장음표시 사용
51쪽
Primo determittat moduni de sistrationis, quo ni intendit in demonstrado. Secundo manifestat quomodo quaedam distinitiones sunt demonstrabiles. ibi sNonar.
solum quodque,doc. Circa primu latendum est,u, cum ex notis oporteat incognitionem ignotorum deuenirer omnis autem demonstratio adducitur causa notiMandi aliud: necesse est, i, omnis demonstratio procedat ex notioribus quo ad nos,quibus per demonstrationem si alia quid notum. In quibusdam aut eadem sunt notiora quoad nos Se secundum naturam. licut in mathematicis, qui sunt a materia abstracta, ta in his demostratio procedit
ex notioribus simpliciter, de notioribus secundum naturam,scilicet ex causis in effectus, unde dacitur demostr
tio propter quid. In quibus da vero non sunt eadem m sis nota simpliciter,de quo ad nos, in naturalibus,in quibus plerunq; essectus sensibiles sunt magis noti suis causis, ct ideo ut in naturalibus, in pluribus proceditur ala
his, quae sunt minus nota secundu naturam,& magis nota quo ad nos, ut dicitur in. I. Physic. Et hoe m od monstrationis intendit hic uti. 1 t hoc est-dicit, quod quia illud quod est certum secundum naturam, & quod
est secundum rationem notius, fit certius quoad nos ex his quae sunt incerta secundum naturam,certiora autem quoad nos, per istum modum tentandu est iterum a
gredi de anima, demonstrando dillinitionem eius supra politam. Deinde cum dicit.
Rationem enim di tiuam no Dium esse significare,
ut complures dicere di nitiones videntur,sed etia in ipsa cauom inectae apparere oportet. Me autem di iationum complures, ut conclusiones ene ridentur, HlMI quid est quadrario, confectiosisura lauru aequalium angulorum aequalis altera ex parte longiori figurae. Atque dimitto tu is conclusionis occupat locu . At ea qua quadrationem inuentionem esse mediae dicit, ipsis rei profecto
ostendere ,sicut plures ter cita dicunt, sed cauom inesse, apparere. Nunc autem sicut coclusiones rati ester minorum sunt, H quidem tetragonimus, aequale alte raparte An ori, orthogonium esse inlateris. Talis autem terminus ratio conclusionis. Dicens autem quia
tetragonimus est media incientio rei causam dicit. Assignat rationem praedictae intentionis, ostende do quod aliquae diffinitiones sunt demostrabiles. Et hoe est quod dici siquod ideo oportet iterum aggredi de ani ma, quia oportet quod ravo dii finitiva non solum dicatli quod est quia, sicut plures terminorum,i.diffinitionem dicunt, sed oportet etiam quod in diffinitione tangatur causa Se quod per diuitiationem dicet em, propter quid demonstretur diffinitio,quae dicit solum quia . Inueniuntur autem multae rationes terminorum,i .distinitiones quae sunt sicut conclusiones. Et ponit exemplum in geometri alibus. Ad cuius intelligentiam sciendu est, quod fgurarum quadrilaterarum,quaedam habent omnes angulos rectos, de vocantur Orthogonia . supersicies rectorum angulorum. quidam autem no habet angulos rectos,& vocamur I hom ydes. Sciendum est autem quod orthogoniorum quaen consistit ex omnibus lateribus aequalibus α vocatur quadratum siue tetragonismus. quoddam autem non habet omnia latera
aequalia in quo tamen qualibet duo latera sibi opposita sunt aequalia, & vocatur huiusmodi, Orthogonium at aera pute Langius, i ut patet in imum tabus tiguris.
Orthogonium quadratum seu retragonismus
Item Bitam est, o in qualibet superscie rectorum
angulorum,duae rectfine qus angulum rectum concludunt, dicuntur totam superficiem continete, quia cualia duo latera sint aequalia eis, unumquodq; suo opposito, cesse est, P una praedictarum linearum,rectum a
gulum concludentium mensuret longitudinem supertaciei rectangula,m alia latitudinem,unde tota superficies rectangula cosurgit ex ductu unius in alia. Vnde si imaginaremur, ut una earum moueretur per aliam, consurgeret talis super scies. Item sciendum est, o cum in orthogonio, quod est altera parte longius,dus lineae continentes ipsum, sint inaequales,si accipiatur inter eas linea media in pronortione,& ducatur in seipsam, set quadratum aequale altera parte longiori. Et quia lisc demonstrationibus geometricis diffusum esset ostendere, sussiciat hoc ad praesens manifestare in numeris. Sit igitur orth
gonium altera parte longius,cuius maius latus sit nouem palmorum,minus vero quatuor. Accipiatur autem linea
media in proportione inter ea, quae.s sunt sex palmorii. Quia sicut se habent sex ad nouem, ita quatuor ad sex. Quadratum autem huius lineae erit aequale praedicto orthogonio altera parte longiori . Quod etiam in nu meris patet. Nam quater nouem nant triginta sex. Similiter etiam sexies sex sunt triginta sex. Hoc est ergo quod dicit , quod si quaeratur quid est tetragonismus .i. quadratuquod est aequale altera parte longiori assignabitur talis diuinitio, ut dicatur sesse orthogonium,f. i. superficies
rectorum angulorus aequilliterale, i. habens omnia latera aequalia, docis Talis autem terminus,l.i. talis distinitio est ratio coclusionis,l .i. per demonstrationem concluta Si autem aliquis sic diffiniat, licens quod squadratum est inuentio mediael. s. lineae mediae in proportione . inter duo latera inaequalia orthogoni j altera longioris,i. orthogonium constitutum ex tali linea inuenta, qui in quam sie dimnit idicit causam rei.FAttendendu est a tem, quod hoc exemplum quod hic inducitur, est simile et,quod intendit circa animam, quantum ad aliquid,scilicet quantum ad hoc in demonitretur diffinitio animn non autem quatum ad hoc ut demonstretur demonstratione dicente propter quid . ininde cum dicit. Dicarius igitur J ic considerationis initio sumpto, ania supra leti t.
vivere dicatur etiamsi unum tantum ipσmm insit, vim re illud dicimus mines, Nintdilectus,sinsus, motus m
52쪽
eo, tu mitu remotion trimento accommodata, ct accretio, decretiosie. Diemus igitur principium accipientes int7tionis rei, determinari animatum ab inanimato in visendo. Multipliciter autem ipso uiuere victo, si νωιm alis; ιω--rum insit solum, vivere ipsum dicimus, ut intellectus, O
sensua, motus,ct natus secundum locum. Adhuc autem motus, o natus secundum alimentum, O decrementum, O augurentum.
Incipit demonstrare dissinitionem anim si perius positam modo praedictos. per ellectum. Et utitur tali demonstratione. Illud, qui et est primu principium vive di est viventium corporu acuis, & ibrma: sed anima est primum priucipium vivendi his, quae vivunt: ergo est corporis viventis actus, de serma. Mani semim eis aute, quod haec demonstratio est ex posteriori. Ex eo enim ιν anima est forma corporis viventis, est principium operum vitae,& nsi econuerta Circa hoc ergo duo facit. Primo ostendit, ν anima in principium vivendi. Secundom primum principiu vivendi est forma correris videntis,ibi Quoniam autem quo vivimus,& sentimus. I Circa primum tria iacit. Primo distinguit modos vivent tu. Secundo ostendit, quod anima est vivendi principium, ibi ivnde& vegetabilia omnia,&c. l. Tertio manifestat quomodo se habeant partes animae abinuicem, secundu quas est principium operum vitae,ibii Vtrum aut unumquodq; horum.F Dicit ergo prim quod ad prosequendum nostram intentionem, qua intendimus dei non strare distinitionem animae oportet hoc quasi principium aecipere, si animatum dili inguitur ab inanimato in vivendo. Animata enim vivunt ed inanimata no vivunt.Sed cum multiplex sit modus vivendi, si unus latum eorum insit alicui, dicitur illud vivens, Sc animatum. Ponit a tem quatuor modos vivendi, quorum unus est per intellectum,secundus per sensum, tertius per motum,& statu localem,quartus per motum alimenti, Ze decrementi, &augmenti. Ideo autem quatuor tantum modos ponit via uendi,cum supra quinq; genera operationum animae posuerit, quia hic intendit distinguere modos vivendi, te cundum gradus viventiumr qui distinguuntur secunduhaec quatuor. In quibusdam enim viventium inuentu
tor tantum alimentum,augmentum, N: decrementum,
in plantis. In quibusdam autem, cum his inuenitur sensus line motu locali, sicut in animalibus imperfectis, sicut sunt ostreae. In quibusdam autem, ulterius inuenitur motus secundum locum, sicut in animalibus persectis,
quae mouentur motus progressium ut bos, de aequus . In
quibusdam aut, cum his ulterius inuenitur intellcctus,cin hominibus. Appetitiuum autem, quod est quintum prster haec quatuor,non iacit aliqua diuersitatem in gradibus uiuen ium. Nam ubicunq; eil sensu ibi est & a peritus. Deinde cum dicit. Q apropter, o uniuersa planta videntur vivere, quippe eum videantur instim vim habere talem, atque
hincipium,quo ad contraria loca,tam incremcnta, quam decrementas cipiunt. Vsn enimsursum quidem accrescunt,deorsum autem non accrescunt, sita ad viranq; similiter dis sitiam,Cr omni exparte, semperq; nutriuntur, eoiuq; Uuunt, quousque possunt alimentum accipere. Vnde Negetabilia omnia videntur Huere. Vide tur autem in cipsis habentia potentiam, ' principiti huismodi, per quod, augmentum,odecrementum susciaptum, secuandium contrarios locos. Um enim sursum quidem auemur, e sam autem no, eo uter ad utraq-
O in omnes partes continue aluntur, O vivant, qu sis uni accipere alimentum.. Manifestat quod anima est principium inuredi secundum omnes modos praedictos. Et circa hoc tria facit. Primo ostendit, quomodo anima est principium vivendi in planiis. Secundo in animalibus,ibii Animal autem propter sensum, S. c. Tertio ostendit quid dictum liure quid restat dicendu .ibalpropter quam aut causam,&c.FCirca pi imum duo sicit. Primo ossedi quod anima est principium vivendi in plantis. de dicit,quod cum dictust ut quibuscunq; ineli unu quatuor praedictorirm m
dorum viventiu ui dicuntur vivere, sequitur quod omnia vegetabilia uiuant. Omnia enim in seipsis habet potentiam quandam, re principium,quo suscipiunt motum augmenti, Se decrementi. Et quod hoc principium non sit natura,sed anima manascitu est. Nam natura non mouet ad contraria loca: motus autem augmenti & deo menti est secundum contraria loca. Augentur enim v
getabilia omnia,no selum sursum de deorsum, tis utroq;
modo. Mani senum est ergoVprincipium horum m tuum non est natura, sed anima . Nec totum vegetabilia vivunt, dum augentur, de decrescunt, sed quaecunq; nutriuntur tandiu vivunt, quandiu possunt accipere nutilia mentum,per quod sit augmentum. Secundo ibi.
. Atq; haec quidem vis, a caeteris seiungi, separarique post, caeterae autem in ipsis mortalibus ab ista nequeunt separarι, quod quidem in ipsis perlicitur plantis. Nulla enim prorsus in ipsis cri pareo alia prater, hanc anima
potentia,atque ομι- ino. Viuere igitur,ob hoc principium viventi competit .
Separari autem hoc ab aliis possibile est, alia autem abbre, impossibile en in rebus mortalibus. Manifestum in
autem in his, quae vegetantur. Neque enim νua ines imsi potentia alia animae. Vivere igitur, propter hoc principium in est omnibus viventibus. Ostendites praedictum vivendi principium, est primum de separabile ab alijs. Et dicit v, hoc, principium augmenti de alimeti potest separari ab alijs principius vivendi, sed alia no pollunt separari ab eo in rebus mortalibus. QSod ideo diei liquia in rebus immortalibus, sicut limi subitaliae separatae,& corpora cilestia, si tamen sunt
animata, inuenitur intellectivum sine nutrit suo. Quod
autem hoc principium sit separabile ab alijs,manifestum
est in hi quae vegetantur,i.in planus, in quibus nulla alia potentia animae inest, nisi huiul modi . Ex quo manifestum est,u, illud,propter quod primum inuenitur via in rebus mortalibus,eu principium augmenti, do alimenti, quod vocatur anima vegetabilis. Deinde cum dicit.
Animal autem est obsensum primo. Peam O ea, qua
non mouentur motu, nec mutam locum, sensum autem habent, nonsolum vivere dicimus, sita etiam animatia nuncupare sole us. Videntur autem e removi animalia multa sise qua cura sint natura loco manentia,babents ara sensium. Animal autem propter sensum, primum. Et nanque
qua non moventur, neque mutant locum, habent autem sensum anima ia dicimus, O non uiuere ,siolum. Videntur autem cir huiusmori multa esse animalium, manentia
aptum cum sint natura, habent Asim sensium.
Manileitat quomodo anima est principium vivendi in animalibus. Et circa hoc duo facit. I rinio dicit, quod primum dicitur aliquid esse animal propter tensum icet animalia quaeda de lentiant, de moueantur. Ea enim dicimus esse animalia, Ac non lotum vi re, quae licet non
53쪽
mutent locum, tamen habent sensum. Sunt enim multa animalium talia,quae naturaliter manem in eodem loco, di tamen habent sensum, sicut ostreae, quae non moue tur motu progressivo. Secundo ibi. At vero exsensibus,tactus primo cunctis animalibus inest,atque H vegetatiuum a tactu, sensu ue omni sic a caeteris tactusseparari sensibus potest. Eam autem partem animae vegetatiuum dicimus esse, cuius, O plantae, partitarissau. An a alia vero cuncta, ipsam vim habere sentiendi tactu videmur. Tex. com- Sensuum autem, primo inest omnibus tactus.Sicut a me tem vegetatiuum potensiparari a tactu, omni sensu,
R O tactus ab alijs senibus. Vegetaticium autem dici mus huiusmodi emanimae, quo O vegetabilia pamticipant . An ia autem omnia videmur tangeni sensu, habentia. Ostenditu, inter alios sensu, primo inest tactus ani' malibus. Quod probat ex hoc, quod sicut vegetatiuum potest separari a tactu,& ab omni sensu,sic tactus potest separari ab Mns sensibus. Multa enim sunt animalia,quq solum sensum tactus habent, sicut animalia impetie sta
Omnia autem animalia habet sensum tactus. Vegetati uum aute principium dicimus illam partem animae, qua etiam vegetabilia,i. plante participant. Sic igitur ex prindictis patent tres gradus viventium: primus est planta- m. secundus animalium impellectorum immobilio, quae habent solum sensum tactus, tertius est animalium
persectorum,quae mouentur motu progret silio, quae etiahabet alios sensus. Manifestum est autem, quia qua tus gradus est eorum,qus habent cum his etiam intellectum. Deinde cum dicit. Quamor Atq; quam ob causa missum utroq; fit, poma dicemus,M' explanabimus. Hunc eo si tantum dicatur,anim Lot iηPam principium esse eoru, quae dicta sunt, O his
meruis. edi nita, Vegetatiuo, sensitivo intellectitio: O motu. Propter quam autem causam Ῥtrunque horum accidit posterius dicemus. Nunc vatem intantum dictum sit si lum, quia en anima: horum quae dicta sium, principium, est his determinata en vegetati , sensitivo, integrect -
Os endit quid dictu sit, & quid restat dicendum. Et
dicit,quod posterius di dum est,propter quam causam viri q; horum accidat, s. quod vegetatiuum potest esseris, M. sint sensu,&quod taeius sine aliis sciasibus. Hoc enim eori os. dicet in fine libri. Nune autem sussciat in tantum dictu esse, quod anima est principium vivendi fecitdum pra dictos modos,& quod distincta est illis quatuor scilicet
vegetativo, quod est in plantis, & in omnibus uiuenilial, , di sensitivo, quod eit in omnibus animalibus,& imtellectivo, quod est in omnibus hominibus, ct motu progressivo, qui est in omnibus animalibus persectis sensu, vel intellectu . LECTIO IIII.
Quo pacto distinguantiir potentiae ab ipsa anima, & abi ,
rem in rebus animam: ex hoc deducem animam esse id, quo primo vivim dentinuisatiouemur de intelligimus.
QV rendum autem est, utra borum unumquodq;
sit anima, animae pars. Et si pars,νtru hoc pacto, visit separabile rationesiolam, anetia loco. τεα ω- Vtrum tem πομ-ruodq; borum sit anima, an pars
, t anima . oesi pars, utrumsic , visit separatilis ratione solum, an etiam, O loco. Oitendit superius Philosophus, quod anima est principium vivendi, sesundum diuersa genera vitae. Et ideo
nunc inquirit qualiter principia vivendi, secundum diuersa mera vitae se habent ad anima, & ad inuicem. Et circa Loe duo facit. Primo mouet quilliones duas. Varum prima est. Cum anima, quae est principium vive di, sit determinata vegetatium sens tuo, motivo se Π- dum locum, Se intello tuo, virum quodlibet eorum sit anima per se,aut sit pars animς.Et manifestum est, quod in his,quae tantum augentur,& nutriuntur, sicut in planti vegetatiuum est anima. In his autem, quae vegetatur, di sentiunt, eth pars animri Be similiter eude alijs. S
cunda quaestio est. Si unumquodq; predictor u est ears
anim Apula cum omnia inueniantur in una anima,sicut
in humana, virum hoc modo sint partes, quod separe turabinuicem solum secundu rationem, ut.clint diue is polentiae, aut etiam separentur loco, & subiecto, utpote quod in una parte corporis sit sensitiuum, in alia appetitiuum,in alia motiuu de sic de alijs, sicut quibusdam visum fuit. Secundo cum dicit. Atqui de Minnullis quidem istorum videre, disicerae- Animantiareque uile possismiu, nonnulla autem dubitationem ba- quidam
bent. Nam H plantae nuncilla diuisae, seiuncteq; viden 'tur riuere propterea,quia anima quae est in istis, actu quidem in Haquaq: planta es νυ potentia vero plures lacu circa aliasta idemus aram disserentias fieri cum i ciduntur animantium, ea quae insecta vocamus, utraque nanq; pausus sensum haletes motu loco cietur. Quod
sise um babet oe imaginationem, est appetitum etii habe utinamq; est ensus ibi dolor etiam existit,atq; Hl ptas. At ubi sunt Me ibi necessario cupiditas etia iness. De quibusdam quidem horum, non est disscite videre, Text. evi
quadam autem dubitationem habent. Sicut enim in plam menti P.
ris, quaedam diuisa videntur vivere separata abinuicem, tanqua existente in bis anima actu quidem una, in v quaque anta, potentia autem pluribus, sic videmus, o circa alteras disserentias anima accidere, o in enumis
decisis. Etenim sensium utraq; partium baset est motum secividum locum. Si aut sensum, phantasiam, σπ ritu ,Hi quidem enimfensius est, est trictitia, o laetitia est. Vbi autem tae fiunt, ex nece*tate, desiderium est. Soluit propolitas quaestiones. Et primo se dam S cundo primam.ibi Quod aut quibusdam animalium FCirca primum duo facit. Primo soluit secundaM.quantum ad secundam partem ostenden utrum partes animae sint separabiles loco. Secundo, quantum ad primi, virum. s. sint separabiles ratione. ibi i Ratione autem Φalter docIDicit ergo primo, quod de quibusdam partibus animae, non esi dii scite videre, utrum sint separ
biles loco,i. subiecto, sed de quibusdam dubium eli. Et rad ostendendum, quod in quibus da hoc iacile est videte praemittit similitudinem de plantis. ibi is leutat. in plantis. dicens quod qusdam partes diuisae ab eis,& separatae ab alijs partibus, videntur vivere. Et hoc manis est tur per hoc, quod ramusculi abscisi inseruntur, vel plantantur, & coalescunt, quodno esset nisi remaneret in es vita,& per consequens anima, quae principium vivendi, quod contingit tanquam in unaquaque planta, anima sit vita in actu,& multiplex inpotentia. Sicut enim accido Metio sit re videtur in sormis corporum naturalium inanimat, ora in finerum, ita in eis, quae propter sui imperseditionem non re- li. t in b.1.quirunt diuersitatem in parta bus,quod in aliquoreot p
to anima est in actu una, & plures in potentia, sicut & ipsum corpus est unum in actu & plura in potentia.Potenenim diuidi unumquodq; eorum in diuersas partes similes specie, sicut patet in aer aqua, ct in corporibus mineralibus.
54쪽
neralibus.Vnde oportet, quod si partes sunt similes spe cie adinvicem,& toti, quod sema si ei sca post diuisionem sit in utraq; partium. Et eadem ratione, quia anima planis imperfecta est in ordine animai u non requirit magna in diuersitatem in partibus,unde anima totius potest saluari in aliqua partium. Et sic etiam videmus in alijs disserent ijs ani nix, sicut in entomis decisui. in animalibus,quae decisa vivunt,quia utraque partium habet sensum. Quod paret ex hoc, quod retrahit se, si pungitur. Et ei iam habet motum secundum locum, ut ad sei sum apparet. Sic ergo in una,& eadem parte apparet, resensii iuum,& mortuum principium. Et si est ibi sensus, necesse est quod sit ibi phantasia. Phantasia autem nihil aliud est, quam motus iactus a sensu secudum aetum, ut insta dicetur. Et similiter si habeat sensum pars decisa,
necesse est,q, habeat appetitum. ad sensium enim de nocessitate sequitur Istitia,& tri iliti siue delectatio,& dolor. Necesce, est enim si sentibile perceptum est conueniens, quod sit delectabile: si autem eii nocivum, quod fit dolorosum. Vbi autem est dolor,& delectatio, o tet quod sit de lidcrium,& appetitus, unde ni cesse est,*s pars decisa sentit quod etiam habeat appetitu. Sic ergo manifestum est, quia vegetatiuum sentitiuum appetitiuum & motiuu inueniuntur in una parte decisa: ex quo patet,ia, non distinguutur loco in corpore animalis . ndde quibusdam potent ijs particularibus, manifestum est quo distinguuntur loco. Visus enim manis elle non est nisi in oculo, auditus in aure, olfactus in naribus, gustus
in lingua S palato. Sed primus sensus, qui est tactus, &necessarius animali est in toto. sed quia dicit in phant
sia est in parte decidia, videtur esse dubium. Nam a quibusdam,phantasiae attribuitur determinatum organum in corpore. Sed sciendum est, quod phantasia inuenitur in determinata in animalibus imperfectis,in animalibus persectis determinata,sicut infra in tertio dicetur. Organum ergo aliquod determinatum phantasiue auribuitur. ad maiore persectione,& determinatione sui actus, sine quo phantasiae actus nullo modo esse posset, sicut actus visus nullo modo potest esse sine oculo. Sie igitur mani sessauit quod in quibus a potent ijs animae,non est dissi cile videre, utrum sint separabiles loco: Deinde cu dicita De intellam vero ontemptatuaq; potentia, nonia 3 quicquam en man fessum, sed ridetur hoc animae gemuelle diuersum. idque soli , rinde atq; perpetiin ex eo quὸd accidit seiungi, sipararique potes. Caeteras autem animae partes, separabiles quidem non esse,ut quidem aseseruerunt, ex his, quaedaimus, patet.
De intellectu aute perlectiva potentia nihil adhue manifestum est, sed videtur genus alterum animae esse, hoc solum contingit separari ,sicut aeternum a co- ptibili. utiquae autem partes an mae manifestum ex his, quod non separabilis sunt,sicut quidam dicunt. Ostendit in qua parte minas circa lim possit esse dubium. Et dicit,quod de intellectu, qu unq; nomine vocetur perspectiua potentia . speculatio, nitid est adhue
manifestum. Nondum enim per ea, quae dicta sunt, apparet utrum habeat aliquod organum incorpore distinctum loco ab alijs organis, vel non dillinctum. Sed tamen quantum in superficie apparet,videtur quod sit alterum genus animae ab alijs partibus animi,ialterius naturae , di alio modo se habens. & quod hoc solum genus animae positi separari ab alijs partibus animae,vel etiam quod sit separatu ab organo corporeo, sicut perpetuum
a corruptibili. Seli quiu reliquae partes animae non sint separabiles loco abinulaem, man s. stum est ex praedi-
.ctis. Deinde cum dicit., Ratione vero dissereri non obscurum esse videtur. Sensti m nanque ratio diuersa is arati e principi' opinandi. siquidem diuersa sunt sentire, ac opinari, eπνnumquodque dictorum similiter. Ruione autem, quia altera, manifestura est. Sensiatius enim esse cr opinatiuo alterum, siquidem ut re ab ipso opinari. Similiter autem auorum unumquod-qηe, qua dicta sunt. Oilendit o sint separabiles rati me. Cuius ibet enim
potentiae ratio est, secundia ordinem ad actum: unde ne icesse eli, si actus sint diuersi secundum i peciem, quod potentiae lubeant diuersam ratiorem speciei. Et hoc est, quod dicit,quod alterum eli esse sensitivo & opinativo, id est intellectivo,i. altera eii ratio utriusque potenti silenti re est alterum ab Opinari, & similiter est de praedictis alijs potent ijs. Deinde cum dicit. At vero quibusdam animantium cuncta partes, ut patet, insunt, quibusdam non ullaesunt, O quibus una tantum inesse videtur , atq; idipsum disserentiam ammantia Deit. siuam autem οἷ carisam ita sit postea perscrutabi- I, arithmur. Eadem e circa sensus fieri sane videmus .Quaedam enim omnes, quaedam aliquos, quada νnum dumtaxat habere videntur,tactum, quam,ipsum, qui quidem es omnium maxime necessarius.
Actae quibusdam animalium omnia insunt hae qui- Tex. eom. busdam vero quaedam horum, alteris autem νnumsola. - s. Hoc autem Dcit digerentias animatium. Propter quam autem causam sitsectum, potieritis intendendum est. S militer autem O circa fiensus accidit . Alia enim habent omnes, alia vero quosdam, quaedam vero unum maxima ne Larium, tactum.
Soluit primam. q. & dicit, si hic facit disserentum in
animalibus, v quibusdam animalium insunt omnia predicta,quibusdam vero qusdam horum, alijs vero unum solum. Quibu cunq; autem inest unum solum praedictorum, oportet qnod illud sit anima.in quibus vero insunt Lib. i. 1 plura, quodlit et est pars animae, sed illa anima denomi- eom. Ia I. natura principaliori, vel sensitiua,vel intellectiva. Quare autem hoc sit,u, quaedam habent unum,quaeda plura, quaedam omnia, posterius dicetur. Et sicut accidit circa potentias animae,ita accidit circa sensus. uuaedam enim habent omnes sensus, sicut animalia periecta: clusa vom liabent quosdam sensus, sed non omnes,ut tispa: quPdam vero habent unum maxime necessarium. si tactu,ut
animalia impei secta. Potest autem &haec particula ad alium sensum reserri , ut dicatur quia superius ostenderat Philosophos quod partes animς no sunt separabiles abinuicem loco vel subiecio, in animali in quo sum, P propter hoc ei iam non separentur in diuersis animalibus, sed cuicunq; inest unum, inessent omnia. Et ideo remouet hoc in hac particula. Deinde cum dicit. R Oviam autem id, quo vivimus, quose sinetimur, bia seriam dicitur,oe peria de atq; id quoscimus, O id etia, pio fani sumus atq; raremus: quoddam enim scientiam,
quoddam animam dicimus, quippe cum utroq; scire dicamus. aliud sanitate aliud partem corporis aliquam, vel totum dicimo corpus: atq; horum Hruns, ta scientia, quam amraorma quadam, Ospecies est ratio, O tanquam actus Ascipientis, scientia quidem, scientis,
sanit. is autem sanι. Atius enim agentiam meo quodpseritur atq; di ponitur; nesse videtur. Anima autcm, id esscupaut luo vinitam, quo sentimus, cistelligimus primo
55쪽
primo. Ipsa profectoratio quaedam erit, fornu, sed non πι materies, ais, subiectam. U, cumsubstantia tripliciter dicatur,vt diximus: quaedam enim est forma, quodam materies, quaedam id, quod ex virinue componitur, materia quidem est cur patet9 potenti forma autem actus . cum Citur, H diximus, si tantia dicatur tristriam, at natu iue id sit, quod ex utrasque, corpore, m- quam O anima constas: corpus presecto no est actia an ma, sed ipsa corporu alicuius en actus.
Toti uJomam autem quo Humius,essentimus dupliciter, sicut quo scimus,dicimus autem hoc quidemscientiam,viud autem animam, troq; enim iam dici Musscire. S
militer autem, quo sanamur, aliud quidem sanitas est,
aliud autem pars quaedam corporis,os etiam totum. Horam aurem mentia quidem Osanitas. Drma es, le-cies quaedam, oe ratio, ut actus susicepti rum, haec quiadem eius quod mentiae, capax est,illa vero sanabilis. V detur enim in patiente, est di posito activoru inesse actio.
see uiarii Anima autem hic quo vivimus , sentimus, omousinae defini. mutier intelligimus primo. QPare ratio quaedam utique iis . erit, species:std non νt materia, Hyubiectum. ρομT - -- m icta ubstantia, sicut diximus, hac vi m F' Dei es, illud Pero ut materia, aliud autem utrisque. Horum autem materia quidem potesta, species aut altar, postea quod ex Hrissis, animatum, neq; corpus en actus animae, sed ipsa corporis cuiusdam. Ollenso , quod anima eli primum viveti principium concludit ex hoc, dii finitionem prius assignatam. Et circa hoc duo iacit. Primo demonstrat prupossum. Secundo ex veritate demonstrata,quasdam conclusiones vlt rius inducit,ibi s Propter hoc bene opinantur,&c. FCirca primu ponit talem demonstrationem. Duorum, quo rum viroque dicimur esse aliquid, aut operari, unum.s.
quod primu est, est quasi forma, di aliud quali materia.
Sed anima esst primu quo vivimus, cu tame vivamus anima,& corpore: ergo anima eli forma corporis viventis.
Et dixe elidii linitio superius de anima polita, lanimae iactus primus phylici corporis potentia vitam habentis. Manifestum eli autem ii, medium huius dei honi trationis eli qusdam dis finitio animae, canima est: quo vi uimus primum. Circa hanc autem demittationem. facit. Primo ponit maiorem dicens, quod quo vivimus, di sentimus dicitur diapliciter. altero, sicut tarma, de altero sicut materia.Sicut & quo scimus dicitur dupliciter. duobus enim dicimur scire, quorum unum est scientia,
ct aliud est anima. Et similiter quo linamur dicitur de duobus, quorum unu est sanitas, de aliud eii aliqua pars
corporis,vel etiam totum corpus. Vtrobiq; autem una
est quasi serma,& aliud quali materia. Nam stientia & sanitas sunt sermae,& quali actus susceptiumu,scientia quidem forma scientifici,i.partis animae, in qua eli scientia, sanitas vero est forma corporis sanabilis adeo autem dicit sanabile,& scientificumbut oliendat aptitudinem in subiecto ad tales formas.Semper enim activoru actus, i. sermae,quae inducuntur ab agentibus in materia,vide
tur esse in patiente de disposito,i.in eo,quodeli natii pati actiones agentis a tali agete, de quod est dispositum ad conlequendum sinem palsionis. s. ibrma ad quam patienIea. . do perducitur. Secundo ibi iAnimi autem hoc. F Ponit minorem propositionem de dicit, quod anima eli primu quo Se vivimus, de semimus, de movemur, & intelligimus. Et rese tur haec. ad quatuor genera vite de quibus superius fecerat mentionem. Uiuete enim resert ad
principium vegetatium,quia superius dixerat,quod viuere propter hoc principium inest omnibus viventibu . Sciendum est autem, quod quamuis sanitate de corpore dicamur esse sani, tamen sanitas est primum quo sani discimur esse. Non enim dicimur esse scientes, quia anima non dicimur esse scientes illi inquantum habet scientia. Similiter etiam de corpore non dicimus esse vi uetes, nisi
inquantum habet animam,& propter ioc, hic dicitur ' mimu eli primum quo vivimus,sentimus, o c. Tertio ibi suuare ratio quaedam. Ponit conclusionem,& pendet hucusque conii ructio ab illo locosquoniam autem quo vivimus, dicit Concludit ergo ex praedictis, quod anima se habet ut ratio de species de non sicut materia de subiectum. Quarto ibi si ripliciter enim dicta substa tia, de F Ostendit conclusione sequi ex praemissis. Non enim videbatur magis sequi de anima , quod fit forma, quam de corpore, cum utroq; vivere dicamur, Vnde ad persectionem esitae demonstrationis, subiungit, quod cum substantia dicatur tripliciter, ut supra dictum et .s.
de materia,de forma,coposito ex utrisque,quorum mM .
teria est potentia,& species, siue forma est actus, de compositum ex utrisq; eli animatum,manifestum est uicorpus non est actus animae, sed magis anima est actus comporis alicuius: corpus enim est in potentia respectu animae. Et ideo cum consequatur ex praedicta demonstratione, quod vel mus, vel anima iit species, de corpus, ut dictum est non sit species animae, sequitur quod ani ma sit species corporis. Deinde cum dicit. Idcirco recte admodum putant 3,quibus anima, nequesse sine corpore teq; corpus aliquod esse ridetur. Etenimi a corpus quidem non es, es autem corporis aliquid. Et propter hoc bene optarantur,quibus Udetur neq; sise me. eon ne corpore esse, neq; corpus aliquod anima. corpus enim mea. 1 non est,eorporis autem aliquid est. Inducit quasdam conclusiones ex praemissis, quarum prima est,h bene opinati sunt, quibus visum est, v ani ma non sit sine eorpore, neque sit corpus. Non enim est corpus, quia non eli materia, sed eit aliquid corporis, quia est actus corporis. Et quia omnis actus eli in eo, cuius est actus, infert consequenter ibi.
Et in I si Me in corpore, atque in corpore tali, non in qu issime discri ne Mo, quemadmota veteres ad cose pus ipsum accommodabant, misi prorsus determinantes, Podnam illud o quale sit corpus,atq; non recte, H p tet: quippe cum non rideatur tuo is sine ullo discrimine quodcunque suscipere. Hoc autem pacto, cum rationc etiam sit sane. Actus enim uniuscuiusq; in eo, quod spo Actus o tenti eis propria materiasu. te naturasteri, esseque solet. Animam igitur perfectionem quandam eius. Oamminerationem esse, quodpotentiam habet, ribuisse iei collieuit. modi sit xla re, quae Δximus, inmotescit. Et propter boc,m ccirpo recti, Cr in corpore tali, sicut priores ad corpus aptabant ipsam nihil di nuntum quo 'quali, quamuisno videatur, quodvis Dbiectum cuiusuis forem capax esse. Si autem fit, ear becundum rationem. Uniuscui que enim actus in eo, quod in potentia existit, Otu propria materia apte, naturaliterque fit. apta quidem totur actus est quida, o ratio potentiam habentu, ut tale fit, manifesum ex his est. Secundam conclusione squod anima est in corpo re, Se tali corpore sphysico, organico, de hoc non est per
modum quo priores phytici loquebantur de anima, de
unione eius ad corpus, nihil determinantes in quo vel quali corpore esset. Et vere hoc est, sicut nunc dicimus quod antara accipere quodcunque corpus contingasi ita
56쪽
determinatum. Et hoe rationabiliter accidit, quia unusquisque actus natus est fieri in propria ,& determinata
materia, unde & anima oportet v, in determinato corpore recipiatur. Ultimo autem epilogando concludit,
anima est actus quidam Ie rario habentis ege huiusmodi, scilicet potentia viventis. LECTIO U.
ot nam sint &-animae vires,& quomolo seinuicem ordine quodam consequantur exponit , ac qim pario singulis eat v
anima ratio eonueniat, quam proxime e plicauerat.
teuria dicta, quibusdam nolintilla insinit, in qui issam dira tantum inesse videtur: atque potententias anima diximus has, nutritiuum, sensitiuum, appetitiuum, loco motivum, atque intellectivum Potentiarum autem anima, qua dictaesunt, aliis qui- Potentiae, dem insum omnes, aljs vero quaedam harum, quibusdamam V qui' νων sola. Potentias autem dicimus, Hierativum, et taceo α. sensitiuum, qpetitiuum, molinura, sicundum locum, mis
Postquam Arist. diffiniuit animam in comuni, nune occedit ad determiti dum de partibus eius. Non autem habet aliter anima partes,nisi s indum v, eius potentiqpartes eius dicuntur,prout alicuius potentis multa, par-
tes dici possunt, pineitas ad sngula. Vnde deter narea et mo paribus eius est determinare de singulis potui ijs eius. Di nomina Diuiditur autem haec pars in duas. In prima deierminati M. de potent ijs animae in communi,distinguendo eas adii uidem. In securi determinat de singulis earu : ibi duare primum ad alimento,de generatione,&c.I Prima autem pars diuiditur induas. in prima dii linguit potentias animae abia uice in secunda ostendit quid de potenti j sanimae, & quomodo,& quo ordine determinandum sit. ibi iuuare S secundum unumquodq; quaerendit, c., Circa primum duo facit. Primo distinguit potentias animae abinuicem. Secundo ostendit quomodo ratio comis
munis animae se habet ad paries praedictas,ibi s Manis num igitur est quoniam eodem, &cJ Circa primu dira
facit. Primo enumerat potentias animae. Secundo ostendit quomodo seinuicem conse uantur, bi Inest autem plantis, &αF Dicit ergo primo, P de potenti js animae,
quae supra nominatae sunt, quibusdam insunt omnes, sicut hominibus: quibusdam quaedam harum, sicut alijs
animalibus ' quibusdam una tantu, sicut plantis. Et quia superius non nominauerat eas potentias , sed partes animae, ideo manifellat, quod per potentias idem intelligit, quod id a per partes. Quarum quidem sunt quinq; g
nera, vegetatiuum,sensiliu uni appetitiuum, motivum. ti 2 secudum locum, intellactivum. Oportet autem ii duo videre. Primo quidem quare ponuntur hic quinques nera potentiarum animae iraecipue cum consuetu sit di cit triplicem esse animam, vegetabilem, sensibilem,& r sonalem. Secundo considerare oportet, quare hic ρο- Tm antiis niti saeum superius posuerit tantum quatuor. Sciendum iE-um is au rem circὸ primum, cum Omnis potentia dicatur ad opes, ur proprium, potentia operativa dicitur ad actum, i a sum qui est operatio. Potentiae autem animae sum Operativae, tau t . talis enim est potetia ibrmae.Vnde necesse est secundum
diuersas Operationes animae, accipi diuersitatem potentiatum . Operatio autem animae, est operatio rei viue tis. cum igitur unicuique rei comperat propria operatio,
secundum ' habet est eo quod unumquodq; Operatur,
imprant uin est ens: oportet operationes animς considorare, secundum 2 inuenitur va vjuentibus. Huiusta i
autem viventia inferiora, quom actus est anima, de qua Diurist ' nunc agitur,liabent duplex esse. Vnum quidem materia in eu/rum te, in quo nuel .iunt cum alijs rebus materialibus: aliud autem immateriale, in quo communicant cum substa tijs superioribus aliqualiter. Est autem diti remia into i uitiit. v trunci i esse, quia secundum esse materiale, quod est per materiam coli actum,unaquaeq; res est hoc solum, qυ est, sicut hic lapis no est aliud quam hic lapis: lecundum vero esse immateriale,quod est amplum,oc quodamia iodo insinitum, inquantum non est, per materiam terminatu res non solum est id, quod, est, sed etiam est quodammodo alia. Vnde in subitant ij, luperiori biis immo terialibus sunt quodammodo omnia, scut in uniuei l. 4bus causis. Huiusmodi aut immateriale esse, habet duos gradus in istis inferioribus. Nam quoddaeli penitus im- materiale,s. esse intelligibile. llo intellectu enim res habent esse de sine materia,& sine conditionibus materi libus indiuiduantibus, di etiam absq; organo corporali. Esse autem sensibile est medium inter utrunque. Nam in sensu res habet esse sine materia, non tamen absq; conditionibus materialibus indiuiduantibus, necpabiq; Or- sano corporali. Est enim senius particularium, intellicius vero uniuersilium. Li quatum ad Iloc duplex este, men. 1 3. dicit Philosophus in tertio huius,' anima est quodam- Lectu 1 I.
molo omnia. Operationes igitur,qus competunt viventi secundum cile materiale, lunt Operatio ε, quae attri buuntur animae vegetabili, quae tamen licet ad id ordinentur,ad quod etiam ordinantur actiones in rebra in Mimatis alia consequendum ei se, Ac conseruando, tamen in viventibus hoc sit per altiorem,& nobilitarem modia. Corpora enim mammata generantur & conseruantur ineste a priticipio motivo extrinseco, animata vero gen
santur a principio intrinseco,quod eii in semine, conservantur vero, principio nutriti intrinseco . Hoc enim videtur esse vivetium proprium, o operentur tanquam xx seipsis mota. inperationes autem, quae attribuuntur lebus viventibus, secundum esse penitus immateriale,pertinent ad partem animae intellectivam, quae vero attribuuntur eis, ecudum esse medium, pertinent ad partem
animae sensitivam. Et secundum hoc triplex esse distinguitur communiter triplex anima,s. vegetabiliri seni ibi h de rationalis. Sed quia omne esse,est secundum aliqua formam oportet vellit lentibile sit secundum scrinam sinsibilem de esse intelligibile, secundum formam intelligibilem: ex unaquaq; autem forma sequitur aliqua inclinatio, di ex inclinatione operatio. sicut ex forma na- xurali ignis, sequitur inclinatio ad locum, qui eli sursum, ni, aliquata secundum quam ignis dicitur leuis,& ex hac inclina, o teparatri e sequitur Operatio. llanotus qui eli sursum. Ad sor- in tu ad mam igitur tam sensibilem sequitur inclinatio quaeda, sus dicitur appetitus sentibilis, vel intellectualis, sicut in cuiatio consequens formam naturalem, dicitur appeti ius uaturalis. Ex appetitu autem sequitur oris alio, quae Appetitu, est motus localis. H igitur est ratio, quare oportet esse inplex semquinq; genera polentiarum animae quod primo quaero sit .uus, intelbatur. Circa secundu sciendum est, supra Arili intemdens ostendere id, anima est Principium vivendi in Om- .imbus viventibus, distinxit ipsum vivere secundum gra- uentia sunt. dus viventium, de non licundu Operationes vitae secun- Sed potεtia
dum quas distinguuntur haec genera potentiarum. A p--δ0M
petitiuum autem non constituit aliquem diuellum gradum in viventibus,quia omnia quae habent senium, ha- M. j. bent attactilum,& iic renianent tantum quatuor gradus Tex. x a vi ucauum, ut supra clientum et t. I cande cum dicit.
57쪽
Et plantis pridem nutrimum inendistarat. Aliis aut Oidilum, fensimaum. Quod Mensitias, in- G, O appetitiatini etiam tirest. N ima petitus evid
ras est, is ira, alciae luntra. Animad vero cuncta
ex sibus tabent, tactum, in quam ipsum, atque cui sensus ineHin voluptas etiam O dolor inest, pe certio iocundi, arque molesti .u usus autem - insint, ea cupiditatem etiam habent: hc enim appetitio est erus, quod vicit Hluptate. Ines autem plaetitis vegetatiuumsilum,aheris autem
c hoc e sensitiuum si au tem sensiuiuum, appetitiusi.
Appetitus enim desiderium es est ira, uoluntas. ni maria autem onet a babent Humsens. t. Ium. cui aure sensus inest, huic laetitia.o tristitia, dulce, tristi. QSibus autem Me,qconcupiscemia. Delecta bilis enim rei appetitus est haec. Ostendit,quomodo praedictae potentiae c5 sequuntiars invicem: manii ns quod supra dixerat, quod potentiarum quibusdam insunt omnes, quibusdam quaedam, quibusdam una sola. Vbi considerandii est,quia ad hoe quod uniuersum sit perfectum,nullus gradus persecti nis in rebus intermittitur, ita paulatim natura de impe fictis ad persecta procedit. Propter quod etiam Aristo. in. 8Metaph. alii milat species rerum numeris, qui paula
Tex. ω- tim in augmentum proflaiunt. Vnde in viventibus νε-dam habent unum tantum prida torum,scilicet plante, -- 'a' in quibus est solum vegetatiuum,quod necesse est in omnibus viventibus materialibus esse: quia huic potentiae attribuuntur operationes pertinentes ad esse materiale.
Alijs autem, scilicet animalibus inest vegetatiuu & sensitivum. Si autem eli ibi sensitiuum , oportet quod adsit tertium,s appetiti uit. Quod quidem diuiditur in tria.c desiderium, quod est secundum vim concupiscibilem r& iram, quae est secundum vim irascibilem, qui duo a
petitus pertinent ad partem sensitivam: s uuntur enim apprehensionem sensus. Tertium aut est voluntas,quod eii appetitus intellectivus consequens,sapprehensionem intellectus. duod autem appetitiuum inlit omnibus animalibus, probat duplici ratione. Quarum prima est, Pomnia animalia habent ad minus unum sensum, scilicet tactu in, quibus autem ineli sensus, inest laetitia& tristiatia, delectatio & dolor. Laetitia enim de tristitia magis videntur sequi apprehensione interiorem. Sed dele ei iii,se dolor c6sequuntur appreliensionem senius, & praecipue sensus tactus. Et si eli laetitia,Ne tristitia, necesse est quod sit aliquid triste, & dulce,i. delectabile S dolor
sum, oportet enim omne quod sentitur secudum tactu'. esse vesconueniens, 5e sic est delectabiler vel nocivum.
. di sic est dolorosum. Quibuscunq; autem inest aliquid delectabile Sc triste, his inest, dc concupiscentia, quae est appetitus delectabilis,ergo de primo ad ultimum,omnibus animalibus, quibus inest sensus iactus, inest appetitus . Secundam rationem ad idem ostendendu ponit ibi. limenti aeterea sensum habent. Tactus enim enses.s en alimenti. nam sucis, o humidis, O calidis,atq;
tet, sensius en tactus . teris verosensibilibus per acci- ei dens nutriuntur. Vital enim coducιt ad alimentum; nus, νel color, est odor, sapor autem unum quid en e civi titi 'P tractu percipi vivir. At Hrofames, sitisue euati siti. piditas es : sicci quidem, ' calidi Iames Irigidi vero, O
midisitis. At sapor, horum quasi quoddam est condimentum. Verum tacdcclaranda IoueriusIunt. Hune
αν que si dictum animantium, inquam, hiscae, qua toctum habent, O appetitum inessee. De imaginatιοne νe. non paret, sed de hoc postea consideremus oportet. manullis in Uer θ' loco mo riuum etiam inest, alqsraιι cinariuum, ac interictus, tiaminibus, sequidsit aliud tale, vel etiam praestabilius.
Adhuc autem tamentisinsum balent. tactus exum est Text. Om-
menti sensus. Siccis enim σ buvidis, oecalidis O MI oti . dis aluntur omnia Muentia: bdirum autem sensius est tactus, sed aliissensibilibus fecundu accidens alantur. 2 i. Hi enim ad alimetum confert simus, neq; color neq; odor. Humor autem unum aliquod es tangiuiuum, esuries autem, oesitis, es concupiscentia: O esuries quidem calidi sicci, sitis avitem frigidi Ohumidi, sapor Hro, Hdelectamentum serum eu. certificandum autem de hispinerius est. Nunc autem insantum dictum sit, qued avi eo malibus habentibus tactum O apyretitus insit. De phan mea. 19. tam autem immanimum est, poserius autem intendendum m. Quibusdam autem adhuc iness, O secundum
locum motivum. Alteris autem, intellictiuum, inte
Iectus, ut hominibus, O si aliquod alterum huismodies, aut etiam honorabilius. Quae talis est. Omnia animalia habent sensum, quo cognoscunt suum alimentiam,scilicet sensum tactus,qui est sensus alimenti. Et quia necessarium est omnibus animalibus uti alimento, ut dictum est, ideo necessariu est, quod habeant sensum tactus quo percipiant alimentum sibi conueniens. Quod autem tactus ut sensus alime ii, manifestum est . sicuti enim corpora viventia esistant ex calidis,de humidis, de frigidis,de siccis, ita ex his nutriuntur et actus autem est sensus discretiuus hora. Sed alijs sensibilibus, .i.sus sensibilibus non nutriuntur vi uentia, nisi secundum accidens,in quantu videlicet coniunguntur tangibilibus. Sonus enim de odor,' color nihil conserunt in alimentum inquantum: huiusmodi,sed solum inquantum contingit colorata, de odorata, de s . nantia, esse calida, vel frigida, humida vel sicca. humor
autem, id est sapor, est quodda de numero trangibilium qualitatum, sicut,& gustus est quidam tactus. Sic igitur patet quod omnia animalia habent sensum alimenti, quibuscunq; aut inest sensus alimenti,his inest esuries, de sitis: cruorum utrunq; est concupiscentia alimenti.esuries
quidem est concupiscemia calidi, de sicci, quod habet rationem cibi: sitis autem frigidi de humidi, quod habet
rationem potus. Sapor autem est quoddam horum delectamentum, sapor enim delectabilis indicat conuenientem proportionem calidi te frigidi, humidi,de sicci in alimento. Vnde magis pertinet ad delectationem alimenti, quam ad necessitatem. Sic igitur ubicunque est sensus tactus, est etiam appetitus. Quomodo autem phantasia
se habet ad appetitiuum, de sensitivii, posterius dicetur.
Quibusdam autem animalibus,supra naec tria. .vegeta litium,sentitiuum, se appetitiuum, inest etiam motivum
secundum locum. Alijs vero supra haec quatuor, inest etiam intellectivum, de intellectus ipse, scilicet hominibus, de si aliquod aliud genus rem est smile hominibus,
aut etiam honorabilius nominibus,inuenitur autem aliquid honorabilius hominibus, quibus inest intellectus.
est enim in subitant ijs separatis, de in corporibus ccclesibus, si tamen sunt animata, licet in viventibus mortalibus non en aliquod genus,viventium habentium intellectum, nisi in specie humana. Cum enim intellectus noorganum corporale, non possunt diuersificari habentia intellectum secundum diuersam complexionem Orga
58쪽
norum,s; ut diuersiteantur species sensitivorum, s undum diuersas complexiones, quibus diuersimode si h bent ad operationes sensus. Deinde cum dicit. Persemum igitur est, unam Gms rationem elle, per sede atq; figurae. 2 eq; enim ibi figura νlla praeter triangulum est, creas qua deinceps uni collocus, neque laeanimaisa praeter eas, quas diximus. At vim auris rea communis ratisfieri potest, quae illis quidem Iu=is accommodabitur, nullius a temerit figurae propriae ratio, sic o in animabus dictis fieri potest. 22 apropter riudiculum est O in his, es in caeteris rebus, comunem qua-rere rationem, quae quidem nullius eorum, quaesunt, erit propria ratio, nec in propria cuiquam accommodabitur est indiuidua Dcie, rationem eam dimittentes di Unitio ne e. quae cuilibet hoc pacto competere, accommodarit que pote i. At vero quemadmodum infiguris, sic tu anima fit. Nam tam in figuris quam in animantibus, in eo quod deinceps est collocatam, id invi potentia, quod illo in prius. In quadrato nanque,triangulus, ct insin sitivo vegetatiuum inest, ut patet. Manifestum igitur eu, quod eodem modo una utique erit ratio animae, figura. Nes enim ibi figura est na ter triangulum, figuras, quae G Hηemersunt, neque hic anima praeter praedictas eII. fiet autem utique ct in figuris ratio communis, quae conueniet quidem omnibus, prepria autem nullius erit figura. Similiter autem o indictis animabus. Underi Gulia est quaerere communem rationem, O in his o in alteris, quae nullius erit, eorum qua sunt propria ratio, neque secundum propriam in- To. Om. diuiduam hyeciem, tali de Anitione omissa. Similiter autem se habent ei, quod de figuris est. O qua secwndam
animam sunt. Semper enim in eo, quod est consequenter,
est in potentia quod prius en O innutris, O inanim ris, ut in tetragono quidem tris ara in insensitivo a
Ostendit qualiter se habet praedicta dissinitio animae
ad partes enumeratas. Et ad huius intellectum, scienduest quod Plato posuit uniuersalia esse separata secudum esse,tamen in illis, quae se habent consequenter, non p . suit unam ideam communem, sicut in numeris, & figuris . non enim posuit unam ideam numeri prster omnes numeros sicut posuit unam ideam hominis, praeter omnes homines, eo quod numerorum species naturali ordine consequenter se habent. Et sic prima earum,s. dual
tas est causa omnium consequentium. Vnde non oportet ponere aliquam ideam communem numeri, ad cai
sandum speciem numerorum. Et similis ratio est de taguris. Nam eius species consequenter se habent, sicut de
species numerorum. trigonum enim est ante tetragonu, de tetragonum ante pentagonum. Dicit ergo mani sestu
esse quod eodem modo una est ratio animς,sicut una esstratio figurae. sicuti enim inter figuras non est aliqua s-gura, quae sit praeter triangulu, c stas species conseque
tes, vi pote quae sit comunis omnium figurarum,ita nee in proposito est aliqua anima,quasi separata existens praeter omnes praedictas partes.' quamuis non sit una s-gura separata inesse praeter omnes figura etiam secundu Platonicos, qui ponunt species communes separatas, ta
men inuenitur una ratio communis, quae conuenit om-
nibus si iis de non est propria alicuius earum, ita est,&in animalibus. Et ideo ridiculum est, quod homo quaerat unam ratiotiem comunem, tam in animabus, quam
in alijs rebus, quae non conueniat alicui animarum, quae sint in rerum natura particulariter. Neq; et a m est con ueniens, quod homoqi rat diis nitionem animi, eundum unamquanque speciem animae, & dimittat distini- tionem communem omnibus animabus. Ergonem dif- sinitio communis animae praetermittenda fuit, neque sic iest assignanda distinitio comunis ani ,quod non conueniat singulis animabus. Et quia dixerat, quod eodem modo se habet ratio animae, sicut ratio figurae, ostendit conuenientiam inter utrunque, dicit in similiter se habent figurae,& anime adinvicem,in virisque enim illud
quod est prius,in in potentia in eo quod est consequenter. Manifestum eli enim in figuris quod trigonum, quod est prius , est potentia in tetragono . Potest enim tetragonum diuidi in duos trigonos. Et similiter in anima sensitiva vegetatisium eis, quasi quaedam potemia
eius, & quasi anima esse. Et similiter in de alijs figuri, α alijs partibus animae.
De animae viribus sintulis dicen m esse proponit: at incia
piendum esse ab obiectis, ex quibus ipsi actus, do ex his pote tiae, & ipla anima patefiunt .
a proptor insegulis quaerendum est, quoam
sit cuiusq; anima, vi quana uanima planta, quae bestia quae denique hominis. usareo fecundum νηumquodque quaerendum quo airnam sit νni cuiusque amma, cor qua plota, o Pa hominis, aut be Ilia. Postquam Philosophus enumerauit genera potentiarum animae, de quomodo se habet diis nitio communis animi supra posita ad partes eius, hic ostendit quid aliud modo determinandum sit, & quo ordine. Et diuiditurini artes duas. In prima ostendit quid determinandum restat de anima. Secundo ostendit quo ordine determi nare oporteat, ibi sNecessarium autem est debentem. FCirca primum ostendit duo rellare ad determinandum, quorum unum concludit ex praedictis. Dictum est se. . pra, η, sicut non est quaerenda talis disiunitio communis animae, quae nulli animae pallium conueniat, ita non debemus esse contenti diffinitione communi, sed oportet propriam diffinitionem cuiuslibet partis animae inquirere. de ex hoc concludit, quod hoc, secundum unumquodq; animatum quaerendum es , quae sit uniuscuius':
anima, ut scilicet sciatur quid est anima plantae, & quid anima hominis 5e quid anima bestir, & hoc est scire de
unaquaq; parte animae, quid sit. Secundo ibi. . autem ob causam deinceps sic se habent, πβ - Quis intaderare oportet. Sensiuiuum nanque me vegetatiust non m alii uest. At Hen uo, vegetatiuum in plantis seiungitur . t ira Rursius sine tactu, nullus caeterori sensuum en . At ipse '. tactus, sine caeteris ei ι. rura Lamque sunt animilium, qua neque visum,neque auditum, neque sensum babent odoris. Et eorum rurso, quaesientiunt,quadam habent loco motivum, quadaem non habent. Eatrem rem, atque minima, rationem habent, o mentem. Q U-bus enim mortalium ineIi ratio, i s Disint continuo, Oeaetera cuncta. in quibus Humi odque illorum inest, solui his hisce non omnibus meIi O ratio. Sed quadam imagina- ex corruptatione vacant, quaedam bacsola riuunt. De intellectu us bilibus ratio ro contemplativo alia rario en . in aecum ita, sim patet horum cui que rationem amina malime rationem
propriam esse. Propter quam autem causam constequenter sic se ba- verietati benis sidera dum est. Sine enim vegetati risiostiuum i
59쪽
uest. e sensiti aut separatu ruete ιιι in plautu. Irerum ιιν tem, sinum d potesttaingere glio sensu um nulla s est. Tactus autem sine alijs est. Nulla enim animaliuo A neque visum, neque auditum habent, neque
odoratus; en um, Et sensitivorum autem, alia quidem habenisecun dum locum miluum, alia uero non habent, rimum au tem, minimum, tuinem Crintellectis ehmo,aut huiusmodi aliud. .ibus enim inest ratiocinatio, corru ptibilium his O reliqua omnia. ΓΘibus autem illorum v numquodq; non omnibus ratiocinatio, sed quia busdam q uidem neq; imaginatio, alia aurem hac ola via uunt. Dei peculatio autem intellectu alia ratis es. Quod
igitur de borum unumquodque ratio haec proprii sim, es de an ima sit, manifestum est. Ponti aliud iuvit retiat ad determitiandum. Dictum est mire. supra, d paries animae consequenter se habent ad nuicem,licut lycies figurae. Sed cossiderandum est pros ter quam causam partes animae hoc modo se ii Manto onsequenter. Huiusnodi enim causam in fine libri asiis inabit. Exponit autem qualiter se habeant m sequent er, quia sentitiuum non potest esse sine vegetati-uo,sed egerativum separatur a sensitivo in plantis. Nee est mir um, quia supra dictum est, quod opera veget liui oti linantur ad adipiscendunt, & conseruandum esse natura te, quod lubiacet' se amentum . iterum etiam consecluentia quaeda inuenitur in ipsis sensibus,quia sine sensu iactus, nullus aliorum sensuum esse potest, tactus auten i inuenitur sine es ijs sensibus. Multa enim animalium, neq; vissim habent, neque auditum neque sensum Morcitus, sed solum tactum. Et lioe etiam rationabiliter accidit. Nam tactus est sensus perceptium eo , quae periit aent ad consistentia animalis,ex quibus,scilicet animal constat, & nutritur. Alia vero sensibilia non conserunt, ad hoc nis per accidens. Vnde alij sinus non sunt de ne desiitate animalis, sc propter hoc non inueniuntur in omnibus animalibus, sta in persectis. Est etiam con sideranda conserentia sensitivi, si motiui . Nam misti uuin non potest esse sine sensitivo, aliqua enim habet tiuae . sensum, habent etiam motum secundum lisu, sed simia non habent. sed intelligendum est de motu
fres .iuo animalium , secundum quod animalia moue tur cle loco ad locum. Hic enim motus non inest omniabus animalibus. Sed quae carem hoc motu, habent aliquem motum locale scilicet dilationis de constricti ni sicut apparet in ostreis. Illud autem, quod est ultimuinter omnes partes animae Sc minimum, quia non diuiditur in diuersa secundum speciem est quod habet rationem & intellectum, quia quibuscunque de numero corruptibilium inest ratio, his infimi de omnia alia praedicta. Hoc autem dicit, ut praeseruet se i sibilantijs sepi
ratis, de , corporibus coelestibu si sunt animata. quia eii sint sine generatione te corruptione, non indigent vegerativo. Iterum, eorum intellectus per se speculatur ea,
quae sunt secundu se intelligibilia, unde non indigent stilsibus ad cognitionem intellectivam c5sequendam, Sed in mortali habentibus intellectum, cesse est omnia alia praeexistere, sicut quaedam instrumenta de praeparatoria ad intellectum , qui est vitima persectio intenta in
operatione naturae. Non autem omnibus quibus inest
aliquod pradictorum, ineli de ratio. Et quia imagin tio videtur habere Mandam affinitatem ad intelletium, eum supra dictum sit, quod intellectus vel est phantasia quae iam,vel non sine phantasia, addit de imaginatione, α dicit quod quibusdam auurialibus non si tu non inest intellectus, sed nec etiam imaginatio. Videtur tamen Dia . ad ho hoe esse contrarium ei, quod supra dixerat, quia si pars 'decisi habet sensum se appetitum, habet etiam phati ta-sam, si tamen phantasia est idem cum imaginatione vi Tex. eo
videtur. Dicendum est igitur, quod animalia imperse- men. Is c.
dia ut in tertio dicetus habent quidem phantasiam,sed
indeterminatam, quia, scilicet motus phantasiae non remanet in eis poli apprehensionem sensus, in animalibus
autem pirsectis remanet motus phantalis, etiam abeuntibus iensibilibus. Et secundum lim, dicitur hic quod imaginatio non est eade omnibus animalibus. Sed quPdam animalia sunt,quae hac sola vivunt, carentia, l.interulectu, de directa in suis operationibus per imaginatione, sicut nos dirigimur per intelle e tum. Et licet non omnibus animalibus insit imaginatio, sicut nec intellectus, men de intellectu speculativo eli alia ratio, quam de imastinatione. Disserunt enim adinvicem, ut insta patebit. Liuro. a. Manifestum est igitur quod de unaquaque parte animae m. ω- proprijssime dicitur hae dis finitio, quae assignata est de anima. Deinde cum dicit. Q. Necesse est autem eum, qui de hisce considerationem ficturus est, quidnamsit ν numquodque ipsorum accipere : denique quaerere,perscrutarique de hisce iussiequun
Necessarium autem est,debentem de his perscrutati Tex. Gmnem accre, accipere mura*uodque eorum quid est,postea tuen. D.
se habitis de aliis inusigare. Ostendit quo ordine determinadum sit de partibus
animae. Assignat ordinem,quantu ad duo. Primo qua
tum ad hoc, quod ille,qui debet de partibus animae perscrutari', primo debet accipere unumquodque horum, quid est: se postea debet considerare de habitis,i ns quentibus partibus, oc de alijs,quae sunt eos ideranda cirea partes animae, e circa ipsa animata, sicut de organis de
de alijs huiusmiai.Et ille ordo necessarius est,quia si limul de omnibus determinaretiar, esset consula doctiina. Secundum tangit ibi.
si dicere oporteat,quid π mquodq; ipsorum', H quid sit inteluctivum, vel sensitiuum, vel nutritiuum,
antea dicendum est, qui amsit vitelligere, quidsentire. Nam operationes Diones muniffs viribu q; pri res sunt ratione, et odsi ita set,atq; prius etiam obiecta, quam icta contemplari oporteat primum profecto de illis propter eandem causam, ride atimento esensibili se imtelligibili deter nare oportet. Si autem oportet dicere, quid unumquodque ipsis rana, ut quid intellectuum, aut vegetatiuum, prius adhuc do.
cendum, quid sit intelligere , O quid sentire. Priores
enim potentiis, actus operationes, secundum rationem sunt. Si aut sic, adhuc his priora opposita oportet considerare, de illis prunum utique oportetur de te minare, propter eandem causam, H de almuento, se
Dicens, quod si oportet de aliqua parte animae dicere quid est, scilicet qiiideli intellecuiu aut sensitivum,aut vegetatiuu, prius Oportet dicere de actibus, scili et quid si intelligere, de quid sentire. Et hoc ideo, quia secundurationem distinitivam, actus de operationes sunt priores potenti js. Potentia enim secudum hin: ipsum, quod est, importat habitudinem quandam lad actum. est enim principium quoddam agendi vel patiendi. unde No Sahoauper Anima. D tet quod
60쪽
tet quod actu; potuinir indisinitionibus potentiarum Et si ita se habet circa ordinem aetus & potetiae,& act hus adhuc sunt priora opposita, i. obiecta r Species enim
actuum & operationum, sumuntur secundum ordinem
ad obiecta. Omnis enim animae operatio, vel est actus potentiae activae, vel passiuae. Obiecta quidem potentiarum passiuarum comparantur ad operationes earum,ut
activa, quia reducunt potentias in actum, sicut visibile, visum, Se omne siensibile sensum. Obiecta vero pote tiarum activarum comparatur ad operationes ipiarum, ut fines. Obiecta enim potetiarum activarum,sunt operata ipsarum. Manifestum est autem, quod in quibuscunq;, praeter operationes sunt aliqua operata, quod operata sunt sines operationum, ut dicitur in primo. Et hic sicut domu quae aedificatur, est finis aedificationis. Manifestum est igitur, quod omne obiectu comparatur ad Lin. I. Operationem animae, vel ut activum, vel ut sinis. Ex utroque autem specificatur operatio. Manifestum est
enim quod diuersa activa secundu speciem, habent op rationes specie differentes, sicut calefactio est a calore,derit rigidalio a frigore. Similiter etiam ex termino de fine specilicatur operatio, sicut sanatio & aegrotatio differunt specie, secundum disseret iam sanitatis & aegritudinis. Sic isitur obiecta sunt priora operationibus animaqin vii dii liniendi. Vnde & prius oportebit determinare de obiectis , quam de actibus, propter eandem causam propter quam oc de actibus prius determinat γ mde potent ijs. Obiecta autem sunt, sicut alimentum respectu vegetatiui, & sensibile respectu senius, & intelli- ou A, gibile spectu intellectus. Sed sciendum est, quod exs hillies obiectis diuersis iasi diuersificantur actus & potentit aniactus speci mae, nisi quando luerit disseremia obiectorum inquat ficant εἰ di tum sunt obiecta, id est secundum rationem formalem Rogv. i, sicut visibile ab audibili. Si autem seruetur e dem ratio obiecti,quaecunque alia diuersitas non inducit diuersitatem actuum secundum speciem,&pote itae. Eiusdem enim potentiae est videre hominem col ratum & lapidem coloratum,quia figc diuersitas, peraccidens se habet in obiecto, inquantum est obiectum. Sciendum est etiam, quod intellectus noster possibulis est in potentia tantum, in ordine intelligibilium i sit autem actu per formam a phantasmatibus abstractam inihil autem cognoscitur, nisi secundum quod est actui unde intellectus possibilis noster cognoscit seipsum per speciem intelligibilem, ut in tertio habetur, non autem tinta. a. ininendocillantiam sua directe. Et ideo oportet, quod
. eom. in cognitionem animae procedamus ab his,quae sunt maimeri. i. gis extrini Aa quibus abstrahuntur species intelligibi-
,per quas intellectus intelligit seipsum, ut scilicet per
obiecta cognoscamus actus, & per actus potentias, direr potentias, essentiam animae. Si autem directe esse tiam suam cognosceret anima per seipsam, esset contrarius ordo sesu us in animae cognitione, quia quanto aliquid esset propinquius essentiae animi tanto prius .gnosceretur ab ea.
De ipso alitraemo, ae generatione, quae ad vegetinuam muniae partem vicininum, de opiis spebant: seendum esse oste dit: huic probat animam ipsam omnii in uiuentium exitio in triplici causarum genere, idelicet, Linue inim de efficientis. De poten
V re de alimetuo, degeneratisneίe primo dicen
anima vis, est potentia, qtra euncta viventi. t uiuunt, cuius sint operaticines, o crase, generare, I mirιω toque Wi. mure prim de alimento, O genera tu ne dicen- dumen. Vegetativa enim anima, Cr es sinet i, prima: cr maxime communis potentia est anims, s secundum quam ineu viuere omni bita, cuius sunt opera, E Penerare, o alimento uti.
Postquam Philosophus distinxit potentias at lims a inuicem & ostendit quid de quo ordine de eis ti actanda
sit, hic secundum praetaxatum ordinem de eis c 'eterminat. Et diuiditur in partes duas. In prima dei erminat de singulis partibus animae, quid sit unaquaequi: . In secunda assignat causam, quare talem consequem iam habent ad inuicem. ibi. svegetabilem igitur hali em animam,i c. in penultimo capitulo libri., Prima d iuiditur in paries quatuor. In prima determinat de vege tativo. In secunda de sensitivo. ibi. interminatis aut em his dicamus communiter de omni sensu, &c. F In o dinia de
intellectivo. ibi. s De parte autem animae, quac Nnoscit,&c.F In quarta de motivo secundum locum it 1i. immouente autem, quod sorte animae sit,&c. I De t. ippetitiuo autem non sicit specialem tractatum,quia ap petiti uum non constituit aliquem specialem gradum , iuentium , de quia simul cum motivo de eo determin: itur in 3 . Prima autem pars diuiditur in duas. In prima pr smi tit quaedam, quae sunt necessaria ad cognitionem partis vegetati . In secunda determinat de pane veget aliua
ibi. Quoniam autem eadem potentia animae veg riau-- & generativae,&cit Prima diuiditur in duas . ita prima dicit de quo est intentio. In secunda manifestat :qu dam quae praeexiguntur ad cognitionem partis vel et tiuae. ibi. Naturali stimum enim operum, & F Co
cludit ergo primo ex pridictis, quod cum dicendu m sit primo de obiectis & actibus , qtam de potent ijs& primo de prima potentia, quam de consequentibus: se quiatur, quod primo dicendum est de alimcto, quod est ol
iectum animae vegetauuae,&de generatione, quce est
actus eius. Ideo primo dicendum est de obiecto,&huiusmodi partis, quam aliarum . quia ista pars est prima inter alias partes animae in subiectis, in quibus ita nitur cum alijs. est enim quasi sundamentum aliariam, sicut esse naturale ad quod pertinent operationes eius,est fundamentum esse sentibilis & intelligibilis. Et alia ratio est, quare prius de ea dicendum eli,quia ipsa est communis omnibus viventibus. ipsi enim separatur ab alijs, sed aliae non separantur ab ea, & de communibus prius est agendum. Huiusmodi autem partis opera sunt , ge nerare, & alimento uti, Sc ideo de istis primo agendum est. Deinde cum dicit.
Haec enim operatio, maxima omnium operariora viventibus est naturalis: Huentibus, inqua , hisce, qua
sunt perfecta,mn membris capta, quaeque non sine simine
oriuntur, umquodq;, inqua Aliudstrisimile procre rei animal quidem animal, planta autem plantam risint
sem rhoc pacto, conditio ic ris eam, quoad possunt, diuinam. Id enim ipsum appetunt νniuersa, gratiaq; imsius omnia agunt, quaecumquesecundum naturam agunt.
Duplex ea autera id, causa cuius caetera sunt, atque umes quod, alterum quo. cum igitur semper esse condit memque diuinamsubire continuam tu nequeam ania, mantia, quia νοι nequit, H caducorum atque mortalium quicquam, idem Humi odis numero semper permanet,