum corpus
Rosum est simplex, quae non sene materia formarumsum susceptiuum. Idque sit ripaeIt, ut sine hoc sensu, animalium
quicquam in rerum stratione. Text. On, Sensium autem non necesse est omnibus viventibus in--- . esse. iq;.naea,quorum simplex corpus, contudit habere tactum. Neq; sine hoc possibile est esse ullum animal,
neq; quaecunque Mnsu ciuo ierum sine materia.' Oilendit quomodo se habeat pars lentii tua ad viuentia. Et primo ostendit-non est in omnibus vivetibus. Secundo ostendit in quibus viventibus sit bi. Animal autem necesse. Dicit ergo primo quod non eli necessarium quod omnia uiuentia habeant sensum, quia sensus tactus cline quo nullus alius potest esse,& per contem sneq; aliquod animal, cuius ratἰo perscitur ex hoc quod habet sensum) esse non potest in aliquo corpore si inpli- , ei, quia organum sensus tactus nccese est esse in quadam i , medietate inter contraria, ut supra ollensium est: quod nulli corpori simplici conuenit, cum in corporibus limplicibus sint excellentiae qualitatum sensibilium, puta in igne excellentia calidi, in aqua, excellentia si idi. Similiter etiam quaecunq; non sum susceptiua specierum sine materia, non habent sensum. Nam sensus est sus pilum specierum sine materia, ut supra di m et L sunt autem quaedam viventia, scilicet plantae, quae lam propinqua corporibus simplicibus propter earum terreti rei itatem, & non recipiunt species sensibilium, nisi per ma- menti ita.
terialem immutationem, non emo omnia uiuentia habent sensum. Deinde cum dicit.
Animae autem necesse est sensum habere, si nihil uit Animi tims Granatura. am tueris,qua natura conficiuntur, ne necem
gratiasunt alicuius, aut simi casus eorum, quae es cuius h Mum causa fiunt. Si igitur corpus, quita habet vim grassiendi, μ' 'non haberet siensium, corrumperetur sane o non ad suum princisuretur , perueniretq; sinem: quem quidem opus
esse naturae consiat. Quo nata; pacto nutrietur e Imm
bilibus enim ado nutrimentu eo in loco Hi sunt orta, quo nutriri possunt suapte natura. Animae autem necesse eLt sensium habere , si tibi istu-
Iira facit natura. Propter aliquid enim omnia, quae sunt natura ,subsistunt, aut concidentia sunt eorum, quae se propter aliquid. Si igitur omne processivum corpus non babet sensum corra petur utique,et ad finem non utiq; veniet qui est natura opus. ud modo.macitari Manen tibus quidem enim existit, unde nutriri nata sunt. Ollcndit in omnia animalia habent sentum. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit hoc de animalibus, quae mouentur motu processivo. Secundo simpliciter de omnibus animalibus, ibi. At vero F. Circa primum duo iacit. Primo ostendit propositum. Secundo excludit
quoddam per quod posset suae rationi obviari.ibi Non potest autem corpus. F Dicit ergo primo, quod necesse est in animal sensum habeat. Ad quod probandum pro ponit primo quod natura nihil facit frustra. quia omnia, quae sunt in natura, sunt propter aliud, id est proueniunt
ex necessitate ex sis,quae propter siquid sunt.Sicut natura facit membra propter aliquas serationes. Sed ex hoc quod membra sunt talis dispositionis, sequitur Phabeant aliqua accidentia, sicut quod habeant pilosita
tes quasdam,vel colores, vel corruptiones, quae non sunt propter finem, sed magis proueniunt ex necessitate materiae. Sic igitur, cum natura operetur propter aliquid, si res naturales non possent peruenire ad finem, quem n tura intendit,essent frustra. Sed natura secit corpus processivum,id est animalis, quod potest moueri motu processivo, lic organiςatum de dispositum,propter motum, de ut per motum ulterius prosequeretur alimentum, per quod conseruaretur inesse. Hoc autem non posset esse, si non haberet sensum,quia non discerneret corruptibilia, quae possunt ei obviare, & sic corrumperetur,& non perueniret ad sinem, quem natura intendit, ut scilicet colet uetur aliment quod ex motu acquiritur. Quoaualerentur, nisi qu terent alimetum per motu mi Nec est
inflantia de animalibus immobilibus, quia animalibus manetibus, iam mobilibus existit adiunctu illud, unde nata sunt nutriri, unde non oportet a remotis quaerata
136쪽
Manifestum est igitur, st si corpora processiva non haberent sensum, non possent consequi sinem, ad quem natura ordinauit,le ita esseministra,quod eli incoueniens. Deinde cum dicit. Fieri autem n reu ut corporum quicquam mobile,atque ortum animam quidem habeat discernentemq; men- rem sensu autem vacet. Cur enim non habebite Aut enim anima,aut corpori idipsum melius erit o At neutri H rur melius esse. Illa nanq; Ob hoc non intelliget magis. ILlud autem n ob id ipsum magis persi let. At vero neq; corpus quicquam ingenitum Mimatum , sensium habere ne e est. Modium igitur. Hi diximus,non immobile corpus habet animam a que sensu. u. χο- Nyn potest autem corpus habere quidem animam,
intellectum discretiuum, sensum autem nou habere, non mansuum exiliens, generabile autem. At vero neq; ingenerabile. Q are.nalon habebiti Autar. a imae melia aut corpori. Hunc autem neutrum est. Haec quidem non magis intelligit. Hoc aute nihil erit magis propter illud. xl. eom. Dissura ergo habet an mal mrpus non manens me sensu-
Excludit quoddam, per quod i et obuiari praedi
ciae rationi. Posset enim aliquis dicere, ν corpus pro cesiiuum potest peruenite ad finem intentum , natura, discernendo corruptibilia per intellectum,elias non haberet sensum. Sed excludit hocidicens,u, corpus no existens mansuum, sed processivum,non potest habere anhmam,st intellectum discernentem nociva, ita ut non habeat sensum, que si sit generabile, neque si sit ingenera Texti rem de generabili,quidem ostensum est.Nam vitie
menti am tia generabilia habentia intellectum sunt tantum homi nes. intellectus autem humanus indiget sensu, ut supra
ostensum est. Sed quod dicit, fu, neque illud quod eli in generabile habet intellectum sine sensu,F videtur esse salium secundum opinionem Arist.Nam corpora caelestia, quae ponit esse animata,habent de partibus animae, intellectum. Non habent autem sensum, cum sint corporavnisbrmia, non habentia distinctionem in organis , quae uiruntur adscitiam. Vnde quidam sie exponunt ut ibi terminetur se tentia, ubi dicit Lenerabile autem, lost sensus, ut nullum corpus non manens, poteli liab et intellectum sine sensu, dumodo sit generabile. Sed quod subdit. At vero neque ingenerabile,Iest primipium alterius sententiae, ac si dica , I hoc quod dictu eit deco pore generabili, non sic se habet circa corpus ingenerabile, ut scilicet non possit habere intellectum sine sensu. Et hoc est quod subdit. Quare enim non habebit .PIntelli dum est magis relative quam interrogative,ut sit se ius, P causa, quare corpus ingenerabile, scilicet corpus csleue, non habet sensem, licet habeat intellectum, est ilia, quia si haberet sensum, aut hoc esset ut exinde esset aliquid melius animae corpolis, aut ut exinde esset melius corpori caelesti: sed neutrum horum est, quia anima corporis caelestis no magis intelligeret per sentum, quam sne sensu, intelligit enim per modum iubitantiatum separatarum ea,quae sunt secundum te intelligibilia. Nemeriam corpus caeleste magis posset conseruari in esse, propter sensum, quia non esi possibile ipsum corrump0vnde non indiget sensu ad vitandum corrumpentia.Sed ad hunc sensum non adaptatur conclusio conlequens, soli cet ut nullum corpus non manens, id est non im inobile, habet animam sine sensu. Nisi sorie dicatur, ui haec conclusio, non sequitur ex eo quod immediate dictum est,
sed ex eo quod primo ibit dictum. uia igitur haece politio extorta videtur, dicendum eli, quod per corpus
ingenerabile non intestigit corpus caeleste, scd corpora
quorundam animalium aereorum, quae ponebam Plat nici,nominantes ea demones, quos quidem Apule .platonicus se diis nit. D mones sunt animalia corpore aerea, mente rationali Manimo passiua, tempore aetetna. Et de
huiusmodi animaliu corporibus vult Philosophus ostendere, o non est posii bile quod habeant intellectum sine
sensu,sicut Platonici posuerunt, ut interimatiue legatur quod dicitur. Quare enim non habebiti scilicet huius modi corpus sensum. qal. Non est huius rationem assignare. Si enim non habet, aut hoc est propter bonum anim aut propter bonum corporis. Sed neutrum horum, quia sne sensu, neque anima eius intellipit melius,neque corpus magis conseruabitur.Et ex hoe statim dilecte se
qui iur comi usi quam inducit ut nullum corpus mobile habens animam,careat sensu. Apparet autem hanc eia
se intentionem Attis .ex hoe ui immediate subiungit, in immisibile est aliquod corpus limplex esse corpus animilis. Deinde cum dicit.
Atquisi sensium habet , necesse en ipsium vel sin: ex
ecirpus, νει mistum e. eddien non potest visitsi lex, ''mn.n.habebit tactum. At huncctensum inesse necesse est. At veros babeis Gum,necesse est corpus esse aut simplex, aut tractum. Impossibile autem est esse simplex. Tactum. n. non haberet. EIi autem necesse hunc habere. Olledit st sensus sit simpliciter necessarius omni arumali. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit propolitum. Secundo inducit quandam conclusionem ex dictis . ibi Manifestum igitur quoniam necesse. F Circa primum duo facit .Primo proponit quod intendit. Secundo pro bat propositum.ibii Hoc autem ex his.1Proponit autem
duo,quorum primum est ιν si aliquod corpus habet sensum, nec ine est q, ves sit simplex,uel milium.Et impos sibile est v, fit simplex auia ii est et corpus simplex, non
haberet tactum, quem quidem is sum necesse est omne animal habere non solum animalia processiva edet iamat alia inani obilis, sicut ostendit supra. Deinde cum dicit. Quod quide ex bisse perspicum euadere potest. seia tex.
cum animal omne corpuasio animatum: corpuaqueo e ccment. In
tangibile sit: tangi bile autem sit id, quod ensensibile ta- Animal omm: nece se V animalis corpus rim habeat sentiendi
tangendo, si debeat ipsum animal conseruara. teri timquesensus per alia quaedam externa sientiunt. Odoratus, inluam, visus, auditus. Tangens autem nisi fensam 'habeat, non poterit alia quidem Iugere, alia autem ca
pere. Quod si itast, fieri unco,in ipsam animia
Hoc autem ex bis manifestum. Quoniam enim animal Toceo
corpus a matvmen'. corpus autem orum tangibile: tam, meat s.
sibile autem quodsiecibile tactur necesse animalisco rpus tactivum est', si debet silviariaminat. Alii enim fra
susper alter entiunt, ut o mus , visus, auditus. Tactivum autem nise haberi sensum ron haec quidem pMeris fugere, illa autem accipere. Si vero haec, impossibilaeu
Probat propositum. Et primo, ut sensus tactus sit in
Omnibus animalibus, secundo v corpus animalis non
possit esse corpus simple ibi a Quod autem possibile. FCirca primum duo ficit. Primo ostendit, ut nec esse est inesse omnibus animalibus stia sum tactus, s udo u, alij sensus a iesisu tactus non insunt omnibus abis Abj autem
propter bonu dec.ICuca primu duo iacis. Primo oste dit, ut necesse est iactum inesse omnibus animalibus. Secundo onditiae de gultu ibi. iPropter quod S gustus. FDicit
137쪽
Dicit ergoprimo . q, hoc , stilicet ' necesse sit tactum
Maeseomuibus animalibus mani:ellum est ex his, quae nunc luemur, Animal enim est corpus animi uir omne autem corpiis, scilicet senei abi di corruptibile, est tangibile,& dicorangib: te epiod eissensibile tactu. Compora autem sellia, qua sent ingenerabilia Ad incorruptibilia,non sunt tangibilia. No enim sunt de natura elementotum, ulmsunt ha m qualitates elementam, quae sunt mulitatin tant itales Scis omnia corporacorruptibilia necesse est liabere*lalitates tangibiles, cum sim elemmia implicia, ves evelenientis compo sex. D. cxla concludit, 'necesse st corpux animali, hine ea ι Ξααo sensumtactu si debeat satiraritot animilis, qui acu corpus animalis strangibi Iri,ilest lubens tangibilesqualitiaes,de s litercorporacluea iamranguntummaui rimuli corpus ammilisab his Auxiptan raras inlina resti mutatione stipaeadduam et prio m. Aliteri autem indeabja sensibus quae sentium per alia media, donomiangend sicut es lusi istis,o auditus. Vnde iisu sensibiliacum int remota, im tangui corpus animalis; nec potam alterare ipsim adcormptionem, sicuti tan sita. Et id nilianiniat habereti insum tacitis, peri queindisi cineret conuenientia 2 corruptiuis, non His haec fisere, di illa accipere, de ita nonpossiet siluari an imine Elathan est igitur Vialuteanimalis, ut habeat
se sumactus. Deinde cum dicit. l. Cili
cesse is ipsi m Iustiim,ra n premior esse id rei tam filis ac nutriticiis rei situ. Hi in r sensum inse
a mali, atque prelici eii jurimis posse, ausp
ad ali nnur, neque adaugmentum et descretne i ita tua . Saporautem consertad sim uiri, inquamum est.
sequela complexionis. Sic igitur pater, quod gulius est quidam tactus, va est sensus alicuius tangibilis de vese tali ut d est nutritiui.salimenti. Et sic patet, o hi sensus necessariis sent animali. Ex quo et inanis stomest, quod animal non potest esse sine tactu. Deinde eum silcitio iam Arcaeteri sonsu boni sintvaria, de tota I si s neeeia neri mn cinusuis animaerum sine ullodi mine ed --dam, ut gradienti necesse est, M. Piam si a uari debeat,non soluo tangendosdemmas etiam sentiret' sum oportet. Quod quidem erit, si per externum sintire
medium notae pacto,H asiensibili quidem medium ab
hoc augem ιUumpatiatur,ac moueatur.
Tex. eo, Aly a tem ter bonum, generi animalium iam -- i. no cuicunque, Ied quibusdam, H proce o necesse in βαεioim debet saticari, non si oportet tactum sentire, fido de Arie. Ime autem erit, si per medium sensiti fuerit, eo quod illud quidem a sensibi si patiatur,oe moueaturi ipsumarem ab illo. Ottendit quod alij sensus non insint omnibus animalibus,scis quibusiam. Et circa hoc duos cit. P. imo ossedit propositum.Secundo manifestat quodda quod diis rat .ibi. Is ut.rum es .F Dicit ergo primo,quod si, tensa visus auditus do olfactus, conueniunt atali non pi pro hecessitatim, sed propter bene esse sed necissilium eli eos inesse non cui luet generi animalium se sinb dam,cquae mouetur motu proeestuo:quia si debet huiusmodiamus saluari non Llum debet sentire id,quod tangit, suadebet semire id. modest a longe . quia tu alis quid remotum moretur.Hoc asit,cq sistat aliquid longierit,si habeat sensus,qui semiant per medim , quod medium patitur,': mouetur sensiluit, stasiis aut εω medio. Er hoe ostendit conscipient et eum δ*.. ., M.t Nam , vi in motu ad locum accommodato siensim eum per multa scitur Primum Eu Aue movens pellit
si sum, pellendos ficit ut illis pessat id quod dioceps
pus intadesi collocatum, sitq; Me pacto motus pomis diu mAtque primum quidem pellit, non peritur,viri
at ueam. patitur, si maneat , sitq; Hur er mairdura sutiasaproptero de re lexione metiricti rerem rao: Morri; pati quo A;sit. Dic. Maate is ira ino, ituritiecipit Uquam egredientem visionem=angi,us restem ex se .lis, no emit 1e.Quocirca rursushocm et νέβmperindeatq; ignum tedo de quo quod tu ceram imprimitur, transmitteresuis HGM DE sicut.n. urassecundum locum, spadpermutatio- n scit,c pellens alterumficit νtptatur,oe est ri medium motus. Et primum quies mouens depellit c non depellitur,vltimum alium forum depellitur non pellera, medium autem Hras autem multa media ,sic crinasteratione,praeterquam quod Qtineodem loraia quodH -- terat. Vt si in ceram tinxerit a uis, usque ad id mora, πHI, quequotruxit . Lapis avremm .Sed aqua que procul.Aer autem ad plurimum mouetur,o fuit pa tuis maneat, unus sit. de derepercussione,est melius, quam visan egredientem repercuti, aerem patia . Priura, colore quequosis unus. In leni aute est Hus, 'opterquiod hic iterum visum mutari, sicus Hiques moram sigillum ingrederetur Uque ad finem. Ostendii per simile in motu locali. Videmus enim cpmd mouem secundum locum, facit permutationem usque ad aliquem determinatum lacum quia quod primo depellit, facit, ut illud depulsum, iterum depellat aliud, de si e primum depellens mouet tertium per medium , de primum quidem mouens depellit, sed nond
pellitur, ultimum autem, ubi terminatur motus, depellitur,sed non depellii. Medium autem habet virum; talicet quod depelli , o depellitur, & contingit multa media esse talia.Et sicut hoc est in motu locali, ita contingit in alteratione, quod sit primum mouens& vltimum motuni,& medium quod iit mouens & motum. Sed in hoe inditari, quod primum alterans manet G locum dum alterat,quod non contingit dici depellente. Et ponit exEplum. sicut si aliquis tangat ceram liquesarum, usque S. Ili super Anin a. I ad illum
138쪽
ad illum terminum mpta est,quousque per actionem caloris actio tangentis pertingit. Sed lapis, quia durus est, non est susceptiuus talis impressionis. In qua auton talis actio magis protenditur procul, quam in cera.Sed adhuc ver, qui ei passibilior,in maxime remotum mouetur,&sicit & patitur,ut medium existes, dummiuo mineat &st unus, ut scilicet non interrumpatur per aliquod obstaeulum interpositum. Et ideo circa repercussionem se .sus, melius est dicere, o aer patiatur S figura de colore, quousque permanet unus de continuus, quod contingit quando est lenis.&non interruptus, quam quod rajegredientes a visit repercutiantur a visibili ut Platonici posuerunt. Et ideo aer sic motus a figura de colore, iambit visum. inquantiam visibile immutat totumaeremusque ad visum.Et esset simile decera de sigillo, si figuras illi imprimeretur in ceram usque ad ultimum termi num eiu sicut visibile imprimit speciem tuamn aerem
χ Ammat eo us nonensin illester de natura sicuius miliam, uelamenti sensibili nee esse sine sensu,tactus, qum dato otin esse potest non existentibus alius sentibus.
do porcii. GOM.n malis omnis, i dictum est, vim habet sentiems tangendo. catera autem elimenta prater terram. instrumentasensius fieri possint, atq: omne tale per alia entietudo sensam nimirum et i, et persedia A tiaris in tangendo sensibilia sua comit. Quapropter hoc nomi- nuncupatur, atq; tamet seaetera
quoq; sensium i--Ba,tam sentiunt amen per aliud medium Iot π.Ati e tactus perseipsum suus sentire
videtuis. u bus incitur,ut nullam talium elementorum corpussisanimal. Ar ero neq; terreumesse potest. Ta-
uiritu i mediocritas est omnium tangsilaum, Ole. III. non modo terrae disserentia π est
susceptinum .sed et ι calidi, frigidi duc eaeterorum ae omnium tangibilium.htiaeoneq; si gus, neq; pilis, neq; talibus paritibus vllis omnino sentimur, puta terrea sunt. Cu planti, HMuci plata omniumst susum culparet expertes, nullus don. pua Er i a terreae suus. At ab Aram fieri non potest,
tum iso Hestiis qui iam'sensiu usus autem instrumentum sensus neni terra ense est; csterorum ullius elem oram
Quod aut mi ossibilesit,si lex esse ammatis se
nuat M. Sme tacta n. nullum aham sietvium esse pol iis est. Corpus/.tamaumanranatumst e, si id Ium est. Alia autem rater terram, sensoria quidem viti; sient omnia autem per alterum semiendo Draunifex um, est premedium. Tactus autem est in tangendo Oa: propter ινι odo habet hoc nomen. Et tamen aris sinjustam simium, sed restera Hic autem videtur solus postpueum. Q.
rebvi modi elementorum nullum Hique erat corpus anima is. tuque itaque terrenum.Omnium enim toralium
tactus est sicut medietas, o susceptiuus sensus, non I iam quacunque isserenti aeterea sunt ed cal di, θ' frinnes altorum omnium tangi possibilium. Et propter hoc ossibus, llis, O hau semis pari ιbus itim senti mus, quia terreae funt.Et plantae etiam ob hoc, nassam babent sensium, quia terrea fiunt, sine aditem tactu, Miam postile est alium esse. II cautem sensus non est, neque
ιπεμ neque Ulius alias elementorum.
Potiquam i lutosophus ollendi is tactus de necis,ita
te inest omnibus animalibus, hie intendit ostenderem impossibile sit corpus animalis esse simplex, puta quod lsit igneum, vel aereum, sicut Platonici polumnat qu idam animalia esse aerea. Hoc autem probat, quia nullum ralium sensum contingit esse sine tactu.oportet enim in lne animal habere laetum, ut ostensum est,&perco, lsequens oportet quod omne corpus animatum, scilicet lanima sensibili, it tale, ut peripium potat seri sens usta ctus.Omnia autem elem piper terram, possunt esse organa, vel media aliorum sol suum, scilicet aer de aqua, eo maer de aqua iaciunt semimper alteru, illest per me
clium. Sed tactusnon sit per medium, sed 'lange o festa, ipsa sensibilia, Se id sienominariar Namui14 alijsen com Erit r. sentiant quodammodo in tangendo, aquidem im mediate, sed per mediiim. Nam sensibila tangit Militia per medium,sicut & per medium immurat ipsum,iliis autem sensus tactus in tangendo sensibile sentit posse ipsum,& non per aliquod medium. Ex quo mamisumes h a corpus animalis debet esse tale, vipera uni pessit fieri tactus, non autem, ut per iplam possit heri vitiis Nauditus : quia hi sensus sum per medium extrinsecum . Et, qui inpus animalis oportet esset , ut per ipsum lsiat laesus tactu, mpossibilaeli si ullum elementoriam sit corpusani mari r nequeterra, per quam non sunt alij immeque alia elementa, per qui fiunt alii sensu 2 ius ratio est, quia illud, per quod hi tactus, oportetaeis
praestensum est. Einoeeit verem transitumax,ctu se do rati qmlita m terrae sed etiam Ommum tangibi sim qualistarum. In corporibus autem simplicibus non indemiui medium inter qualitates tangibiles,sed inueniuntur ipse qualitate 'nandum exuentitatem Wntrarietati .Eta de manistatum est, ν per nullum corpus simplex, nec Iaer aliquidciar tibi simplicibus viciniam, ponsi fie--- α risensus iactus. Et ideo ossibus. capillis,dctis,aspar- .F - - α libus non semimus,quia superabundat in eis quod terrae est,& non reducuntur ad mmium,prout tacuis requirit. Propteriliam etiam rationem, planiae nullum habent sensum, q ita habent multum de terrestii ,&sine tactv nomest mi, ibile esse aliquemasiunasensum , nec tactiam seri possibile per aliquod simplex elementum. Sicurgo ma- mkilum est, v nullum corpus simplex eue anis .matum anima sensibili . Deinde cum vicit. Haecinitaset patetanimalia neces iis rh*m Id silia, Me ora sensu tactas priuaror. Nequeenis feripotest prium Hire M tam sensum non iumes habeas.' uesian malest, o priuata altiori sensa rat hunc ruberenere sedi. Et popuream, ricatera quidem sinsibilia nonc rumor uis Ei exuperationibus animai reservetquam sinua. odorata lissatantum sensuum instrumenta, nisi per accidera,τt si lynet cum Iono pulsio ictusq; fiat, se a rebus qua τι ntur, atque abolentibus alia moueantur,quatinum um
ivlausensus destruit instrumentum,atque deuianar.seM.13 'li I. re σι angibile exuperans,q sum destruit latium Arboc, 34 sinctu definitum est animia. Sine nanque tacta fieri non posse ut sit animal, monstravi Gad amo rem exupe-
corrumpant, quia Molle enormes huncLlum habere. Manifestum
139쪽
sensibilis super iunitas coirrumpit secum. Quare es
Toti evm- quoil tangi potest, tactum. Hoc aurim tactu, determinata
est rinere. Sine en:m tacta mons atavio quia impostiles animal esse. Vndi tantidium excillentia non sium corrumpunt fusum, sed en animal, quia nec Jὸ ensitam habere hunc auimalia. Conckidit ex praedictis habitudinem senseum ad animalia. Et primo quantum ad tactum. Secundo qua tum ad alios senius.ibit Alios autem sensu .F Dicit ergoptimo, I, cum necesse sit omne animal habere tactum, ut olieissum est, nianifestum est o solum per priuatione huius sensus scilicet tactus, necesse est animalia mori. i Hic enim sensus couertitur cum animali, nec aliquid po uiripsum habere nisi sit animal, nee aliquid potest elle animal dis habeat hunc sensum. Et inde ulterius concludit quod sensibilia aliorum sensuum s sm excellentia corrumpunt quidem singulos sensus , puta nimis fulgida
una corrumpunt visum,& sortes si mi corrumpunt auditum, Q '. quia tamen, corruptis his sensibus, potest animal rem vere, horum exta lemiae no corrumpunt animal nisi per
accidens,inquantum scilicet accidit animal pati simul abi aliquibus tangibilibus corrumpentibus, puta si simul cud o fiat depuilio Sc ictus,ut accidit in tonitruo, ex quo interdum animalia moriuntur. Et similiter ab his quae videntur, al:qua moriuntur, non inquantum sunt visa, sed inquantum aerem itificiunt,ut dicitur de quibusdam venenosis. Et similiter intelligendum est de odoribus , secundumst cum malis odoribus interdum adiungitur orruptio aeris.Et ita etiam de sapore est, q, potest cor aumpere animal, non inquantum sapor eli, sed inquantum sapori adiungitur aliqua qualitas tangibilis , putaca ita talis sapor consequitur calorem excmentem, vel si igus. Sed excellentiae qualitatum tangibilium corrumpit animal per se,& non per accidens, quia omnis excel- lentia sensibilis corrumpit sensum. Vnde de quod tangi potest id est tangibile si fuerit excellens, corrumpit tactum. Secundum autem hunc sensium determinatur ub
ta animalii, tandi denim durat animal. qiuandiu durat sensus in eo. Ostensum est enim fa, impossibile est ecesinet aetii, unde manifestum est in excellentiae tangibi tu, non solum corrumpunt sensum tactus,sed etiam corium puni animit, inquantum hunc solum sensum itecolla est inesse animali. Deinde cum dicit. caeteros autem sensis animal balat,noum sit, dri supra text. bene sit, ut aentea diximus. Visum enim habet, videat. I, 2Mmium o in aere, Er in aqua, o omnino iuperstituo derit. Gustum autem ob id, quod Voluptate vicitur, a*t ε. iiis. dolore,ut in alimento ea sentiat, cupiat,ac moveatur. Pa minia Et auditum ut aliquid significetur. Litavam praeterea, libus data
xt ipsum aliquid alii per ipsam signisicet. Eos autem siens s habet animal, sicut dictam s. nisi propter Ued propter bene, H visum, quia in aere,
O aqua, ut videat, omnino autem, quoniam in diapbano,
Gustum autem babet propter delectabile, O triste, risientiat quod in alimento,σ concupisat, di moueatur. Auditum autem ut significetur aliquid ipsi. Linguam autem babet quatenus significet aliquid ulteri. Ostendit qualiter se habeant alij sensus ad animal , de dicit ut alios sensus habet animal, non propter neces itatem sui esse, quia sine ei, poteti esse, dc uiuere, sed prupter bene esse. sicut visum habet, quia uiuit in aere, de in
aqua,ut videat per aerem dc aquam ea, quae procul sunt. Et non sollim per aerem Sc amram,sed etiam per quodcunq aedia phanum, quia etiam per corpora coelestia videmus. Gusti ini autem habet animal propter deleoationem Suillitiam, quae cli in cibo, ut lentiat delectatio- .nem in alimem de sic concupiscat ipsum, demoueatur ad quaerendum ipsum. Sed tandum est,u, supra posuit gustum necessarium animalibus, inquantum est iacius 'quidam alimenti, hic autem numerat ipsam inter sensus rimi necessarios inquantum est distret tuus saporum, quincium alimentum de lactabile,vel triste, ut accipiatur sacilius,uel refutetur. Et quod dicitur de gustu intellige dum est de odoratu, quia per odoratum attrahuntur animali a ad alimentum , remotis, licet etiam in liominibus sit alia species,de alia utilitas odoratus,vi in libro de Sensu ge Sensato dicitur. Auditus autem est in animali ad , , Ihoc, quod ei aliquid signiscetur. Est enim necessarium
P conceptiones unius animalis alteri significemur, secudum i , unum animal iuuatur ex altero, ut fratet maxime in gregabilibus animalibus,in quibus geniti educantur 1 generantibus. Et ideo oportet etiam in animal habeat
linguam, per quam sonando, significet suas assectionea lalteri. Et lim dicta de anima la praesens s acu
Commentariorum Sancti Thomae, super tres libros Aristotelis de Anima finis. ' i
140쪽
Acuti cimae Questiones seper tres libros de
In hoc prooemio comprehenduntur duae
LVmnes Litri Primi, Commemti Sancti Thomae.
secundo. Terito. Quarto Ponum tripie .
rnium, & tractatum. Tractatus. ibi s Principium autem qu pilionis. Fl)rooemium diuiditur in tres paries. Nam primo reddit auditorem docilem. Secundo beneuolum. Tertio attentum. Docilem
1euuii praemittendo ordinem & distinctionem tractatus , reuolum ostendendo utilitatem scientiae, attentum ostendendo dii licuitatem. Pro quo notandum est quod sex conclusiones sunt in hoc procimio, quarum
prima est , quod illa scientia est melior & honorabilior
caeteris partibus philosophiae naturalis. Quae probat ut unica ratione sic. illa sciemia dicitur esse nobilior quia vel est de nobilioribus vel quia est de cenioribus citeris partibus philoiophiae naturalis, ergo Sc. Maior probatur. Primo quod eli de nobilioribus, quia iliastientia conliderat de anima rationali quae est nobilior
caeteris sermis naturalibus. Secundo quod de certi ribus, ilia quilibet experitur liabere in se animam .ergo Me. Exliae compositione inseruntur quatuor rotalaria, qtiorum primum eli cui inseri Philosephus in te, tu videlicet quod ratior abiliter scientia de anima
est prior. Cuius ratio est, pria nobiliora sunt priora,sed per inpolitionem praecedentem sciemia ista est nobilior caeteris partibus philasophiae naturalis. ergo&c. Elicitur secundo ut aliqua scientii dicitur esse nobilior alia prister duo, videlicet propter nobilitatem subi cti, liue rei consideratae, se propter certitudinem consideratorum. Elicitur tertio quod omnis scientia est denum ro bonorum cuius ratio est, quia bonum N pe s.ctum idem sunt, sed scientia quaelibet est persectio
animae rationalis, ergo qualibet scieritia est denumero bonorum. Elicitur quarto quod omnis scientia specu latiua eli de numero bonorum honorabilium, ius ratio est, quia bonum honestum est id quod appetitur propter se, & non propter aliquiis,sed quaelibet scientia speculativa appetitur propter se, ut patet in prooemio M taphy. ergo quaelibet scientia specula liua est de numero bonorum honorabilium. Ex quo sequitur quod nulla scientia practica est de numero bonorum honorabilium cum non acquiratur propter se tantum, sed tamen bene est deni mero bonorum laudabilium. Pro cuius amyliori iaciat auo notandum est quod bonum , ille de bonum laudabile, & honestum, sie inter se disserunt,
quia bonum villa dicitur, quod quae is ut propter aliud tantum, bonum vero honestum eii id quod quaelitur , propter se, sed bonum laudabile eit id quod quiritur propter se de propter aliud. Contra praedictam conclusi rem primo arguitur sic Quaesi rex
contra suppositum. De eo quod non est, netis cie, Num de initia, sed anima non est, sed magis est id quo aliquid est, ergo de anima non est scientia. Praeterea. Omnis sciemtia sequitur suum obiectum, sicut essectus suam eausam, sed anima praecedit scientiam.ergo de anima non potest esse scientia tanquam de subiecto saltem. Praeterea. A guttur contra primam conclusionem. Nam illa scientia
est honorabilior quae est certior, sed quae est metaphyliaca est certior illa,ergo non est nobilior seu honorabilior
caeteris scientiis. Praeterea. Arguitur rura corolllarium.
Scientia libri phylicorum prscedit scientiam de anima, ergo sequitur quod illa selemia non est prior caeteris partibus philosophiae naturalis. Praeterea. Arguitur contra probationem maioris. Nam forma corporum cstellium est nobilior anima, cum vitias eius ad plura se extendat quam anima rationalis, ergo sequitur quod anima non
est nobilior exteris formis naturalibus. Ad primum dirucendum ν de eo quod nullo modo est, non est scientia saltem positiua,tamen de eo quod est in rerum natura , cet non lii id quod proprie eli, ne est scientia. Vnde licet anima non sit id quod proprie est, est tamen id quo aliquid eli. Sed hac respontibnem nititur destruere Ioannes de Iandi notali ratione. Ens proprie dictum diuidi Io nuitur in actum & potentiam, sed actus de se a idem sunt, ergo Arma est proprie ens,n per consequens anima cusi: tarma erit propite ens. Sed haec ratio peccat per faulaciam aequi uocationis. Nam aliquid potest diei ens proprie dupliciter. Vno modo id quod non est ens per acci- dent,de isto modo quaelibet sorma bene est proprie ens.
Alio modo potest aliquid dici proprie ens scilicet quod persedc proprie subliliit, de isto modo ni ita serma est
proprie ens,nili seste anima rationalis quae per se substitsubsistemia incompleta, ut insta patebit. Ad secundum dicendum v, anima rationalis potest dupliciter consid rari.Vno modo secundum suum recide isto modo praecedit omnem scientiam. Alio modo secudum rationem communem eius, secundum scilicet v, potest dis liniri de cognosci, de etiam isto modo bene praecedis scientia in ordine cognitionis, de ut obiectum praecedit habitum. Ad tertium dicendum o illa scientia non est nobilior omnibus alijs scienti js, sed eli nobilior omnibus alijsstient ijs naturalibus . Ad quartum dicendum v, istant scientiam esse priorem potest intelligi dupliciter, vel ordine perfictionis,d: sic est prior omnibus partibus scientis naturali vel ordine cognitionis de sic solum est prior scient ijs de animatis, quia communior. Ad quinium dicendum ut liuet larma corporum ccc lectium iit nobilior
exiensue quam anima rationalis, tamen intensiue anima rationalis est nobilior de dignior. Cuius ratio eli, quia anima rationalis pax est maioris dignitatis quam
corpora coelestia. ergo dec. Circa praecedentia adhuc d. bitatur virum Lientia de anima sit una numero. Et arguitur quod non duabus rationibus. Ioanno de si una ruit Ia uno. Nam diuersarum conclutionum numero di- meis. Ilinctarum no potest esse unus habitus numero, ut patet de se, sed in libri de anima sunt diuersε conclusiones numero disti licta, ergo in eis non eii una scientia numero.
Praeterea. Lx diuersis phantas tibus non pol seri una impressio