장음표시 사용
61쪽
M ou γιο uentes,siu aeternit uis, conditio is uediuisu particeps est, ali id quidem magumia autem minus. Permanetq; non ipsum, sed rase quale es ipsum,
mero quidem mm νnum , Pecte autem oum. Malismum enim operum viventilau, quacunq; perfecta, O non orbata, aut generationem loraneam habent, facere alterum quale ipsum: animal quidem animal, planta autem planram quatenus ipsosemper, edi divino esse, immoliati particiniit, fecundum quia possunt. Omnia illud appetunt, . illius causa agunt omnia, quaecunque agunt, fecundum naturam. Id auem, cuius
.ausa fit aliquid, dupliciter ea, hocqurdem cuius illud
vero quo. Quoniam igitur communicare non possunt inos per, e diuino, contiuuatione, propterea quod nihil contingit corruptibilium idem Paum numero permanere , secundum qu)s potest participare unumquodque , sic communicat, hoc quidem magis, illud vero minus. Et permanet, non idem,sed numero quidem non unum, θω
Dcterminat quaedam quae priniguntur ad cognit onem parili vegetat viae. fidiuiditur in duas partes. In
prima ostendit,quod generare pertinet ad partem veg tativam,quod ideo necessarium fuit, quia supra huic pati non attribilit generationem, sia solum augmentsi Sc d crementum. In secutula ostendit quod opera potentiae vegat aliuae sint ab anima, quod ideo necessariu fuit, quia cum his operibus deseruiam qualitates activae vel passiuae, posset alicui videri quod essent a natura,& non ab anima, de praecipuae quia in plantis est vita occulta de istens , ic hoc ibi. s Est aut anima viventis corporis, dec.l
Primum ostendit tali ratione. Omnis operati quae naturaliter inuenitur in omnibus viventibus, perti. iri ad potentiam vegetativam , secundum quam primo vivere
ineli omnibus, ut dictum est: sed generare naturaliter ineli omnibus viventibus: erso pertinet ad potentiam vegetatiuam. Dicit e No, quod ideo generare est opus
animae vegetaliuae, quia inter alia opera est magis nat rate omnabus viventibus. Et dicitiar naturalissimu, quia in hoc conuenit etiam cu alijs rebus inanimatis,quae generationem habent, licet alio modo . habent enim inanimata generationem ab extrinseco generante,sed uiuentia a principio intrinseco, inquantum generantur ex semine quod proficit in rem vivam. Sed ab ista generalitate viventium excipiuntur tria, quibus hoc opus non
competit. Primo illa, quae sunt imperfecta, sicut pueri
non generant. Quod enim potest alterum sacere tale quale ipsum est,in unoquoq; genere, perfectum est . Se
cundo excipit illa, que patiuntur aliquem desectum alicuius principij naturalis, sicut sunt spadones le frigidi. Tenio animalia & plantae, quae generantur sine semine ex putrefactione. I n his enim, propter sui impersectio
nem susscit ad eorum productionem, agens uniuersale, scilicet virtus corporis coelestis de materia disposita. Inaniaralibus autem persectis plura requirutur principia, non enim agens uniuersale susticit, sed requiritur agens proprium uni cum. Dicit ergo, quod viventia possunt sicere alterum, quale ipsa sunt squaecunque sunt peris ct ab ad excludendum pueros: non orbata. I ad excludendum eunuchos, oc habentes limites desectus: aut
quaecunque non habent generationem spontaneam. 1 ad excludendum ea, quae generantur ex putrefactione,quae dicuntur quasi sponte nasci, quia producuntur ex terra
sine semine, per illam similitudinem,qua dicitur,aliquis sponte facere illud, ad quod ab extrinseco Q inducitur.
Sie autem intelligitur, quod res vitia facit alterum, qua te ipsum est,quia animal iacit animal, Ae planta plantam. Et ulterius secundum speciem tale animal secit tale animal, ut homo generat hominem de oliva oliuam. Lleo autem est naturale viventibus secere alterum tale, qualetlysum eii, sui semper participent, secundum quod possunt, diuino de immortali, , id est ut as,imilentur ei s cundum posse. Considerandum est enim, quod sicut sunt diuersi gradus persectionis in aliquo uno do eodem, quod exit de potentia in actu,ita etiam sunt diuerti gradus persectionis in diuertis entibus. unde quanto aliquid fuerit magis persectum, tanto persectioribus magis assimilatur. Sicut igitur unumquodque quando su rit exiens de potentia in actum, cum fuerit in potentii, ordinatur ad actum,do appetit ipsum naturaliter, de cum fuerit in actu minus periecto desiderat actum perseo iorem, ita unumquodque, quod est in inferiori gradu rerum, desiderat assimilari superioribus,quani uni taleii.
Et hoc est quod subiungit, quod somnia appetiint i
lud F.f. assimilari diuino de immortali. 3 de illius causa agunt, quaecunq; naturaliter agunt. F Sed intelligendum eli, quod id, cuius causa agi u , dicitur dupliciter . Vno modo id cuius causa agitur directe, sicut lanitatis causa agit medicus. Alio modo sicut quo. Quod potest intelligi dupliciter. uno modo ut intelligamus quod si vis, dicitur de subiectum habens id cuius causa agitur, ut si dicamus quod finis medicinae et , no tantum ianitas, sed etiam corpus habens tinitatem. Alio modo ut dicamus quod finis est, no tantum principale intentum edellam illud, quo illud adipiscimur, ut si dicamus quod sinis medicinae eli calescere corpus,quia a calore habetur mi alitas complex ionis, quae est lanitas. Sic igitur de hic po teli dic6quod ipsum esse perpetuu eli id cuius caula agitur, vel res habens perpetuitatem, cui naturalia in te
dunt assimilari per generationem,in quo,scilicet eii perpetuitas, vel etiam ipsa generatio, qua perpetuitatem adipiscuntur. Quia igitur no possunt communicare i seriora viventia ipsi esse sempiterno dc diuino, per m
dum continuationis, id eli ut maneant eadem numero,
propter hoc quod nihil corruptibilium contigii unum
S idem numero permanere semper, cum neces,itas corruptionis sit necessitas absoluta, utpote proueniens ex
ipsa materia, non ex sine, sequitiir quod unumquodque communicet perpetuitate . secundum quod potest, hoe quidem magis, quod eli diuturnius: illud vero minus, quod est minus diu trurnum, do tamen pei manet semper per generationem, non idem limpliciter. sed ut idem Fideli in limili secundum speciem. Vnde exponens quod dixerat,subdit quod no permanet unum numero, quod eli esse unum simpliciter, sed permanet idem speci quia unumquodque generat tibi limite secundum speciem. Deinde cum dicit. Es autem anima, corporis rosa, principiumque via
ventis . Atqui cum multifariam haec dicantur,anima pari modo tribus determinatis modis causa est. Nam est casia, a qua promit motu reu etiam gratia curus cata ra sunt : en inbueris forma corporum ammatorum, AHiantiaue. Est autem anima, uiuentis corporis ea sa est princi- cecini iapium. Hae autem multipliciter dicuntur. Attamen a in mea. 36. masecundum determinatos modos tres,causa dicitur. E erum ori motus, oe cuius causa, et sicutsubstantia anzmarorum corporum,anima es causa.
62쪽
Ostendit si opera, quae attribuuntur potentiae vegetiue sunt ab anima. Et circa hoc duo sicit. Primo oliendit veritatem. Secundo excludit errorem. ibi. Emi docles autem non bene dixit ,&c. Circa primum duo facit. Primo proponit quod intensi, & dicit, quod an ma est principium de caula viventis corporis. Et cu principium & cauia dicatur multipliciter, anima dicitur tribus modis principium cic causa viventis corporis. Vnon odo sicut unde esi principium motus. Alio modo, si cui cui iis causa.i. finis. I eitio,iicut substantia des libr-n a corporum animatorum . Secundo ibi.
Atque cainam, visubstantior, aninianti: esse, mra est obscurum, Cosam uoq; cunctis xt simi, formam ipsam atque subitantiam esseparet. At wuere viventium est esse, cuius sane caseo est H conIlat, atque principium , anima.
Tex. ω- Quod i tur sit sicut substantia .manifestum est. Causa
mea. 37. enim i situs esse,omnibus MDetitia est. Viuere autem m- uentibus esse est. Cadio aut O principium horum, anima. viuesh est Probat quod supposuerat. Et primo Q anima sit cai viueutium si vivetis corporis, ut sbrma,de hoc duplici ratione,quisese. in m pri ma talis est. Illud eli causa alicuius, vi subitantia .i. ut tot ma quod est causa essendi. Nam per formam vitumquodque es laesu . Sed anima vi vcntibus eli causa ellcndi, per animam enim vivunt, Ie ipsum vivere est e se eorum: ergo anima est causa viventis corporis ut so ma. Secundam rationem ponit ibi. Praeterea, actus eius quod est potensia, ratio est eiusdem, H anima uiuentis est corporis actus. Tex. eom. Amplius aute et M V des inpotentia,ratio actus est. men. 6. QSae talis est. Id,quod eit actus alicuius, est ratio deforma eius, quod est potentia: sed anima est actus coriaporis viventis, ut ex luperioribus patet: ergo anima est ratio & forma viventis corporis. Secundo ibi. Atilii Est Paret etiam animam esse causam, Nid, gratia cuius sui, eorpo catera fiunt. 2 am νι mens, sicinnatura alicuius graiarum natu- tiamt: quod quidem ipsius est finis,atque tale es ini I lium, sis viventibus,anima, fecundil naturam. Vniuersa nanq; naturalia corpora, tam animalium, quam etiam plantarum, ipsius ani sunt instrumenta. Quo fit, uti asint animae, sine controi tersia, gratia. Dμplex en autem id cxti diximus9 causa cuius cauera sent, atque unam est quod, alterum quo. Supra Manifestum aute est,quod cuius gratia anima cau- e3 3 r. fa est. Sicut enim intellectus, gratia huius facit, eodem
modo o natura hoc est ipsius finis. Tale est autem inarumalibus animasicundum naturam. Omnia enim pis-yca corpora, animae instrumetasunt,sicut animatium, sic plantarum,tanquamgratia animae existentia. Dupl citer autem dicitur cuius gratia id, o cuius, cy quo. Ollendit quod anima est caula, ut sinis, Sc in lit causa, ut sinis viventium corporii, sic ostendit. Sicut enim intellectus operatur propter finem, ita de natura ut proba-TH. eo, tur ita. 2.Phylic. Sed intellectus in his, quae fiunt per a meat. 79. te , materiam ordinat & disponit propter formam, e go de natura. Cum igitur anima sitio: ma vi ueniis seporis, scauitur sit finis eius. Et ulterius non solum anima eli finis viventium corporii, sed etiam omnium naturalium corporu in illis inferioribus, quod sic probat. Videmus enim quod Omnia naturalia corpora sunt quasi uill ruincina auimae, non ibium in animalibus, sed etiata plautis. Videmus enim quod homines viunt ut ad sui vir state animalibus d rebus inanimatis, animalia vero
plantis, Ze rebus inani malis, plantae autem rebus inanimatiuinquantum,calimentum & iuuantemu ab eis accipiunt. Secundum autem quod agitur unumquodque in rerum natura, ita natum eli agi. unde videtur quod omnia corpora inanimata, sint initrumenta animatorum,oc sint propter ipsi. Et etiam animata minus persem, i intpr pter animata magispersecta. Et colitequenter diliuiguit id cuius causa est, sicut & supra. Tertio ibi. At vero nuat animam id etiam esse, νndeprimum Anima est motus ad locum accommodatus emergit. verum haec vis cum e uicies non νniuersis ines viventibus. Fit etiam per animam alteratio is accretio, sensus enim alteratio quaedam esse 'μμ η 'μηπusetur, sentiis nila quia non habeat animam. eadem
en Er de accretione decreticineue ratio. Ndhil enim incrementa naturaliter decrementave suscipit, quod non nutri
At vero cy undeprincipium, qui feci dum locum mo- Tex. eom.
ria haec. Est autem oe alteratio O augmentum secundilanimam. Sensus emm quaeda alteratio esse videtur. Ny-hil aut sentit, qtiod non habet animum. Suniliter autem augmento cr decremento sie habet: nihil enim e crementum patitur, neq; a mentum pbysice,nisi aratur, alιtur autem nihil, quod non communicet Vrta. Ostendit quod anima est principium mobilis corporis, sicut unde motus,& utitur quasi tali ratione. Omnis serma corporis naturalis est principium motus propiri illius eoi poris, sicut forma ignis eli principium motus eius. Sed quidam motus sunt proprij rebus viventibus, scilicet motus localis, quo animalia mouent seipsa,motu processivo secundum locum,licet hoe no insit omnibus viventibus,& similiter sentire est alteratio quaedam,&hoc no inest nisi habentibus animam. Item motus augmenti de decrementi non inest, nisi illis, quae aluntur, de nihil alitur, nisi habens animam. ergo oportet quod anima sit principium omnium illorum motuum . LECTIO v O I.
Duas minusve te philosepirantium sententias refellit, unam qua Empedocles viventium avgnientum decrementum terraexe igni attribuebat,alteram,qua taluum igni, hoe ipsum,nou autem minue t tribuendum,ut par erat, exilui abat.
Due in hac parte, sententia Empedo. UpGh benda, qui quidem hoc no recte dixit. hoc ad ns, opinio. ideo incrementa plantas uscipere, tum in radici bus instra, tum in ramis etiamsupra, quia terra deorsum suapte natura, ct ignis sursum identidem pergit. Empedocles autem non bene dixit hi addens augmentum accidere plantis, deorsum quidem radicem mattentibus propterea quod terra sic fertur secundum naturam, sursum autem propter ignem similiter. Superius ostendit Philosophus, quod opera, quaeat
tribuuntur potentiae vegetatiuae, sunt ab anima. Nunc excludit quos clam errores,contra determinatam veritatem. Et diuiditur in partes duas secudum duos errores, quos remouet. secunda pars incipit. ibi. Videtur autem 1 quibusdam Circa primum duo lacu. Primo ponit errorem. Secundo improbat ipsum. ibi . 3Neque enim sum sum & deorsum. F Sciendum est igitur circa primum , quod sicut Empeii. alias utilitates, quae in rebus viventibus prouenium, non dixit procedere ex intentione n turae, sed ex necessitate materie, puta quod pedes animalium ite iunt dispositi, non ut lint utiles ad gressiam,
63쪽
stus distinguuntur di Meiani lata diutissisensim
sed quia se eontigit niateriam dispositam fuisse circa pedes ta etiam & augmentum viventium no attribuit aniniae, sed motui grauium & levium. Videbat enim v, viventia augentur in diuersas partes puta sursum & deorsum, quod apparet manifeste in plantis, quae radices in
deorsum mittunt, si rami in Iursum elevantur. Dicebat igitur ut augmetum plantarum in deorsum , causatur exminu terrae,quae e i in compolitione plantae, de naturaliter deorsiam hi tur propter siti grauitatem. AugmenIum autem in sursum causatur ex motu ignis, qui propter sui leuitatem naturaliter sursum sertur. Deinde cum dicit. Privetum nariue non recte accipit in plantis dissere tias dictas cra uam acIupra. Mn enim eadems somnium rerum, o vnvucst,huyra oe is sed quam babet rationem in animalibus caput, eam subeutat in plantis radices, si intimanentariuersa, vel eadem operation Di, oscissile dicere asserereque oportet.
ωq; enim Arsum o deorsum bene accipit. r. n. ies ominbus sursum deorsum, tu omni, sed sicut caput animalium, sic radices plantarsi sunt, si congraui, instrumenta dicere altera o eadem operi s. Nam cius ad ira opis accommodantur, eadem inJruineta e se iudicamus.
Reprobat praedictam opinionem dupliciter. Et primo quidem per hoc cy non bene accipit iurium de deor-liam.Ad cuius euidentiam stiendum est,quod sursum,dcdeor sum, de aliae positionum dii serentiae.sanie de retro, dextrum de simitrum in quibusda quidem distinguuntur secundum natura n quibusdam vero Ibium post tione quoad nos. in quibus enim sunt determinam partes, quae sunt naturaliter principia aliquorum motuum,
in ks dii tinguuntur pudicti positionum disserentiae secundum naturam. sicut in uniuerso, ad cuius metu naturaliter seruntur gravia, ad circunserentia seruntur naturaliter levia. Vnde in uniuerso sursum & deorsum naturaliter distingustur. Et sursum dicitur li cus,ad quem seruntur leuia: & deorsum siue medium,ad quem seruatur naturaliter grauia. In viventibus etiam ct mortes bus,secundum motum augmenti di decrementi, determinantur sursum ti deorsum. Nam sursum dicitur illa Pars, unde viventia alimentum accipiunt, deorsum aut Epara opposita,unde superstuitates emittuntur. Ante vero de retro determinatur in quibusda animalibus,vel via uentibus secundu sensum: dextrum de sinistrum secundum motum localem. In his vero,in quibus non est allia qua determinata pars, principium aut terminus alicuius motus,in eis non determinantur possitionum disserentiet secundum naturam, sed solum positione quo ad nos, s cui in rebus inanimatis. Vnde eade columna dicitur ii-nis ira de dextra, secundu quod est homini dextra vel f
nistra. In qui idam autem viventium, in quibus dete minatur sussum de deonum secundum naturam eodem modo determinantur sicut in uniueris, ut in homine,cuius superim pathi. caput est versus surtiam uniuerit, inserior autem est versus deorsum ipsius. In plantis autem est econuerso . nam radices plantarum lusit proportio nabile capiti, ad eundem enim actum ordinantur . nam sicut animalia cita accipiunt ore, quod eli in capite, ita plantae radicibus. lnii rumuta autem dicuntur eadem &altera,liue similia & dissimilia,ex operibus, quae sunt sines eorum. unde radices plantarum sunt limites capitiis bus animal tu,& tamen sunt versus deorsum. Vnde m do conuatio se habet sursum de deorsum in plantis, di in uniuersis. in brutis autem animalibus no eodem modo
se habet, quia eorum capita non se habent versus sursum uniuersi, neq; deorsum ipsius. Hoc est ergo quod dicit, quod sinum de deorsum non est idem omnibus, viventibus, Ac omni, i. uniueuo. Sed Empe. sic accipit sursum di deorsum, ae si eodem modo esset in omnibus viventibus de in uniuerso. Si enim motus augmenti, secundum quem determinatur sursum so deorsum in viventibus, sit secundum motum grauium & leuium secundu quem determinatur sursum de deorsum in uniuerso, sequetur quod eodem modo sit se sum & deorsum in omnibus viventibus,& in uniuerso. Et ideo etiam ipse in plantis augmentum radicum dieit esse deorsum. Secundo ibi. Deinde quod es, quod continet terram, igne sie, quae videm in contraria loca feruntur, Distrarunt enim projecto nisi aliquid sit, ινι ipsa prohibeat, atque detineat.
i asit augendi causa, nutriendiάe, non elementa, quem ad odum Se putabat. . Adhuc autem, quod est continens ea quae in contraria feruntur, ignem O terram. Dis rabentiar enim, ni se aliis Te L em
quid sit prohibens. Si vero erit, hoc ea anima, o catusa
Reprobat prsdictam positionem alio modo. Ad e
ius euidentiam latendum est,quod,cu elementa non lintactu in mixto, sed in virtute, non trabet elementum seorsum proprium motum, sed toto mixtum mouetur m
tu elementi prae dominantis in ipso. Si autem quodlibet
elementum haberet proprium motum, ut Empe. Ponem videbatur, cum naturalis minus elementor u lit ad contraria loca, sequeretur,quod totaliter abinuicem separarentur, nisi esset aliquid cotinens elementa,quod non sineret totaliter abscedere elementa abinuicem. illud autem,quod continet elementa, ne totaliter abinuicem gregetur maxime videtur esse causa alimeti de augmenti . Sed augmentum secundum diuersas partes contingit ex diuersis motibus elementor v. Non enim posset imasinari,qualiter esset augmentum, elementis in contraria molis, nisi per hoc quod manent ad inuicem coniuncta, quia si totaliter separarentur, esset diuitio, non augme tum. Illud igitur principaliter est causa augmenti,quod continet elemeta, totaliter abinuicem separentur, hoc aut est anima in rebus viventibu anima igitur est principium augmenti. Deinde cum dicit. Sunt autem quibus ipsius ignis natura causa simplicia Tex. eon
ter nutritionis est' accretionis ese videtur. ipse nanq; δε- MN
Ius ommum corporum,aut elementorum,nutrirι ac augeri videtur, quapropter m plantis O in animatibus putabit quiliam ignem ipsum esse, quod operatur. Videtur rem quibusdam ignis natura, simpliciter
causa augmenti est' alimenti esse. Etenim ignis i me videtur solum corporum O elementorum, quod alitur θ'
getur. Vnde o in animalibusi putabit Hique quis boeesse, quod operatur. Ponit aliam positi g. Et circa hoc duo facit . Primo
ponit eam. Secundo improbat. ibi. i Hoc autem conmusam, Sc., Sciendum eli autem,quod haec minio dissertin hoc a prim quod prima attribuebat causam augmetita alimenti diuertis elementi .signi de terrae, hic aut attribuit eorum caulam igni tantii. Et mouebantur ad hoe
hac ratione. Quia illud videtur esse principium alicuius passioni vel motus in aliquo, quod im se habet illa Diasionem vel motum. sicut ignis, qui fui se calidus es est NTI .super ima. D 3 causa
64쪽
causi caloris in rebus mixtis,st terra, quae secundu si est. grauis, est caiisa Mauitatis in eis. Inter autem elementa videtur solus ignis nutriri,ic augeri,si superficialiter de. nutrimento& augmento loquamur. Solus igitur ignis videtur esse ficiens augmentum Ae alimentum in plantis& animalibus. Vtrum vero ignis nutriatur de augeatur, inserius erit manifestum. Deinde cum dicit. Verum xum ita vi ,1M eum comitetur eo am, est ob
idipsum quodammodo non simpliciter causa sed talis est potius anima. Nam ignis quidem accretio, in infinitum progreditur, est eo I; si quo quesit eombustibile. At
eorum omnium,qua natura cooant,est sinis tam magni. tu is quam accretionis, O ratio. Haec autem, animasini hucin ignis, est ratiotis potias, quam materia. Dctis. i. Hoc autem concausa quidem quodammodo est i mensimpliciter causa, sed magis anima. Ignis enim au mentum in infinitum eIi, quo que fuerit combustibiis. Vsura ratem constantium omnium terminus est, or tis magnitudinis, augmentinoe autem est animae, sed innignis, rationis magis, quam materiae.
Improbat praedictam positionem. Sciendum tamen est, quod prarelicta positio aliquid habet veritatis. Ne-eesse est enim omne alimentum decoqui: quod quidem
fit per igne, unde ignis aliquo modo operetur ad alimentum,& per consequens ad augmentum: non quidem si-eut agens principale,hoc enim est anim sed sicut agens secundarium & instrumet ale. Et ideo dicere,quod ignis quodammodo concausa est augmenti βe alimenti, sicut instrumentum, concausa est principalis agentis veru est, no tamen est principaliter causa, ut principale agens, sed hoc modo Husa est anima: quod sic probat.Illud est principale in qualibet actione, , quo imponitur terminus de ratio ei quod sti sicut patet in artificialibus, quod terminus vel ratio arcae vel domui non imponitur ab inst mentis,sed ab ipsa arte. Nam instrumenta se habent indisserenter, ut cooperentur ad hanc sermam, vel quantitatem, vel aliam. Serra enim quantum est de se pia est ad secandum lignum, secudum quod competit & ostio, Ad stanno,& domui,& in quacunq; quantitate, sed quod se secetur lignum, quod aptum ad talem se am, de ad talem quantitatem, est ex vimne artis. Manifestum est abiem, quod in omnibus, quae sunt secundum naturam, est certus terminus & determinata ratio magnitudinis . . & augmenti. sicut enim cuilibet speciei debentur aliqua accidentia propria, ita de propria quantitatis, licet cum aliqua latitudine propter diu tatem materiae& alias causas indiuiduales, no enim omnes homines sunt unius quantitatis. Sed tamen est aliqua quantitas tam magna, ultra quam species humana non porrigitur, & alia quantitas tam parua, ultra quam homo non inuenitur. Illud igitur, quod est causa determinationis magnitudinis, &augmenti est principalis causa augmenti. Hoc autem noea ignis. Manifestum est enim quod ignis augmentum non est usque ad determinatam quantitatem,sed in infinitum extenditur, si in infiniuim materia combustibilis inueniatur. Manifestum est igitur in ignis non est principale agens in augmento Se alimento, sed magis anima. Et hoc rationabiliter accidit, quia determinatio quantitaris in rebus naturalibus est ex serma, quae est principius ici, magis quam ex materia. Anima autem comparatur ad elementa, quae sunt in corpore vivente, sicut forma ad materiam. Magis igitur terminus & ratio magni. Iucinis 5 augmenti est ab anima,quam ab igne.
Alimentiun quomodo ei, quod alitur, sit contrarimi, & quidnam sit ostendit, quo item pacto,nutritioiit, augmento.& sene rationi animatorum conueniat exponit, ex quo animae vegeta tali, definitioinem deducit,qua item demum ratione alimentum sit ipsi nutritionis instrumentum declarat.
CVm autem eadem vis animae sit, est triendi, est . generandi,primu de alimento determinare necesse est. Hsc.ma est eris potetiis, boc opere seiungitu ria tibvia mes eadem potentia anima vegetatisa σge rixeori. nerativa de , alimento necessarium en determinare Πι- meti i. mum. separatur enim abalyspotentiis, opere hoc.
Postquam Philosephus ostendit, anima est principium operationum, quae attribuuntur potentiae veget 'tiuae hic intendit de his determinare. Et circa hoc tria sacit. Primo determinat de obiecto secundum scis .de alimento. Secudo determinat de eo secundum 9, congruit operationibus animae vegetatiuae. ibi. Quoniam autem
non alitur. FTertio potentias diffinit,qus sum principia harum operationu. ibi. Quare huiusmiai animς, o γ' Circa primum tria facit. Primo dici de quo est intentio. Secundo proponit i quod primo aspectu apparet de alimento. ibi. 3Videtur autem esse alimentum,& F de . tio mouet circa hoc dubitationem ibi. Dubitationem autem habet. F Dicit ergo primo,'cum vegetativa αgenerati ira ab eadem comuni potentia animae contine tur icet vegetatiua,t. nutrium. sit qusdam specialis p itentia distincta generativa, oportet primum determia nare de alimento,quod est obiectu generativae, siue n tritiuae. Hoc enim opere,stilicet nutritioncidistinguitur lite pars animae ab alijs,s. intellecti , sensitivo, d. c. Nam aliae operationes huius partis,i .animae hanc prs supponunt. Deinde cum dicit. Videtur itaq; nutrito esse contrario nutrimentum. At non cuilibet quodvis, sed id ei, quorum alterum ex altero nonsolum mutuogeneratur, ita incrementa etiam Asicia io pit. Complura nanive contrariorum sium quidem exsese mutuo, sita non a suis omnia contrariis, incrementaββ .piunt, Hex aegrotantefit anum. At vero nec illa modo eodem mi mutuo nutrimenta esse videntur oedaqua quidem alimentum est igni, ignis aut non nutrit aquam. At simplicibus corporibus, um alterum alimenti, terum eius quia nutritur, maxime subire rationem videtur.
Videtur autem esse alimentum contrarium alito. non Tex. eo omne autem omni, sed quaecunq; contrariorum nonsiolum men. 43.
generationem habens exstinuicem, sed O augmentum. Fiunt enim multa ex inuicem, sed no omnia augentur, ut fanum ex laborante. Vιdentur autem neq; illa eodem modo Minuicem esse alimentrum,sed aqua sedem viii ali mentum est, ignas autem non aut aquam. In simplicitas igitur corpor gus, haec esse Udetur maxime, aliud quidem alimensum, aliud vero id luod ali suis. Proponit illud,quod primo aspectu de alimento apparet. Se proponit tria,quoru primum est, quod alimetum videtur este contrarium et,quod alitur: de hoc ideo quia nutrimen tu conuertitur in id,quod nutritnr: generati nes aut fiunt ex contrarijs. Secundum aut est, quod non . videtur quodcunq; contrariu stillicere ad ronem alimenii, sed oportet ut sit de illis contra iij x, quae hiat generatronem ex se inuicem. Nutrimetum . naesiuertitur in substantiam nutriti. unde qupcunq; contraria insunt in substantia,fm quae sunt alterationes adinvicem,& non generationes, non pertinent ad rationem alimenti. Non enim
65쪽
dicimus quod insimum sit nutrimetum sani, vel album nigri, aut aliquid huiusnodi. Quomodo autem in s cibasiani ijs sit aliqua contrarietin, alia quaestio est. Tertio oportet quod sit de illis contrarijs,quae augmetum sit is
pium ex inuicem, quia ad alimentum videtur sequi Pmentum. Vnde licet igne generetur aqua,sicut econue se, non tamen dicitur quod ex igne nutriatur igni quantum liquor shumidi cedunt in ignis nutrimentum: quia .cdum ignis in aqua conuertitur,non apparet noua aque
generalio. sed ignis praeexiliens, ad sui conseruationem& aup mentum videtur in se humorem conuertere. Et ideo in elementis videtur solus ignis nutriri, de sola aqua esse eius nutrimentum, secunduin quod ad aquam perii nent omnes humores & liquores. Deinde cum dicit: Mio. Verum enim is locus habere videtur .
Sura enim qui dicunt simile simiti nutriri, quemadmota
'accrescere. tubasdam autem, vii diximius, non haesententia, sed contraria placet, censent qua n similem mili, sed contrario contraria est. Moi fieri nequit coinquiunt via simili sim te patia tuis. Alimentum autem
mutatur atq; digeruur, rationemve rerum omnium in
oppositu vel in medium esse constat.Praeterea nutrimen tum quidem aliquid paruar ab eo,quod altitur, hoc autem, ab atimento non patitur qui equam, quemadmodum neca
materia faber, sed materies xt pate a fabro, qui qui
dem ex Orio mutatur tantum ad operandum.'. Dubitationem autem habet. Dicunt enim bi quidem simile similiati, sicut O augeri . λ s autem, sicut dixismus , econtrario videtur in contrarium contrario, tan
quam impassibile sit simile a simili, almentum autem mu
x. m-tari, o decoqui. Mutatio autem omnibus contrarium - 44 est, aut messium. Adhuc autem patitur aliquid alimen tu maleo, quod atitur, sed non lae ab alimento, sicut nec
Iubera materia, sed ab illa haec: IMer aurem mutaturnia
tam in actum otio. ιτρα. - . Mouet quanda dubitationem circa praedeterminata inta n Et primoobijci ad uuanq; partem. Secundo solui teain. ibi. svirum autem sit alimentum,&tab Oritur aute duri bitatiocirca hoc, quod supra dictum est,quod alimenta oportet esse trarium, quibusdam autem videtur quod alimentum oporteat esse simile eo quod alitur. Alimen ' tum.n est causa augmenti : oportet aut quod simile simili augeatur. Siaa.siquid diuersum apponeretur alleui noesset eis: flent augmentum, sed naturae extraneae adiunctio. Videtur igitur ouod oporteat simile simile ali. Alijs
autem videtur , qvid alimentum oportet esse cotta tum
ei, quod alitur, secundum id, quod supra dictum est. Et ad hoc inducuntur duplici ratione.quarii prima est,quia
alimentum in cotrarium aut medium, sicut album, mutatur in nigrum aut pallidum. Medium autem eliquo- .i dammodo contrarium. Pallidum enim albo compar tu est nigrum: nigro vero coinparatum, est album es h ' enim compositum ex utroque. ergo nutrimentum, ei hcontrarium ei, quod alitur, & in quod mutatur. Secumda ratio eruauia agens eli contrarium patienti ion enim simile a simili patitur. Alimentum autem patitur ab eo
quod alitur,alteratur enim ab eo,& digeritur.Id autem, quod alitur, non patitur ab alimento. Sicut neque arti- sex patitura materia, sed econuerso, materia enim mutatur, non autem arii tex,nisi forte per accidens, secunduci md exit de potentia in actum. x idetur igitur quod alimentum sit contrarium ei quod alitur. Prima igitur horum rationu lumitur ex contrarietate quam op et esse inter terminos mutationis. Secunda vero ex contrarie-
tale, quam oportet esse inter agens& patiens. Id enim quod alitur, Se agit in alimentum est terminus, in quem alimentum mutatur. Deinde cum dicit.
At enim interest plane , si nutrimentis sit id, quod uxtimo tandem attingitur,atq: aditur,an non hoc, sed id,
quod ρω-m iugreditur. Quod si xtrunq; quidem est alimentum, alterum tamen est dige lum, alterum indigestu, utroq; profecto modo creontrario contrarium, O simile simili vere licet nutriri. Nam se Nisuligesum sumatur, Respondet contrarium contrario alitur, Si dit digesum, simile simili qu iboiu. nimirum hoc pacto nutritur. Q ne patet litis utrisque partim recte, partini non recte dicere, utqui scui . mile est in Utrum autem sit alimentum quod limo aduenit,aut stravem λγω imo habet disseremiam. Si vero utrunq; , sed hoc male evadit.
quidem no coctum,illud autem coctum, certe Hroq; -- continget alimentum dicere . quatenus. I. non coctum, eatenus contrarium corrario alituri quatenm autem e
Cum, simile simili nutritur. 2 re manifestum quod dicunt quodammodo utique recte . non recte.. soluit propositam dubitationem di ens,quod dissert antum ad priηκ sitam quaeli ionem, utrum alimetum ineatur id quod ultimo aduenit. post decocti E de digestionem, an illud quod primo ait umitur, .antequa diis
seratur di decoquatur. Lisi dici possit utrum; horum, o Aesimentum, unum horum quasi alimentum decoctum. acliud vero quasi non decoctum,secundum virisq; par rem quaestionis poterit iudicari de alimento. Quia n- , quantum alimentum dicitur non decoctum, sie eontrarium colutario alitur loc enita est quod patitur & mi
latur. inquitum vero est cocium sic alitur simile simis cogens enim assimilat tibi patiens, unde in fine passionis oportet passum esse simila agenti,M per hunc modii potest augere id, quod alitur. Et se patet quod viri s pix
dictoriam opinantium liquo modo dicunt recte di aliquo modo dicunt recte. Deinde cum dicit. cum aurem nihil nutriatur, quin habeat vitam, an malum id erit profecto corpus, diuod alitur, ea sine rari ne quaest animarum Quare σ murimentum ad anima tum per se refertur, O non per accidens. mumium autem nihil Aur, non participans vitam, Tex. animatum utique erit corpus, quod alitur,quarenus ania me ormativa . quare Er tamentum ad animatum est, Er mas undum accidens. Determinat de alimento secundum ui conuenit op rationibus animae vegetatiuae. Et primo i dum s congruit nutritioni. Secudo secundum P congrilit augmen ' dimit Ain. ibi. stata ut alterum alimento,&αFI ertio secunda su congruit generationi. ibi. Et generationis aut sieti auum, Scit Dicit ergo primo, in nabit nutritur quod non participet vitam: omne aut participans vitam est animatum: sequitur ergo u, corpus quod alitur,siit animatum. Alimentum aut eis in potentia ad id, quod alitur,conuer 'titur. n. in ipsum: relinquitur ergo ui alimentum inquan tiatum est nutritionis obiectum, sit aliquid exiliens in po- itentia ad animarum per se, & non secundum accidens. Considerandum est autem, ut nihil proprie nutritur nisi uni, non animatum: ignis aut videtur quidem per quandam simi proprie malitudinem nutriri, non autem proprie nutritur, quod sic mu x.
patet. Id proprie nutriri dicimus,quod in seipso aliquid
recipit ad su0psius conseruationem: hoc autem in igne videtur quid in accidere, sed tamen non accidit. Cum enim igne accensis aliqua materia combustibilis addi-tur, in illa materia combustibili nouus ignis generatur, non autem ita, quod illud combustibile additu cedat in . Saho.luper Mima. D 4 conser-
66쪽
conseritationem ignis, in alia materia prius accensi. P ia si aliquod lignu de nouo ignitur, per hanc ignitionem non conseruantur ignitio alterius ligni prius igniti. totus enim ignis qui est ex congregatione multorum ignit rum non est unus simpliciter,sed videtur unus aggregatione sicuti aceruus lapidum est unus: & propter talem
Sola uiuen. ynitatem,est ibi quaeda similitudo nutritionis. Sed eo tiae .ppriς ὴς pora animata vere nutriuntur, quia per alimentum com Et pr tui. ' Pter hoc etiam sola animata vere augentur, quia quael bet pars eoru nutritur& augetur, quod non conuenit re bus inanimatis, quae videntur per additionem crescere .
Non enim crescit id quod prius fuit, sed ex additione alterius constituitur quodda aliud totum maius. Ideoautem similitudo augmenti, de nutrimenti praeci eapparet in igne, quia ignis habet plus de sernia,quim alia elementa, de est potentior in virtute activa, unde propter l, quod manifeste alia Guertit in se vita nutriri αaugeri. Deinde cum dicit. Atqui dinosa es alimenti ratio, ut nutrito auget. H sium animatum nium est quoddam, auget. Vtobocatiquido sub lantia, nutrit. Consemat enim subsantium, O G eo queprofecto, μω siue trisur,
quatitatem. q siue alatur. Oitendit quomoelo alimentum congruit augmento.
Et dicitur quod licet idem sit subiecto, quod est obie citam nutritionis prout dicituraliment de quod est o
lectum augmenti,prout dicitur augmentativum, tamen differt ratione. Ditium est enim quod alimentum est inpotentia ad corpus animatum, corpus autem animatum,
de est quoddam quantum, de est hoc aliquid se s uin tia. Secundum igitur quodest quodda quantiam, secundum hoc, alimentu adueniens ei, quod etiam de ipsum quantum est lacit augumentum,de dicitur augmentari-uum: inquantum aut corpus animatum, hoc aliquid &- . rubstantia est icha trationem alimentium enim est. i de rone alimenti,quod conseruat substantiam eius quod alitur. Quae quidem conseruatio necessaria est propter continuam cosumptionem humidi a calido naturali, de ideo tandium durat substantia eius quod nutritur, quandiu nutriatur. Deinde cum dicit. Alimentum pretereagenerationem ac ortum, Mnesio quodestem se- alitur,sed talis, quale est id, quod nutritur. Iam enim est mi auoni , ipsius Uantia, O vitiiset .mgenerat, sita consecraat. Elgeneratumis aut Actiuum m eius da tur,
sed talis, quale id est quod alitur. Iam enim inim fab- floria. Generat autem nihil ipsum seipsum, sed aluat.
semen est Ostendit quomodo alimentu congruat generationi. si perfluu ali Et dicit, etiam alimentum es factivum generationis.
alimenti. Non is alimentum est principium generationis eius, quod alitur, ita alterius quod est tale im speciem, quale est quod alitur. quia sibilantia quae alitur am est, di quod est, generatur, de nihil generat seipsum, quia . quod generat, iam est, quod generatur nondu est. Sed aliquid pol agere ad sit conseruationem. Deinde cii dicit. Quid si ρο et areta equutem anima principis aras est tali vitentia naui id construet iviai m habet,ea m Gratione, quar' sam habet. Atimentum autem ad operandum praeparare γέ eor, quapropter alimen priuarum, esse nonpoten. ad aretale animaprincipisan, tentia est potent u resumpiens ipsa fecundum quod est Mi novi. eli-
mentum autem praeparat operationem, unde priuatum
Ex praemissis accipit diffinitionem potentiarum animae vegetabilis. Et primo potentiae nutritiuae. Secundo totius animae vegetabilis ibis Quoniam a fine, Sc. ICirca primum primo ex praemisiis concludit diisinitionem potentiae nutritius, de dicit,quod cum dictum sit nutrimentum inquantum huiuimodi saluat nutritum,m nisestum est v, hoc principium animae: quoci saest prii cipium nutritionis, nihil eit aliud quam potentia pineam saluare suum suscentum,inquantum huiusmodi.Alimentum vero est quod praeparat operatione huiusmodi ρο- tentiae, imprantum talispotentia mediante alimento salia Duat suum susceptiuit. Et propter hoc illud quod priuatur alimento,no potest coleri: ari .Et quia dixerat quod principium nutritionis est potentia animae, ius principium est etiam alimentum, ut ex dictis patet, ideo se do ibi. Atriis ccmbuin ossicio triasint haec, cessWHρος mi ni,
concurrant, id, inquam, quod eritur, o quo inintritur, tot anima. est quia murit: id quidem quodnutrites ipsa animani Q d misma : Id autem quia nutritur corpus est, odinam ani-- Π 'mam babet: in id, quo tritimi, eis alimentum. Puoniam autem Ani tria, quod alitur, ein quo aliturer alens: Hens quidem est pruna anima, quod vera aes tur est habens hanc corpus: quo Hraesitur, alimentum. Ostendit quomododisserenter potentia anim de alimentum sunt principia nutritionis. Dicit ergo, quia innutritione sint tria auod aburr,quo alitur,& alens priamum. Primum quidem alens est prima anima, anima
vegetabilis. Illud vero quod aliturin corpus habens blaanimam, sed illud quo alitur est alimen . Sic igitur potentia animae est principium nutritionis ut agens principes alimentum aut ut instrumentum. Deinde cii diciti Atqui cum*par, uersis asinere V rare; iugini'; huius animae sit generatio talis quale est id, quod ipfamhabet: erit anima ni profecto principiam gense P Uua. randi tui quale es id quod hanc ipsum animam b. t. Quoniam autem asineopellari omnia, iustum, eii. Finis autem es, sciter equare ip*m est: vrique' mani ,est generativa rasu quase est ipsum. Dissinit iplam primam animam, quae dicituranimav etabilis,quae quidem in plantis est anima,in animalibus pars animae. Et circa hoc duo secit. Primo disinit huiusnodi animam. Ad cuius diffinitionis intellectum
sciendum est, inter tres operationes animae umerabili est quidam ordo. Nam prima eius operatio est nutriti , per quam niuatur aliquid ut est. Secuda autem per- Niobe ei or est augmentum, quoaliquid proiicit in maiorem animae -- pertinionem,& secundum quantitatem, de secunda vir gerabilis.
tutem. Tertia autem persectissima de finalis est genera- : --ς-tio, per quam aliquid iam quasi in stipis perfectum exunens, alteri esse deperiectione tradit. Tunc enim unumquodq; maxime persinum est, ut in quarto meteororudicitur,cum potest iacere alterum tale, quin inim est. Quia igitur iustum est oc omnia distimantur, deden 'Texti eo minentur a fine, finis autem operum animae Megetabilis meti. r. est generare alterum tale,quale ipsum est equitiar quod L ipsi sit conueni disiiiviro primae antinae cilicet vegetabilis, risit generativa alterius similis se ullam speciem . Et quia dixerat quod alimentum est inlitumenta huius animae, ne credatur quod non habeat aliud inlitumentum, ideo secundo ibi. Id autem,
67쪽
Id nutrit Mim duplex est, quemadmota
est' id, quo guberatarior guberna manus 1 quot clauua: Animal, iam re . at pum elur, aliud mouetur tan t . Necesse est autem innae nutrimentum, naturae sit talis, qua digeri possit. At digestionem citcalvi . Quapropter omnearumans habet calarem. Quid igit mr sit Γι- mentum ipsa seuersaliter diximus,postea vero de ipsis exactivi perscrutabimur. Es aut i quo aluer u exscut est quo gubern
turio manus,s temo Ioc quidem moueris edi' motum, ut autem in ens Alium. Om1re autem alimentum, cessaria mentale esse, H concoqui post. Operatur autem decumonem, eatidum. Unde omne animatum habet calorem. Figuraliter quidem igitur alimentum quid sit, d Eum est: certificandum auum est posterius de ipso, in pro
Ostenditquce habeat aliud instrumetuum, Ae dicitu, duplex ex instrumentrum quod alitur,sidii duplax estini umentum gubernationis, gubernator enim nat manu,& temone.manus enim est instrumentum coniumstum, cuius rinaeli anima. Vnde temo est instru-nunt ut mouens nauem & motum a manu, sed manus
non est instrumentum motum ab aliquo exteriori, sed solum a principio intrinseco . est enim pars hominis mouentis seipsum. Sic igitur & nutritionis inistrumentum est duplex,& ut separatum quidem & cinus forma no dum eli anima est nutrimentu in . Oportet autem quod aliud lit instrumentum nutritionis coniunctum. Necesse est enim quoel alimentum decoquatur, quod autem op ratur decoctionem, eli aliquid calidum. Sicut igitur gubernator mouet temonem manu,nauem autem temone,
ita anima mouet calido alimentum, & alimento nutrit. Sie igitur calidum aliquo eli instrumentum coniunctu huius animae,in quo scilicet radicaliter est ealor naturalis digerens. α propter hoc oportet quod omne animatum quod nutritur,li abeat calorem naturalem, qui est dige-itionis principium. i autem haec anima non baberet instrumentum coniunctum, non esset actus alicuius partis corpolis, quod soli intellectui competit. Vltimo epit gans quod dixerat concludit quod liguraliter, id est via versaliter dictum est quid sit alimentum, sed posterius certius tractandum est de alimento, in propi iis rationibus Jecit enim unum specialem librum de alimento,si cui de generatione animalium dc de motu animalium.
momodo similei simili patiatur, ex quo desuete lenta a noin actu esse ipsa inuentia, sed in potentia, eii etiam im actu . quo ipso suo opere sungitur,sensibilia ipsa cognoscendo.
DGerminatis temta, primum de omni sensu comini ter iae de νnoquoque dicamus. Fit itaq; et fus,cum mouetum atque patitur aliquid, H dι-ximus. Hara irae fiensius alteratio quadam esse videtur. Inquaunt autem da est a simili simile pati: quod quidem μου pam fieri potest,aut non potest, in uniuersalibus dea me sermonibus, pus eue diximus.
Determinatu autem bis dicamus communiter de omni sensu.Sensus autem in moueri aliquid, oe pati accidit, sicut dictum est, Uidetur enim quaedam altera se . Aiunt autem quidam, simulea simili pari Hoc temq. modo possibile,aut imp sibile, dictum es ιη νnia orsa
tibus rati ovibus,de agere QR parι.
Postquam determinauit Philosephus de parte vege lati ,hoc incipit deterruinare de pane sensititia. Et diu uiditur in nartes duas. In prima determinat de eo, quod apparet inluc parte,scilicet de sensibus exterioribus. In secunda determinat de eo, quod latet in parte sensitiva. ibi. Quod autem non sit sensus alter decit prima diuiditur in partes duas . In prima ostendit quomodo se habet sensus ad sim sibile.In secunda determinat de sensibili &sens M. I Dicendum est autem secundum unum Circa primum duo facit. Primo resumit quaedam, quae sunt prius dicta. Secundo inuestigat propositum ibi. Habet autem dubitationem dec PDicit ergo primo, , determinatis his, quae pertinent ad sensum in communi. IM his enim quae pertinet ad unumquenque sensum specialiter, postmodum dicet. Duo autem resumit dicta de sensu, quorum unum est,.sentire consistit in moueri de pati. Lil enim scias in actu, quaedam alteratio: quod autem alteratur,patitur& mouetur. Aliud aute quod resumit,
est,q, quidam dicunt simile a simili pati. Et propter hoc sentire est pati. quidam antiqui Philosophi posuerunt, u simile simili cognoscitur de sentitur sicut Emped. postit terra terra cognoscitur, ignis igne, & sie de alijs. Sed hoc quomodo esse possit vel non, o simile simili patiatur, dictum est in uniuersilibus rationibus de agere de pati, id est in libro de generatione, ubi determinauit de actione de passione incommuni. Dictum est enim ibi, quod id quod patitur a principio dum patitur est colu rium agenti, sed in fine, quando iam in passum, est simile. Agens id est agendo assimilat sibi patiens. Deinde cum dicit. Habet autem is locus tabit time, ambigetq; ηρη iniηria quiliam cur cir siensium ipsorum, insu non M, oecum sine iri quae sunt extra, i e ciunt sensim, cum insis ιgni et terra, terq; elementa,quor. es persesen M, Hi per ea, qua ipsis accidum. At em,atet si sis uum non esse actu, sed potentia riuum: qua propter non sentit. Quemadmodum combusibila non νtumris ipsi mper se, sine eo, quod ipsim urere potest. Ureus enim Miasium, est non indigeret eius,qui actu est ignis Habet autem dubiturione 'ropter quidsensium ipsorum non sitfensus, quare me his, quae sunt extra, non sumntfensum inexistente igne, car torra, at sese mentu, quorum es sensus perse,aut per ea, qua acciduntinis. Manifestum iratur vi, quia sensitiuum non est actu, sed potentia tantum, isdemn semit sicut combussibilanis comburitur ipsum asti odine combustivo. Combur
ret enim seipsum,neque indigeret igne actu existente. Determinat veritatem circa propositum. Et circa hoc secit tria. Primo ostendit,ut sensus sit in potentia. Secim-do q, quandoque est in actu.ibisQuoniam autem istu re &c.Fd otio ostendit quomodo sinus reducatur de potentia in actum,ibis Dicendum autem dcc. Circa prismum considerandum es , Empeae quicunque potu runt simile limili cognosci, post mant sensum ede acta ipsa sensibili ut eni in cognosceret omnia sentibilia, p .suerunt animam sensitivam esse compositam quodammodo ex omnibus sensibilibus, inquantum coni labat secundum eos ex elementis sensibili u. Duo ergo ad hanc positionem consequebantur, quorum unum est, ψ se sus est ipsa sensibilia in actu, utpote compositus ex eis reo cum ipsa sentibilia in actu stituti posimi, sequereturm tuli sensus sentiri possent. Secundum eth, quod cum ius sentire possit praesentibus sensibilibus, si sensibi lia actu sunt in sensu, utpote ex eis composito, sequitur quod sensus possit sentire sime exterionum sensibilibus. Vininque
68쪽
lite dupliciter potentia et actu.
Vtrunque autem horum est salsum. Et tum lixe duo in-
conuententia, quae sequuntur ad anti luorum positione, i quaestione proposuit,raiuluam quae per antiquos solui non posmiaque est ergo quod dicit,n, s Dubitati rem habet, propter quid non sunt senses ipserum is
suum, id est quare ipsi sensus non sentiantur . hoc enim videtur sequi,si sensus sim similes sensibilibus. etiam habet dubitationem quare non laciunt sensum i id est quare sensus non sentiunt actus sine his, quae sunt extra, F id est sine exterioribus sensibilibus, cum tame interius exisint in ipsissensibus i ndum opinionem antiquoru ignis,de terra,& alia elementa, quae sunt sensibilia ut si eundumst, id est secundum suam substantiam, secundueos, qui non discernunt inter sensum, de intellectum i tellectus enim eli proprie cognoscitiuus subitantiae, aut secundum accidentia propria, scilicet calidum, & frigidum,& alia huiusmodi, quae sunt per se sensibilia. mia igitur hae dubitationes per se ita ut non po sunt, si sensus habet sensibilia in actu,ut antiqui posuerunt, concludit tanquam manifestum, quod anima sensitiva no est actus nisibil a ,sed potentia tantum. Et propter hoc enses nos enitunt sine exertoribus sensibilibus, sicut combustibile, quod eis potentia tantum ignitum,non comburitur a seipso ine exteriori combustivo. Si enim esseta tu ignitum, combureret seipsum,& G indigeret exteriori igne ad hoc quod combureretur. Deinde cum dicit. vero q-ma sentire bifariam dicere consueui M. nam ct id quia potentia ridet O audit, ridere audireq;
dicimus est' si forte tamiat: σ id identidem quod iam operatis, dupliciter oe ipse senso dirofecto dicetur, , dans ut poterata quidam viam similiter ipsum seu tire, oe quod est Iutentia, quod est actu.
Q niam autem fientire dicimo dupliciter. tentia enim audin ervidens, audire videre disimus, etiams forte dormianet quod iam operatur vliciter utrique dicetur O sensio: Ne quidem Aut potentia, ille vero I est actu: Similiter auum o sentire, προ potentia est, quod actu. Ostendit quod etiam sensus est quandoque actu. Et circa hoc ii ia iacit. Primo oliendit sensum quandoquo esse in actu per hoc, quod dupliciter dicimus aliquem sentire, qualidoque enim dicimus aliquem videre, N: a dire, qui audit & videt in potentia, puta cum aliquis elidormiens,quandoque autem dicimus aliquem videre de audire, eo quod est in ipsa operatione audiendi, do videndi. Ex quo paret,quod sensus,& sentire dicuntur duplicitur,scilicet in actu,& in potentia. Secundo ibi. Primum igitur id scire oportet, nos,inquam, quasi sint eadem,pati, ueri, ac operari ita nune his νti ac dicere. Notus enim est quidam actus, imperfectus tamen, ut in alii dixi M. Primum igitur,tanquam sit idem pati, oem eri agere cymouere dicimus. Et nanque motus est actus quidam imperfectus tamen, sicut in aliis diesum est. Manifestat quomodo intelligedum sit quod dictum est, videbatur enim repugnare, quod sentire dicitur in actu, ei, quod dictum est, quod sentire est quoddam pati,& moueri Esse enim in actu videtur magis pertinere ad agere. Et ideo ad hoc exponendum dicit, quod ita dicimus sentire in actu, ac si dicamus, quod pati de moueri sint quoddam agere id est quoddam esse in actu. Nam motus est quidam actus, sed imperfectus, ut dictum et hin 3. Physici Est enim alius extilentis in potentia, scili. cet mobilis. Sicut igitur motus est acius, ita moueri de
sentire est quoddam agere, vel esse secundum actum. Per hoc autem quod dicit, primum ii n sic t quod quaedam alia postmodum subdet ad ostendendum, quomodo sensus satin actu. Tertio ibi. Ea ναο cuncta quae patiuntur, atque mouetur ab acti Nilii a pati.
Mo, ab eo, quod est actu, patiunt r, atque mouentur. tur nisi ab
Iccirco sit, ut tum a missimi, tum a dissimili, res omnis nempatiatur,vlixisnus. Patitur enim eo quod est dissimilis, as eum es passis, tum smilis est ripatet. 'si
Omnia aurem patiuntur, est' mouentur ab activo, σactu ente. Vnde est quidem tanquam a simili pati, est autem ut a dissimili. sicut aismi r sicut diximu Patitur enim quod dissimile. passum autem smile est.
Oitendit iecundum pndicta, quomodo antiquorum Tex ebim positio non pollit esse vera, scilicet v, simile simili sentitur. Dicit ergo.u, Omnia quae sunt in polentia, patiuntur,& mouentur ab activo,& existente in actu, quod, scilicet dum facit esse inacivo,quae patiuntur, assimilat ea sibi, unde quoda inodo patitur aliquis aliqiud , simili, Aequodammodo 4 dosimili, ut dictum est. quia a principiodum et i iii transmutati di pati,est dissimile, in ii ne aute, dum est in transmutatum esse de pallium, est simile. Sie igitur de sensus postquam fictus eii in actu a sensibili,eit similis ei: sed ante non eli similis. Quod antiqui non
Distingvit quippiam esse in potentia bifariam vel simpliciter, vel caeundum quias: &ad intelle uim applicans ostenilit quo modo ex potentia reducariit in acetum non quidem patiendo, sed potius se uisum perficiendo.
DEinodsinguendum est de potentia, atque actu,
nune enim de his ipsis simpliciter dicimus. Dictinguendam est autem, Er de potentia, eram. Nunc erum simpliciter dicimus de ipsis. Postquam Philosophus ollendit sensum esse in potentia & actu, nunc intendit ostendere quomodo educatur de potentia in actum. Et diuiditur in partes duas. In pri madiltinguit potentiam 5e actum, Se ostedit quomodo diuersimode aliquid educatur de potetia in actum, vici exemplo in intel Qu. In secti a parte ostendit propositum circi sensum,ibit Sensiti ui autem Circa primum ria facit .Prim dicit de quo est intentio. Secundo di- stimuit potentiam, actum circa intellectum, ibi. Est quidem enim sic sciens&c. FTertio otundit quo oeducitur aliquid de utraque potentia in atium, ibis Ambo quidem igitur &c. F Dicit ereo primo, o dicendum est de potentia, & actu, id est ostendendum quot modis dicitur aliquid in potentia,& quot modis in actu: quod necessarium fuit, quia in superioribus simpliciter, id est absque distinctione usus eii potentia,&actu ..Dei de cum dicit.
minem essescientem, quia homo talis suame natura, vest sciens atque scienciam habeat.Est etia bis pacto quippiam sciens, vi hominem eum iam dicimus essescientem, quia ometriam, aut Gra malicam habet, atque horum diterque non eodem modo potes potentia Ita ritur, sed alter quidem ex eo, quia genua usum est tale materia suae. Alter vero proptcrca quod cum voluerit contemplari, potes idipsum sacere, nisi qμid externum forte prohibeat, impedimentoque fiat. At prater ipsos est bore, qui iam contemplatur, T sinu proprieque sciens dioe A.
EI enim seu ut sciens aliquid, sicut si dicamus tamaia
Potentia itqueactus duphcitet dicatur simplicite, fecit a quid, sive pa
69쪽
scient esse,pinmah o. ectu numero est Pssilam habere post itit. V autem sicut iam esse dicimus scipiem
Leom- habentem grammaticam. Vterque autem horum e
σε dem modo potens est. Sed bis ei videm, quoniam genus h i movi O materia est,ille autem qiua volens potest considerare, nisi aliquid probi beat externum. Iam autem consideraris actu Hi, O propriesiens hanc literam Α . Dii lingit potentiam, Se actum circa intesterium. Et dicit, ' uno modo dicitur aliquid in potentia, puta b Ino sciens, quia habet naturalem po etiam ad iciendum sicut homo dicitur esse de numero scientium & haben tium scientiam, inquatum habet naturam ad sciendum, de ad habendum habitum scientia .Secundo modo diciamus aliquem esse scientem, quod aliqua sciat. sicut dicimus habetem habitum alicuius icientiae, puta grammaticae, esse iam scientem.Manifestum est autem, v uterq; horum dicitur sciens, ex eo in aliquid potest, sed non eo dem modo uterque est potens a sciendum. Sed primus quidem dicitur potens,quia est genus huiust di,& materia, scilicet quia habet naturalem potentiam ad sciendum, per que collocatur in tali genere, & quia est in potentia, puta ad scientiam,sicut materia ad formam.Sec dus autem,scilicet qui habet habitum scientis dicitur potens,quia cum vulli pinest cunti derare , nisi aliquid extrinlecum per accidens impediat,puta vel occupatio exterior, vel aliqua indispositio ex parte corporis . Tertius
autem,qui iam considera est in actu,& iste est qui pro
prie & persecte scit ea, quae sunt alicuius artis, puta hanc literam a quae pertinet ad grammaticam, de qua supra se O mentionem.Horum igitur trium, ultimus est in actu tantum, primus in potentia tantum, secundus autem in actu respectu primi,& in potentia respectu secundi.V de mani elium est, in esse in potentia dicitur dupliciter,sElicet de primo, ct iecundo,& esse in actu dicitur dupliciter. scilicet de secundo, & tertio. Deinde cum dicit. Ambo igitur illi primi, potentia quidemsunt scientes,
H diximus verum νηπι indiget alteratione per discipli
nam, qua quidem nonnunquam etiam ex habitu eotrario,
di positioneque mutatur.Alter habet quidem sensum, avit
dus potentiae diuersus est, ut patet ab antea dicto. Ambo igitur primi,steundum potentiam scientes fiunt Sed hie quidem per doctrina alteratus eIt, Er multotiens ex connario mutatus habitu,hic autem ex eo quod habet sensum,aut grammaticam, no agit aut rex otio,ad agen
dum excitatur, verum alio modo, atque antea,cum
dam habitum esset adeptus. Ostendit quomodo de utraque potentia aliquid reducit ut in actum. Et circa hoc duo facit. Primo ollectit quomodo de utraque potentia aliquid in actum reducitur. Secundo ostendit utrum tali reductio lit secundum aliquam passionem, ibi s Non est autem limpliciter neque Pati dec. PDicit ergo primo, , cum ambo primi sint sinetes secundum potentiam, de id quod est in potentia, reducatur in actum, alio modo reducitur in actum aliquid de . potentia prima, dc aliter de secunda. Nam quod in in potentia pri in Omodo, reducitur in actum, quasi alteratus per doctrinam, oc motus ab aliquo alio existe te in actu, sicut P magistro, oe multotiens talis mutatio est ex con- Ignorantia trai io habitu. Quod ideo dici quia cum aliquis reductu Pio, tui de potentia prima in actum , ex ignorante fit sciens. Ignorans autem dicitur dupliciter, uno modo secundumi inplicem auonem, qui do mc velitatem gnoicit
nec contrario errore detinetur,&qui se ignorans est, sit actu sciens,non. q. mutatus de contrario habitu, sed Iesu sicut acquirens scientiam.Αlio modicitur aliquis ignorans secundum prauam dispositionem, utpote quia detinetur errore contrario veritati,ck hine in actum scientis reducitur quasi de contrario habitu mutatus. Qui vero est inpotentias Gomodo,ut, scilicet iam habens h bitum,transit ex eo, ut habet sensum, aut scientiam,&non agit secundum ea, in agere, quia,scilicet sit agens s eundum scientiam. d alio modo iste sit actu, de alio modo primus. Deinde cum dicit.
Ad vero neque ipsum pati,si laxes videtur, scd Pitidu=liei
aliud en d eo trario corruptio quaedam aliud fatus potius ter sumitvis eius, quod est potentia, ab eo, quod est actu,similique pmmet, ocpcrino,atque potentia ecte habet adactum. c. nitet.
Un en aut simplex, neque ipsumpati , sed aliud
quidem corruptio qusdam a contrario, aliud autem salua vaea. sa. magis eius,quod potentia est, ab eo, quod est actu, a semili,atq; ita e babente, sicut potentiast habet ad actum. Manifestat utrum secundum v, aliquid educitur de potentia in actu scientiae primo modo, vel secundo, possit dici pati .Et circa hoc duo suit .Primo ostendit quot modis dicitur pati. Secundo manifestat propositum, ibi Speculans autem sit habens scientiam.l Dicit ergo pri mo, ν sicut potentia, de actus non dicuntur limpliciter sed multipliciter, ita, de pati non uno modossed multipli
citer. Dicit enim pati uno modo, secundum quandam Pari durita corruptionem, quae sit a contrario .Passio enim proprie ter. dicta, videtur importare quoddam decrementum pati
tis,inquantum vincitur ab agente:decrementum autem
patienti accidit secundum v, aliquid a patiente ab ijcitur quae quidem abiectio, corruptio quaedam est:vel simpliciter,sicut quUdo abiicitur forma substantialis vel sec dum quid, sicut quando abijcitur serma accidentalis . .
Huiusmodi autem sermae abiectio,iit a contrario agente: abi jcitur enim Hrma I materia vel subiecto, per introdu)tionem contrariae formae, de hoc est a contrario agente. Primo igitur modo pryprie dicitur passio,secundum ui quaedam corruptio sit, contrario. Alio se palso communiter dicitur de minus proprie,secundum, scilicet θ importat quandam receptionem. Et quia est receptiuum alterius, comparatur ad ipsum, sicut potetia adactum: actus autem est persectio pinentiae, ideo hoc modo dicitur passio, non secundum quod fit quaedam eorruptio patientis, sta magis secundum quod si quaedam salus,de persectio eius, quod est in potentia, ab eo, quod est in actu. Quod enim est in potentia, non perscitur,nis per id, quod est in actu. Quod autem in actu est, non eli contrarium ei, quod est in potentia, inquantum huiusmodi , sed magis timide. nam potentia nihil aliud est, quam quidem ordo ad actum, nili autem esses aliqua ii
militudo inter potentiam, de actum,non esset neces larias, proprius actiis seret in propria potentia. Potentia igiatur se dicta non est contrario sicut pol ctia primo modo dicta,sed est simili, eo modo quo potentia se habet
se ii dum similitudinem adactum. Deinde cum dicit. Fit enim cotemplans,quodsicientiam habet. Quod qui dem aut non es alterari in ipsum enim fit incrementum, e r in actum perfection sie aut aliud derationis est genus. Quocirca non recte sie babet,dicere imum sciens, cumsit,alterari sicut nec aedisicatorem, cum aedificat. Quod igitur in actum ducit, ex eo quod est intelligens potentia, atque sciens,id no doctrinam appellare oportet ded aliud nomen est squum habere. Speculans
70쪽
TO e-- S radius enim fit balem scientiam q-d certe, aut nest alterari cis ipsi s enim additio est, et in acto aut
alterum genus alterationis est. Unde non bene hales dicere sayentem,cum sapiat, alterari, sicut nec aedificatore, cum sesseat. In actum igitur ducen ex potentia ente secundum intelligere, edi opere,non doctrinam appellare, sed alteram habere denominationem iustum est. Manifestat, utrum quod educitur de potentia in actu scientis Intiaturit pruno nianifestat hoc circa id,quod educitur de secunda potentia in actum purum.Secundo autem manifestat la circa id, quod educitur de pote
tia prima in habitum ibis Ex potentia autem &GF Di 2 cit ergo primo ,.habens scientiam, id est habitualiter
sesens,iit actu speculam. Sed hoc aut non est vere,ac proprie alterari, Ac pati, quia, ut dictum est, non est proprie pinio & alterati cum de potetia procedit in actum, sed
cum aliquid de contrario mutatur in contrarium. Cum autem habitualiter sciens,fit speculans actu, non mutatur de contrario in contrarium, sed proficit in eo quod iam habet. Et hoe est, dicit tris est additio in ipsum, de in actum. t Additur, enim ei persectio, secundum quod proficit in actu. Aut si dicatur alterari, de pati erit aliud
senus alterationis,& passionis non propriae dicis, Et hoe manifestat per exemplum dicens, q, non bene te habet, dicere sapientem habitualiter, cum sapiat actu, alterari, . sicut neque dicimus aediscatorem alterari, cum aediscat. Concludit autem ulterius, Π, cum ille, qui iransit de habitu in actum, non accipiat de nouo scientiam , sed prosciat, de perficiatur in eo quod habet: doceri autem, scientiam est acquirere: manifestum est,u, cum educitur aliquis de potentia in actum, secundum hoc in ii cipit suere eum intelligere actu, & sapere, non est iustum v, talis exitus de potentia in actum habeat denominationem doctrinae, scit aliquam aliam potest habere,
quae quidem sorte non est posita, sed potest poni.
At quod ex eo modest potentia, disicit, aeripitque statim ab eo, quini est actu sciens, ar- si ipso docente, id
autem aut non est dicendum pati, aca terari, aut duos aia terationis esse modos Iateamur oportet:eam,inquam. ιι- tagionem,qua ad priuati a Ut d itiones, O eam, ius en ad habitus atque naturam. Ex potentia autem ente,addiscens, Oaecipiens scientiam Deo qui actu, doctus est,er docet i neque pati dicendum sicut dictum est aut dum esse modos alteratiotus, oeeam,qus in priuatiuas di sitiones est, mutationem, e r eam, qua est in habitus, naturam. Manifestat,utrum cum aliquis exit de ptima potentia in actum stlantiae,alteretur, ta patiatur. Si dicit Φ cum aliquis prius sciens in potentia tantum sit addi. aecipiens scientiam ab eo, qui est actu sciens,& a magistro, vel non debet dici pati simplicitem alterari, aut dice
dum est elle duos modos alterationis. quorum unus alterationis est sinundum i mutationem in priuationis dispo' sitiones,, id est in dispolitione, cotrarias,quibus priuantur, propter dis politiones prius existentes,quia unum comtiorum est priuatio alterius. Alter vero alterationis modus est secundum mutationem in habitum, de nat ra, id est secundum serecipiuntur aliqui habitus, 3e serina , quae sunt pei sectiones naturae, absque eo aliquid abijciatur. ille mitur, qui addiscit scientiam, non alteratur,neque Patitur primo modo Al secundo. Videtur autem hoc esse eontrarium eius quod supra dix LP muli
tiens qui addiscit scientiam, mutatu, est 1 contrario h bitu,& ita videtur . sit alteratio secundum inutationem in priuatiuas dispositiones. Sed dicendum cum aliquis ab errore reducitur ad sciat iam veritatis,eu ibi quaedam similitudo alterationis , quae est de contrario ad contra
rium,non tamen vere est ibi talis alteratio. Nam altera- Adoramationi, quae est de contrario in contrarium, utrunque per in
se,& estentialiter copetit scilicet biit a conirratio, & ia, sit ine rarium.Sicut enim dealbatio non est nisi ad album, ita non est nisi nigro vel medio, quod respectu albi est quodammodo nigrum. Sed in acquilitiin escae iis accidit-ille, qui acquirit scientiam veritatis, prius seerit in error diabsque hoc enim potest adduci ad sciet
tiam veritatis, unde non est vere alteratio de contrario
in contrarium. Item dubitatur de hoc dicit, quod illa , qui accipit scientiam fit actu sciens a sciente in actu, de magistro.Hoc enim non semper fit, scientiam enim at quis acquirit, no solum addiscendo a magistro,sed etiam per se inueniendo. Et ad hoc diuendum est, u semper citaliquis est in potetia sciens,si fiat actu habens icientiam, oportet st hoc sit ab eo quod est actu. Cosiderandum tamen est, ut aliquid aliquando reducitur de potentia in
actum ab extrinseco principio tantum, sicut aer illumi natur ab eo, quod est actu lucidum,quandoque autem dea principio inti tristaeinde a principio extriniec sicut homo sanatur,de a natura,& a medico, utrobiq; aut e sanata sanitate in actu. Manifestum eli .n.u, in mente Medici est ratio sanitatis, lecundum quam sanat. oportet etiam in eo,qui lanatur secundum naturam, esse aliquam pariε sanam, scilicet cor, cuius virtute aliae partes sanantur, de eum Medicus sanat, hoc modo lanat, lac ut natura sanaret scilicet calefaciendo ut instigi dando, aut aliter trata
tando. unde Medicus nihil aliud iacit, quam W auxiliatur naturae ad expellendum morbum, quo auxilio nat ra non egeret, ii esset sortis. Eodem autem modo se habet in scientiae acquisitione. homo enim acquirit scie
tiam, te a principio intriniso dum inuenit , dea princi
pio extrinseco dum addiscit. trobique autem reducitur de potentia in actum, ab eo quod est actu. Homo enim per lumen intellectus agentis, statim cognoscit actu prima principia naturaliter cognita dum ex eis conclusiones elicit, per hoc actu scit,venit in actualem cognitionem eorum,qua potentia sciebat. Et eode modo existerius docens ei auxiliatur ad sciendum, scilicet ex pri cipijs addiscenti notis,deducens eum per demonstrati nem in conclusiones prius ignotas. Quod quidem auxialium exterius,homini neeellarium non esset, si adeo eia
set perspicacis intellectus, quod per seipsum posset ex principius notis conclutiones elicet 'quae quidem perspicacitas hominibus adest secundum plus & minus. LECTIO XII.
Quam disserenter ab intellectu sensus eduratur de poteritia
Ηώεα cμm ita sint, prima quidem mutatissensitivi,
ab eo quod generat sit,cum autem ortum, acgenerutum est, Libet iam sensum perinde atque Icien tiam, es sentire Pudi re est contemplari. Sensitivi autem prima quidem mutatio fit a Iose Tric irante. Cum autem generatum si babet iam sicut sitem meatis train. Et ientire Iecundum actum, si luter dicitur isse Udcrare.