장음표시 사용
121쪽
quod ad reliquam massam humanarum notitiarum colla tum in usum aliquem humani generis converti poterit. 4. Quae cognosci percipique ab homine hac in vita non possunt, ea sunt eiusmodi, ut illorum cognitio nullum plane usum ad eum finem, quo sumus hac in vita locati, su rit habitura. Quae supra nos, nihil ad nos.
III. Caeterum quum ex recto virium subsidiorumque nobis tributorum usu, non ex obstinata eorum quae negata sunt adsectatione, meritum omne hominis dignitasque ea aestimetur, quam me in omni vita spectandam ω sectandamque sensus intimus docet non video, quo iure, si quid etiam vel maxime obscurum remaneat in rebus. quae ad conditionem nostram statumque sive praesentem sive futurum pertinere quodam modo videantur, is, qui ducem naturam Deumque sequi voluerit, magnopere comqueratur aut vicem doleat suam. Igitur magnum quidem dubitatorem inscientiaeque professorem, Socratem, numquam legimus conquestum, quod vel de natura Dei vel
de animorum aeternitate non ariorem certioremque cognitionem habuerit; sed curasse, eum vitae cursum ten re, quo, si esset Deus talis, qualem is cognitum habuit, ei sese probaret, atque, si futurus esset animus immo talis, bene ipse de ista immortalitate posset sperare. N , que vero ullum sive divinum ius sive humanum id nobis iugi imponere potest, ut extirmo adsensu credenda praecipiat, quorum fidem nobis facere ratio nulla possit aut ut adstringat nos obligetque ad ea animi vitaeque consilia capienda, quae iis sententiis sint consequentia, quarum de
Veritate non eam, quae lassiciat, certitudinem habere possimus.
IV. At nimirum ita fit nitimur homines in vetitum a tametsi numquam impune liceat sapienti benignoque -- turae, id est Dei, consilio refragari. Est enim sesquidem
natura comparatus hominis animus, ut, ubi aliquantulum se commoverit ingeniumque excusserit suum, maximam
ei praebeat .suavissimam voluptatem rerum quam se
122쪽
rimarum cognitio, incredibilisque in eo exardescat discendi amor cupiditasque. Cuius rei mira mitia iam in parvulis cernere licet. Isto scilicet stimulo incitare nos voluit natura, ut quaecumque vitae humanae uti allavi es.sent sutura, ea prout occasio tulerit, anquireremus nemque eorum quidquam , quae ad nos genusve nostrum alia quo modo pertinere videantur, nisi forsan gravioribus rebus magisque necessariis, eo ipso tempore, quo ista occurrerent, remus distenti, penitus neglectum aut non animadversum praetermitteremus. Sed quum facile sit vudere, quumque eadem natura satis perspicuo nutu nos moneat, ut quodqtie proxime hominem tangit, aut maxime ad humani generis salutem perfectionem, ex ea Parte, in qua nos elaborare cum quadam successus spe possimus, pertinet, ita malori studio esse illud prae met Tis prosequendum istud naturae consitum qui praeterit, nutum istum qui recusat, sola contemplationis voluptate ductus, soli quaerendi studio abreptus, iam mirum non est. Aune iacile eo pervenire, ut spretis cunctis limitibus, i tra quos concluduntur subsidia homini ad rerum cogniti nem data, nec modum amplius ullum nec finem quaerendi taciat. Quo saepe factum est, ut posthabitis iis quae
maxime homini necessaria erant, non solum quaesiverint acutissimi homines ingeniaque sua torserint circa res eiusmodi, quarum ad cognitionem, quoniam neque ad huius vitae usum, neque ad suturi aevi meditationem, ullo pacto Pertinent, vestigium nullum nos ducere potest; sed cita nonnumquam quaesiverint, ut in ipsa quaestione pugna tia inter se copularentur, aut incerta vel oppido salsa pro Veris certisque ponerentur, denique, ut, quid omnino esset quod quaererent, ipsi qui quaerebant nescirent. Ex quo illud nascebatur, ut, dum alii, quaestionum suarum exutum non invenientes, propriisque laqueis irretiti, humanam sortem desperabundi deplorarent, alii interim mera luxuriantis phantasiae somnia, modest hypothesium, mine forsan statim introducta, mox pro compertis indubis
123쪽
tatisque veritatibus haberent Witerum alii, verborum mente cassorum flumen magno strepitu landentes, maxima mysteria iam obscuris vocum nis aperta sibi congratularentur aut artificina quadam vocabulorum structura scite tornatis si Deo placethrationum conclusiunculis non solum consectas eiusmodi quaestiones putarent de
quibus . nisi Deus aliquis docuerit, nihil invenire possunt mortales quod ullam in partem pronuncient; sed etiam perspectasin ad liquidum perductas res eiusmodi sibilem suaderent, quarum vita notionem ullam ingenium hominis. his sensibus instructi hoc corpore cincti, vae ipso Deo docente, capere insormareque possit. V. Nec vero solum nihil umquam profecerunt qui, quaerendi libidine abdum ultra fines ingenio mortalium circumscriptos evagari contemplationibus suis disquisiti nibusque conati sunt sed, quod haud raro usu venire hominibus immoderate cupidis solet, idem sere his saepenumero accidi e videmus ut, dum eis, quae hominii gavit natura, inhiabant, illa etiam, quae iam possederant, aut quae erant in promtu e manibus vel sponte demitterent, vel sibi eripi paterentur. Alii quippe speciosorum
somni0rum lenociniis capti aut arguta demonstratiorrum specie decepti cum ea, quae his continebantur, oppido repugnarent rebus ante cognitis atque perceptis. Qiis ipsis interdum, quas proprius quemque sensus doceret terat supremae illi veri omnis mensurae atque normae, quae in sensu inest fidem denegare maluerunt, quam rationes semel temere susceptas deserere. Alii his hactenus saltem paululum constantiores, cum hypothesibus istis atque demonstrationibus non auderent plus tribuere, quam his quae sensus proprius atque communis docebat; nec tamen vitiosos, quibus laborabant istae argumentationes. nodos extricare valerent; in illud Pyrrhonis absurdum imciderunt, ut omnia perinde incerta haberent, atque ita paria esse putarent utrimque in sententiis contrariis a tionum momenta, ut, qua parte stet veritas, ncta certa
124쪽
pota, nullo indicio, humanum ingenium discernere possit.
VI. In omni rerum corporearum natura pernoscenda,
non ultra id, quod tum ipsis phaenomenis . tum horum coniunctione atque consecutione, analogia continetur, adscendere posse hominis ingenium . unanimi sere consensu probatissimi quique philosophi hodie fatentur. Sunt autem phaenomen partim eiusmodi, ut citra ullam hom Dum peram tota quanta contingant, neque quidquam ad illa sive essicienda, sive impedienda, sive Vario atque a. xio modo immutanda aut inflectenda conserre hominis imdustria possit nihil nobis relinMuatur, nisi ut interdum penes nos sit, vel neglecta ea praeterire, vel animum se susque in eadem convertere acriusve intendere , minui timque singula considerare. Cuius generis phaenomenorum adnotatio, diligensque observatio multiplicem tamen usum ad regendam vitam humanam adferre potest. I. Quum enim ex istis phaenomenis multa etiamsi per se sorte plane indutarentia videri possent, sint consequentibus effectibus, sive laetis atque utilibus, sive molestis noxiisque notabilia alia vim quamdam insignem falso putentur in alterutram partem habere docebit nos adcurata eorum observatio falsas reiicere opiniones, indeque vanas spes, atque exsultationes mox in lamentationes abituras, resecare vanos terrores moestitias abiicere. Ubi autem eorum phaenomenorum, quae vel in laetam vel in scistram partem vim quamdam insignem habent, rati nes cursusque ita cognovimus, ut certis etiam quibusdam indiciis, quo tempore, quo loco, quo gradu illa sint evemriira, praevidere quodammodo valeamus tum vero, t meis forte nihil sane adferre possumus vel ad essiciendos aut accelerandos laetos quosdam eventus, vel ad retardandos aut avertendos funestos possumus tamen animum saltem praeparare atque multis modis munire ad ea, quae fiunt quaeve sutura sunt, ita ut decet excipienda multa
collisere possumus observata, quibus in secundis reb
125쪽
laetitiam moderemur, in adversis animum firmemus; mnique multa consilia capere, multa agere atque moliri ante praeparare possumus , ut quam maximum fructum, quamque minimum detriment atque mali ex his, quae non erant nostra in potestate, capiamus.
s. Quum in iis, quae sunt potestati nostrae subiecta, quae agimus atque molimur, multum semper intersit, quo tempore, quo loco, quibus adiunctis magnaque ex parte consiliorum nostrorum successus quum pendeant saepe avariis rerum momentis, quae sumere oportet, promi da tur, non ipsi ponere pro lubitu possimus; plurimum proinfecto saepenumero iuvabit, earum etiam rerum, quae nu Io modo in nostra sunt sitae potestate, quam adcuravissimam subtilissimamque notitiam habere quo nimirum, si res ipsas atque tempora rebus nostris atque consiliis adaptare non datum est, res saltem nostras atque consilia re hus temporibusque discamus adcommodare.
. Tum vero ipsa metiendi temporis atque spatii, demniendaeque locorum positionis atque distantiae scientia, omniumque rationum, quibus illa continetur, exquisita notitia, quum sit ea maximi in omnibus paene negotiis humanis momenti facile intelligitur, plurima phaenom na, quae neque nostra sunt in potestate, ter se cael roquin sorte satis indisserentia nobis essent futura, hoe ipso ex capite esse notatu dignissima, quod, quo maiorem diligentiam solertioremque subtilitatem ad illa cum omni-hus adiunctis observanda adserimus, hoc amplius profici mus ad capiendam omnibus numeris absolutam notitiam cunctarum rationum, quarum, ad iustam temporis p tiique dimensionem locorumque definitionem, usus esse potest.
4. Denique minime praetereundus est insignis aliquis usus, quem praestat plurimarum naturae partium diligens adnotatio atque studium; qui usus in hoc cernitur, quod,
tametsi res contemplationi nostrae subiectae non sint om
nes eiusmodi, ut in iis magnopere ipsis elaborare, aut eas
126쪽
4si recte, ut sic dicam, usibus suis consiliisque adcomm clare homines possint tamen in omni rerum corporearum universitate, quae sunt notitiae nostrae subiectae contineatur infinita varietas atque copia Exemplarium; in quae s animum defigere intendereque voluerimus, horum similitudinem magno cum fructu ad ea, quae sunt nostra iapotestate posita, transferre atque, cum in rebus variis atque varii essiciendis, formisque rebus induendis, tum in modo atque ordine, quem in capiendis consiliis nostris rebusque agendis ponimus, consectari atque exprimere
VII. Alia sunt in mundo corporeo phaenomen eiusmodi, ut magna ex parte in nostra sint potestate ut variis atque variis modis ea, quae sensibus nostris subiecta sunt, tractando, multa moliri atque agere, , quasi quidam inferiores Dii creatoresque, multa essicere possimus, usibus vitae humanae inservitura, quae, per merum naturae cursum, aut numquam exstitura erant, aut certe none tempore locoque, vel eo modo atque gradu, iisdem que adiunctis, quibus nos volebamus. In hoc igitur genere quo curatiori analysi, ad minutissima quaeque quantum fieri potest perducta examinamus cuncta quo dii genti in variorum phaenomenorum similitudines, Meos nexus adnotamus, qui, vel inter diversa quaedam phae in nomena, vel inter unius cuiusque phaenomen partes a que adiuncta, antecedentia, & consequentia, intere dunt quo magis ipsas vires nostras atque sociatas pluin Titan hominum vires, quibus concreta dirimere aut dita vere, dispersa in unum componere, varias paries varie disponere, variasque formas, Variis usibus aptas, rebus inducere possumus has, inquam, Vires quo magis tent mus, exercemus, excolimus eo latior nobis eampus p riatur necesse est, in quo exploratum compertumque' heamus quo pacto iis, quibus sunt homines ad producendas varias in rerum eo mearum genere commutari
ne instrucri, viribus utendum sit, quae subsidia paranda.
127쪽
ii SENTENTIARUM HILOSOPHICARUM
quae rationes ineundae, quo facillime certussimeque, qui quid vel ad securitatem vel ad salutem omnigenaque commoda, sive nostra, sive eorum quibuscum vivimus, aut ipsius futurae etiam aetatis, effectum cupimus, adhibita ad eas res, quas natura suppeditabat, hominum opera atque hidustria, eificiatur. VIII. Utroque autem istorum generam, quae commemmorata sunt, amplissimus continetur locus, quo , ultra ea quae corporeus sensus docet prospicientes, non equidem in ipsarum rerum corporearum intimam essentiam, quam dicunt, substantiamque penetremus; sed quo rerum tot tantarumque, quas exhibet huius mundi spectaculum i credibilisque ordinis atque constantiae, quibus cuncta comtinentur, admiratione ducti, Auctorem istarum rerum ipsumque omnia haec animantem, moderantem, regentemque Deum paene prehendere, invius immensam vim atque potentiam infinitam sapientiam bonitatemque venerari licet. Cui rei consentaneum est, ut erigamur, altiores fieri videamur, atque non solum intra huius vitae
limites optima quaeque ab optimo , sapientissimo, pote tissimo Parente huius universi semper speremus; sed Diam futurum aevum eatenus meditemur, ut horum intui.
tu, quae in hoc vitae vere nominatae vestibulo spectan. da nobis seuendaque concessit divina henignitas, laetic gitemus, quam ampla, quam magnifica, quam infinitis modis omnem ingenii nostri captum adhuc superantia, sin tura sint illa, ad quae sumus in sempiternum aevum o cati; denique ur, quum videamus, quantum si, quod homines, etiam hac in mortali conditione, in circumscripto hoc rerum agendarum orbe, proficere possint, si modo naturae dotibus diligenti studio excultis rite voluerint uti; cogitemus, quam laetae, quamque mirificae futurae sint progressiones ad summum, qui in hominis naturam cadere potest perfectionis, virium, dignitatisque gradum, ubi cunctis huius vitae officiis rite pieque expletis, terrenis his vinculis soluti, in altivn evolaverimus.
128쪽
IX. Quod si Demonstrarionis nomine, cum WoLmo intima S. 498. plurimisque philosophis, intelligamus eius.
modi probationem, in cuius syllopumis inter se eon senatis non utamur praemissis, nisi definitionibus , experiensiis indubitalis, iomaris, O propositionibus iam anu demonstraris vi ad od monstrationes tandem nitantur definitionibus . exvertentiis in
d bigaris, O axiomaria consentaneum videri potest, ut metemur, nullam veritatem, quae quidem per se aliquid ad vitae usum commodi adserat, posse demonstrari. Definiri ne enim, quae hoc loco inducuntur, nominales sunt; cum revis probatione ipsae indigeant. Definitione autem n minali, utpote arbitraria, illud quidem essicitur, ut notio quaedam animo concepta certo Vocabulo, tamquam signo, notetur sed cum in huiusmodi definitione nulla alia veritas, praeter hanc ipsam , me talem notionem tali verbo. designare, contineatur; non potest illa alii cuipiam, ritati sive pateraciendae sive confirmandae inservire, nisi
quatenus, notatione verborum adcurate observata, notionum contusio evitatur. Axiomara sunt propositiones, ex meris definitionibus nominalibus collectae: WoLP.
Log. S. 67 coli. S. 26 4 ita quidem, ut, nisi pec
Earibus rationibus fuerit evictum, exsistere res tales, qu is sint definitae non plus veritatis, vel adiumenti ad inis veniendum aut confirmandum verum, in axiomatis, quam in ipsis illis definitionibus, insit. Experientia denique, quum doceat illa quidem id, quod fiat factumve sit, non quod futurum est cognitio autem omnis quum ita solum ad vitae usum possit traduci, si nobis id, quod futurum est, pandit consequi videtur, ne experientiis quidem hoc, quod quaerebatur, confici posse. X. Sed licet experientia omnis sit rerum praesentium aut praeteritarum; ut id, quod, vel iam iamque vel dei ceps, futurum sit, non possit ex mera experientia colligi: videtur tamen unum esse quoddam experientiae genus, cuius ea vis sit, ut non ad aliquod solum tempus, sive praesens sive praeteritum adstringatur; sed ut una com-
129쪽
prehensione omne aevum, quod umquam ad nos sive perotinuerit sive deinceps pertinebit, complectatur ii qu dem, ut, qua firma certitudine praesentia percipimus aut praeteritorum meminimus , eadem de omni tutura vita possimus esse persuasi Scilicet, si vitae consilia cum ratione quadam capere velimus, necesse est, habeamus ali quid, quod sequamur, ex quo earum rerum, quae futurae sint , cognitionem aut coniecturam quam maxime pro habilem, capere liceat. Quod sequamur autem, datum nihil est, nisi vel Analogia earum rerum, quas adhuc eve. misi experientia cognovimus, vel are testata voluntas Eius a quo pendeat id quod futurum sit. Quare hoc quidem omnium pectoribus infixus sensus docet , idemque pro omni tuturo tempore spondet: n quoad in capiendis animaen vitaeque consiliis secuturi simus H, quo nos ducit ana n logia eorum, quae hactenus experientia docuit , vel quod
is continetur declarata voluntate eius, a quo res futuran pendet, Ceuius de fide cur dubitemus rationem nuli, tam licet invenire; etiamsi forte aliter interdum res ceci-nderit, quam fuerimus arbitrati numquam tamen caus- viam nos habituros, cur consiliorum ea ratione captorum . nos poeniteat. M Nescio autem, quo melius genere res nostras agere Deus potuerit, aut quidnam amplius mortales, vel ad summam quae in hanc vitam cadere potest. felicitatem, vel ad laetissiimum futuri aevi prospectum, requirere possimus cum omnia nobis subsidia adiumenta que data sint, ita universae vitae nostrae cursum dirigenadi, ut si modo istis bona fide uti voluerimus, certi esse possimus, numquam nos in aeternum consiliorum ita captorum poenitentiam esse subituram.
130쪽
V . . . V ERITAS, eique qui opponitur, oror, ex vulgato sermonis usu & communi omnium notione, intelliguntur c gitationum nostrarum sententiarumque de rebus quibuscumque susceptarum, habitudines vel qualitates quaedam; quarum contraria ratio in diseris quodam modo inesse intelligitur . quo sint ipsae femoriae ad res eas , de quibus aptur, adfectae Scilicet quum haud rara nobis offeratur occasio, iudicia nostra atque sententias, quas de varii generis rebus sve per nos ipsi suscepimus, sive ab aliis acceptas tenemus, cum rebus ipsis, ad quasillae reseruntur, conferendi; fieri non potuit, quin mature,in nullo paene negotio i
eiderint homines in hanc distinemionem, ut sententiarum alias conruenire, animadverterent, cum iis rebus, de quibus quaereretur alias ita comparatas viderent ut non respondere res opinioni de eadem conceptae. In qua quidem, Enctione rite constituenda , eademque in quam plurimis, quae in vita hominum incidere solent, quaestionibus, qu ad fieri posset, acutissime diiudicanda, maximum inesse
t ' Resqvus hiaus seripti Tatulus hie erat Quas Praesd Iohanne Se A. eighaeus er Phia Doct. Log. O Mataph. Adiuria in Academia Argentoraten die xx III. Iunii, De CLXx VII solenni Mosophorum examini fert M. Santi Goler, Arsemota