장음표시 사용
71쪽
Postquam Plutosophus d linxit poestiam & acitum,&ostendit quouio aliquid de potetia in actum exeat circa intellectum, quod dixerat de intellectu adaptat adsensum.Et circa hoc tria facit. Primo ostendit quomodo circa sensum aliquid educitur de intentia in actum. Secundo olledit disterentiam inter lentum & intellectuna, ibi i Diiserum autem quia huius quidem acci etia&c., I eruo colligit epilogando, quae dixerat de sensu, ibi
Nunc autem in tantum nia liderandum eit ergo circa primum, ut sicut in I cientia ι duplex potetia, S duplex actus, ita est de circa sensum. Nam quod ii dum habet sensum de natum est habere, est in potetia ad len- sum. Et quo iam habet sensum, de nondum sentit, est potentia lentiens sicut circa scientiam dicebatur. Sicut au
tem de potentia prima aliquid mutatur in primum actu, dum acquirit scientiam per doctrinam, ita de prima potentia ac sensum, aliquid mutatur in actum, ut, scilicet
habeat sensum per generationem. Sensus autem natur liter inest animali. unde sicut per generationem acquirit propriam naturam, Sc speciem,ita acquirit sensum.Secus
autem eli de scientia, quae tio inest homini per naturam, sed acquiritur per inuentionem,& disciplinam. Hoc est ergo tu, dicit, P prima mutatio sensitivi fit a generante . Manisellat autem primam mutationem,quae est de pura
potentia in actum primumducetis. Nec autem mutatio sit a generante, nam per virtutem,quae est in semiae, educitur anima tensitiva de potentiam actum cum omnibus suis potentiis. Cum autem animal iam generatum
eii, tunc hoc modo habet senium, sicut aliquis habet stiuriam,qυando iam didicit. Sed quando iam sentit secundum actum, L nc se habet sicut ille, qui iam actu conliderat. Deinde cum dicit. Diserentia tamen es. am ea, quae actu si sum egi- ciuist extra sunt,ipsum inquam, νsibile, Cr audibile, σsensibilium cateraaeurus causa es haec esu nanque sin- sussingularium ei. Scientia vero seuersatrirens, haeatium missa anima quodam modo sunt. sed apropter i relligere quirim,cum qui j ij νoluerit n ipso est situm. Sent re autem non collocaetur in ipso. Necesse est enim
sensibila ipsum adesse.Pari modo ressise habet,ὼ in scissi
t:js sensibilitum, ob eandem νtique causam, qua Uenm bilia sinularias u externalicuti diximus. Sed, vide his exactius dilucidiusile dicam o, dabitur nobis ru sus occasio. Disserant tamen, quia activa sinsitiva operationis, extra Iuni Aempe visibile, ' audibileaimiliter autem, est reliqua sensibilium. Causio autem est,quonia singularia
quid secundum actum sensus: Scientia aut suem alii .Haec enim in ipsa quodammodo sunt anoma, ν de intelligere in ipsen cum velit. Sentire autem non es in
ipsa. ecessarium est enim ad se siensibile. Similiter autem O hoc se babet, ct infitent f sensib. lium e propter eandem causa ,quia sensibilia singularia sunt, O externa. Sed de bis quidem certificare, empus πιι rursum. Muta posuerat limilitudinciti inter sentire in actu,&considerare, vult osteiidere dii serentiam inter ea. cuius quidem disserentiae causam alsignare incipit ex dii serentia obiectorum, scilicet sensibilium , di intelligibilium, quae sentiuntur de conliderantur mariv.Sentibilia enim quae sunt acinia operationis sensitiuae scilicet visi sile, de udibile,de alia huiusmodi, sunt extra animam. Cuius caulaeis, quia sensus secuti tum actum, sunt singularium quae stant extra animam, ed iocua eli uniuersalium, lugquodamodo sunt in auima. Ex quo Pater,u, ille, qui iam habet scientiam, non oportet ui quaerat extra sua obie- .cta, sed habet ea in se, unde poteli conliderare ea cum vult, nisi sorte per accidens impediatur. Sed sentire iron potest aliquis cum vult, quia sentibilia non habet in se, sed oportet Passint ei extra. Et sicut est de operatione sensum,ita eii in scientijs sensibilium, quia etiam sensibilia sunt de numero singularium, de eorum quae sum cxtra animam. Vnde homo non pineti conliderare secun Teati comis dum scientiam,omnia sensibilia,quae mi, sed illa tantia, menta a. Sequae scnsu percepit. Sed secundum certitudinem determi iud nare de his, iterum erit tempus, scit:cet in 3. ubi agetur de intellectu,&de comparatione intellectu, ad senium. luium &in Circa ea vero,quae hic dicuntur,conliderandum est, qua tellectus unire sensus sit lingularium, scientia vero uniuersalium, & -rsalium
quomodo uniuersalia sint in anima.Seiendum est igitur circa primum,a, sensus est virtus in organo corporali,intellectus vero est virtus immaterialis quae non eli acius alicuius organi corporalis. Vnum quodque autem recipi 'tur in aliquo per modum sui, cognitio autem omnis fit fper hoe,ui cognitum est aliquo modo in cognoscente sci licet secundum ii militudinem. nam cognos ens in actu, est ipsum cognitum in actu. oportet igitur in sentias corporaliter, c materialiter recipiat limilitudinem rei,quae . sentitu Intelletius autem recipit similitudine eius,quod
intelligitur,incorporaliter,&im materialiter.Indiuiduatio autem naturae communis in rebus corporalibus, de
materialibusheli ex materia corporali, sub determinatis dimensionibus contenta, uniuersale autem eli per abstractionem ab huiusmodi materia, de materialibus conditionibus indiuiduantibus. Manifestum eii igitur,quod limilitudo rei recepta in sensu representat rem, secundum quod est lingularis ,recepta autem in intellectu, representat rem lecundum rationem uniuersalis naturae. α inde est,quoel sensus cognoscit singularia, intellectus vero uniuersalia, di horum sunt scientiae. Circa secundum vero conliderandum est, quod uniuertate poteli accipi dupli citer. uno modo potest dici uniuersale ipsa natura m- Quomodo inunis, prout subiacet intentioni uniuersalitatis. Alio uniuersalia modo secundum se. Sicut Ae album pineti accipi duplici alii'rer,vel id, i accidit ei se album,vel ipsummet, secudum quod lubeli albedini. illa autem natura, cui ad mi in--.tentio uniuersalitatis, pura natura hominis, habet duplex Vniuersale esse: unum quidem materiale, secundum quod ei lin ma- duplicitet terra naturali, aliud autem immateriale,secundum quod est in intellectu. Secundum igitur,quod habet esse in materia naturali, non poteli ei aduenire intentio uniuersialitatis, quia Per materiam indirui duatur. Aduenit igitur ei uniuersalitatis intentro, secundum quod abstrahitur a materia indiuiduali. Non eli autem pol sibile, quini ab 1:rahatura materia indiuiduali realiter, sicut Platonici posuerunt. Non enim est homo naturali sod est realis, nisi in his carnibus,ta in his ossibus,sicut probat Philol phus in 7. Metapby. Relinquitur igitur, quod natura hu ii nana non habet este praeter principia indiuiduamia, nili Tex. e-- tantum in intellectu . Nec tamen intellectus eli latius, men. xου. dum apprehendit naturam communem praeter principia indiuiduantia, ii nequibus esse non poteti in rerum natura. Non enim apprchendit hoc intellectus,scilicet e. ιι. natura communis sit sine principijs indiuiduantibus, ted apprehendit naturam communem non apprelacndendo principia indiuiduantia, & hoc non est salium. Primum autem ellet falsum, licui si ab homine albo separ rem albedinein lυκ modo, i intelligerem eum non esse albuin, cilci enim tunc apprehensio falla, si autem sic si
72쪽
pararem albedinem ab homine, in apprehenderem tu lminem, nihil apprehendendo de albedine eius non esset apprehensio falsi. Non enim exigitur ad velitatem a i rehensionis, ut qui apprehcndit tem aliquam apprehenseat omnia,quae insulit ei. Sic igitur intellectus abique falsitare abi trahit genus, peciebus, inquantum intelligit iraturam generis non intelligendo disterentias. Ea similite abstrahit speciem ab indiuiduis,inquantum intelligit naturam speciei, non intellige do indiuidualia principia.
Sic igitur Palet, et naturae communi non poteti attribui intentio uniuersalitatis ni ii secundum esse quod habet in intellectu, sic enim solum, est unum de multis, prout i telligitur praeter principia, quibus unum in multa diuiditur. unde relinquitur, at uniuersalia lecudum ip sunt uniuersalia,non sint nisi in anima. ipsae autem naturae, qui- Cur haec ve bus accidit intentio uniuersalitatis,iunt in rebus. Et pro . ι' ι .. lim, mina comunia signiticantia naturas ipsas,prae aut Eni 'isi, dicantur de indiuidui', non autem nomina significantia Somest spe intentiones. crates enim eli homo, ita non est species, eies. quamui, homo lit Decies. Deinde cum dicit.
Duplo p0' Ndune id sit an is determitiatum,cum simplex, in-
ita st dicitur esse temtased aliud cuiritiqui. dem sit, νς puer, quem militare posse, dicere licet, aliud
autem, ut hisce qui iam aetate, mιlutariq; arte,aptus in stad militandum, senstιuum similiter se habere: atque cum inorum disserisia nomine careandeterminarum autem sit i a esse diuersa, O quo pacto diuersa sunt me cesse
es ipso pathae alterari tanquam propri s nominibus, HL Ipsum autem sensitiuum potentia tale est, quale iam imsissensibile est Du sicuti diramus. Patitur igitur, cum
est non simile: at passum euasit smile, o est tale, quale es illud.
Tex. eom- 'Nunc a tem tantum sitisnitum piis cummis sim mentio i. pliciter sit id,quia potentia dicitur sed aliud quidem, sicut si dicamus,puerum posse militare, aliud autem, sicut in aetate existentem , sic habet O se itiuum. I dyoniam meo, ο innominata ebl ipsorum disserentia:determinatu mo autem de his, quod altera sunt, O quomodo alterae vii necesse est ipso pati, O alterari, tanquam proprηs n misnibus. Sensitiuum autem potentia tale est, quis iam actis est sensibiles t dictum est.Patitur igitur non simile exipens,palbuti. autem a potitatu es, es tale, qualet Iud Recolligit quod dictum est de lentii. Et dicit,u, nunctantum sit dii linitum, ut non limpliciter dicitur id, quod eit in potentia, sed multipliciter. no enim modo δcimus puerum posse militare, secundum potentiam remotam. Alio modo posse dicimus militare, quoniam iam est in aetate, perfecta de hoc secundum potentiam propii quam. Et ii militei se habri in leniit tuo. Dupliciter enime si aliquis in potentia ad sentiendum aliquid,ut iam dictum eli. Et licet non sint nomina positis,in quibus harudi fierentia potentiarum Oilendatur, tamen determinatus eii, di istae potentiae fiunt alterae abinuicem, & quomodo
sint alterae. Et licet alterari & pati non propriae dicatur aliquid, sicundum i P exit de potentia secunda in actum, prout habens sensiam iit actu lentiens, tamen necelle ei tuti hoc ipio, quod eli pati, di alterari, ac ii essent nomina propria ct conuenientia: quia sensitiuum in potentia est tale,quale eit in actu sensibile. Et propter lim sequitur, v secundum ιγ pali tui a principio, non est similis sensus seniunt i, sed iecundum ui iam eli pallum, eli assimilatu in lenii uili, di eli tale, quale eit illud. Quod quia di-ltinguerencscierunt antiqui philosophi posuerunt selisum esse compotitum ex scii ubilibus.
Primum de sensibili 1 Vniuscitiusque misis dicendum esse ,
proponit. Deinde sensibilia diuidit in tria; in sensibilia per acci- idens,& iens, ita per se i tum alia propria, alia communia iure sunt appellata.
AT enim de unoquoque sensu, deinceps a sinsibit D, sensisti
bus cuiusque proci sientes, dicamus oportet. abiecto.
tq e prius ipsa siensibilia di urguenda esse νι- sensibile uid tur. S sibi e itaque tristitiam dicitur. Sensibilium P
enim quadam per Isiqn uam per accidens sint ιuntur.
alia communia cunctis. Dicendum autem Uscundum Nnumquemque βω- Tex. eo
sum, de sensibilibus pravo . Dicitur autem sensibile tri- meo. 6 I. μιαι Ier : quorum duo quidem dici inua per se sentiri,
Hum autem per accidens. Duorum autem, aliud quidem proprι- esi musicuiusque sensus, aliud aurem com
Postquam ostendit Philosophus, quomodo se habet
sensus adsentibilia, incipit determinare de sensibili, delentu. Et diuidit tir in partes duas. In prima parie dete minat de sentibilibus. l n secunda de sensu, ius Quod aute in unitierialiter de Omni sensu Sc.1 Prima diuiditur in duas patres an prima disti' uit Iensibilia propria ab alijs modisiensibilium . in secunda determinat de sensibilibus piopi ijs Iecudum vnii luemque sensum,ibi i Cuius
iiiidem est visus&c.l Circa primum duo facit. Primo
ponit diuitionem lan libilium. Secundo exponit meminina diuilio. is ibi i Dico autem proprium quidem &zI Dicit ergo piis . o,u, antequam determinetur de seniuquidnam sit, orici primo dicere de sensibilibus secundum unumquemque tensum, quia obteista sum praeuia polent ijs. sentibilia veto tribus modis dicuntur. Vno quidem modo per accidens, de duobus modis per serquorum uno dicuntur sensibilia illa , quae propria sunt singulis sentibus, alio modo dicuntur lensibilia illa, quae communiter semiuntur ab omnibus, quae sentium. Deinde cum dicit.
Atque proprium id sensibili dico, quo alio fressenti
ri non Mest, i r circa quod error feri nequit. νt color re ijectu visus, o sonus,auditu sapor,gusus. Tamsam bile. tem plures disserentias habet quidem: iudicat tamen de
illis, ut caeterorum sensuum quisque de suo sensibili, O
non decipitur.Vsus enim non errat esto codorem, ut auditus esse simum, sed quid sit id, quod es infectum colore,
vel ubi, aut quid sinans. Hur inemori igitur ensibiliae cuntur νniuscuiusque propria sicinus. Dico autem proprium quidem,quod non contingit alterasi su sentiri, circa quod non contingit errare. ut Nisur, coloris, O auditus M,σ Iustus poris: Tactus autem plures habet disserenitiis edunusquisque sensus tu duas de his, non decipitur, neque Usus, quoniam c tar: que auditus, quoniam mussit sed quid en colora tum, aut Hi, aut quid fimans. Huiusmodi igitur dicuntur propria τniincurusique sensus obiecta. Exponit membra diuisionis. Et primo exponit quae sum sentibilia propria. Et dicit, ut sensibile proprium ei hquod ita sentitur uno sensu, Q non potest alio sisse se
73쪽
Vniuscuiusque autem horum sensuum iudieat de proprijs iensibilibus, & non decipitur in eis sicut visus non decipitur V sit talis color, neque auditus decipitur de sono. Sed circa lensibilia per accidens vel communia, decipiuntur sensus,si ut decipitur visus, si velit iudicare limmo per iesum,quid est coloratum, aut ubi sit. Et simili ter decipitur quis, si velit iudicare per auditum quid est quod senat. Haec igit sent propria sensibilia uniuscuius.
que tensus. Secundo ibi. communia verosunt hae motus quies, ni erus Igura, 'magnitudo . Talia namque nulliata fisu prum e fissed omnibus commassit. Etenim tactu,motus quidamsensibitis est, atque visu.
communia autem sint motus, quies, numerus dura,
magnitudo. umori enim nullius fisus sunt propria. sed cominuma omnibus, Tam enim se igitur punt siensibilia haec. Exponit -ndum membrum diuisionis dicis,quod communia sensibilia fiant ilia quinque, minus, quies,n
merus,figura,& magnitudo. Haec.na ullius leti sus unius
sunt propria, sed sunt communia omnibus. Quod non est ite intelligendum quasi omnia ista sunt omnibus communia, sed quaedam horum, scilicet numerus, motus, &quieri itini communia omnibus sensibus. Tactus vero,
di vitiis hercipi ut omnia quinque. Sic igitur manifestum est quae sint sensibilia per se. Tertio ibi. Per accidens autem sensibile dicitur, risi album Di ri silius sit.Per accides enim Mesentitur, cum albo ouod sentitur,id accidit. . apropter nihil inestinus ab huiuscemodisensilitas patitur ut talia sunt. rum aut, e persesentiuntua , illa sunt proprie sensibilia, quae proprias sunt, ad quae substantia νω cuiusquefensius est apta . Secundum accidens autem dicitur si Ale, πω alba
sit Diarι filius. Secundum accidens etenim lac sentitur, quoniam arbum esse aula accidit, quod sentitur: νω eupus nihil patitur a sensibili puatenus tale est. Sensibilium autem Aecundum se ea proprie propria sci ibasunt, crad qua substantia νnius usique sensius es naturaliter
Exponit tertium membrum diuisionis,& dicit in secundum accidens sensibile dicitur,ut si dicamus ν Di rius, vel Socrates est lentibile per accidens, quia accidit ei esse album.Hoc enim sentitur per accidens, quod accidit ei, quod sentitur per se, accidit autem albo, quod est sensibile per se u, sit Diarius, unde Diarius est sensibile per accidens. Vnde nihil patitur sensus ab hoc, inquantum huiusmodi. Quamuis autem sensibilia communia,
di sensibilia propria sint per se sentibilia, tamen propria sensibilia seni proprie per se sensibilia, quia subitantia uniuscitiusque lenius, de eius diffinitio est in hoe, quod
eli aptum natum pati a tali sentibili. Ratio autem uni uia cuiusque potentia consistit in habitudine ad proprium obiectum. Dubitatur autem hic dedistinctione sensib Iium eomunium,a sensibilibus per accidens. Sicut enim sensibilia per accidem non apprehenduntur, nisi inquantum sensibilia propria apprehenduntur sie nee sensibilia communia apprehenduntur, nisi apprehendantur senstabilia propria: nunquam enim visus apprehendit magnitudinem, aut figuram,nili inquantum apprehendit col ratum: videtur ergo ιγ sensibilia communia sint etia sentibilia per accidens. Dicunt igitur quidam,' huiusim di communia sensibilia non luat sensibilia per accidens, propter duas rationes. Primo quidem, quia huiusmodi lentibilia communia lunt propria lentui communi, sicut
sensibilia propria, simi propria singulis iensbus. 1 ecuri
do, qui ascia libilia propria non polliunt esse line lenii bili . :bus communibus, possunt autem esse sine sensibistius per accidens. Vt imite autem res ponsio i ncompetens eis. Prima quidem,quia nisum est,u, ista sensibilia commv. Improbationi a sint propria obiecta solsus communis. Sensus enim prinis rei communis est quaedam potentia , ad quam terminantur 'immutationes omnium sens uum,ut infra patebit. Vnde impostibile estu, sensus communis habeat aliquod pro Tex. eo m-prium obiectiim, quod non sit obiectum sensus propcij. ment. ι 3 Sed circa immutationes ipsa, sensitum proprioru ὶ ibis obiectis,habet sciasus comunis aliquas operationes pr prias,quas sensus proprii habere no possum. sicut LP pe cipit ipsas immutationes sensuum,& discernit inter se sibilia diuersorum sensuum. Sensti enim communi percipimus, nos videre, & discernimus inter lentibilia diuer forum sensuum,scilicet album de dulce. Praeterea, Datou, sensibilia eommunia essent propria obiecti sensus comunis, non excluderetur quin egent per accidens sensibilia, respectu sensuum propriorum. Sic enim agitur de sensibilibus,se indum v, habent habitudinem ad sensuspmprios . nam potentia sensus communis nondum est declarata. Quod autem est obiectum proprium alicuius interioris potentiae, contingit esse per accidens sentibile,
ut postea dicetur. Nec est: mirum, quia hoc quod est per
sensibile,vni sensuum exteriorum,est per accidens sens- bile respectu alterius. sicut dulce est per accidens vili bi- Text. comis
te. Secunda etiam ratio non est competens. Non enim re menti
seret ad id,quod est sensibile per accides,virum id, quod i proh D est subiectum sensibilis qualitati sit per se i ubiectu eiuh 6.r
vel non per se. Nullus enim diceret ignem, qui est pr- Commen
prium lubiectum caloris, esse per se sensibile tactu. Et & Albere. ideo aliter dicendum,u, sentire consistit in quodam pati iς - cum Salterari, ut supra dictu est. Quicquid igitur sicit disierentiam in ipsa passion vel alteratione sensus, habet per se habitudinem adsensum,& dicitur sensibile per se. Quod autem nulla facit disterentiam circa immutati nem sensus, dicitur sensibile per accidens. Vnde dc in litera dicit viles tas,u, a sensibili per accidens,nihil patitur sanius, secundum v, huiusmodi. Disserentiam auid circa immutationem sensus potest aliquid facere dupliciter. Vno modo quantum ad ipsam speciem agentem, de
sic seciunt disserentiam circa immutatioiaem sensus, lensibilia per se, secundum quod hoc est color, illud autem est sonus, hoc autem est album, illud vero nigium. Ipsae enim species activorum in sensu actu, sunt sensibilia propria, ad quae habet naturalem aptitudinem potentia sensitiva,& propter hoc secundum aliquam disterentiam horum sensibilium diuelliscantur sensus. Qusdam vero alia faciunt disteremi in in transmutatione sensuum, noquantum ad speciem agentis, sed quantum ad modum actionis. ualitates enim sensibiles mouent sensum cor taliter, & sit liter. Vnde aliter mouent secundum os lint in maiori vel minori corpore, de secundum is sunt in diuerso situ, scilicet vel propinquo,vel remoto, vel e rdem,vel dauerso. Et hoc modo laciunt circa immutatio nem sensuum,disserentiam sensibilia communia. Marii sestum est enim in secundum omnia haec quinquediuersistatur magnitudo,vel situs. Et quia non habent habi tudinem ad sensu ut species activorum, ideo secuduinea non diuertilitantur Mentiae sensitivae, sed remanent communia pluribus sensibus. Viso igitur quominio dicantur per se sensibilia,& communia,& propria, restat videndu,qua ratione dicatur aliquid sentibile per accides,
74쪽
Mnsbilem Sciendum est igitur,' adhoe, aliquid sitioisibila per accidens, primo requiritur ν accidat ei, quod per se est, Atata dis sensibile, sicut accidit albo,este homine, S: accidit ei effii lirem Gi- dulce. cundo requiritur, ut sit apprehensum a sentie sit eonditio te, si enim accideret sentibili, o lateret sentientem, nonnem, diceretur per accidens sentiri. aportet i iturmper se cognoscatur ab aliqua alia potentia cognoscit ira sentientis. Et hoc quidem vel est alius sensus, vel est intellectus, vel vis cogitativa, aut vis aestimativa. Dico autem in est alius
sensus, sicut si dicamus, in dulce est visibile per accidens inquantum dulce accidit albo,quod appreti itur visu, di ipsam dulce per se cognoscitur ab alio sentis, scilicet ista u.Sed ut proprie loquamur hoc non est uniuersaliter sensibile per accidens, sed per accidens visibile, sensibile autem per se. Quod ergo sensu proprio non cognoscitur, si sit aliquid uniuersale oppreliendi ur intellectu, non tamen omne, quod intellectu apprehendi potest in re sensibili potest diei sensibile per accidens,sed statim quod ad
occursum rei sensatae apprehenditur intellectu. Sicut statim cum video aliquem loquentem,vel mouere teipsum apprehendo per intellectum,vitam eius, unde postum di viati' cereia, video eum vivere. Si uero apprehendatur in si vis p x gulari, ut puta cum video coloratum, percipio hunc ho-
animal, huiusmodi quidem apprehensiogitatiue in in homine sit per vim cogitatiuam, quae dicitur etiam rahomine tio particularis, moest collativa intentionum indiuiis ima ua diralium, sicut ratio uniuersalis est collativa rationum. Nihilominus tamen haec vis est in parte sensitiua,quia vis sensitiva in sui supremo'rticipat ali- mi ε uitii. quid de vi intellectiva in homine, in quo sensus intellectui coniungitur. In animali vero irrationali fit appreheso intentionis indiuidualis per aestimatiuam naturalem, secundum si ossis per auditum vel visum cognoscit fi- . lium,vel aliquid huiusmodi. Differenter tame circa hoc. se habet cogitativa, se aestimativa. Nam cogitati appre ... hendit individuum,ut ex illes sub natura coimunt, quod a contingit ei, inquantum unitur intellectivae, in eodem subiecto, unde cognoscit hunc hominem, prout est hic homo, de hoe lignum prout eli hoc lignum. Aellimatiua autem non apprehendit aliquod individuum secundum v est sub natura communi, sed solum secudum v, est terminus,aut principium alicuius actionis vel passionis. iucut ouis cognoscit hunc agnum, non inquantum est hie agnus,sed inquantum est ab ea lactabilis, S: hanc herba, inquantum est eius cibus. Vnde alia indiuidua ad quae lenon extendit eius actio vel passio, nullo modo apprehendit sua sitimatiua naturali. Naturalis enim ς stimatiua datur animalibus, ut per eam ordinentur in actiones Pr
prus,vel passiones,prosequendas, vel sugiendas. LECTIO X IIII.
Quot eolor sit proprium obiectum visu, ae visibile pet ser. Quid item diaphanum,ae lumen sit exponiure lumen ip iam no
AVisu igitur risus es percepimus, id es visibilet
Uisibile vero scolor, id, quod oratione quidem explicare, ac dicere licet nomine autem c ret , up e idinum maximepatebit, cum νulterius pro
cuius quidem est visus seces visibile: visibile autem est color quide et id, quod oratione quidem dicere possiis
mus, in minutum autem est. Manifestum autem erit,
qu)d dicimus ubi longias erimus progres. Postu Philosophus distinxit propria sentibilia a comunibus f isibilibus.& a sens bilibus iecundu accidens, hic determinat de proprijs sens bilibus f m vnuqueaeq; im- sum. Et primo de proprio sensibili visus.Secundo de proprio sensibili auditus bi s Nunc autem primum de sonocte.l Tertio de proprio sensibili olfactus bi/De odore autem &c.FQuario de proprio sentibili guttus,ibi ic ultabile autem est doc., Quinto de proprio sensibili tactus ibis in tangibili autem, te tactu deci P Circa primud facit. Pt imo determinat de vilibili. Secundo dicit, quomodo visibile videatur, ibi i Nunc autem in tantum&c. γ Circa primum duo facit. Primo determinat quid est vii bile, dili inguens vibsile in duo. Secundo determinat de utroq; visibili, ibit vili bile enim est color &c. FDicit ergo primo, ψ cum dictum lit ,st propria sentibilia sunt, quae unusquis in sensus proprie percipit, illud sensibile cuius proprie perceptiuus est visus,hoe esi vili bile. Sub visibili autem comprehenduntur duo. Nam visibile est color,& eli quoddam aliud, quod ratione quidem designari potest, sed non habet proprium nomen sibi impositum.quod quidem viti bile competit his,qus videntur de nocte, sicut sunt noctilucae, de putredines quercuum,& huiusmodi, de quibus erit manifestum in princessu huius tractatus, liquam ingressi fuerimus in cognitionem visibilis,ex cognitione coloris,quod est ma-mifestius vilib. te. Deinde eum diciti Visibile igitur est color, his aut3 est id, quod in eo,quod per se, visibile est. Per se vero,non ratione, sed quia in se cau/ambabet,ut sit visibile. color autem omnis motinus Quu si oest eius, quod est perlicuum actu, id est ipsius natura. Quapropter non est visibile absque luce sed omnis Mius eui que talar inlumine ara videtur. Uti amsi rem quid- ωst. Πnam hi ipsum lumen prius dicere declarareque oporter.
Visibile enim est color:hic autem est, de quo risibile pers praedicaturdecundumst autem, non ratione , quoniain stipso balet eausam essendi visibile. Omnis enim color motiuus est eius,quod secundum actum est diaprini, O Me est ipsius natura. Unde nihil est visibile sine lumine,
sid omnino νομ que color per lumenvisibilis est.2 apropter de lumine primo dicendum est quas sit.
Determinat de utroque visibili. Et primo decolore, fecitndo de eo, quod dixit esse in minatum: ibi s Non autem omnia visibilia dcc. F Circa primum duo facit. Primo ostendit quomodo color se habet ad hoc, in sit vilibilis. Secundo determinat de his, quae requiruntur ad hoc. l, color videatur:ibis Est igitur aliquid diaphanum&αγ Dicit ergo priminu, cum color iit quoddam visibile, esse visibile conuenit ei secundum semam color in eo quod est color,est visibilis per se.Perse autem dupliciter dicitur. Vno enim modo dicitur propositio per se, cuius praedicatum cadit in dii sinitione subiecti, sicut ista: H moellanimat: animal enim cadit in diuinitione hominis,& quia id,quod est in diffinitione alicuius, est aliquomodo causa eius ti his quae sunt per se, licuntur praedicata esse causa subiecti. Alio modo dicitur propositio per se, cuius econtrario subiectum ponitur in distin tu ne prxdicati, sicut si dicatur, nasus est simus, vel numetus est par,simum enim nihil aliud est, quam nasus cum iuus,& par nillil aliud est, qu m numerus laedietatem haben sc in illis subiectum est causa praedicati .l ntelligendum est ergo, P color est visibilis per se, hoc secundo modo,& no primo. Nam vili bilitas est quidam pas
75쪽
losi 'qua color securulum se est visibile non ratione .i .non ita tam . ' visibile ponatur in eius disi initione, sed quia in stipso habet causam, ut sit visibile, sicut subiectum in seipso lia bet causam propriae passionis. M'od piobat Per horia,
naph. . l. Omnis color est motivus diaphani secundum aet uni: Diaphanum autem est idem quod transparens, ut aer vel aqua, di hoc habet color de sui natura, quod pol, it m uere diaphanum in actu. Ex hoc autem quod mouet diaphanum in actu, est visibile: unde sequitur quod c lor secundum suam naturam est visibilis. Et quia di 'anum non sit in actu , niti per lumen: lequitur 9, c lor non sit visibilis sine lumine. Et ideo antequam Ostendatur qualiter color videatur, dicendum est de lumine. Deinde cum dicit.
QuiAsapha uittar aliquid persticuum. Te picuum autem id
num seu per dico quod est quidem visibila, non est autem, visi sic dicam. erse, sed per alienum colorem visibile. Atq; res talis t aer,b aqua et solidorum coplura,νt rituum. glacies, o huiusmodi corpora. Non enim aqua Hicer, ut est aqua, aer, perspicuum est, sed quia nasu taeadem inest bis inrisique, O perpetuo superno corpore. Tex. eom. Eost igitur aliquid diaphanum. Diaphanum autem dico, quod est quidem visibile, non autemsecundum se Mβ-bile, H simpliciter eIi dicere, sed propter extraneum c lorem. Huiusmodi autem est aer, es' aqua, θ' multa solidorum. Non enimfecundum quod aqua, nequesecundum quod aesidia anum G,sed quoniam est natura eadem in his xtrisque, 9 in perpetuosuperno corpore. Determinat de his sine quibus color videri non po- te', scilicet diaphano, & lumine. Et diuiditur in partes tres. Primo ostendit quid sit diaphanum. secundo determinat de lumine,quod est actus eius ibi. Lumen autem
est huius actus &e. F Tertio ostendit quomodo diaphanum est susceptiuum collaris,ibi. Est aute coloris dec.FDicit ergo primo, P cum color sit motivus secundum suam naturam diaphani, necesse est v, diaphanum sit aliquid. Est autem diaphanum,quod non habet proprium collarem,ut s undum ipsum videri possit,sed est lusce diuum extranei coloris , lacundum quem aliquo modo . est visibile. Huiusmodi autem diaphanum est , sicut aer de aqua de multa corpora solida, ut lapides quidam,& vitrum. Licet autem alia accidentia, quae conueniunt et mentis de elementatis, conueniam eis secundum naturam elementorum, sicut calidum de frigidum, grave. de leue, de alia huiusmodi, tamen diaplianum non conuenit praedictis ex natura aeris,aut aquae,secundum Phuiusmodi, sed consequitur quadam naturam communem non solum aeri, Sc aquae, quae sunt corpora corruptibilia, sed conuenit etiam cslesti corpori, quod est perpetuum, de incorruptibile.Manifestum est enim aliqua coelestia corpora esse diaphana. Non enim possemus videre stellas fixas, quae sunt in octaua sphaera, nisi inseri res sphaerae planetarum esse transiparentes, vel diaphanae. Sic ergo manifestum est quod diaphanum non est proprietas consequens naturam aeris,aut aquae,sed aliquam communiorem naturam, ex cuius proprietate oportet
causam diaphanitatis assignare, ut postea apparebit. Deinde cum dicit. Lumen autem actus est huiusce persticia, ea nimirum rari eiqua perspicuum G Alide potentia,in quo nuncidi in meli nunc tenebrae. A tque tamen quasi persti cui color es,tum est perspicui actu ab igne, vel ab usi modi corpore, quare es inum superum corpus: nam bide . . inest aliquid unum o idem.
Lumen au tem actus est bruusmodi dia primi, secundum Text. eoni. 'quod est diaphanum. tentia autem, in quo,hoc est tenebra. Lumen autem, ut color est diaprinidecudum quod actu diaphanum ab igne, aut huiusmodi, ut quisu sursum est corpus. Etenim huic aliquid inest unumstidem. . Ostendit quid sit lumen .de primo manifestat verit tem. secundo excludit errorem. ibi .s QSod quidem igitur doc.l Dicit ergo primo,4lumen est actus diaphan , i. secundum quod est diaphanum. Manisestum est enim, P neque aer, neque aqua, neque aliquid huiusmodi, est actu transparens, nisi fuerit illuminatum. l psum autem diaphanum secundum se, est inpotentia respe in luminis, de respectu tenebrae, quae est priuat io tum inis, sicut materia prima est ut potentia respectu formae Ae priua
tionis. Lumen autem comparatur ad dia anum , si rebior ad comus terminatum, quia utrunque est actus deforma sui sustepilai. Et propter hoc dicit, ν lumen est quasi quidam cottar diaphani, secundum m diaphanum
est actu sactum diaphanum ab aliquo coqvire lucentris iue illud sit ignis, aut aliquid si id huiusmodi, siue aliquod corpus coeleste. Esse enim lucens actu de illuminatum, commune est igni de eoipori coelesti,sicut esse dia-phanum est commune aeri, de aquae, de corpori coelesti. Desii de cum dicit.
abi id igitur est perspicuum diximus,ct quid etiam tu Lumen ne
men. omneq; igniso neque omino corpui, neque cor que corpus
poris est ullius defluxus. Esset enim quoddam, hoc quoque pacto, profecto eorpus sed 'luis vel huius movi cuius. iam in perspisuo praesentia corporeis. se uidquidem igitur draphanum, O quid lumen Δctu
est,quia neque ignis eo neque omnino corpus, neque defluxus corporis vllius. Esset enim utique aliquod corpus, Crsie aut ignis, aut binoi alicujus pradontia in diapbano. Excludit salsam opinionem de lumine. Et circa hoc duo facit. Primo ostendit m lumen non est corpus. Se cundo improbat quandam solutionem ad rationem quadam, perquam potest probari lumen non esse corpus.
ibi. Et non recte Empia .ICirca primum tria facit .Primo ponit intentum Sc dicit,u, cum dictum si quid est diaphanum,de quid lumen,manifestum est v, lumen, neque est ignis, ut quidam dicebam, ponentes tres species
ignis,carbonem,uammam,ic lumen: neque aliqum corpus omnino, neque aliquid defluens ab aliquo corpore, scut posuit Democritus, lumen esse quasdam clici si nes defluetes ei corporibus lucidis, scilicet atomos quoiadam. Si essent aliqua defluentia a corpore, sequeretur Fessent corpora vel aliquod corpus, de sic nihil aliud esset hamen quam praesentia ignis, aut ali ius huiusmodi corporis in diapham . nihil ergo dissere, dicere quod limen est corpus, aut quod est defluxus corporis. M- . . Icundo ibi. Fieri nanque non nisi, ut in eodem sint duo
ra simul. Vsque erum possibile eri, duo corpora simul in e
Probat quod proposuerat tali ratione. Impossibile
est duo coi racile simul. hemolumen est corpus impossibilaesi quod lumen sit simul cum corpore diaph
no, hoc a item est falsum. ergo lumen non est corpus. Tettio ibi. Videtur autem tenebris contrariam esse si emAtt rubra priuatio sunt talis habitus, atque ignis, ni corpo- i.
ristaris absentia a perstimo. Quare patet, huiusce pr sentiam1lle lumen. Saho.super Anima. E Videtur
76쪽
De natura luminis di phani,hor me ad .i Miatim necellitate dieres sio.
Videtur autem lumen, emerarimn esse tenebrae. Enacitem tenebra, sua huius babitus ex diaphan ad re palam est Mesr huius praesientia lumen est. Probat ν lumen sit simul eum diaphan Contrari rum enim est idem sibiectum: lumen autem & tenebra sunt contraria, secundum modum quo priuatio & habiatus est quaedam contrarietas,ut dicitur in Io. Meta. la nifestum est autem, ut i cnebra est quaedam priuatio huius habitus scilicet luminis in diaphino,& se subiectum tenebrae est diaphanum:ergo & praesentia dicti habitus. scilicet lucis, eli lumen, ergo lumen eli simul cum di Phano. Deinde cum dicit. Atque non recto dicit Esectetes, Osis is itidemeensuit tamen ferri,atque extendi tademiater terram creontinens, nosque idinum lato e. Hoc enim cr ratimvs metas era itur,est' ω 'Fer ea nimirum, qas apparent. In paruo nanque alio, motus ortasse lateret, M ab ortu Iolis ad occasum, toti cavoris motum latere, magna nimirum prosccto postultu'. Et non recte pia es. neqvesiae uis alimsic Afrixit, quo eratur luna Π, O extendatur in medio terrας est mentis,nos avum latratinoc enim es extra quae In ratione, veritatem, est extra ea qua ridentur. In
paruo en statio latere nos posset Ab oriente aut a tu occidens latere, magna admodum quaestio est. Reprobat quan responsionem ad rationem quandam, quae potest fieri contra ponentes lumen esseco piis. Potest enim contra em sic arguLSi lumen esset co pus,oportet ut illuminatio sit motus li calis luminis, de Omens in diaphanum. Nullus autem motus localiscuiuscunque corpori gratest esse subitus, siue in inflanti .ergo illuminatio non est si bito sed siccessi M. Cuius contrarium videmus,quia in eodem instanti, in quo corpus lucidum praesentatur,illuminatur diaphanum totum simul & non pars eius poli partem. Non autem recte Empedo.mque quicunque alius dixit, Φ stilicet lumen seratur motu locali,tanquam corpuli de extendatur saccelso ue in spaci quia eli medium inter terram Sc continens, scilicet coclum, de in illa lucces, io nos lateat, sed vide tur nobis ui totu illuminetur simul de subito. Hoc enim dictum eli contra veritatem, quae potest ratione percipi, quia ad illuminationem diaphani nihil requiritur,nis directa oppositio Absque obstaculo medio,corporis illuminatis ad illuminabile. Iterum est contra id quod apparet. Post et enim dici v siaccessio motus localis paruo spacio latrat nos sed ut lateat nos successio in motu luminis, abolici te, usque ad occidentem horizomis nostri hoc ha ias magnam quaestionem, tanquam disicile aut omniano imita sibile. Quia vero hie agitur de natura luminis, de diaphani, de necessitate luminis ad videndum, de bis tribus coni derandum eli. Circa naturam igitur luminis diuersi diuersimode opinati sunt, quidam enim opinati sipnt lumeel e corpus, i in litera die: tur. Ad quod dicendum moti sint ex quibuslam locutionibus,quibus utimur, loquenies de lumine. C suevimus enim dicere, ut radius tra sit per aerem,a, reuer ratur,u, radij se intersecant, quae omnia videntur esse corporis. quidem opinio itare non poteti propur rationes,quas Araii. in litera adducit,' plures alias sacile esset adducere. Non enim sacile esset is signare, quoa o huiusmodi corpus per totum hemi starium subito multiplicaretur aut se raretur, vel coli imperetur, quomodo etiam sola oppositio cor- p Urn opici ellit caula corrupti in huius corporis in Par
te diaphani aliqua. Quod autem dicitur de motu luminis aut reuerberatione ipsius metaphorice dictum eii. sicut etiam possemus dicere, ν calor procedit dum aliqua de nouo calefiunt vel reuerberatur,cum habet obstaculum. uidam vero alij dixerunt,in lux est quaedam na- oblatis tura spiritualis, argumentum sementes P in rebus intel- tientium Electualibus, nomine luminis utimur. dicimus enim in men esse
substant ij, intellectualibus esse quoddam lumen intelligibile. Sed hoc etiam est impostibile. Impossibile est . enim in aliqua natura spiritualis Se intelligibilis cadat in oblisC.''
apprehensione sensus: qui cum sit virtus corporea, non potest esse cognoscitiuus nisi rerum corporalium. Si quis autem dicat q, aliud est lumen spirituale ab eo quod se suspercipit ron erit cum eo contendendum, dummodo
hic habeat v, lumen quod vises percipit, non est natura 2 spiritualis, Nihil enim prohibet unum nomen imponi rebus quantumcunque diuersis. Quod autem luminen Sensi xxilo his quae ad visum pertinent,utamur in rebus intellectu, in spiritua libus,contingit ex nobilitate sensus visu qui est spiritua
Eorde subtilior inter omnes sensus. Quia patet ex duobus. Primo quidem ex tuo obiectis. Nam aliqua cadunt sebui se, secundum proprietas in quibus communicant . i. a T
inseriora corpora cum caelestibus, tactus autem est perce .. . . tra
pi in proprietatum, quae sunt propris elementis scilicet olidi de frigidi, de similium, gustus autem Sc tacetus, proprietatum quae competunt corporibus miliis secundum diuersam rationem commilitonis calidi, de frigidi, humidi, At sicci . Sonus autem causatur ex motu locali, qui etiam communis est corpolibus ccxlellibus, de inserioribus dicet species motus,quae causat sonum, non coinpetat corporibus coelestibus iecudum sen:emiam Ariit. Vnde ex ipsa natura obiecti, apparet v, visus est altior inter sensus, de auditus propinquior ei, de alij sensus magicremoti . Scro apparet u sensiis visas ei ipiritualior exmo immutatiois. Na in quolibet alio sensu no est immutatio spiritualis, sine naturali. Dico aut immutatione a Immitatio turale prout qualitas recipitur in patiente sm esse natu- naturalisqdre.sicut cum aliquid infrigidatur vel calefit aut mouetur sm locum, Immutatio vero spiritualis est G q, species recipitur in organo senses, aut in medio per modum i quid. tentionis, de non per modum naturalis formae.Non. n. sic
recipitur species in sentu fis illud esse, quod habet in re sentibili. Patet autem ut in tactu, & gultu, qui est tactus
quicu,sit alteratio naturalis. calefit. n.de inirigi datur aliquid, per contactum calidi, S: stigidi, de non fit immutatio spiritualis latum. Similiter autem immutatio odoris fit cum quadam tumuli evaporationeam mutatio autenisoni, cum motu locali. Sed in immutatione visus est sola immutatio spiritualis . unde patet, in visus inter omnes sensus est spiritualior,de poli hunc auditus & a pter hoc hi duo sensus sint maxime spirituales, de soli visciplinis hiles,de his, quae ad eos pertinent,utimur in intellectualibus, de praecipue his,quae pertinent ad visum. Quida ve- Opinio pocro dixerunt,u, lumen non est nisi euidentia coloris. Sed nentium lu- hoc aperie apparet esse falsum in hi quae lucet de nocte,' ' pilis de tamen eorum color occultatur. Alij vero dixerunt P. lux es forma substantialis solis, de lumen dei uens, a luce si habet esse imentionale, sicut spes colorum in aere. Vtrun tio eiusdem. que autem horum eii falsum. Primum quide, quia nullaminia subitati alis est per se sensibilis sed solo intellectu comprehensibilis. Et si dicatur st id, quod videtur in so- Opinio po-le, non est hix, sed i plendor, non erit contendendum de nomine, dummodo hoc quod dicimus lucem, scilicet quod ex vita alta: clienditur, non sit forma iuuii antiali S. tialem. Iolis Secundum δ
77쪽
a m lumE Secundum etiam salvi n est, quia quae habent solum esse
e t xsor intentionale, non iaciunt iratii mutationem naturalem, radij autem corporum coelestium trant mutanti totam Et improba naturam in seriorem. Vnde dicimus,u, sicut corpora eletio virtuso; mentaria lubeat qualitates activas, per quas agunt, ita Pin lux est qualitas activa corporis coelestis, perquam agit,
Luci a R-& calor. Sed in dioediiseri, a calore quia lux est qualitas primi corporis alterantis , quod non habet contrarium, unde nec lux c trarium habet .lori autem est aliquid contrarium. Et
quia luci mdiit est contrarium,in suo susceptibili non poteli habere contrariam di politionem,& propter hoc suum passivum,scilicet diaphanum sempereti in ultima dispolitione ad formam, & piopter litur statim illumi-t-ga, 1 utem cales actibile statim calefit. Ipsa igitur Ricio, qt panicipatio vel assectus lucis in di 1pliano, vocatur tuis. sindoietes sit ii iit secudum rectam lineam ad corpus lucidum,u
catur radius. Si autem causetur ex reverberati inieradii ad corpus lucidum,vocatur spicdor.Lumen autem, comta tur visiis circa naturam luminis, de facili apparet ratio,
datat, quin quare quaedam corpora sunt lucida actu, quadam dia-d in Opha Mna, quaedam opaca. Nam cum lux sit qualitas primi AE NM alteratis,quod est maxime petiectum d sor male in cor- μῖμμ' poribus illa corpora quae sunt maxime sermalia, εἰ n biliora sunt lucida adiu , quae autem propinqua his sunt receptiua luminis, sunt diaphana,quae autem sunt maxime materialia, neq; habent lumen in sui natura, neque sunt luminis receptiua, sunt opaca. Quod patet in ipsis elemetis.Nam ignis liabet lucem in sui natur adicet eius lux no appareat nobis, nisi in natura aliena propter densitatem. Aer autem, ta aqua quae sunt minus humalia, sunt diaphatia, terra autem quae est maxime materialis, Vade eo da πὸca. Circa tertium vero sciendum est, quod quidatat necessiia dixerunt, quod lumen necessarium est ad videndum extas luminis parte ipsius coloris. Dicunt enim*color non Iaabet virtutem,ut moueat diaphanum, nisi per lumen. Et huius signum dicunt, quia ille qui est in obscuro, videt ea quae nant in lumine, sed non econuerso . Rationem etiam ad hoc adducunliquia oportet is, cum visus iit unus p visi bile non lit nili per rationem unam, quod non esset,si color esset per se visibilis, non iter virtutem luminis, & it si Imbi illa Tr se visibile. Sed lioc est manifeste contrami ei mina id quod Aristo.hic dicit. lde quod habet in se causam es. veritavi. sendi visibile. IVnde secundum sententiam Arist.dice dum est v, lumen necessarium est ad videndum, non ex parte coloris,to ut faciat colores elle.actu,quo, quidam, tantum dicunt ei te in potentia,cum sunt in tenebris, sed ex parte diaphani, inquantum iacit ipsum esse in actu,ut in literadicitur. Et ad huius euidentiam, consideradum est ut omnis ima inquamu huiuimodi est principium agendi sibi simile. unde cum color sit qusdam salma ex se habet ' causet sui limilitudinem in medio. Sed tamen sciendum estu, dii Ierenita est inter virtutem per-
sinam , & impers ciam. Nam sesina quae est periectae virtutis in agendo, non talum poteli inducere suam lindlitudinem in suo sus ubili, sed potest etiam dispone
re patiens, ut iit proprium eius sulceptiuum, quini quidem non potest facere, cum fuerit imperiecte virtutis. Dicendum est igitur cr virtus coloris in agendo est im-Quid colori restrictu virtutis luminis.Nam color nihil aliud est,quam lux quaedam quodammodo obscurata ex admixtione corpori opaci . Vnde non habet virtute ut
. siciat medium in illa dispolitione , qua lit iusceptiuum
coloris,quod tame potest sacere lux pura. Ex quo etiam patet quod cum lux sit quodammodo subitantia color Lad eande naturam reducitur omne visibile, nec oportet quod color per lumen extrinsecum fiat actu visibile. Quod autem colores illuminati ab eo qui est in obloiro videantur, contingit ex eo, γ etiam medium illuminatur,quantum susticit ad immutationem ipsius. L E C T I O, X V. Proprium victile in lumine, & per spieuo videli & in debita
distantia qua uis & alia nonnulla in tenebrix videantur ostendit.
lore vicatoni autem, id quod fimo. Vacat autem
lare perspisuum ipsum O inuisibile, vel iri quod vix,tandem videtur, quale id esse videtur,quale id esse, quia tenebris est assectum, atque tale est ipsum vi
patet perlicuum. Attamen non cum est perspicuum actu sed eum potentia: eadem enim natura modo est tenebrae, modo lumen.
autem colarissisceptiuum, quod sine colore: omautem absionum. Sine colore tem diaptam , est ιnuim mem. i. isibile aut quod vix Nidetur,ut quod tenebrosum est. II is modi autem di banum quidem est, non cumsiua diaphanumsed cum potentia. Eadem enim natura quandoq; quidem tenebra, quandoque autem tu en est. Postquam Philosophus ollendit superius quid est color, Se quid diaphanum,& quid lumen.Hic ostedit,qu modo diaphanum se trabeat ad colcres, Manisellum est autem ex praemissis, quod diaphanum est susceptiuum coloris: eii enim color motivus diaphani, ut supra dictum est. Quod autem est susceptiuum coloris, oportet esse sine colore,sicut quod est susceptiuum Ioni,oportet esse sine sono: nihil enim recipit, quod iam habet, & sic patet, quod diaphanum, oportet esse sine colore . Cum autem corpora sint visibalia Gr suos colores, sequitur quod diaplianum secundum seipsum sit inuisibile. uia vero eadem est potentia cognolditiua oppositorum, sequitur quod visus,qui cognoscit lucem,cognoscat & t nebram. Licet igitur diapnanum secundum se careat colore, de lumine, quorum est sus eptiuum, de sic secundum se vili bile non sit, eo modo quo sunt visibilia, lucida decolorata,tamen potest dici visibile, sicut videtur tenebrosum, quod vix videtur. Di amanum istitur est huiusmodi, i.tenebrosum,cum non est actu diaphanum, sed in potentia tantum . Udem. n.natura est subiecium quandoq; quidem tenebrarum, quandoq; autem luminis. Et sic diaplianum cares lumine, quod ei accidit dum est in potentia diaphanum, oportet quod sit tenebr sum. Deinde cum dicit. At vero non νniuersa visibilia in lumine sunt Visibi- NM .m,lilia sed olum uniusculio; proprius color. 'ulla nai; sunt in lumiin lumine quidem non Nidentur, in imbris aurem si- ne visibilia. ciumsensum, t ea,quae apparent intra atquestiendent. NHac autem nomine carent Mo,HIungua, cornu, piscium
pila ,squamae, oculi, scd nullius serum proprius color iis. Nidetur: atque quam ob causam hae visibilia sunt alia ratio est. N on omnia autem visibilia sunt in lumine, si Alum iustulusq; proprius color. Q AHamaa.in lumine quidem non νι dentur, in tenebris autem faciunt sensium, ut quae ignea videmur, O lucentia. Pon autem nominata sim haec νno nemine, H quercus putride cornu, capita piscium, er Arareae, oculi.Sed nullius horum videriar proprius color. Propter quam igitur causam bac νι dentur, a ratio.
S. Ilio. super Anima. E a Qui iam
78쪽
Qui iam determinatum est de colore, quod videtur in lumine, determinat de alio visibili, quod supra dixit
elle innominatum. Et dicit ν non omnia sunt viii bilia inlumine, sed selum proprius color uniuscuiusque corporis in lumine visibi. is est: quidam enim non videntur in lumine, stat in tenebris. sicut animalia, quae in tenebris videntur ignita,& lucentia,& hic sunt multa, sed non habent unum nomen commune.sicut putredines quercusi,
& aliquod cornu alicuius animalis,& capita quorundam piscium,& squams,& oculi quorundam animalium. Sed licet isti videantur in tenebris, nullius tamen hotu pr prius color in tenebi is videtur. Videntur ergo illa in tenebris,& in lumine,sed in tenebris,ut lucentia, in lumine autem, ut colorata. Sed propter quam causam fla videantur in tenebris lucentia, alia ratio eli. Non enim fila inducitur hoc, nisi quas per accidenhad ostendendum comauare qui parationem visibilis ad lumen. Videtur autem visibilitadam i Ida tis eorum in tenebris haec elle ratio, quia huiusmodi ex, id ita et 'compositi de habent aliquid lucis, inquantum luci
non in tu 'igni & diaphanum aeris, & aquae non est totaliterne . in eis comprehensum per opacum te . Sed quia modi eum habent de luce eorum lux ad praesentiam maioris luminis occultatur, Vnde in lumine no videntur ut luce ita, sed ut colorata tantum. Lux autem eorum propter sui debilitatem,non pineti diaptunum persecte reducere in actum se dum p natum et i m tria colore, unde sub eorum luce, nec eoi um color, nec aliorum videtur, sed istum lux ipibrum. Lux enim cum sit efficacior ad mouendum diaphanum . quam color,& magis visib iis, cum minori immutatione diaphani videri potest. Deinde eum dicit. ει tantum patet,icisti iam, quὀd in lamine videtur, esse colo e quo cireusine lumine Mn videtur.bscessem in Iane coloris ratio, elemi m, eisu motivum, quod
est perlicuum actu. Actis aluem picui, tutia est, νtidi . s. Id ita esse, ex eo tanquam j manifesto signo patere potest. Nam si quoiam id quod habet colorem super Μήm ms m msurit,non faue ridebit.Sed color quidem
mouet perspicuum, ut aerem: ab hoc autem,cum siι continuua. sensera ιnstrumentum mouetur. Tin .eom. autem Gita Vt -- mansistum est, quoniam quod veni. σι. quidem in tu uiue videtur, colorem esse, vise non νi
tur sine tamine, hoc enim erat ipsi colori esse, motivum egesecandum actum diobani, actus autem diapbani lumen est. Signum autem burus manifestum.Si quis enim ponat habens colorem super i .m risum, non videbituri sed color mouet diapbanum, puta aerem. Ab hoc autem iam continuo existente, mouetur quod sensitiuum est. Infra text. Oilendit quomodo color perueniat ad vitum. Et ei
ν i. de lib. ca hoc duo siclia Primo ostendit quideli necessirium ad 3 moueatur a colore. Secudo ostendii aliquid F simile, quod eli necessarium in alijs sensibilibus tibi. iliadem autem ratio. I Circa primum duo facit. Primo de terminat velitatem. Secui io excludit errorem, ibi. Noenim bene hoc. I DA it ergo primo, γ per supradicti,in- tantum inani sellum sit, q, illud se videtur in lumine est color,& tti sine lumine videri non potest: quia, ut supra dictum est, hoc eit de ratione coloris, ipsit motivum
diaphani, quod quidem fit per lumen, quid eli actus diaphan . ideo sine lumine color videri non potuita uius signum eli quia si aliquis ponat corpus coloratum super organum vi M,non vid: bitur,quia non ei libidiaphanuina tu, quod troueatur colore. Nata si pupilla sit quoddain diaphanum, non tamen ei it diaphauum in actu, lisuperponatur sibi corpus coloratum. ortet autem, color moueat diaphanum in actu, puta aere vel aliquid huiuismodi,& ab hoc mouetur sensitiuum, id est organum visus sicut a corpore sibi cotinuato. Corpora enim non se immutant, nisi se tangant. Deinde cum dicit. Non enim Me loco recte sentire videtur Democritus.
qui quidem putars medium hyacium Naeuum fiat omicam etiamsist in caelo exacte perfecteq; videri. Et enim id ipsum fieri non potest 'sio nanqueor, patiente aliquid sensitim at ripatiatur ab ipsist colore,qui videtur seri nequit. Renat igitur H ὰ medio. Quare necesse es aliquia esse medium inter colorem ipsum Er vis. m. Quod si id vaeuum sat non modo G exacte, sed neque quicquam omino videtur. Quam igitur ob causam necesse es in lumine
Un enim bene Me dicit Democritus opinatus, si esset Tex. e--πacuum medium, perspici Hique exacte, siformica in Wς γε
estis esset. Me enim impos ibiti est. Patiente enim aliquid reptiuo fit ipsim videre. Ab ipso igitur, qui νidetur, colore impossibile est. Relinquitur autem quod a medio.
a iure necesse eR Hiquod esse medium. Vacuo autem ficto non aliquid certe, Momnino nihil videbuM .Pr pter quam igitur causam, colorem necesse es in Iuraine rideri,dictum est. Excludit errorem dicens,* non bene dixit Democritus,qui opinatus fuit, si, si lxedium, quod est inter rem visam,& oculum, e: set vacuum, u, posset aliquid quam tumcunque paruum videri per quantamcunque diliam tuam.puta si formica esset in coelix Sed hoe est impossibile,oportet enim ad hoc,* aliquid videatur, v organum
visus patiatur a visibili. Ostensum est autem ' non patitur ab ipse visibili immediate, quia visibile super positu
oculo non videtur. Relinquitur ergo, quod oporteat organum visus pati ὶ visibili per aliquod medium: necesseeli ergo esse aliquod medium inter visibile & visum. Si autem eii vacuum,nihil est medium, quod posset immutare , & immutari. Relinquitur erso, q, si esset viscuum, omnino nihil videretur. Incidit autem in hane mionem Democritus, quia putabat, quod causa qu redit lamia impedit visionem alicuius rei, sit per m dium, quod restitit immutationi visibilis: hoc autem est salsum. Non enim dia anum habet contrarietatem ad lumen. vel colorem,sed est in ultima dispositione ad e
rum receptionem.cuius signum est, quod subito immutatur a lumine,vel colore. Causa autem, quare diliantia Quare dicta impediat visum eli, quia omne corpus videtur subqtr dam angulo cuiuidam trianguli, vel magis pyramidis, cuius bii is est in re visa,& angulus est in oculo videntis. Neque disteri quantum ad hoc, vinam visus fiat ex tr miliendo, ita quod lineae concludentes triangulum vel pyramidem, sint lineae visuales progredientes 1 visu ad rem visam, vel econuerse fiat, dummodo visus sit sui
praedicta ligura trianguli, vel pyramidis. Quod ideo
necesse eli, quia cum res visa sit maior quantitate, qu mpupilla , oportet quod proportionaliter diminuendo,
pro niat immutatio visibilis,ulque ad visum. Manis itum eli autem, ui quanto latera trianguli vel piramidis sunt longiora dummodo lit eadem balis, tanto angulus est minor.& ideo quanto a remotiori videtur, minus videtur,&tanta poteti esse distantia, P omnino non vi detur . Deinde cum dicit. tignis in vimque plane videtur. in tenebris , inquam atque in lumine. Id autem necessario accidit. Ma
79쪽
Ignis autem in viri Que videtuM,O in tenebris, O intamine, O hoc ex nece itate. Diaphan enim ab taedia prinum M. Ollendit quomodo videatur ignis, Ac lucida corpora,
i de dici ,in videmur non solum in tumule, i ut colorata, Dd etiam in tenebris,si ut illa de quibus supra dixit. Et hoc ex necessitate contingit, uia ignis habet tantum de lumine,mpotest diaphanua, omnino sacere in actu, itavi N ipium,& alia videantur. Nec est tantum debile lumen eius, o ad pKesenti in m oin luminis obumbretur, sicut accidit in his, lues t dicta supra. Deinde
Eadem autem est,ct desono, einde odore etiam ratio. tabit enim ipsorum, sensus instrumentum tangelis, escirsentiam,std ab odore quidem, edi fimo mouetur medrum, ab hoc autem νtranque sensuum instrumentum. Q Udsi ciuis iam μper ipsum instrumentum sensus, vel ιdcvis βλ-nat, vel id quod olet,posueri ullus profecto si sus e cietur. imili modo res se habet in tactu, etiam Iussu, sed no apparet:qua aut ob causam,postea dicet tar, ac patebit. m. eom. Eadem autem ratio est, de , , o de odore. Nihil ID enim ipsorum tangens siensorium, sacu siens. Sed ab Odore quidem s,medium mouetur,ab hoc autem sensi timorum Hrunque. Cum autem super ipsum sensitiuum aliquis apponit olens,aut sonans, nullum sensum Iaciet. De tactu autem , gustu habet se si titer, non autem
videtur. Propter quam aurem cassa 'serias erit m
Ostendit quod similiter se habet in alijs sensibus tacut in visu,& dicit quod eadem ratio est de sono,&
re,sicut de decolore.Nullum enim eorum sentitur,si tangit organum sensus,sed ab odore de sono mouentur in dia i medio autem vimque organorum, auditus scilicet de olfactus.Sed cum aliquis ponit corpus odorans aut is nans, super organum senius , non sentitur. Et similitereti in tactu de sultit,licet non videatur, proptet causam, quae inserius dicetur. Debule cum dicit. Lib. rra'. Atque medium quidem in Duis est aer, in odoribus au
nis est quidam lectus in aere, atque aqua, sic arma qui dam in odoribus est assectus, . qui qui de inest in bis Hrisque, in aere inquam, aqua.Videntur enim O animalia Que respira ea,q HGautur in aquis sensum odoris habere. Verum ita ea vis re homo caeteraque animantia, qua degunt in terra, atque re Dr serant nequeuntsineret irati eo Mere.Et causa etiam vi acium. Diteritis explicabitur. Te, e. eom pretium autem soni quidem, aer est. Odoris temin-
metit. m. ' nominatum est, Communis enim quaedam passo es aera, aqua, sicut diaphanum colorι, sic est habenti odorem, alia quadam P est communis viri que bis . Uidentur enim salia aquatica habere odoris sensium. Sed bo et I dibus ambulantia quaecunque restirant, i Ubilui sunt odorate, nisi restirantia. causa ast de his posterius dicet. oliendit quid sit medium in his sentibus, de dicit, Pillud,quod mouetur a se inti aer: medium autem, quod mouetur ab odor si aliquid commune aeri, de aqua icut di utrunque eorum eli medium, quod mouetur ac lore, sed a colore mouetur utrunque horum, secundum quod diaphanum. Passio autem c unis aeris, di aqus, standum quam mouentur ab odore, eli innominatae non enim mouentur ab Odore, secundum quod sunt di Dana. Et quod utrunque horii moueatur ab odore manifestat per hoc, quod animalia aquatica habent secu dum odiuis: ex quo mani selium est, quod aquae movcntur ab odore. Homo autem Ianimalias resiabilia&r spirantia,non odorant nisi res rando. Et ite mani selium est, quod aer est mediii in odoratu.Horum aut cauta posterius dicetur. LECTIO XVI. tDiuidit sonum in sonum in ictu ac in notetia, te exponit quo
modo, 3 quot nutilis, via quo subiectorat;&declarat quam do generetur Echo , Et duo illius ponit species.
NVM autem post bico sono O auditu determine rexi. Ommus oportet. M itaque sonus duplex. st udam mentis . enim es actu,quidam potentia sinius. Nam corporum quaedam eorum non babere dicimus fionum, ut Dii sium lanam o huiusicemodi, quaedam tabere, ut aes, O citet.
quacunque si id leniaque sunt, quia podiuit sonare, id es inter se oe auditum sonum escere.
Nunc autem primum de Aono, O auditu determino Tex. Om-mus. G autem duplex sonus. Hic quidem enim actu, qui Meta. 77.dam autem potentia. Alia enim non dicimus habere fi num, ut Draiam, lanam, pilos: Quaedam autem habent vias, quaecunque planast lenia sunt quoniam possunt sonare. Hoc autem est, situs medit, auditus facere δε- num actu. iPoli quam Philosephus determinauit de visibili, hie determinat de audibili, id est de Gno. Et diuidit in duas
partes. In prima determinat de sono in communi. In se cunda determinat de quadam specie soni, scilicet voce. ibi. Vox autem. 1 Prima in duas paries diuiditur. In pri- ma determinat de lono. In secunda dedissereno js ibit rem ibi. s Dii serentis autem sonorum, FPi ima diuiditur in duas. In prima determinat de sono. In secunda mouet quandam dubitationem circa prsdeterminata,ibi. Vtruautem sonat .s Prima diuiditur in duas. I ii prima determilut de generatione soni. In secunda de immutati te audi ius a ibno,ibi. svacuum autem. FSi autem quaeratur, Dubium. quare determinat hic de generatione soni,cum supra nodeterminauerit hic de gnatione coloris, sed solum de immutatione sensuso medij colore. Dicendum est,quod solutio. color,de odor, de sapor,& qualitates tangibiles,habet es.se permanens,de fixum in suo subiecto. Vnde est alia c sideratio ipsarum qualitatum secundum se,& secundum quod immutant sensum,de propter hoc alterius est considerationis utrunque. Vnde Philosophus de generatione coloris, id saporis δε odoris. determinat in libro de Senias N Sentito. De qualitatibus autem tangibilibus, in libro de Generatione.& quantum ad aliqua, in libro Meteor. In hoc aute libro,non intendit determinare de Sensibilibus,nisi inquantum sunt immutativa sensus. Sonus autem causatur ex motu,& non habet esse fixu, ta quie- ens in subiecto, sed in quadam immutatione con lis ita
unde simul determinatur de eo, imu, generatur in sua specie, dc secundum quod immutat sentum. Prima autem pars diuiditur in duas .in prima dcterminat de priuma generatione iom. in secunda de secunda soni gener se atione, quaesit per rei lexionem, ibi. Echo autem n .FCit ca primum duo iacit. Primo ostendit,quod sonus quandoq; est in actu,quandoque in potentia. Secundo olle
dit quolit sonus in actu ibi. Fit aut secundum actum. FDicit ergo primo, quod antequi determinetur de tactu, S de guttu, dicendum est de sono, de oli actu: sed pi imo de Mno,quia spiritualior eli, ut supra ostensum et t. S
nus aut dupliciter dicitur. dicitur. n. sonus in actu, de si nus in potetia. Dicimus ain aliquam rem habere sonum, de quando actu lonat,& qn habet potentia sonandi. sicut potentia , didicimus,lisc capana bene sbnaliquauis non s et in actu. iii actu.
80쪽
Et s ndum hunc modum dicimusquod quaedam non liabent sonum,quia non habent potentiam sonandi,sicut spongia, se huiusmodi mollia. Quaedam autem dicuntur habere sonum quia pollunt sonare, sicut alia huius. m si planan lenia . Sic ergopatet, tu sonus quandoque dicitur secundum potentiam, quandoque secundu Qu. sectilia, Sed stilat sonus in actu hoc pertinet,& ad medium,&ὰ sta 'la 'i xiduum. Omne enim sensibile dupliciterdicitur esse in actu. Omodo,quando actu sentitur iise est du0 cies eius est in senis,& sie sonus est actu,saeundum ui est in auditu. Alio modo secundum,habet propriam specie, per quam sentiri rei est, prout est in suo subiecto, de se alia sensibilia fiunt in ad ii, prout sunt in corporibus
sentibilibus, sicut color prout eli in corpore colorato, &odor, de sapor,prout sunt in corpore odorifero & saporo sonus ab ' se. Si autem non est de seno. Nam in corpore sonante nos: id δ' stimis, nisi in potentia. In medio autem quod mou
tur ex percussione corporis sonantis, sit sonus in actu.
Et propter hoc dici nilim senus in actu est medij & auditur,non autem subiecti sonabilis. Deinde cum dicit. Quomodo Fit autem actu si ualicuitu semper ad aliquid O insat senus de asiquo. inus o enim qui forum escit ipsi : qua optera quum . , si corpus Gonus e latur. uuippe cum aliud siti quod ver erat, aliud quod να-beratur. ad re id puod siona ad aliquod si aut ne autem latione nunquam e citur ictus . Tex. eom. Fit autem qui fecundum actum sonus semper alicuius meat. 78. ad aliqui ct in aliquo.Percusso enim est jaciens. Unde impostile est,cumsit isumseri sis num. Alterum enimes verberans, O quod verberatur. Quare fouans, ad aliquid sonat. Tangit enim aliquid. Cum autem Eu tangia tardonat. Ictus autem non iit sine motu . Ostendit quomodolonus fiat in actu. Et circa hoc duo sicit. Primo ostendit,quot concurrunt ad hoc,*B-nus constituatur in actu. Secundo ostendit, qualia esse oporteat,i,.sSicut autem diximus. PDicit ergo primo, v ad i , ν lonus fiat in actu, oporteat tria concurrere,
Fit enim semper alicuius, &ad aliquid, & in aliquo,&ideo si sit unum tantum, non misenum facere. Et huius ratio est, siue signum,quia percusio est causa soni, o tetigitur esse aliquid id est percutiens,& aliquid pereuia sum. Et propter hoc dicit, ty isenus est alicuius ad ali. quidPid est percutientis ad percusium. Oportet enim illud, quod iacit sonum, tangat aliquid, & cum tetigerit
suo ictu,generetur tunc sonus. Ictus autem percutientis, non sit sine motu locali: motus autem localis non est sine medio. unde relinquitur, poportet esse medium, ad
hoc ιν fiat sonus in actu . Et hoc est od dictum es in
Oportet esse sonum non solum alicuius,& ad aliquid, sed in t' ' siquo. Deinde cum dicit. viximus, non quorumvis ictus corporum, sidi, lema, si verio discriminc sonus est. Nullam enim esseti sonum, conra ita spe custa fuerit lana, sidas, e r quaecunque sunt lenia,
m,quia per reflexionem complurer post primum oriane ictus, quippe cum nou post aer motas, ae agitatus exire. Sicut auem diximus ion quorumlibet ictus simus est: millam enim Iaciunt soGum piliae: si percutiantur, edas, Ae, id Est si quac Pe t ia, concaua si t. Aes quidem, qu lida corpora hiam leue es. Concaua autem ex repercussise Dei uno multos ictus poct primum inpotenti exire, quod motu est.
Ost ridit quas a omitet esse ea, quae requiruntur ad ioni gen ratioticaa. Et pii mo ostendit, lualia oportet este Purculics,ti Peiciatum. Secundo quale Norict cile medium,ibi. Amplius autem. F Dicit ergo primo, o sicut
praedictum est,sonus non si ex percussione quoi limci
que corporum. Dictum est enim supra xy pili, & spongiae, α huiusmodi mollia non habent potentiam sonandi , unde nullum sonum faciunt, etiam si percutiantur. Cuius ratio est, quia mollia cedunt percutienti, unde x percusi ione non extruditur aer, ut sis in eo possit formari senus ex ictu percutientis, & resistentia perculsi. Sed si huiusmodi mollia comprimantur, ut aliquam duritie habeant,& resillant percutienti,sequitur sonus, licet δε-nus surdus. Sed πιδε corpora lenia,& concaua, sua pep-culsione saciunt sonum. Necesse est enim v, illa, ex quo rum percussione sonus redditur, sint dura, ut aer extrum datur, quae quidem extrusio est causa generationis soni. Requiritur etiam, V sint lenia, ut sit aer unus, sicut talia dicetur. Concaua autem etiam percussa, ne reddunt ii, ni quia in eis intus aer coeluditur. Et cum illud. quod primo motum est, non possit statim exire, percutit alium aerem,& sic ex repercusiione fiunt multi ictus di multiplicatur senus .Et propter hoc etiam illa,que in sua compositione habent aerem bene dispositum, sunt bene si
nora, sicut aes,& argentum. In quorum autem compositione aer non bene se habet, non sunt bene sonora, si ut plumbum, & alia huiusmodi, quε sunt magia seculcnta, ct terrestria. Deinde cum dicit. Praeterea auditur quidem Hs cris aere et in sit a. hs, At vero nec aer est authos sioni,nec aqua.sed opus e ινς
larer siste solidorum coirpo rum,oetque ad aerem ictus fiat. res dei et aa-αμ quidem tumsit,cum aer percussus permanet, que ς ς per u e
dilfunditur. Quapropter si cito vehementerq; percutiaturonat. Opus est m,v: percutietuis motus I sali OG
praeueniat aeris, perinde, atque se cumulum, aut ceruum a renae,cum ferirer velociteriqui tam Hrberet. Amplius odii in aere,oe in aquassed minus in aqua. Non es autem soni proprius aer, neque aqua, sed oportet me
Dii rum per Duem fieri ad se avis ad aera. Hoc autem si permaneat percali saer, non distu
tur: ν desit, equiteroe fouiter percutiaturo at. or tetenim praeoccupare motum ferientis, stacturam aeris, sicut sc gregationem aut cumulum lapillarum percutias aliquis latum velociter.
Ostendit quale fit medium, in quo generatur sonus &dicit, o medium, in quo sonus auditur, est aer, di aqua, sed minus auditur in aqua, quam in aere. unde proprijssimum medium tam in generatione seni,quam in auditu,
est aer. Et quia medium, in quolibet sensu, qualitatibus sensibilibus secundum illum sensum caret,ut positi omnes recipere, ni sestum est,u, neque aer, neque aqua trabent proprium sonum, sed necet satium est ad soni generationem,in aere vel aqua, ν aliqua corpora firma vel solida, & dura percutiant seimiicem, S percutiant aerem. Quod autem simul fiat per is,io solidorum adiuubcem, & per consequens sonus & ad aera, contingit cum aer in sua integritate manet, ut positi percuti, re non diuiditur ante percinionem. Et propter hoc videmus, quod si aliquid tardo motu tangat alterum, non sacrisonum, quia prius recedit aer, di di sibi uitur, quam coim tactus lidorum corporum fiat. Sed si perculsio sit v lox & sottis, tunc fit sonus. quia ad hoc quod fiat sonus,
Oportet id, motus percutietis prsireniat diuisionem aeris, ut aer adhue adunatus siue collectus percuti possit, & iueo lonus generari. Et est limite, sicut cum aliquid vel citer sertur, Percutere poteli aceruum lapidum antequam diabluatur, quod contingit si tarde Irioueatur. Et proPter