장음표시 사용
101쪽
8 SENTENTIARUM PHILOSOPHICARUM
retrorsum quasi & a posteriori, ut aiunt, ad mentem n stram deseratur. Nam nec vires quidem agendi, nobis a natura tributae, quid valeant i quidve sit, aut quantum,
quod ipsi per nos moliri essicereque possimus id alia via
rationeque compertum habere possumus, nisi ex ipso usu, & observatione eorum, quae adhuc ruit vel a nobis, vel a nostri similibus, effecta. III. Neque vero illorum quidquam quae non ipsis no- his propria experientia cognoscere licuit, quale sit, aut quale futurum sit perceptum nobis esse potest nisi quatenus aut ex collatione eorum, quae adhuc nobis obse uata sunt, adhibita persuasione de certa quadam aequa-hili naturae rerum constantia, notionem aliquam qualemcumque rerum harum, quas nondum ipsi observavimus,
informare, coniecturamque de iis quamdam capere licet; aut quatenus ab Eo, a cuius Vi nutuque pendent quae sunt, quae iacta, quae futura sunt, consilium Ipsius de his rebus, quas alia via non licuit percipere, fueriti tefactum. Cuius quidem divini consilii, coelitus cum hominibus communicati, vis atque sententia in intelligentiam hominis intrare nequaquam, nisi ex ea patre, potest, qua aut res ipsae, de quibus agitur, tamquam praesentes sensibus fuerint obiectae aut qua comparantur assimilanturque res nobis patefaciendae cum his, quas experientia praeterita cognitas iam perceptasque habemus.
IV. Notionum illarum humanae merui Innatarum , quae
sunt a Locκio , Iabro primo de Intellectu humano, explosae, CARTEsius potissimum, superiori seculo, patronus exstituta & auctor vulgo perhibetur. Quod quam debili undamento, immo quam nullo, si quidem a mero nomine, quo usus est CARTEsius , discesseris, dicatur cum haud obscurum esse debebat eis, qui huius scripta cum illius opere diligenter satis contulissent; tum praeclare non ita pridem peculiari dissertatione, monuit CAsTI us: ε
102쪽
e qua, adhibitis quae ipsi in perlegendo CARTEIIo adn
tavimus, nonnulla excerpere liceat. Scilicet, quum de eius modi quaerat notitiis LOCRIU, quae in animis hominum
ut cum eorum ortu essent impressae 'uasi innatae a non modo nihil huiuscemodi somnii, quod in Platonis quiadem ratione aliquam veri speciem habere poterat, apud CARTEnu deprehendere licet; sed etiam, quae de notionum origine paucis quidem, eaque aliorum caussa praeparans, praecepit ARTESsui, tantum abest ut haec tectius paulo&eomplicatius monitum legimus, id planius, atque latius, is professo, ab hoc patefactum cense dum sit. V. Namque CARTEsIus , de vero aut falso quaerens, quod in cogitationibus nostris insit, cum notiones cunctas L ideas quas vocat quas capiat mens hominis, vellet incerta quaedam genera distribuere, recte vidit statim plane ut L Rius , earum alias ita comparatas esse ut in iis intomandis mens nostra patientis magis vices, wac cipientis ea quae ipsi obiecta fim, quam incientis, nisi . neat alias, ex harum composuione divisione e ortas,
esse eiusmodi, ut propria earum vis ratio vives in ut ipse dicere amat 4 quae nimirum in sola partiam compo
fione eo sit a nodisin a nostra optatione deridea/' ut νη lusisti ab uti det Aere aliauid a superaddere a m a possimus 3 Quare has quidem, quae eodem fere loeo h hendae sunt cum eis quas eo lixas LoCΚIus vocat. 6 a
uobis factasin essetas dici rite posse putavit ARTEsIus, I
a De nae iam Rumam L. t. e. I. . I CARTEsIux Med eisne rereia p. m. I 8. 19. Amstet. 26 4. 4 Vide Responsionem CARTEsri ad Dubitationem secundam GA MNDI in meditationem Tettiam ui GAssENDI qui ionibus Maraphsiris, Amstelod 1644. p. oy.
103쪽
86 SENTENTIARUM PHILOSOPHICARUM
easque, utpote quae pro instituti ipsius ratione nihil dubitationis habere viderentur, brevibus dimise. VI. Blarum autem notionum, quas primo loco nomina. vi in quibus inarum factivarum, omnis cognitionis
humanae, materia continetur, duo rursus genera constituit. Alterum earum, quae a rebus quibusdam extra nos posetis procidere is antur rerum sensibilium deae, quae sensibus corporis hauriuntur,is interdum non exspectantibus nobis adveniunt, eum istae res eaeternis sensuum organis occurruns aut oecumere videntur. Nedit. Ill. p. q. - dem via ad nos transmissas notiones, Aeruitias, Gaulico sermone Et angeres, vocavit quo referri debent cim.
nes illae ideae, quas e Sensationis sonte ad nos derivataa ovis dieit. L. II. c. r. l. 3. VII. Alterum postat genus CARTEMus earum noti
num quas cum neque ab externis rebus nobis advenire Videantur, neque vero a voluntatis nostrae determin
tione essiciantur. vid. Epist. XCIX. l. c. non aliunde habemus, inquit, quam ab ipsa nostra nasura, Med. III pag. 39. id es ab ea saeuitate, quae est nobis a natura tria buta, Epist. XCIX. aciem mencs in nos i os con retendi, Med. III p. 7. eaque ratione ideas illas, rerum non
corporearum, ex ira mentis nostrae hes ro depromenae.
Med. V. p. 36. Ex hoc sente duci ait, verbi causia, ideas rei, id est Substantiae , ut patet ex Princ Philoc L. a. s. XI. veruatis, ominionis, Med. III p. 9. cuiusque sui Asua, ibid. pag. 7. scilicet tamquam rei cogitantis, id est, it ab initio statim huius uniae Meditationis p. 17.
ipse declarat, dubitantis, Finantis, negantis, pauca in- re gentis , multa ignorantis , isdemi , nolentis , imaginanus, sentientis Atque cum Dei notionem in hoc genere coli cet Philosophus noster, in quo sane non ita inepte socii ut permultis videtur, id quidem hane in sententiam interpretatur immentem hominis esse quodam modo ad imagi- Vide Epistolam tax inium δε μα--πω, T. I. p. m. 4ro. Edit. Huic i667.
104쪽
similitudinem Dei factam illamque smilitudi--nem, in qua Dei idea continetur, a nobis percipi per m eamdem facultatem, per quam se quisque ipse percipit. Bhoe est dum in nos ipsos mentis aciem convertimus. α Med. III p. 27. VIII. Quamvis igitur hoc genus idearum Innatas Med. III p. 9.- ingenitas Med. V. 36. adpellet CA
TEMUS; numquam tamen, ut diserte ipse declarat in illa iam saepius commemorata Epistola, aut iudicavit, aut docuit, notiones eas, quae hoc genere continentur, simul cum nostro ortu in mentibus nostris ita esse expressas, ut nobis imprudentibus & nihil agentibus sponte occurrant, aut ut neeessario Crepente in eas meidamus. cccmed. V. 36. III. x . sed facultas illa homini naturalis, notiones huius generis e proprio iste hauriendi, ut vim suam se liciter exserere nossit id auidem a nostro studio Dendere,in contentionem aliquam animi atque usumin exemeitationem requirere, haud obscure docuit Noster, eo, quod non tantum ad percipiendam illam Dei Heam, quam in mente humana quodammodo contineri putat, Munia
considera m Abi opus fuisse profitetur; Med. V. p. 37.
sed & initio statim Meditationis III p. 7. se ipsum ex qtet, mutuometur, se alloquendo, periritis inspiciendo , sev ipsum paulatim sibi magis rumin familiarem reddere. αIX. Quare quum suorum quisque verborum interpres ipse recte habeatur eum Innatas ideas hoc genus nomia navit CARTEsIus, isto nomine nil aliud secutus esse ce sendus est, nisi ut has notiones distingueret ab eis, qua rum origo a rebus extrinsecus in sensus corporei instrumen. ta ineumoribus derivanda videtur, & quae ob eam cauia
iam ad easdam res externas, tamquam earum obiecta, ut
aliint, referuntur quum harum , de quibus nunc quaerimus, obiecta in os nobis, id est, in mente nostra insint. Quo intuitu certe huiusmodi notiones, prae caeteris, senisus inrea ipsos nos , vel in nobis , nasiae licet non simus cum nobis, quemadmodum perperam magno numero CA
105쪽
risu lamici obtrectatores interpretati sunt satis comis mode dici potuerunt quippe ad quas accipiendas non nisi animi quaedam intentio, dolus usus facultatis aciem me tis in nos ipsos convertendi requiritur. X. Quae qui consideraverit, ipsumque orationis CART-ὲH contextum voluerit consulere, is iudicet, an vim verbis ipsius intulerimus, aut ineptorum-ne conciliatorum vice fungamur, quum amice CARTEsII de Innatis, quas vocat Ideis sententiam conspirare cum iis contendimus, quae de eodem argumento Lo ius habet Lib. II. OL, 4 ubi Altero fonte, e quo rerumn deriventur, contineri dicit ea, quae intra ipsam Mentem n nostram geruntur quippe quae, ubi a nobis adtenten spectantur, aliud genus idearum nobis suppeditant, quaena rebus externis oriri non poterant cuius generis sunt M perceptio, cogitatio, dubinario, persuasio, ratiocinatio, B cognitio, volitio,in his similia Hune idearum fontem iam rasisque . inquit, intra se habet. Quemadmodum autem al-raterum Sensationem, ita hunc Reflexionem voco; quian notiones inde derivatas accipit mens, dum aciem suam
ni se ipsam, & ea quae intra se geruntur, quasi rest
XI QUUM omnem ogitandi operam, omneque munus quo fungitur mens hominis rebus cognitione com prehcndendis intenta, tribus absolvi partibus vulgo, neatur singusis notionibus rerum animo concipiendis; iudiciis sententiisque circa res serendis, quo ipsae dubita tiones quaestionesque reserendae sunt, a quibus proficis scentes viam ad res iudicandas circumspicimus denique
ipsis sententiis apta serie inter se connectendis, ex earumque collatione rationibus novarum sententiarum, de quitus antea dubitabatur, concludendis satis perspicuum
esse debet ei, qui de ipsum & vim vocabulorum nosse
mediocri e curarit, quam omnem peroptionem, mentis conceptum , s siem apyrehensionem , deam , vocant Philo-mpia, ede eum cogitandi modum , quo ex omni turba re
106쪽
rum sive extrinsecus nobis oblactarum, sive ad ipsos nos statum habitumve mentis nostrae pertinentium, partem ali quam quamcumque seponimus, eamque se a caeteris diastinctam cogitamus. Ubi enim una quaedam sensio totum animum implet penitusque percellit, aut ubi promiscua multitudo turba rerum ita menti hominis obversatur, ut nihil unum ab altero distinguat ac separatim cognoscat,d ne sensionem quidem illam, quae mentem percellit, autumversam scenam rerum sibi obiectarum, a se ipso lasensationibus praeteritis, reflexa mentis acie, discernat; quae videtur esse infantum hominum attonitorum S. stupescentium conditio: ibi neque mirare quidquam, neque ullam notionem mente concipere dici rite homo potest. 1 Simul atque vero ex variis atque variis rebus, mve extrinsecus nobis sive intus oblatis, unam alteram ves arripit, ut eam prae caeteris seligat is reliqua cate
J , qua stipata est, segreget aut ubi plura quaedam hinc inde decerpta in unum cogit, ex iisque totum aliquod,
gitando conficit tum huius rei, sic a caeteris discretae, aut usto modo comprehensae, notionem accipere vel infor mare dicitur. Quare quum a partiendo discernendoque om-
Quum enim eonfusas asas diem solemus, alias distincta n tiones . id non ita est interpretandum , ut earum, quas confu- fas nominamus obiecta non distinguat is, qui sit illis noti nibus instructus , ah aliis rebus ita ut ea, quae in istarum notionum obiectis quasi involuta sunt, quae adhibita diligenti observationes mentis quadam eontentione ab invicem discerni possent, non habeat ille in promtu explicare atque evolvere; ut non possit partium quamque, quarum compositione ipsa res, de qua quaeritur, eontinetur, separatim cogitare , verbisque, ubi opus tuerit , demonstrare. Nam ad eomplieata solum obiecta Min plures partes sive Physieas, sive Logieas' dividua pertinet illa notionum, in dystinctas atque consulas . dis tributio. Quae autem obseurae a Philosophis induci notiones perceptionesque, claris opponi solent eas partim claras, partim nullas esse, perspecte monuit CONDILLAcus in Traird de origine de Connesssores humatae T. I sect. I. cap. Il.
107쪽
ne negotium sive aecipiendarum sive conficiendarum n tionum incipiat consentaneum est, ut licet in unius rei notione animo complectenda nonnumquam unice occupati videamur, tamen semper unius, ad minimum, rei ab hac diversae notio paene simul cum altera illa gignatur, em perque in proximo haereat notio nimirum eius rei aut earum rerum, a quibus illam distinxim in cogitando seis
XII. Sed ista quidem uriversa mentis sive operatio siue passio facilius a quoque in se ipso sentiri lanimadverti, quam alteri verbis explicari potest. Illud fortasse haud sum rit alienum monere, Res notionibus nostris proprie, pr xime ac directe subiectas. cf. n. XIV. contineri trium generum aliquo sunt enim avi I res corporeae, id est, ea quae in sensum corporeum cadunt, quatenus considerantur tamquam res a nobis diversae; - nostrae acti nes, effemiones, adsectiones, motus, status quo pacto quaeris perceptio tamquam aliqua nobis accidens, latio, quaevis intellectus nostri operatio, quodvis iudicium c. potest esse obiectum notionis; denique se ipse nosse, suique ipsius sibi conscius esse quisque potest, tam quam Subiecti quod medias inter mutationes propter se transeuntes, aut etiam ipsum proxime tangentes, unum semper idemque permaneat quae conscientia nostri elicitur illa, immo vero suadere sponte simul enascitur, cum
sensationem nostram quamcumque, aut actionem mentis nostrae, sive praesentem sive praeteritam, conserimus
cum alia quavis, sive simili sive dissimili, ab eaque di,
XIlI. Atque me quidem cum intueor, semper ut praesen rem eo tempore quo me inspicio, cognosco Rerum autem sensui corporeo subiectarum, variarum mentis meae conditionum, non modo praesentium, sed etiam praetemtarum notio insormari ita potest, ut eas iam, quatenus Prae teritas, cogitem atque cognoscam, cum earumdem memoria quam quidem a praefenti sensatione certo indicio discedi
108쪽
nere licet hvel sine studio meo Meonsilio in animo recu
rit vel a me data opera revocatur. In quo tamen iterum
m ipsius notiori cogitatio, tamquam eius, qui non modo nunc sim, cum illarum rerum recordor, sed etiam qui iam eo ipso tempore fuerim, quo ista sensu pereepi, aut illud egi, aut tali modo eram affectus haec, inquam, mJn
tio notionem quamcumque rei memoria repetitae com rari solet.
XIV. Et hare quidem sunt propria notionum obiecta; ex quo ipsae notionci nomiae appellari solent. Sunt autem aliae, quarum iam supra . . mentio iniecta est, noti ne eiusmodi, ut res eae, qualescumque sint, de quibus cogitamus, non tam ipsae per se immediate proxime ac directe notioni nostrae subiiciantur, quemadmodum solent ea genera obiectorum, quae modo nominavimus; sed ut harum obiecta, quae dicuntur, numquam proprio sems a nobis percepta, cogitemus effingamusque mutatis mutandis, ad similitudinem quamdam vel nostri velis frarum mentis operationum animive adsectionum, vel deinnique earum rerum, quas nobis ipsis proprio sensu compore percipere licuit. Quod genus notionum Anaem
XV. Qui differat a mera notione utatum mentis a que sententia, id quidem facilis quaedam cuivis obvia docet observatio. Scilicet ubi obiecto quocumque noti
ni cuiusdam nostrae , id est, re quacumque quam separa tim flatim cogitavimus, sic utimur, ut illam iam mentis quadam contentione denuo eum alia quadam re confer mus contendamusque, aut ut videamus, quas parteci tra ipsam liceat discernere, quidve sit quod ad eam pertineat; tum ver de ea re, tamquam Subiam auaerere bcimur ad quam quaestionem si quod respondeamus, habere nobis videmur, id de ea re prae camus. Atque ipsum
hoc respondere ad quaestionem, quam ipsi nobis de. requapiam iniecimus; ipsum hoc praedicare quidpiam de re quadam subiecta, iudicare dicitur. Responsum, quatenus
109쪽
mente concipitur, indisium vel sententiai quatenus e his exprimitur . atum , pronum um, propossis, atque V terum Stoicorum sermone Axioma vocari solet.
XVI. Omne autem notionum genus quod adtinet, quam incommode iactum videtur, ut promiscue notion hus quibusvis quae in intelligentiam hominis cadant, Ide rum nomen a Philosophis fuerit impositum molo equidem hoc iam urgere, quum Idea, id vero est species quaedam Mimago, non nisi de rebus in videndi sensum cadentibus dici proprie queat, ridicule statim inducta videri posse s norum, saporum, odorum, qualitatum tactu percipiendarum, oculis spectanda simulacra. Cui quidem reprehen- soni ita occurri potest, ut moneatur, per tropum satis in omni sermone receptum, quod ad universum quoddam genus pertineat, id ab eo quod si uni sormae sub isto nere subiectae irae caeteris insigni proprium, saepen mero denominari: quare, cum illius vocabuli potestasir prie ponatur in re oculis subiecta, quae ad alterius similitudinem descripta sitin conformata, iam eodem abuti se posse putarunt ad significandam quarumvis rerum similia rudinem, aliis etiam sensibus subiectarum a
seite istam mentis operationem in eumdem paene modum explicat apud PLATONEM Soerates, cum διανοιισθαι id est e sitare, mente versare, dispicere, quae operatio ipsum iudicium proxime praeeedit se ait vocare sermonem', quem feetim ipsa mens nostra Minoa de iis rebus, quae una considerationi o subiectae Rem ttia, pergit, in veritus deriam sed ira miti stidem idMura mentem , cum comae naia adiud agere quam secum ipsam disserere , interrogando respondea , Omando. negando. M vero iam definis arditis sis elatas id egeris neque amplis ambigis, sed in aliquo eo Inc, o IuviciuM dicimus f sENTENTIAM Jοξαν. Quare UmCARE Aqui V Pin. IUDICIUMque fermonem . non Uliam quidem cum agis, seque ore labitum, sed tacite O secum ipso. In TE LAETETO p. mar 34. edit. Scini; T. I. p. 89 edit. H. Steph. Sic, ut Hios praeteream , OLLMANNus , quem honoris cauta
nomino, postquam Meam definivit id quo res aliqua quomodocum qui in mente nostia exprimitur, exemplar, magiae. quasi Diqilia πιν Corale
110쪽
XVII. Illud sertasse maius habendum fuerit incommo-
mam, quod, cum cuiusvis generis notiones mentibus nostris conceptae, usitato inter ipsos philosophos sermone, Iam eo nomine adpellarentur, cuius vis atque sententia ad eiusmodi saltem res unice pertinere videatur, quae in cor
poreum incidant sensum hoc ipso confirmat in quasi
sancitus fuerit error eorum, qui notitiam Omnem, quam capere hominum intelligentia valeat, intra rerum corporearum terminos concludunt. Sedis hoc Ioco invenient
idearum patroni, quo a se in hos, qui verborum vim ac latitudinem, quibus penuria linguae abuti cogit philoso
phos, non curant recte percipere, istius culpam erroris transierant contendentes, plurimas notiones qualitatum atque virium ad naturas non corporeas pertinentium iis designari solere nominibus, quae, cum in rebus corporeis
inhio ponerentur, iam ob aliquam qualemcumque sim studinem, a rebus corporeis ad designanda ea quae sint e diverso genere traducantur. Quod ipsum audiri u
Eetiram rei in mytante M Imaginis vero , inquit, vocabulo hiem nihil indieamus aliud, quam quamcumque rei, quam nobis is repraesentamus , in intellectu nostro similitudinem unde uum lam quoque, pro sensuum diversitate, diversissimam esse dem heres, per se facile patet. - mumanni Logica g. 3. Eo demque fere modo olim usum vocabuli τυπος quod pari r tione, a figura figilli in cera impressa vel expressa, ad deno tantas rerum sensibilium quarumvis notitias animo conceptas, transferri consueverat, excusavit celebris Aristotelieae doctrianae interpres, AL Ex ANDER Aphrodisans . euius verba ex Libro de Anima repraesentat Menagitis ad LaeRTII Lib. VII. g. 43. Atque melius etiam , ante hunc, princeps Stolaorum CRRTsIrrus, quo evitaret absurdum quod sequeretur Clean
istis sententiam, qui nimis presse ad literam τυπωσιν ἐν ψυχῆ.
qua rerum notiones detinierat Zeno, intellexisset figuram imis pressam aut expressam, qualem a signo cera reciperet, monere consueverat Zenonis illam πονινι nil aliud dicere, nisi omnino Mutationem quampiam ἐτέρωσιν, αλλοιω- menti adlatam aut refert ExTu EMPIRicus adν. vico L. I. Pado Mais