장음표시 사용
121쪽
metrum . nam diamcter quadrati est incommensurab iis lateri. Falsa autem compositio est, quando componit ea, quae non sunt composita in rebus, sicut cum componit symmetrum diametro dicens, quod diameter quadrati eii symmeter, id est commenturabilis lateri.
symmetrum de diametrum aliquando separatim de seorsum intellectus intelligit, de tunc sunt duo intelligibilia: quando autem componit, sit unum intelligibile,de simul intelligitur ab intellectu. Ses,quia intellectus non se per componit ea, quae sunt in presenti, sed quae tu runt vel erunt, ideo subiungit v si intellectus siciat compositionem lictorum a praeteritor si Sc suturorum. o tet q, cointelligat sus compositioni tempus prpetitum, muturum. Et sic componit, sermans copositionem deputetito vel de futuro. Et ut hoc sit verum probat,quia contingit compositionem de praeterito,vel de lutum eia seselsam, salsum autem semper incompositione est. Et natim talsum est, si non album componatur ei, quod est album, ut si dicas, cypnus non est albus: aut si albu componatur ei quod no est album, ut si dicatur quod coruus est albus. Et quia quscunq; contingit affirmare,contingit etia negare , subiun it 'omnia praedicta possunt per diuisionem fieri. Potest enim intellectus omnia diuid re,de secundum praesens tempus,dc secundum prseritu,& secundu suturu, de vere de salse. Sic igitur patet quod cum compositio non istum sit secundum praesens tempus, sed secudum praeteritum de suturum, verum autem X sillam resistit in compolitione de diuisione: oportet quod veru & salsum non sint in propositionibus de prς- senti, la st Cleon est albus,sed etiam in illis de prς erito & ro, puta ly Cleon erit, vel fuit albus. Considerandum est autem, incompositio propositionis non est opus naturae, sed est opus rationis de intellectus. Et ideo subiungit, ut illud quod facit umimquodq; intelligibi lium,compone ex intelligibilibus propositiones, hoe est intellectus. Et quia verum Ae salsum consillit in copo stione, ideo dicitur in sexto Metaphysicae, v verum desil sum no est in rebus,sed in mente. D inde cum dicit. 3 Q. Cum autem e pliciterii diuisibile dicatur,aut poten-
vi actu, nihil prohibet inreluctum, cu longitudinem nil - intellior ndivisibile intelligere, in indivisibili temp iue in liui . menim redivisibilis actu, tempus perinde atque imite intel indivisibile est. sn igitur dici po' id , qvid in utroque temporis dimidio intelligebat. Und rei si non diuisio fiat, nisi potentia. Et cum Vtrunq; seorsim intelligit, diuidit sim uo tempus, atq; tunc vi
lis tudines illa intelligit . Quod si longituduem , ut ex
utrisque conitantem intelligat, in eo quoque tempore nimirum ipsam inte2git, quod ex utrisque pMi modo temporibus constat, atque componitur. Indiuisibile autem, quoniam dupliciter, potentia, aut
actu est, nihil prohibet intelligere indivisibile, cum longitudinem intelligat. Indiuisibilis erum actu est, ct in tempore indiuisititi. Similiter enim tempus est diuisibile criniuisibile longitudini. Non.naen dicere, quid in utroq; dimidio intelligat. non enim est, nisi diuidatur,nisi in ρο-
tentis. Seorsum autem virisque intelligem dimidiorum,
diuidit O tempus simul. Tunc autem ut longitudine. bivera sicut ex virisque, O in tempore quia in utrisque. Determinat de utraq; pr dictarum Nerationum. Et primo de ea, quae est intelligentia indivis bilium. Secundo de ea, up est copositio di diui limbi. sin autem di ctio quidem. F Terito ponit quoddam quod est commune utrisque, ibi. Idem autem est secudum actum. Prium pars diuiditur in tres, secundu quod indivisibile di
citur tripliciter,quot vidclicet modis dicitur & vns, ius ratio ex indiuisione est. Dicitur enim uno modo aliquid unum cu continuitate.Vnde & illud,quod est continuum, indivisibile dicitur, inquantum no est diuisum actu, licet sit diuisibile in potentia. Hoc est ergo, quod dicit, quod cu diuiti bile dicatur dupliciter, scilicet actu, & potentia, nihil prohibet intellectum intelligibile indiuisibile,cum intelligit aliquid continuum,icilicet longitudinem,quae est indivisibilis actu, licet sit diuisibilis potentia. Et propter hoc intelligit eam cu indivisibili tempore,quia intelligit eam,ut indivisibile. Et hoe est contra opinionem Platoni, in primo potitam, qui posuit intelligentiam fieri, quali per motum quendam cotinuum magnitudinis. Potest ergo intellectus intelligere magnitudinem dupliciter . Vno modo, secundum quod est diuis bilis in potentia,de sic intelligit linea numerando partem post partem, ac sic intelligit eam in tempore: alio
modo secundum quod est indivisibilis in actu, & sie intelligit eam, ut unumquid costans ex multis partibus,&se intelligit eam simul. Et ideo subiungit, quod similiter tempus, & longitudo diuiditur vel non diuiditur intelligendo. Vnde non est dicere,quod intelligatur secundum medium virisque, id est quod media pars intelligati et in medio temporis .Hoc enim non esset, nisi linea diuideretur in actu, sed est diuisibilis tantum in potentia. Si autem virunque dimidium lineae seorsum intelligat. iune diuidit lineam in actu secundum intellectum . Vnia de & tunc tempus simul diuiditur,sicut & longitudo. Si autem intelligat lineam, sicut unum quid constitutum ex duabus panibus, etiam intelliget in tempore non diuiso, sed secundum aliquid, quod est in vitisq; panibus temporis, scilicet in initanti. Et si continuetur consideratio per aliquod aliud tempus,non diuidetur tempus,ut aliud intelligit in una parte temporis, de aliud in alia, sed idem in utraque. Deinde cum dicit.
Qisod vero non quantitate .sed forma es diuisibile, id indivisibiti tempore, O animae indivisibili percipit, atq;
intelligit. Per accidens autem , O non hoe sane, quo illa
diuisibilia sunt, id quod intelligit, ct tempus,in quo intelligit,sed hoc, quo indivisibilia fiunt. Inest enim O in bis is uisibile quoddam, Cr atfortasse non sieparabiis, quod
quidem unum tam tempus ipsum, quam ipsam longit --nem Iacit. Atque id omni sane continuo, O tempori, O
longitudini simuliter iness. S. Tho. luper Anima. H Quod
122쪽
. eom. v ni autem non secunt quantitatem in istae metu. a . est, si perie, intelligit edi indivisibili tempore, O india
uisituli aut mae Secundum accidens autem, non inquantum illa diuisititia, od intelligit, est in quo tempore, sed inquantum indivisit lilia. Inest enim car in his aliquid indivisibile, sed forte non separabile, quod fuit tempus um, O longitudinem. Et Me similiter in omni σι σι ontinuo, O tempore, longitudine.
Ponit alium modum indivisibilis. Nam dicitur alio
modo unum, quando habet speciem unam, de si sit compositum ex partibus non continuis, sicut homo, aut d mus, aut etiam exercitu , & huic respondet indivisibile
secundum speciem, Et de hoc dicit hic,u, illud ,quod est indivisibile non secundum quantitatem, sed secundu spe clam, intelligit anima tempore indivisibili,& per indiuia sibilem animae partem, non intellectus intelligens sit aliqua magnitudo, ut Plato posuit. Et licet illud quod est indivisibile specie, habeat aliquam diuisionem in partibus,tamen illa diuisa intelligit per accidens, non inquantum fiunt diuisibilia,& ex parte eius quod intelligitur,&ex parte temporis, is inquantum sunt indivisibilia quia in partibus diuisis etiam in actu est aliquid indivisibile, scilicet ipsa species, quam intellectus indivisibiliter intelligit. Sed si intelligeret partes,ut diuitas,puta carnem per se,& os per se,de sic de alijs, tunc non intelligeret in tempore indivisibili. Vult autem Philosophus consequenter ostedere similitudinem huius modi ad primum modu. Sicut enim in hoc modo est aliquid indivisibile, scilicet
species quae facit omnes partes totius esse unum, sic riste incontinuis eli aliquid inleparabile, scilicet indiuisbile, quod facit tempus esse unum, & longitudine unam, siue hoe dicatur esse punctum in longitudine, do inflans in tempore, siue ipsa species longitudinis, aut temporis.
Sed in hoe disteri,quod istud indiuili biliter est similiter in omni continuo de tempore, de longitudine, sed indiuisibile quod est species, non est similiter in omnibus habentibus speciem,quia quaedam componuntur ex partibus homogeneis, quaedam ex partibus heterogeneis, de ex his dissimiliter. Deinde cum dicit.
Tunctum autem, omnisque dissio, o id, quod est sile
indiu sibile, perinde, atque priuatio cognoscitur, mans sumq; evadit. Similis esse videtur, inalqs ratιo. Hoc
enim modo malum cognoscit, atque etiam nigrum. Consetrarium nanque quodammodo cognosiit. Id autem.quia
cognoscit, potentia nimirum esse, in ipse potentiam i
ese oportet. Q ω sic sarum alicui nullum sit omnino citrarium, illasti sim profecto cognoscit,Vest actus, Oetiam separabilis. Lect. 1 f. Punctum autem, O omnis diuisio, o sic indivisibile,
manuratur, mut priuatis. Et similis ratis in algs est, ut
quomodo malum cognosiit, aut nigrum. Contrario enim
aliquo modo cognorit. Oportet autem potentia esse cognoscens , νnum esse in imo. Si vero alicui causarum
non inest contrarium, issa cognoscit stipsam, O actu est, O separabilis. Prosequitur de indiuisbili tertio modo dicto.Vid
tur enim unum esse, quod est penitus indivisibile,ut punctus di unitas. de de hoc ostendit nunc, quomodo intelli itur: dicens, quod punctum, quod est quoddam signudiuisionis inter paries lines,& omne quod est diuisio i ter paries cotinui, sicut initans inter paries temporis, defc de alijs.& omne, quod cli sic indivisibile in potentia si a tu, vi punctus imonstratur,t i. mani sellatur inte
lectui Isicut priuatiolui. per priuationem continui de diuisibilis. Cuius ratio est,quia intellectus noster accipit , sensu, de ideo ea cadunt prius in apprehensione inteli ictus nostri,quae sunt sensibilia,de huiusmodi sunt magni tudinem habentia,unde punctus, Se unitas nodis sinium tur,nisi negative. D inde esi eri quod omnia quae tra scendunt haec sensibilia nota nobis, non cogno untur a nobis, si per negationem . sicuti de substantus separatis cognoscimus, quod sunt immateriales de incorporeae,&alia hui nodi. Et similis ratio eli in alijs, quae cognoscuntur per oppositum, ut quando cognoscit intellectus malum, aut nigrum, quae se habent ad sua opposita,ut priuationes,semper enim alterum contrariorum est,ut ii
Persectum,de ut priuatio respectu stetius. Et subiungit quasi res,ndens, quod intellectus cognoscit virunque illorum aliquo modo, suo contrario, smalum pex bonu, di nigrum per album. Oportet autem, quod intellectus noster, qui sic cognoscit unum contrariorum per alterii,
si in potentia cognoscens ,&-in ipso sit species unius oppositi, per quam aliud cognoscat,ita quod quandoque sit in ipse species albi, & quandoque species nigri, ut per
unum possis cognoscere alterum. Si autem est aliquis i tellectus,cui no inest unum contrariorum, ad cogniti nem alterius,tunc oportet quod talis intellectus cognoscat seipsum primo, Ae per seipsum cognoscat alia, scis sit semper in actu, di sit penitus separabilis a materia, etiam secundum esse,ut ostensum est de intellectu Dei. in. I 2. Metaphysicet. Deinde cum dicit. Est autem dictis quidem quippiam de quopiam, quem - τ . I. st admodum Urmatio. At ιe omnis est vera, vel falsa.
os intellectus non omnis , Med qui est ipsius quid est ad formam acco mmodati, eil Nerus, O non quis iam de quopiam dicit. Sed N Usio pro η ipsius es vera, si vero a bum hominem esse dacas, nsemperes vera. Si csese habent ea, qua sine materia sunt.
En autem dictio quidem, albuid de aliquo, sicut ase
Omnis, sid qui es ipsius quid vi, strandum hoc quῖd aliqua d erat ese, Nerus en, non isqvid de aliqua, sed secut videre propr3 verum e i. si autem homo album, aut non, non verum semper. Sic autem se habent quacunque sine materia sunt. De terminat de fresida operatione intellectus,quae est compositio. & diuisio. Et dicit, quod dictio, qua dicit intellectus aliquid de aliquo, sicut contingit in affirmis tione, semper est aut vera, vel falsa. Sed intellectus non semper est verus, aut falsus, quia intellectus est incoi plexorum , qui neque verus, aut falsus est , quantum ad id, quod intelligitur. Veritas enim & salsitas consistit in
quadam adaequatione, vel comparatione unius ad alte
rum, quae quidem est in compositione, vel diuisione i tellectus. Non autem in intestigibili incoivlexo. Sed licet ipsem intelligibile incomplexum non sit neque u rum, neq; falsum, tamen intellectus intelligendo ipsum
verus es , inquantum adaequatur rei intellectae. Et ideo
subdit, quod intellectus, qui est ipsius quid est, secundum hoc quod aliquid erat esse, scilicet secundum quod
intelligit quid est res, verus est temper,& non secundum quod intelligis aliquid de aliquo. Et huius rationem aia lignat,quia quod quideli est primum obiectum intellectus.vnde sicut visus nunquam decipitur an proprio o lecto, ita neque intellectus in cognoscendo quod quid est .LNam intellectus. nunquam decipitur in cognoscendo
123쪽
scendo quod quid est homo. Sed siem visus non semper verus est in iudicando de his,qus sum adiuncta proprio
obiecto,puta si album est homo, vel non, sic intellectus non semper est verus in componendo aliquid alicui. Sic enim se habent in intelligendo substatiae separatae, ii penitus sunt sine materia, licui cum nos intelligimus quod quid eli, di ideo in earu intellectit non contingit elle salsum.Sciendiim tamen est, I in cognosccndo quod quid est, contingit esse deceptionem per accidens, dupliciter ratione compositionis interuenientis. Vno modo prout diuinitio unius rei eli salsa ad aliam rem, sicut distinitio circuli est salsa ad triangulum . Alio modo, prout partes dii linitionis no coli aerent sibi inuicem, e tunc dii finitio est falsa simpliciter,ut si aliquis ponat in disi initione alia cuius animalis insensibile, unde in illis, in quorum diss-nitione nulla est compositio non contingit esse deceptionem, sed oportet ea vel intelligere vere, vel nullo minio, Iectio, 3. ut dicitur in.9. Metaphysicae. Dein, cum dicit. τ - ς-' scientia autem ea, quae en actu, en idem quod res, ea vero,qua in potentia, in uno prior vi tempore. Si uel citer autem neq; tempore. Sunt enim νmussa qua sunt, ex eo quod actuen. Tex. eom. Dcu dum actum scientia, rei: quaverassecundum potentiam, tempore prior en in uno, --nino autem, neque tempore: funt enim ex actuente,-nia quae furit. Resumit quoddam,quod supra dictum est, de intel- lactu secnndum actum, eo u, nune etiam de actu intellectus locutus est. & dicit, quia scientia secundum actum
est illem rei scius m actum,& ut scientia, s est sm potentiam est in uno,& eodem prior tempore,scis uniue stater, neque est tempore prior, quia omnia quae sunt in in fiunt exente in actu, & hoc supra expolitum est. LECTro XII.
Ostendit intellectum moueti ab intelligibili, e pota intellia pere sine phantasmater Onod item intellectiis practicus di speculatiuus in anima non sint realiter distincti, sed ratione tantum,trobat, quo pacto demum ad abstractorum cognitionem se M.
Tex. O- E sibile autem adactum ex potentia sensitivismi men. Hm, deducere, actuque νidetur e cere. Non enim Mpatitur, ae alteratur. ad apropter alia quaedam est hae stecies motur. Nam motus actus esti infecti. Atactus simpliciter, cui quidem en rei perfectae, alius en omnino, diuersus ab illo. Tex. -- Videtur autem sensibile ex potentia existente siensiuison an ageres. non enim patiturineque alteratur. Vnde alta
haec lecies motus. Notus enim imperfecti actus, simpliciter autem actus alter en, qui perfecti. Postquam Philolaphus determinauit de intellectu se eundum se hic determinat de intellectu per comparationem ad senium. Et circa hoc duo sacit. Primo, ostendit qualis sit motus sensus. Secundinasiimilat motum intellactus motui sensus, ibi. Sentire quidem igitur.F Dicit ergo primo, quod sensibile videtur faciens in actu pari ε' sim si tua, ex eo quod erat in potentia. Non enim sic agit sensibile in sensum sicut contrarium in suum cotrarium, ut aliquid ab eo abijciat transmutando,de alterando ipsum,sed solum reducit eum de potetia in actum. Et hoc est quod subdit,quod sentitiuum neq; patitur, neque alteratur 1 sensibili, pastione, dc alleratione proprie accepta , secutidum scilicet quod est ex contrario in controitum. Et quia motus, qui est in rebus corporibu , de quod terminatum est in liuio Phys. est de contrat is in co
trarium,manifestum est,quod sentire, si dicatur motus, est alias species motus ab ea,de qua determinatum eii in lib. Phys. ille enim motus est actus existentis in potentiar quia videlicet recedens ab uno cotrario, quia tu mouetur, non attigit alterum cor rarium, quod est terminus motus, sed est in potentia ad ipsum. Et quia omne, quod est in potentia, inquantum huiusmodi,est imperiectum, ideo ille motus est actus imperscisti. Sed ille motus est actus perfecti: est.n. operatio sensus iam facti in acti Uper suam i pectem. Non enim sentire conuenit sensui, nili in actu existenti, dradeo iste motus simpliciter est altera motu physico. Et huiusmodi motus dicitur proprie operatio, ut lentire Ae intelligere,& velle. Et se dum hune
minum anima inoia et seipsam,secundum Plato.inqua tum cognoscit, de amat seipsam. Deinde cum dicit.
Sentire igitur ipsi disere sola, ae intilligere simile est. ,
cum autem sensus me dinn,aut molestu discemit, quassas auerit, aut negauerit, tum persiequitu r, aut fugit, atque delectari,aut dolere, es operarii a medietas e sius ad bonum, aut malum, ut talia sunt,ofuga, O appetitus, qui en actu, hoc sunt. Et non aliud est appetitivum,aliud fugitium, nee alias missa a seistia qua quam ipsorum rario non en eadem, sied diuersa. Sentire igitur simile en ipsi dicere solum, intelligore. Cum rem delectabile, aut triste, Hasrmans, a r men.11. negans, pro equitur,aut fugit. Et es delectari O tristari, agere sensitiva medietate, ad bonum aut malum inquantum talia, fuga,qappetitus, qui secunda actum Mesunt. Et non est Pterum, appetitiuum c fugitiuum, ne pabinuice . neque asensitivo, sed esse alterumen. As, imitat motu intellectus, tui sensus. Et circa hoe duo facit. Primo ostendit qualiter procedit motus insen sis M. Secundo ostendit, quod similiter procedit in intelle--εictu ibi. Intellectivae autem .FDicit ergo primo,*cum leae in vinsensibile reducat in actu sei, litiuum sine passione & alie eonuenian ratione,sicut de intellectu supra dictum est,manifestum Te m . .
est ex dictis,quod ipsum sentire est simile ei quius est in
telligere, ita tamen quod quando est solum sentire,i.apprehendere de iudicare secundum sensum, hoc est simile ei, quod est solum dicere de intelligere: quand sint ellectus iudicat aliquid, Ae apprehendit, quod est dicere , E: . limplex apprehelio, & iudicium sensus assimilaturulationi intesiectus. Sed quado sensus lentit aliquidctabile, aut triste, quasi astit mans Sc negans id, quod sensu percipitur,esse delectabile aut triste, tunc prosequitur per appetitum,ialesiderat,aut stigit. Et dicit signanter saut a stirmans aut negans F quia facere asirmationude negationem, est proprium intellectus, ut supra dictu est. Sed sensus sisit aliquid simile huic, quando apprehendit aliquid ,ut delessibile de triste. Et ut sciatur quid Texta eomlit delectari cie tristari ubiugii cpiod delectari de triliari menti si est aetere sentit ira medietate,id est actio quaedam sensitivae virtutis, quae dicitur medietas, inquantum sensus communis comparatur ad sensus proprios, ut quoddam medium, licui centrum comparatur ad lineas terminatas ad ipsum. non autem omnis actio sensitiuae partis est
delectare de trillari, scis quae est respectu boni vel mali, inquatum huiusmodi. Nam bonum sensus, scilicet quod
est ei conueniens, causat delectationem, malum autem quod eli repugnans Ad nocivum, causat tristitiam. Et ex
hoc quod eli tristari vel delectari, sequuntur fuga de appetitus , id est desiderium, quae sunt secundum. actum. Patet igitur, quod motus sensibilis in sensum procedit quasi triplici gradu. Nam primo apprehendit iplam S. Thom. super Anima. H 2 senti
124쪽
sensibile,ri conueniem vel nocivum. Secundo ex hoc se Tm v, quinar delectatio & tristitia. Tertio autem tequinir dedus in cogni siderium vel fuga. Et quanuis appetere vel fugere vel senti et statin tire, sint diuersi actus, tantia principium eorum est idem
subiecto, sed ratione dideri. Et hoc est quod subiungit, D Ypetitiuum & fugitiuum, L pars animae, quae sugit &desiderat, non sunt alterae subiecto, neq; abinuicem, neque a parte sensi uua, sed esse aliud est. i. dicterunt rati ne. Et hoc dicit contra Platonem, qui ponebat in alia Parte corporis organum appetiti ui, & in alia organum sensitivi. Deinde cum dicit. Animae autem, quae micipium elirat iret naruit, ipsa
cum bonam aut malum eo dicit, a mando aut Ahῖm, hun neg do MNDIt aut 'si putur. QPapropter imam quam absq; mas phantas unum' intelligit. phalasmate Inteluctiva autem animae, phantasinata, visensibilia
intellisit. Ilaim cum autem seni aut malum, rmat, aut negat,
i'' phantomate intellirat ima. Αsiimilat processum motus in intellectu, ad id quod dictum est circa linum. Et circa hoc duo t. Primo ostendit quomodo habet se circa sensibilia, Se do quomodo se habet ad ea,quq iunt a sensibilibus separata. ibi.
. . Abstractione autem ., Circa primum duo secit. Primo
ostendit quomodo intellectus se habet circa sensibilia in agendo.Secundo comparat intellectiam activum ad speculativum. ibi. Vt omnino in actione. Circa primum duo ruit timo asiimilat processum intellectus pro Gsti sensus. Secundo manifestat simili nidinem. ibi. Sicut enim aer. F Dicit ergo primo, quod phantasmata se habent ad intellectivam partem animae, sicut sensibilia ad senium. Vnde sicut sensus mouetur a sensibilibus, ita intellectus ri phantasinatibus. Et sicut cum sensus apprehendit aliquid sicut delectabile vel triste prosequitur illud,aut iugit ta etiam cum intellectus apprehendit aliquid,as firmans vel n gans esse bonum vel malum, fugit aut prosequitur. Ex ipse autem modo loquendi Aristo. duplex est attendenda disserentia inter intellectu & se
, . . sum: quia in sensu erant tria. Nam ex apprehensione
icti intelle non statim sequebatur desiderium vel sega, ibo sicut hic circa intellectum, sed sequebatur delectatio desiim differen tristitia,& ex hoc ulterius desiderium & fuga. Cuius ristia . tio est,quia scut sensus non apprehendit bonum uniuertae, ita appetitus sentitiue partis no mouetur a bono vel malo vniuersili sed a quodam determinato bono, quod est delectabile secundum sensum. le quodam determi nato malo, quod est contristans secundu sensum. In pariste autem intellectiva est apprehenso boni & mali uni uersilis, unde de appetitus intellectivae panis mouetur statim ex bono vel malo apprehenso. Secunda disserentia est quod de intellectu dicit simpliciter quod affirmat vel nega ed de sensu,quod quasi Afirmat vel negat. Cuius ratio ex dictis patet. Ex hoc aute quod dixerat, concludit ulterius,quod si phantasmata se habet ad animam intellectivam sicut sentibile ad sensum, sicut sensus non potest sentire sine sensibili, ita anima non potest intelligere sine phantasmate. Deinde cum dicit. Fit autem perinde ut ibi. Nam aer quidem pupillam talem escit,ipsa autem aliud: auditus simili m
do. Ipsam vero ultimum, unumquid est,ein medictas
a i situs plures sunt rati ines, quo Nero diiudicat, atque discernit calidum a dulci disserre, dictum er prius nunc etiam dicendum. Es enim unumquid ipsum, O ita rium, ut terminus. atq; haec ipsa unum sunt, aut similitudine rationis, aut numero, que habent ad Vtru que, ut illa inter sese habent. Quid enim intereI , si quonam pacto disiemit, aut ea, quaesis eodemvnere cog
cantur, aut contraria dubitemus, talbum,ac nigrum. ςi
igitur H est A quod est album ad B, quod est nigrum, sit:
cado: quare mutuo ordine coparationem etiam eoru
dem vere facere Met. Si igitur CD, seu um, ipsa r fecto sese habebunt perinde atque A B, H Ivu idem cr
num. Von eandem autem bis ut rationem σιIasimili modo. Eadem erit mnino ratio, C si a quidem sit
Sicut erum aer pupillam talem facit, ipsa autem alterinn, o auditussi liter. Sed vitiinu, umest, O una nisi .ai. medietas, esse autem ipsi plura.Quo autem disiemit,quio dissent dulce cr calidum,dictum est quidem prius, die umacite O nune.o enim aliquid riuola autem ut
terminus. Et haec in proportionali, aut numero res νnum
habet se ad viroq;, sicut illa adinvicem abita enim dis γ
fert,non homogenea iudicare,aut contraria.vi album c nou ζ Sit igitursicut Aasbai Manigrum cado sicut illa adinvicem, quare o permutatim. Sicut igitur GD uni insunt ,si e habebunt, sicut O A v idem quidem,
esse autem non idem:oillud similiter. Eadem autem ratio est, si a quidem dulce sit, a Nero assum.
Manifestat limilitudinem positam. Et primo quantuad hoc quod disci siquod intellective animς phantata ta sunt ut sensibilia. Secundo quantum ad hoc quod dixit,quod cum bonum aut malum assirmat,aut negat s
git aut prosequitur. ibi. sSpecies quidem igitur.b Dicit ergo primo,quod aer immutatus a calore, sicit pupillam huiusinodi d est iacit eam aliqualem, imprimjs in eam speciem coloriso ipsi Milicet pupilla se immutata immutat alterum,scilicet sensum communem, se similiter auditus immutatus ab aere immutat sensum comunem. Et licet sensus exteriores sint plures tamen ultimum, ad quod terminantur immutationes horum sensuum, est unum, quia est quas quaedam medietas una inter omnes sensus,sicut centrum,ad quod terminantur omnes sines,
quasi ad unum medium. Et quamuis si unum subiecto illud mediu omnium sensuum,tamen esse ipsius est plura, id est ratio ipsius diuersistatur se dum quod addiuersos sensus comparatur. Et hoc est quo discernit anima , in quo disserat dulce& calidum, de quo dictum est prius, cum de ipso secundum se agebatur, & nunc etiam dicetiam est de ipso per comparationem ad intellectu, quia est aliquid unum respectu omnium sensibilium,sicut intellectus est terminus omnium phantasmatum. Et sicut ex parte illa erant plura, aedijudicabatur ab uno, ita & hla ex parte intellectus se habent in quodam modo proportionabiliter respondet uni dijudicati circa sensibilia, aut etiam est similitudo quantum ad numerudi- iudicatorum. Iste enim inquantum terminus qui est i tellectus ens unu se habet ad utraq; inter quae dirimit, sicut illa se habebant adinvicem .i. sicut se habebat unus sensus communis ad diuersa sensibilia inter γε discernebat. Et non dissem saccipiamus,cauti exempli, vel non homogenea tali uersa sensibilia non unius generis, sicut album, quod est in genere coloris: & dulce, quod est in genere saporis, inter quae sensus communis disternit:
aut si accipiamus cotraria, ut album de nigrum,quae sunt unius generis, quia inter utraque sensus communis discernit. Accipiamus ergo a, loco albi: di b loco nigritvt sic se habeat a album ad b nigrum , sicut g ad d r
125쪽
secundum permutationem proportionum a se habet adg sicut b ad dii. album ad phantasma albi, sicut nigrum ad pharasma nigri, & sic se habet intellectus ad g & ad da ad phantasma albi & nigri, sicut se habet senses ad a &b. i. ad albu & nigrum. Si igitur g Ac d. i.phantasmata albi & nigri sunt inexistentia viai. i. iudicantur ab uno in tellectu, sic se habebunt, sicut a & b. . album & nigrum,qus iudicantur . b uno senta Itari licui sensus dijudicas haec duo erat viiii subiecto, dii Liens iane ita erit de i tellectu. Et eadem ratio est, si accipiamus non homogenea,vt. a sit dulce,de b sit album. Deinde cum dicit.
Intellectim igitur φ .rs formas in phantasematibus ipsis intelligit. Et xt in illis Usi definitum est id, quod fu vendum est, uel sequendum, sic Demisu,cum in pbantasmatibus en, mouetur. Sentiens enim signum fue datum ignem esse, vidensque ipsum communi siensu agitari
motu, cognoscit MIlem accidere. t nonnunquam hisce, ρος sunt in anima phantasmatibus, aut mitis coceptibus,
quasi videns ad ea, qussiunt praesentia, ratiocinatur, atq; delibarat de futuris. Et cum hoc dixerit rem esse, qua ν luptatem aut dolorem affert. tum fugit, aut persequitur. Spicies quidem igitur intellecti uu in phantasmatibus intelligit. Et sicut in illis d terminatum est ipsi imitabile fugiendum, sic extrasensum,cum mi antasmat busfuerint, movetur. Vt sentiens quo Vibiis est, quia
ignis communi cognsit, videns id, quod mouetur, quo niam impugnans est. Aliquando aute iis,qussunt in antisma phantasimatibus, i intellectibus, tanquam videns ratiocinatur,o deliberat futura, aut praesentia. Et cum dixerit esse ibi istum, aut triste, tune fugit,aut imitatur. Manifestat quod dixerat supra, ut cum intellectus a se firmat vel negat bonum, aut malum, fugit aut prosequitur, concludens ex praedictis,'pars animae intellectivativelligit species a pluntasmatibus abistractas. Et sic intellectui determinatur aliquod imitabile,& fugiendum in illi ,.s. in sensibilibus, cum prssentia suerint,ita & m do ad i. nitandum vel sugiendum, cum fiunt in phantasmatibus extra sensum, laeum representantur phantasmata in absentia sensibiliu m. Et ponit exemptu de utroque. Et primo, quando mouctur ad praesentiam sentibilium,
sicui homo semiens aliquid quod tu dum est, id est aliquod terribile, puta fremitum aliquem, sicut cum videtu, ignis est accensus in ciuitate, videns ignem moueri,cognoscit scommuni,P.Laliqua potentia communi dijudicatiua,vel scommuni,l.i ab eo quod communiter acciadere sole cognoscit,inquam,quonia sunt praelia,vel quoniam est aliquid pugnans, di sic mouetur aliquata intellectus ad sugiendum vel imitandum ex sensibili prs sente. Aliquando te ex phantasmatibus, aut intelligibilibus, quae sunt in anima ratiocinatur de deliberat futura, aut praesentia anquam si actu viderer. Eicii iudicat aliquid esse laetum vel ille, se t hoc, aut imitatur, ut ibi mouebatur a praesenti sentibili. Deinde cum dicit. Et omnino es quid agit, ipsum etiam verum ac sum, quae sine a mesunt v eo de genere sunt, in quo sunt Miavi malum. Sed absolute disserunt, atq; cuiu piam ratione. Et omnino inaamne o quod me actione en verum
cst salsum iu eodem genere est cum bono o malo. Sed in eo quod simpliciter discri cy' quodam . Comparat cognitionem intellectus practici & speculativi, dicens squod verum & Llsum b.i.verati salsac gnitio intellectus tin actioneI.:. secundum quod Pettinet ad intellectum practicum sic sine actione .i. secundum quod pertinet ad intelleckum speculatiuum, eli in eodem genere, siue illud genus sit bonum siue malum. Quod potest dupliciter intelligi. Vno modo sic, in res intellecta vel praelice, vel speculatiue, quandoq; est bona, quandoq; est mala. Neq; diuersilicatur propter hoc genus rei, quod consideratur speculative vel practice. Alio modo potest in elligi, quod ipsa cognitio vera est quodam bonum intellecti is siue speculativi, siue praetici. Et ipsa cognitio inlla est quoddam malii intellectus, siue speculativi, siue practici. Non ergo intendit comparare verum de sit sum bono de malo secundu conuenientiam generis,sed veru & sil sum, quod est in actione. v ro de falso quod est line actione. Et hoc patet ex disserentis,quam subdit dicen quod differt, scilicet quod est in actione, de quod est line actione, in eo quod est si pliciter,de quodam. Nam intellectus speculatium considerat aliquod verum esse, vel salsum in uniuersali, quod est considerare simpliciter, intellectus autem praeticus applicata ad particulare operabile, quia operatio in particularibus est. Deinde cum dicit. At vero res ea, qua vocitantur ob abstractionem ab- λyracta, hoc pacto intelligit. Vam Hsi quiliam sis istatem, non utensianitas, quo quidem pacto percipi sepa- Mi hemirata non potest, sed H concauitas est melligeret actuβι- tiea intelline ea cum ipsam intelligeret carne, in qua concauitas est, 'sceum res intelligit mathematicas, tum non separat. ipsas, vis arat, intelligit. Omnino autem is intellectus, fui actu intelligit, res ipsae uti dιximus G. Abstractisne autem dicta intelligit,sicut simum, quatenus simum non separare, inquantum autem curuum, sit
intellexit, actu, sine earne intellexit, in qua curuum G, i' sc matbemica, non siparata tanquamsi si arata sint intelligit. cum intelligat illa. Omnino autem ιntellectusse- Tex. eoni. cundum actum ouestigens, res est ipsa. minI6.
Quia dixerat Plutos binus v nequaquam sine pha tasmate intelligit anima, phantasmata autem , sintu accipiuntur, vult ostendere quomodo intellectus noster i telligit ea, qus sunt , sentibus stρarata. Et circa hoc duo facit. Primo oliendit quomodo intelligit mathematica, quae a materia sentibili abstrahuntur. Secundo inquirit utrum intelligat ea, qus sunt secundum esse a materia s
parata ibi. svirum autem contingat. F Circa primit considerandum est,quod eorum, quae lunt m rebus coniuncta, contingit unum line altero intelligi , de vere, dummodo unum eorum non sit in ratione alterius. Si enim
Socrates sit musicus & albus, possum intelligere albedinem, nihil de musica intelligendo. Non autem possum intelligere hominem nihil intelligendo de animali, quia animal est in ratione sominis. Sic ergo separando secu dum intellectum quae sunt secundum rem coniunctam, modo praedicto lim contingit fallitas. Si autem intellectus intelli sat ea, qua sunt coniuncta, esse separata,esset intellectus falsiis: vi puta si in praedicto exemplo, diceret musicum non esse album, ea vera, quae sunt in sensibialibus, abstrahit intellectus,non quidem intelligens ea eL se separata, sed separatim vel seorsum ea intelligens. Et
hoc est quod dicit, quod intellectus intelligit ea, quae sunt dicta per abstractionem, scilicet mathematica,hoc modo sicui dum intelligit limum, lecundum quod est simum, non intelligit separate, id est seorsum limum, malet i a sensibili, quia materia sensibilis, sicilicet natus cadit in disi initione simi. Si autem intellectus intelligit aliquid in actu, inquamum est curuum, sine carne
126쪽
intelligit inquantum est curuum: non quidem, ita ut i
telligat curuum esse sine carne, sed quia intelligit curuli, non intellige do carnem. Et hoc ideo, quia caro no ponitur in dis linitione tui. Et sic intellecitus intelligit omnia mathematica separat s tanqua si essent separata, qua uis no sint separata secundum rem. Non autem sic interuligit naturalia, quia in disi initione naturaliu ponitur materia sensibilis,non autem in distinitione mathematic rum. Abstrahit tamen circa naturalia intellectus,uniuersale particulari simili modo, inquantum intelligit naturam speciei sine principi js indiuiduantibus,qirae non si diit in diis nitione speciei. Et omnino intellectus in actu est res intellecta, quia sicut res in sui ratione habent materiam,vel non habent, sic ab intellectu, percipiuntur. Et quia hunc modum abstractionis Plato tisi considerauit, coactus sitit ponere mathematica, & species separatas, loco cuius ad praedicta abstractionem siciendam Arist. posuiti mellectum agentem. Deinde cum dicit.
An νero fieri post, vi alipiam ipsi tum separatus a
magnitudine , separatari rerum intelligat, necne, considerandum est ponea.
Vimm autem contingit aliquod separatorum intelligere ipsum existentem non separatum a magnitudine,an non, considerandum posterina. i. Mouet quaestionem de his, quae sunt separata a mat ria secundum esse dicens, posterius conliderandia erit, utrum contingat intellectum nostrum non separatum a magnitudine, . a corpore intelligere aliquid separatoru, id eli aliquam lubilantia separatam. Haec enim quaestici hie determinari no potuit, quia nondum erat manifestu, esse aliquas substatias separatas, nec quae, vel quales sint. Vnde haec quaestio pertinet ad metaphysicu, non tamen inuenitur ab Arist. soluta, quia complementu illius scientiae nondum ad nos peruenit, vel quia nondum est totus liber translatus, vel quia sorte praeoccupatus morte non compleuit. Considerandum tamen est quod intellectu hic dicit non separatum 1 corpore, inquantum est potentia quaedam animae, quae est actus corporis. Supra tamen dixit eum a corpore separatum, quia non habet aliquod organum deputatum suae operationi. LECTIO XI I 'I.
Intellectum, vel animam esse omnia non quidem pereo m. positionem, ut volebant antiqui,sed per apprehensione, probat: item non contingat fieri intellectionem absq; sensi ostendit.
NVnc Cemea, φ de anima dictasunt, quasi ad
quadam capita redigentes, rursius di πω, animam ipsam ea uniuersa quodamodo esse,qus sunt. Anima est Nam ea, quaesunt, aut intelligibiba sunt, aut siensibilia quodam --.Atq; ficientia qu: dem es res haec quodammodo, quad. Om' ipsi scientiam cadunt , sensus autem irae siensibiles.
Verum quo pacto id ita est, qua ratur opulet. Scinditur
igitur in ipsas res scientia, atque selisus. Is quidem, qui est potentia, in res potentia tales, is vero, qui actu, macta similiter tales, silentia pari modo. Se sitiuum autem animae, id quod scienti s Uci potest haec potentia An: , hoc quidem id, quiasib scientiam cadit, illud
Nero , sensibile. x. eo, avrem de anima dicta recapitulantes diramus ment. 3 r. iturum quod omnia ea,qua sunt, quodammodo est anima. Aut enam sensibiliaque sunt, aut intelligibilia. Gi autem scientia quid scibilia, quodammodo, Iensus autem sensi Te i. eom. bilia. Q isto aut cmuc sint oportet inquirere. Secatur men ιι. enim scientia ci sensius in res, qua quidem potentia est, in
ea, quae sunt potensia, qua vero a , ut ea quae sunt actu.
Anima aut sensitiuum, O quod irenten, potentia Mesunt: Me quidem scibile, illud vero siensibile. Postquam Philosophus determinauit de sensu & intellectu, Nunc per ea,quae de utraq; dicta sunt ostedit quid de natura animae sit sentiendum. Et diuiditur in partes duas. In prima ostendit ui natura animae est quodam do sicut antiqui credebanKAc quodammodo aliter. In secunda ostedit dependentia int lectus , sensu ibi. 3 Quoniam autem neq; res. γ Circa primum duo facit. Primo ostedit quod anima quodammodo est omnia sicut antiqui dixerunt. Secundo dicit ut aliter est omnia, qu ni illi dixerunt. ibi. Necesse est aute. Dicit ergo primo, ut nunc recapitulantesquς dicta sunt de anima,ut ex his propositu ostendamus, dicamus is omnia quodammo do est anima. Omnia cnim quae sunt, aut sunt sensibilia, aut intelligibilia anima autem est quodammodo omnia
sensibilia,& intelligibilia,quia in anima est sensus,& in. tellectus siue scientia, sensus aute est quodammodo ipsa sensibilia,& intellectus intelligibilia, siue scientia, scibi
lia. Et qualiter hoc sit oportet inquirere. Sensus enim de scientia codiuiduntur, in res, id est diuiduntur in actum& potentiam quemadmodum & res, ita tamen Φ si iei
ita di sensus, auq sunt in potentia ad sensibilia de scibilia, se habet ad scibilia Ne sensibilia,qus sunt in potetia, scientia vero & sensus qui sunt in actu, ordinantur in sensibilia de scibilia, quae sunt in actu, sed tamen diuersimode. Nam sensus in actu,& scietia vel intellectus in actu, sunt Dibilia de sensibilia in actu. Sed potentia animae sentitiuae,& id quod scire potest, itotentia intellectiva, non est
ipsum sens bile vel scibile, ira est id potentia ad ipsa. Sensitiuum quidem ad sensibile, quod autem scire potest, ad stibile. Relinquitur igitur quod anima quodammmdo sit omnia. Deinde cum dicit. Atqui necesseeu, aut res ipsas, aut formas inani- pomis ream . At non sint in ea res ιρ-yr fecto. Non enum non ip-
ipsi lapis in anima, sed forma lapidis inest. Q ueania se sunt inmaeuut manus. Manus enim inurumentorum, en instrumentum, crintellectusformarum eInforma, seu
fus itidem, sensibilium forma. Necesse est autem aut ipsa, aut series esse. I a qui Manli, est
dem intuis non sunt :n erum layis in anima est, sella- organa Otries. Uuare anima sicut manus e l. Manus erum orga- g Π um. num organorum, intellectus,oeciesPecurum, sic nsus θecies sensibilium. sarinarum. Ostendit 2 alio modo est omnia,quam antiqui ponerent, de dicit, ut si anima est omnia, necesse est q, sit vel ipsi tes scibiles de sensibiles,sicut Emped. posui . l. terra terram cognoscimus,de aqua aquam,& lic de alijs,aut
sit species ipsorum. Non autem anima est ipla res, sicut illi posuerunt,quia lapis non est in anima, sed species lapidis. Et per hunc modum dicitur intellectus in actu, esse ipsum intellectum in actu, inqu um species intellini, est species intellectus in actu. Ex quo Patri P anima ases milatur manui. Manus enim est organum organorum,
quia manus datae sunt homini loco omnium organorit, quae data sunt alijs animalibus ad desistionem vel impugnationem, vel cooperimentu. Omnia enim lise homo sibi manu praeparat. Et limiliter anima data eli h mini loco omnium lismaru , ut iit homo quodammodo totum ens, inquantum 1 in animam eli quodamm do omnia, prout mus ala eii receptiua Dium tormarum. Nam intellectus est quaeda potentia receptiuacium Θmarum intelligibilium, Se lentus est quida potentia receptiua omnium tormaru liuili bilium. Deinde cum dicit Cum
127쪽
Quin ope te sensit ipse Neant intes
cum autem ista res 'praeter magnitudinessiepar ta, ut idetur, res ipsaesens es ii ipsis profectosiensibili formis, tisaerunt intelligibiles forniae, tum earum rerum quae ab tracta vocantur, tum eorum etiam siensibilium, critie simi habitus, atq; ajectius. Iccirco θ' qui mufetuit, tubit discere, vel nitelligere teli, o qui contemplatur, necesse est una cum phanta mate contempletur. Ipsa nanque pbantasmata veluti sensibitiasunt, attamensne materia. Quoniam autem res nulla est praeter magnitudines, secut ridetur sensibiles, separata in speciebus 'sibilibus
intelligibilia sunt, quae abstractione dicuntur,o PDcunque siensibilium habitussunt er passiones. Et ob hoc nihil sientiens, nihil utique addiscet, neque intelliget. Sed cum speculetur , necesse simulphantama aliquod Deu lari . Phantasmata enim sicut ensibilia sunt praeterquam quod sunt sine materia.
Quia dixerat ia, intellectus est quodammodo intelli bilis,s ut sensus sensibilis, posset aliquis credere, quod vitillectus non dependeret i sensu. Et hoc quidem veruesset si intelli stibilia nos ri intellectus essent a sensibilibus separata secundum elle, ut Platonici posuerunt. Et ideo hie ostendit, v intellectus indiget sensu: Et postmodum, , intellectus ei fieri , phantasia que etiam , sensa dependet. ibi. s Eii autem phalatasma.F Dicit ergo primo, o quia nulla res intellecta a nobi eli prster magnitudines lensibiles, quasi ab eis separata secudum esse, sicut sensibilia videntur abinuicem separata: necesse est, 'intelligibilia intelle citus nostri sint in speciebus sensibilisbus secundum effritam illa, quae dicuntur per abstractionem .cmathematica, quam naturalia,qus sunt habitus,de
passiones sensibilium. Et propter hoc sine sensu non po- teli aliquis homo addiscere quali de nouo acquires stientiam, neque intelligere, quali viens scientia habita. Sed oportet cum aliquis speculatur in actu, quod limul sormet sibi aliquod phantasma. Phantasmata enim sunt similitudines sensibilium. Sed in hoc disserunt ab eis,quia sunt praeter materiam. Nam sensus est susteptiuns specierum sine materia,ut supradictum est. Phantasia aute est motus factus sensu secundum actum. Patet aut ex hoc silium esse quod Avicenna ponit, v intellectus non indiget sensu, postquam acquiliuit scientiam. Manisellum enim v, postquam aliquis acquiliuit habitu scientiae, cesseeli ad hoc quod speculetur, in viatur pliantasmate, de propter hoc per talione organi immitur visus scientiat iam acquisitae. Dei fide cum dicit. Est autem aliud ptantasia ab Urmatione, negati WM. Verum enim vel Dipum complexione en emiceptuum intellectus. Est autem 'antasia altera a dictione, o negatione. Complexio enim intellectuum est verum, aut sirisum. Ostendit dicti etiam inter phantaliam de intellectii.
Et primo quantum ad operationem communem intellectus, quae est compolitio Se diuisio, dicens fit phantalia
est alterum ab assirmatione, vel negatione intellectus, quia in complexione intelligibilium iam est vetu & Ll sumi quod no est in phantasia. Nam cognoscere verum de nisum est solius intellectus. Secundo ibi. At mentis primi conceptus quo, quaeso, deferrent, ut non phantasmata sint/ At neque caeterisiunt phantamula ron tamen sine mantasmatibus sunt. Trimi autem intellectus, quo disserent, ut non pha
tomata sint c An neque qui phantasmasa, sed non sine antasmatibus.
Inquirit in quo disserant primi intellectu .i. intelligentiae indivisibilium eum non sint pliantasmata. l t rest Onder, quod non sunt sine phantasmatibus, sed tamen non sunt phantasmata, quia phantasmata sunt similitudines particularium, intellecta autem sunt uniuersalia ab indiuiduantibus conditionibus abstracta. unde phantasini
ta lunt indivisibilia in potentia, de non in actu. L p C r I O XIII I.
Propos radicendorum intentione, arguit illis varium animae diuitiones, qua, diuiduntur in rationales, & irrationales, vel imrationalem, irascibilem, & eoncupiscibilem, deinde probat vim animet moti in secundum locu non esse itegetandi principium, nee sevium, nec intellectrum, vel appetitum.
CV m autem animalium anima hisce duobus sit diffinita, discernendi inqua , potentia, quod auidem est opus, osciumq; mentis, atq; etiamfensis: est
insuper etiam mouendi motu ad locum accommodato,p
tentia: de sensu quidem O intellectu hesii ut determina-ta,ac pertractata,deinceps autem de eo,quod movet, quidnam iit ipsius animae consideremus oportet , virum vina quaedam ipsius sit pars, separabilis magnitudine, vel ratione, an ipsa anima tota. Et si pars sit aliqua, virum malia quadam propria, prster eas,quae dici solent,o eo,
quas diximus, an istarum aliqua νna.
Quoniam autem anima secundum duas di ita en tentias, quae animalium est, ct discretio, quod intelligentiae opus est, sensu s, anue in mutndo secundum locum motum: de sensu quidem,stintellectu determinata sint tanta de mouente autem quod fortest animae, peculandum est, utrum una quadam pars inimisit, separabilis aut magnitudine, aut ratione, aut otius anima. Et
si pars aliqua, utrum propria quaedam sit praeter consuetas dici, dictas, aut harum vna aliqua sit. Postquam Philosoplius determinauit de partibus animae vegetatiua,sensitiva,& intellectiva, Nue quartod terminat de parie anima motiva. Et diuiditur in paries
duas. In prima dicit de quo est intentio. In secunda prosequitur. ibi. lHabet amem dubitationem. Dicit ergo primo quod quia anima,quae eit animalium, diuinita est etiam ab antiquis Philosophis secundum duas potetias .i. secundum quod habet pol etiam ad duo, quorum unum est discretio,quae sit per cognitione quae quidem discretio opus est intellectivae & sentitiuae partis, aliud autem est mouere secundum locum, de sensu & intellectu sunt tanta determinata, quanta in prioribus habita sunt i Sed nunc speculandum est de alia parte, s. principio moue te, quid animae lit. Vtrum sit aliqua pars animae separabilis ab alijs, vel magnitudine, id est subiecto, ita quod habeat distinctum lisum in corpore, ab alijs potent ij , sicut Platonici posuerui: vel sit separabilis ab aljs animae
partibus, ratione tantum. Aut non lit pars animae,sed littota anima.Et dato quod sit aliqua pars an in ae. remanet considerandum vitum sit quaedam alia pars animae printer illas, quae consueuerum dici, de praeter eas, quae a n
bis dictae sunt, aut est vita earum. Deinde cum dicit. At hie existit continuo dubitatio,dubitabitq: non iniuria quispiam, quonam modo partes anima quot oporteat dicere. Nam infinitae quodammodo'non haesolum esse videntur,quas diuidendo quidam dixerunt rationis, inquam, particeps,Virascendi, ac cupiendi principum, velut alij ationis particeps, O rationis expers. Habet autem dubitationi mox, quomodo oportet pamus anima dicere, O quot . Nodo enim quodam insinitae
128쪽
videntur, O missollam quas dicimi quidam determinari est natum habere rationem.& non habet: quorum ne res ratiocinatiuam, O appetitiuam, hi trum contingit dictis partitare. Si enim diceret tantum autem rationem habentenet, O arrarisuralitem . negationem rationi , non posset poni genus potentiarum Piosi'uitur suam intelionem. Et primo per modum animae. Vnde manifestum videtur quodprs missae diu disputationis . Secundo per modu determinationis. ibi. sones potentiarum animae sint inconuenientes . Secun- Videmur aut haec duo. FCirca primum duo facit. Pr se dam ra ionem ad idem ponit ibi. modisputat contra diiunctionem potentiarumims. Se Praeterea imaginatiua, quae ratione quidem ab omni-cundo si taliter circa principium motus,qus pars ani- bus est diuersa, cur vero sit iungenda, ut si idem quod i mae sit ibi. 3S' de motu secundum locum. Circa pri- ti,aut aqua enserungenda ut sit alia ab illa,magnam dumum duo facit. Primo recitat diuisionem potentiarum bitationem habet profecto , siquis seiunctas anu pa animae,quam quidam ponebant, secundo disputat con- tes,separatasque ponat. tra eas. ibi. Secundu enim di 'renuas .F Dicit ergo pri Adhuc autera Ophantastica, quae secundum esse qui- Tex. eon mo, quod mox in principio huius inquisitionis ha- du deni ab omnibus altera est, cui aurem harum eadem Hl . bitatione, quomodo oporteat dis linguere partes animae, altera sit, habet multam dubitationem, si aliquis ponaφ& quot sunt.. quia secundum aliquem modum videntur separatas partes amma. infinitae esse. i. non posse coprehendi sub aliquo certo nu- Dicens,u, pars animae phantastica, qua ' Mi dem mero. Et hoc verum esset, si singulis operibus animae & ab omnibus alijs dissert,habet multam dubitationem cuminibus, quae sunt ab anima, necesse esset attribuere di- qua praedictaru potentia tu debeat esse eadem, vel altera, uersas partes animae.& sic vidctur quod non sint soluit- & praecipue si aliquis ponat par tri animae separatas subielae partes, quas quidam determinam. s. rationalem, irasci cto, sicut aliqui ponebant. Tertiam rationem ponit. bilem, appetit tuam. i.concupiscibilem. Haec quidem di . Insiper appetititia quaestratione, O νι, alia disiese uisio non comprehendit Omnes animae partes, sed solum Iaq: sine dubio ab uniuersis esse videtur. Absurdum a vires motivas in homine. Alij autem distinguunt animς rem ess hanc a caeteris disrellere partibus. Fit enim is vires,per rationem habente,ct irrationabilem. Sed haec participe rationis νoluntas, O in ratione Uc te cupi- quidem diuisio, licet lactandum aliquem modu compte ditas, atque ira. alia si tres tu partes diuiditur anima,hendat animae partes omnes, no tamen est propria diui- in unaquaque profecto partium inerat appetitus. so partiu animae,secundum qu sunt animae partes sed A dhuc autem appetitiua quae ct ratione, potensorte solui undum quo sunt in anima ratione habem ita altera ridetur utiq; esse ab omnibus, inconueni nitris: sic utitur ea Arist in. I. Ethic. Deinde cum dicit. Mique hanc sequestrare. In ratiocinatiua enim Lu- Perdisserentias enim quibus hasce diuidunt, sepa- lassit O in irrationabit cocupiscentia O ira. biotcmrant partes alia partes esse videntur , quae maiorem tria in anima, in unoquoque erit appultus. inter est quam divis,distantiam habem. Vegetatiua,in- Dicens, ui vis etiam appetit tua videtur esse altera ra quam, με quidem O plantis, iuersis anima sus tione de potentia, ab omnibus partibus animae. Et si se- inest, emensitiva quam nec ut rationis expertem, nec H cundum praedictim diuisionem partes animae subiecto eiusdem participem quisquamsicile ponet. distinguat ut in ionalem di irrationalem sinconueniens Secundum enim disserentias , per quas has separant, videbitur sequestrare . i. diuidete allelitiua in duas paraliae videntur partes maiorem his disserentiam haben tes subiecto ditarentes.& tame hoe oportebit, siquis dites, de quibus ἐν nunc dictum est. Vegetariua nimirum eat rationale de irrationale pariesani e subilao distin quin plantis inest, ct omnibus viventibus, O sensiti- etas, quia quaeda appetitiua est in parte rationabili.i. v uae, quam nequesicut irrationalem, nequesicut rationem luntas, quidam in parte irrationabili, irascibilis, & coi
habentem ponet quis utiquefacile. cupistibilis. Et siquis distinguat paries animae intres sub Obijcitc atra praeditias diuisiones multiplici:er. Pii iecto distinctas, rationalem,irratimnale di irascibilem,m a obiectio est, ut si istae differentiae,secundum quas di- sequetur quod in unaquaq; earum erit appetitus. In ratiouersistant alive partes animae, sui sciunt ad diuersitate nabilia).est voluntas,ut dictum et L I rascibili in si appe- in partibus animς constituendam inueniuntur aliae par- titus,& similiter concupiscibili. Erunt igitur tres appetites maiorem differentia habentes adinvicem, v m ilici ius in anima subiecto di fierentes, G praedictam diuiso iquae dictae sitnt, de quibus etiam in hoc libro dictu est . nem. Sed quaeritur quare in appetitus si tuo sum duae Cestata Pars enim vegetatiua eii in plantis, & in omnibus ani- potentiae appetitiuae.Lirascibilis, cupiscibilis. In adi plo a malibus, siue in omnibus viventibus, & sensitiva etiam petitu aut rationali est unus appetitus iatum .s. voluntas. xv semis est in omnibus animalibus: de mani selium eis, v v Et dicendu est,quod pineua distinguuntur fm rationes Mi 'intativa ct sensitiva plus disserunt abinuicem,& 1 rationa- obiector umbiectum aut appetitiuae est nu apprehen- ' li,& concupiscibili,& irascibili, u m irascibilis disserat sum. Alio aut modo apprehendit bonum intellectus e c concubiscibili de tam ' i iis duae potentiae non compte sensus. Nam intellectus apprehendit boniam fm uniuerhenduntur sub illis diu sionibus. Et ' non comprehen- salem ronem boni, sensus aut apprehendit sub determidantur sub prima diuisione mani testu est. Patet enim v, nata ratione boni. Et ideo appetitus,qui sinuitur appre- neque vegetativa neq; sensitiva potest dici esse rationabis hensionem intellectu si unus tantu. Apperitus aut quilis, vel concupiscibilis, vel ira Libilis. Vnde hoc praeterm sequuntur apprehensionem sensus distinguunturina dimisse probat ut haec non compreliendantur sub secunda uersam ronem boni apprehensi. Nam aliquid apprehendi uisone, dicens non de facili potest aliquis vel uve sum per sensum, habet ronem boni alvetibilis, inquantutatiuam vel sensitivam ponere vel irrationalem vel ratio . est delectabile finsensum, α ad hoc bonum ordinaturnem habentem. Et quidem si neutra harum habeat ra- concupiscibilis: Aliquid aut habet ionem boni appetaonem,mani selium est. Sed ut neq; etiam aliqua earum I ubi is,inquantum perficitur delectabilibus, quali ha- sit irrationabilis, ex hoc inanite liuin eisse potest, quia i ben, lacullatem ad libitum viendi ei hci ad hoc ordina- rationabile est, vel quod cst corrarium rationi, vel quod . tur irascibilis,qus est quarti propugnauix cι cupit Obili . Et inde
129쪽
Et inde est quod animalia non irascunt, neque pugnant nisi propter delectabilia, id est propter cibos & venera, capitiis. ut dicitur in. s.de historijs animalium. Et propter hoc omnes passiones irascibilis incipiunt passionibus co-
cupiscibilis, & terminatur in eis. Ira enim tristitia comis mouetur Sindelectationem siritur. Irati enim puniedo delectantur. Et propter hoc quidam dicunt, quia oblacium irascibilis est arduum. uod autem a quibusdam dicitur, quod traicibilis ordinatur ad iugam mali, nulla
omnino habet rationem. Eadem enim est potentia contrariorum, sicut visus albi & nigri. unde tinnum & m tum non possunt diuersificare potentiam appetit tuam. Et propter hoe si ut amor boni pertinet ad concupiscibilem, ita odium mali, ut dicit Philosephus in.9. Eihi. de spes de bono,& timor de malo pertinent ad irascibilem.
Sed, H retaeamus ode est id, quod et ipsum arumal loco, de quo haec dissultatio GHra eisi ιtata,motu ranque eo, quo incrementa, decrementaq;
suscipiuntur, qui quidem ommbus animantibus ineu, id mouere sane videtur,quod νniuersis inest eisdem, princi-
sederare oportet. Mam et hec ipsa magnam dubitationem dissicultatemque habent. Sed ιam de quo nune sermo instat agamus, mouens secundum locum animal est. Motum enim secundia augmentum dr decrementum id quia omnibus hieIn videbitur νtique mouere, generativum O Neget aliaum. De reliratione autem, expiratione O Lmno est vigilia po- serius pessiciendum. Habent enim dubitationem multam haec quoque. Dicens,quod etiam illuride quo nunc quaerimus scilicet quid sit mouens animal fm lacum, facit dubitati nem circa prs dictas diuisiones,quia non videtur sub eis
contineri. De motu autem augmenti de decrementi, quieti cois omnibus viventibus,mani sitam est, quod habet principium c de omnibus viventibus, sm generativa& vesciatiuam. Quaedam autem alie mutationes animalium iunt,sicut respitatio, Ac expiratio, somnus 5c vigilia, de quibus posterius dcterminandu est, quid causet ea. Habent enim multam dubitationem,& propter hoc specialem exigunt tractatum. Deinde cum dicit. Potetia mo locum accommodato edinsideranticia non eii dum, quidnam id tandem sit, quod ipsum animat motu ipsa vis νς mouet progredient. Patet itaque non esse ipsam poten- Lui ' nutrient. Nam alicuius gratia semper hic motus escitur, estque cu imaginatione, vel 'petitu nihil enimno oppet Es sui fugiens Uc motu mouet, nisiforsitan Ni. Text. eom- Sia motu fecundum locum. quid sit mouens animal secundum proce suum motum, considerandum. s uia igitur non vegetatι pG tιa, manifeIlum. Semperenιm propter aἰιquid motus lacior aut cum phantasia, aut ampetitu eri. ihil enim no appetens,aut fugiens, mouetur, nisi violentia.
Procedit disputatiue ad inquirendum quid sit principium motu, sin locum in animalibus. Et primo OIleditia, non sit vegetativa potentia, secundo nec sensitiva. ibi. Similiter autem neque sensitiva. I ertio ir nec intellectiva cibi .s A tvero neque ratioci .Fauarto i nec appetit tua. ibi. l At vero ne late appetitu,1 Dicit ergo primo v conliderandum nunc est,quid sit mouens animal fri locum imitu proces, tuo. Et tr non sit potentia vegetatiua, ollendit duabub rat conibus, quarum prima talis est.
Semper motus processivus sis locu , est propter aliquid i
imaginatum,de desideratum. No enim animal mouetur 'nisi appetens aut si giens aliquid nisi serte per violentia:
sed phantasia de appetitus non competit parit vegetati uae:ergo pars vegetatiua non ell principium motus localis proces, tui. Secundam rationem ponet ibi. Traeterea plantae quoque tali mouerentur rofecto motu, artemque aliquam au hunc motum H insi amentumhderent. Amplius, o plantae utique mota essent, Hique ba Text. comberent aliquam partem organicam ad motum hunc. mend4s.
Quae talis eli. Pars vegetativa est etiam m plantis: Si igitur pars vegetativa esset principium motus localis proces, tui, sequeretur u plan ae essent motiuae sui jpsarum secundum hune motum,& haberent partes organicas couenientes huic motui.quod patet esse salsum. Non ergo pars vegetativa est principium motus localis procc Liui in animalibus. Deinde cum dicit. Natura n Pari modo neci amsentienviri motus huiusce prin- que misit acipium esse conuat. Sunt enam animalium multa,qtiae sen 'incqui nissum quidem habent manent tamen, O semper immobilia sunt. Quod si natura nihil facit frustra, neque necessario .ido minitarum quicquam omittit, nisi in animalibus membris captis,ae imperfectis,atq; animalium haec er perfectasum, est non membris capta cuius id inductum est, generant enim o natum decrementaq; suscipiunt, haberent et eas ipsa profecto partes, quae progrediendi sunt nitrumenta. Similiter autem neq; sensitivum. Multa enim sunt antmalium, quae sinsium quidem habent,manentra aulen , immobilia sunt per finem si igitur natura nihil secit sta I ira neque deficit in necessar s nisi in orbatis, O nuserfectis: huiusemodi autem animalia perfecta non orbata sunt signum autem est, quia generativasunt, augmentum habent,o decrementum, quare haberent HK partes organicas procesonis.
Ostendit in neque etiam sensus est principium talis
motus tali ratione.Scnsus enim est omnibus animalibus rs ergo sensus esset principium praedicti motus: sequeretur omne aiat hoc mo moueretur. Quod patet esse salsum, quia multa sunt habentia sensum , quae tamen manent semper in eodem loco, de sunt immobilia per sine, id est quandiu vivunt. Et quia posset aliquis credere ophoe non est propter hoc, q, deficiat eis principium motiuum,sed quia desciunt eis instrumenta apta ad motum, ideo ad remouendum hoc, subiungit cst natura nihil sacit frustra, neque deficit in necessarijsnili in animalibus ombalis & imperfectis, sicut sunt animalia monstruosa, quae quidem monstra animalibus accidunt, praeter intenti nem naturae, ex corruptione alicuius principij in semine. Sed animalia immobilia sunt persecta in sua specie, de nosum orbata quasi monstra .cuius signu est, quia generant sibi smile, de habent debitum augmentum di decrementum quod no est in animalibus orbatis, ergo & in huiuia modi animalibus natura nihil lacit frustra,neque descit
in necessat ijs . Vnde sequitur, cy si haberent principium
motus,u, haberent partes organicas, dispostas ad motu processivum . Alias principium motivum esset in eis su rei filium,3e necessaria ad executionem potentiae motiue eis de siceient. Ex hoc autem accipere possumus, ui Nota. cuicunque inest aliquod principium vitae, insunt ei organa conuenientia illi principio, de θ partes corporis lunt Propter paries animae. Deinde cum dicit.
At vero neque ratiocinandi ris,oe id, quod etiam iotellectus appcllatur principium O monenssi. Intellictas
130쪽
Intellectus enim contemplamius, nihil eorum,q subacti emea- non in ipsa duint, contemplatuis, nepete dicit quicquam omnim si sit. vis moti . motus semper aut fu-
ventis, aut persequemis quippiam est. Actinus etiam ea rem aliquam huiusimodi contemplatur, inde iam fugere aut persequi viubet.Attamen si res illa terribilis sit,
mr ipsum mouetur, sin asscies voluptate ars aliqua alia corporis agitatur. Toti mm' vero neque ratiocinatiua potentia, O vocatus in-mς tellectus eii mouens. Speculatiuus enim nihil θeculatur
agibile, neque dicit defugibili, persequibili. bemper autem motus aut fugientis,aut persequentis aliquid est. Sed neque cum Jeculatus fueris aliquid bui modi, iam praecipit aut persequi, aut tigere puta cum multoties intelli Iit terribile aliqui aut delectabile,non iubet aut timere, Cotest ora fiasy minetur. Si autem delectabile, altera aliqua pars. num Poten Oileii diluci iam intellectus non esi principium ino nisu Ii: neque pars ratiocinatiua, quae vocatur est idῆqiu, i intellectus, videtur esse in ovens. Vnde accipere possu- ratio, differt mus,quod ratio de intellectus no sum diue is x paries aniautem Gne. mx,sia ipse intellectus dicitur ratio, inquantum per in-τ x quisitionem quandam peruenit ad cognoscendi in intel ligib. lem veritatem. Et quod intcllectus non sit principium motus, probat primo quantum ad speculatiuu intellectum, quia cum intellectus si cculatiuus speculative consideret ea, quae sunt tantum speculab: lia,& nullo modo agibilia, sicut cum considerat quod triangulus habet tres angulos aequales duobus rectis, id alia huiusmodi:manifestum est, quod speculatiuus intellectus non specul tur aliquid agibile,neq; dicit aliquid de sugibili,& perita quibili,& sie non potest movere,quia semper motus estha gientis aliquid ini appetitia, aut pros uentis. Aliquando aut cm intellectus considerat aliquid agibile, non tamen practice,sed speculatiue,quia cosiderat ipsum inivsi& no sis quia est principium particularis operis. Et de hoc consequenter dicit, quod neq; intellectus seu fuerit speculatusΙ. i. eculative cosiderauerit aliquid limoi, i. aliquid agibile,nondum praecipit prosequi vel sugere. sicut cum multoties intelligimus terribile aliquod, vel dolectabile.Sed intellectus non iubet timere, vel delider re,sed aliquando mouetur cor ad timendum,absq; imperio intelle citus. Et si iterum delectabile moueat appetitu, erit aliquam alia pars,quam cor, quae mouetur. Et hoc dicit propter opinionem Platonis, qui posuit partes animae esse subiecto dili inetas ita quod irascibilis, cuius est timere, sit in corde, dc concupiscibilis, sit in aliqua alia parte corporis,puta in laepate. Sic igitur manifestum est, quod intellectus speculative conliderando aliquid agibile, nmouet, ex quo patet, quod intellectus speculatiuus nullo modo mouet aliquid. Deinde cum dicit. Praeterea intellectus nonnunquam iubet, ratioq;fug re aliquid aut persequi dicit. At non obtemperat no neque mouetursia agit cViditate, xt in ipso fieri sint incontinente. Omnino autem persepefieri videmus, vi non medeatur isse,qui medιcinam brit, nec iste conficiat Ila tuam, qui Ilatuaria habet artem. Propterea quod innars ipsa. neque scientia sed aliquid aliud hanc habet rimo potentia H perinam arte aliquid clamq; agatur. Amplius θ' praecipiente intellectu, O intelligentia fugere aliquid,aut persequi, non mouetur, sed secundum
concupiscentiam agit, Ni incontinens. Et totaliter videmus quia habens medicativam non fanat,tanquam ali
νι ut 'In oprium si agere secundum scientiam , sed neu scientia. Proba ,ν nec etiam intellectus practicusmouit: dicen ut nec etiam intellectu practico praecipiente, quod contingit cum intelligentia dicit aliquid fugiendum, aut
prosequendum,no propter hoc homo mouctur, sed agitem concupiscentiam. licui patet de incontinentibus,qui habent rationem rectam,sed non in hirent rationi reci p. unde videtur 9, intellectus no moueat. Probat aut idem ex medicis, qui habentes sciam medicativam di non sanantur,quia non siciunt ea in seiplis qup praecipit ars eis. Ex quo videtur , ui agere fm scientiani non sit scientiae practicae, sed alicuius alterius. Deinde cum dicit. At vero nec appetitus, aucto atq; princep ius est, M. M. motionis. Continemes enim quanquam appetunt,atque non est anepiunt, non tamen agunt ea, quae cupiunt, Ied intellectum titiis. ipsum sequuntur, rationiq; obtemperant. A t vero neq; appetitus bus xviri motus dominus est. Abstinentes enim appetentes O concupiscentes, non operantur ea quorum appetιtum habent, sed consequuntur 'ntellectum.
Oilendit o pars appetitiua non sit dominatiua super
hunc motum, via videmus P continentes apri tunt de concupiscunt,sed non operamur ea, quorum habent a petitui Econuerso est in inconi inertinas, ut manifestius
apparet in . Ethico. Videtur igitur quod neque appeti
Pline Ipium motus localis in animalibiis immobile, N. in esse
appetitate ostendit,principium autem,quod motum mouet, ipsum appetituum, quod autem mouetur localiter,ipsum animal, instrumentum autem, ta
, Identur igitur obscesse mouentia, vela peti. Cap. a. sui Hi intellectus quis imaginationem, τι quandam intreecti em esse ponat. amer Mimnes magis imaginationem quam hicntiam pleranque quantur,e r in caeteris animalibus, non intestinio neque ratio, sed imaginatio inest.Hac igitur ambo, intellectus , O arpetitus, mouendi motu dicto principia sunt. Videntur autem duo hac, mouentia, aut appetitus aut
intellectus i aliquis phantasiam risiverit, sicut intellectu
quendam. Multa enim praeter Dientiam Iinutimur piamtasiam. Et in alijs animalibus,non intellectivum neque ratio est sed flantasia. Vtraque haec ergo motiua sunt sicundum locum, intellectus O appetitus. Postquam Philosophus processit disputatiue ad inquirendum quid sit principium motus localis in animalibus, hic determinat veritatem. Et primo ostendit in uniueruli , quid sit principium motus. Secundo quomodolioe principium diuersi de in diuersis repetitur ibi. Omnino quidem igitur.ICirca primum duo faciti riiamo ollendit quid sit principium minus in animalibus. Secundo docet ordinem, quomodo motus iste completur, quantum ad minores, S mobilia. ibi. i Specie quide igitur. I Circa primum tria facit. Primo ponit esse duo principia motus. Secundo reducit ea in unum. ibi. Intellectus autem.FTertio soluit obiectionem supelius poliistam.ibi. Quoniam autem. PDicit ergo primo quod coiideratis his, quae praedicta itint, cum manis ellum sit ca vegetatiua pars non sit mouens,& hinaliter neque loeliis, cum non omnia, in quibus haec sunt moueri inuenian ut patet ex dictis: videntur duo haec esse molientia ciliiscet appetitus Sintellectus, ita tamen ip sub intellectu phantasia comprehendatur, quae habet aliquid simile intellectui, inquantum mouet ad absentiam sensibilium sicut intellectus, quia hac etiam est principium motus.