장음표시 사용
91쪽
lpium sensumque suum inspexerit, vel semel saltem sum
rit admonitus, dubium esse debeat, illam omnem perusiani quodam sensu , qui Moralis sensus rite nominatur, cognosci iudicarique ita plane, ut ab hoc sensu si recesseris, non
dico, notionum earum, quae nominibus commemoratis
efferri olent, origo inveniri nulla possit, sed ne ullarium dem vis atque notio verbis istis subiecta relinquatur. IlI. Quamvis autem plana in rupto collocata nobis videatur haec ratio distinctionum omnium moralium originem ad sensus cuiusdam perceptionem iudiciumque reis serendi ν non potuit ea tamen multas mulis m, e
rumque doctissimorum virorum, dubitationes reprehensionesque effugere ita quidem, ut etiam totam hanc quaestionem, tamquam minime consectam tae qua in utran
que partem disputari adhuc probabilita queat, in hunc ipsum annum pro materia, in qua se exerceant philos phom ingenia, publice his ipsis verbis propositam videamus: Sit - ne homini innatus aliquis sensus, quo dirigatur ad dignossendum O impellatur ad faeientam Bonum Morale. Quare neque incommodum nobis visum est hoc idem adigumentum, in quo iuvenis philosophus, qui, quid profecerit in defendendo adserendoque eo, quod de prOp sit quadam quaestione verissimum sibi aut veritati proximum videatur, publica disputatione experturus sit, ubrium suarum faciat periculum. IV. Igitur ut brevissime, quoad fieri potest, sententiam quam defendendam suscipimus exponamus, licear aliqua pro concessis sumere. Et primum quidem, omnem istam boni O mammonalis distinctionem cadere in liberas homia
Praesertim postquam a prineipe, inter reeentioris aevi phd sophos, sensus huius moralis vindice HυTcκEso No , quidquid hi laeus ambigui aut obseuri habere poterat, iis explanatum est, ut iudice acutissimo harum rerum aestimatore SMITHIos in Moria sensus moralis P. VI. Sect 3. e. a. nihil quod via regeri queat relictum videatur. Ab illustii Administratorum Legati Mesentiti, apud Lugdune se in Batavis, Collegio.
92쪽
num actiones agendique consilia quinis in ipsas animi
adfectiones propensionesque, quatenus hae quodammmdo liberae mentis voluntati subiectae sint adum Boni maia moratis communi adpellatione comprehendi, quidquid intelligitur, cum dicimus rectum, pravum, iustum, iniustum, honestum, turpe, laudabile, vituperandum, 'uae
sunt alia nomina his similia; neque ipsam vim verbis istis subiectam, differre ab eo, quod volumus, quum aliquid
ossicio hominum virtutis rationi eonsentaneum vocamus,
aut contrarium cum ad aliquid sequendum aut fugiendum ex naturae lege sive perfecte, sive impersecte, utatum inigaios esse homines, pronunciamus aut quum aliquid eo pertinere dicimus, ex quo vera propria ii minis dignitas atque merisum, sive indunitas aut eti*a censeatur. 3. Denique hoc nobis concedatur, ipsam illam actionum humanarum agendique consiliorum distincti nem, qua fit, ut alia in rectis, honesti, bonis, numere tur, alia maga , prava turpia habeantur, esse a natura con-sstutam, non merum ingenii humani inventum, ad hominis arbitrium confictum. V. Iam quacumque enunciatione generali complectaris eam actionum humanarum agendique consiliorum qum lituum, aut illud requisitum, in quo ipsius Boni moralis. quatenus a malo distinguitur, vis atque ratio insit; necesse esse nobis videtur, si in defendenda sententia tua constare tibi velis, neque iis de quibus iam inter nos convenerit, repugnare, devolvaris ad sensum aliquem ad quem tamquam ad ultimam rationem atque regulam normamque, omnem moralis boni malique distinctionem reseras. Sive enim, in actionum omnium cursu ad veram snceramque, vel cuiusque per se, vel communem humani generis, elicitatem aut perfectionem stabiliendam, Boni moralis vim ac rationem omnem posueris; sive ex convenientia cum Divina voluntate, cum consilio eo, quo sumus a sise premo rerum Arbitro hac in vita locati, bonum omne
rectumque ossicium hominis metiendum esse dixeris.
93쪽
ve tandem in aeternis nescio quibus rerum essentiis, a que inde exsistentibus necessariis quibusdam cognationibus relationibusque, normam eam ponas, qua morale Bonum a pravo dividatur nolo iam disputare quam commodo quamve ad rate horum quodvis dicatur aut omnino
quam felici consilio suscepta sit tota haec opera omnes virtutisin ossicii partes quatenus in ipsis actionibus4e nuntur, una quadam communi simplicique emmeiatione complectendi illud quaero quo pacto te expedias siquis a te rationem desideret expromi, qua commotus tu in harum rerum aliqua peculiare imi distinctionis genus . quod morale vocas, ponas' si quaerat, quo indicio utens, quid respiciens, quid secutus, et in istorum principiorum aliquo iuris, osset rationem inessa statuas, cuius haec vi sit, ut illud servare tuerique hominem dueat atque πο- reari denique, quid sit hoc omnino, quod ad hoc sequendum, contrarium fugiendum, obligatos esse homines dicas VI. Nimirum in eorum, quae hominem ad aliquid, cuius cuiusmodi h. ve sermone tuendum sive in vita agendum, commoveant oratione caussaque reddenda aut quaerenda, in infinitum certe progredi non licet, quoniam sic omnis ratio vana & inanis esset sutura. Atqui quaestio finem non est habitura urgere, instare, 'u eumque te verteris persequi licebit, donec extremum atque ultimum, in quo consistas, sit eiusmodi, ut imm diata sensus cuiusdam perceptione, id est, vel ipsa impulsione aut specie sensu a rebus obiectis adlata , vel eorum quae in ipsa mente geruntur informationes conkientia. comprehendatur iudiceturque igitur consstuamus v. philosophum, qui in actionum omnium eotaliorumque cursu ad Persectionem generis humani, quanta maxima cogitari possit, praestandam tuendamque summam boni moralis atque ultimam ossicii omnis rationem posuerit. hoc ubi quis, sive in re ipsa haesitans, sive discendi causissa addubitans, quaesierit de quaeumque aliqua ossicii pa te, cur eam in ossicio, in iis ad quae naturae lasei
94쪽
mo obligatus si numeret iam poterit hula ille proximam quamque, atque iterum alias larte atque alias, causesas reddere, quibus vis ea, quam habet actio illud es ciendi, in quo is ossicii finem collocat, declaretur ubi ad ultimam illam atque extremam rationem pervenerit, iamque denuo instet alter, unde sit, quod ad hoc ipsum simus obligati tum vero philosophus noster aut ipsam i
Iam ultimam suam rationem cogetur desereres aut eam
dem temere, fortuito, ne ullo iudicio atque delectu, a se arreptam fateri aut denique ad hoc provocare, rati nem eam talem videri, quae suo cuiusque intimo sensu comprehendatur, ut non homo sed monstrum aliquod D. minis habendus sit is, qui, varia agendi consilia hominum animo lustrans, ubi simul ipsius verae Perfectionis vim perspexerit, simul cuiuspiam vitae institutionis cursum ad
illam praestandam tuendamque viderit, non ita moveatur, ut fieri ι, istud extremum agendi consilium esse homini per se eommendarum , in hoc dignitatem O verum pretium amoue excellentiam hominu poni qui contraria consilia alat atque sequatur, eum contemtu omnium, immo vel iusto etiam ossio, hactenus quidem . dignissimum esse.
VII. Quod igitur in uno quodam ex istis principiis, supra f. V. adlatis, vidimus, defendi illud non posse, nisi
ad intimi sensus adulam tamquam ultimam normam referas; idem plane simillima ratione de caeteris valere, vel nobis non monentibus, perspicuum est. Adeoque, quacumque in re Boni moratu rationem collocaveris, iam non in aliqua solum parte quaestionis eius, quae de virtute ossicio hominis habetur, vis sensus moralis erit concedenda. sed cin eo ipso, quo caput cautaein summa totius quaestionis continetur. VIII Sed ne etiam ultra id, quod volebamus, ducere nos videatur haec, qua utimur, argumentandi via, neve
plus nobis detur, quam vel ipsi requirimus age iam, ria illa principia fines, dicere maluerim, sive extrema 'quorum in aliquo summa Boni moralis collocari solet.
95쪽
propius paulo consideremus. Atque ut ab eorum ratione incipiamus, qui in hominis cuiusque per se, aut communi omnium, sive vetain stabili selicitate sive perfectione,
praestanda, augenda, tuenda, constituunt morale bonum: quis non videt, eam rem, quam verae & stabilis Felieitatis, quam Perse a nomine intelligimus, numquam in
ipsum hominis sensum ullum incidisse; sed esse ex earum
genere rerum , ad quarum notionem aliquam quamcumque nobis informandam non nisi variis observationibus singularibus in unam summam collectis, adhibita collatione distinctione rationis, atque analogica iudicandi via, adscendere liceat L Num ergo rem, quae nulli humano sensu occurrere potest, & cuius notionem eamque a modum quidem debilem vagam ac vix adumbratam. non nisi rationis collatione .analogico iudicio cap re mens hominis valet han ne ita sensui cuidam subiectam facere audebimus, ut non modo ipsius rei noti nem, sed & simul actionum humanarum cursum ad eam rem essiciendam complendamque, sive minuendam aut evertendam, ipsi immediato sensu patere dicamus Nimirum hoc nos quidem neque contendimus aut poscimus, neque, si ultro detur, nos accepturos profitemur.
Sed in illud ipsum incommodum ne incidat is, qui iam concesserit, Boni mali moralis distinctionem nulla ratione defendi posse, nisi ad sensus moralis iudicium reseratur; iterum tandem ioc agnoscat, enunciationes has, quae in hominum Felicitate aut Perfectione praestanda Bonum omne morale inesse pronunciant, non nisi ita pro veris esse habendas, quatenus monstrari possit, esse illas ex singulis notationibus atque observationibus singularum sensus moralis commotionum, singularum actionum quae sensum hunc movere soleant, ductas, ex iisque vel per completam, ut aiunt, inductionem, vel per iustam analogiam collectas.
IX. Scilicet qui se sensumque suum nosse, quatenus se quidque adtingat & ad se pertineat circumspicere coe-
96쪽
perit is, siquidem semel comprobatione ea actionum humanarum vel offensione, in qua vis sensus moralis inest. fuerit commotus, poterit deinceps, ubi id agere voluerit, quoties denuo sensus iste excitatur, haec duo distinguere atque cogitando separare primum, ipsum sensum, sensationem quam dicere solent id est comprobarionis aut of
sensionis motum menti adlatum tum vero actionem eam,
unde motus adserebatur; quae proinde obiectum sensus illius . seu res sensu morali subiecta, recte vocabitur riin aessione quidem iterum duo praecipue spectare poterit, primum, ut videat, quid ipsa illa actione contineatur, quibus quasi partibus & numeris constet Qquae sit ea potissimum pars, in quam proprie cadit comprobari aut
offensio, sive quod eodem redit, e qua exsistebat motus ille menti oblatus alterum, ut circumspiciat, quaenam snt cuiusque actionis, quae per se .sua sponte sensui morali commendabatur aut eumdem offendebat, adiuncta quae consequenti, quemnam essectum sive in ipso eo, de cuius actione quaeritur, sive in aliis, secundum communem rerum cursum actio quaevis sit habitur, Similes vero etiam observationes de aliorum hominum sensu morali instituere licet. de actionibus ciis quae illum vel comprobatione vel offensione moveant ex quo communis hominum moralis sensus notitiam , quatenus analogia patitur, capimus. Ex his ergo huiusmodi observationibus ductae esse debent generales illae de quibus quaeritur, enumciationes ut earum vis aut nulla sit, aut haec, quod quam plurimae istiusmodi observationes singulares sint institutae, ex his illae, quae neque quoad actionum considerationem, neque quoad sensus iudicium, obscuri alia quid aut incerti habebant, in unam summam sint collatae. Ita fit, ut, licet deinceps ex analogiae lege utamur ista summa ad iudicandum de iis actionibus, quarum consideratio singularis, antequam summam istam subduxerimus, diligentiam nostram effugerit, aut de quibus sensus iudicium obscurum atque anceps erat tamen ipsa enuncia.
97쪽
tio generalis per se nihil neque amplius neque minus valeat, quam ipsa summa ex observationibus singularibus
X. Ergo ut hoc utar xenunciat illius, quod in vera
sabilique Felicitate essicienda summam virtutis Cossicii rationem collocat, non alia nisi haec erit sententia im-ntum 6 singularum actionum, quae sensu morali comprobantur, naturalem esse cursum ad eificiendum aliquem hominis eius qui agit, aut eorum quibuscum vivit, aut communem omnium, statum, quem statum elisitatis no mine designare placuit. quidem verae ac flabilis, quo
distingueretur ipse ille status ab alio quodam, qui illi iis speciem aliquantisper mentitur. Similiter, illius principii . quod in Perfectionis studio summam Boni moralis ponit, vis haec est omnium actionum humanarum, quae adprobationem sensus moralis moveant , cursum naturalem esse ad statum aliquem praestandum, quem pes Mum placuit nominari. x quo simul intelligi par est, ipsius rei illius sive status, qui perfectionis aut verae felicitatis nomia ne intelligitur, notionem , nisi praeeuntein considerari num nostrarum cursum regente sensu moras, insormari non posse. XI. Quare illud quidem apertum est ad observationes eius generis quas diximus, faciendas, in quibus quidem pari diligentia, qualis a Naturae observatore requiritur, est incedendum Datque ad conficiendas notiones regula que generales, quibus universa virtus atque ossicium aut notabilis aliqua ossicii pars contineatur, adhibendam esse
eam mentis vim a sensu diversam quam Rationem adpellamus qua rerum similitudines conferamus, dissimilit dines separemus, nexum rerum pervestigemus. plures singulares observationes, communi compellatione complectentes, in unam summam colligamus. Sed simul perspectum sit; si ex eo, quod regulae notionesque generales rationis opera conficiantur, negare velimus sensum minralem esse summum eumdemque unum, vere nominatum,
98쪽
Boni malique moralis iudicem homini a natura datum; similiter nos facturos atque eum, qui, quod in musicae
artis theoria soni sonorumque concemus ad numeros quo clam' numerorum proportiones reseruntur, iam contenis dat ipsos sonos sonorumque suaves concentus, aut,
testos dissensus aurem offendentes, non aurein audiendi sensu, sed arithmetica ratione atque scientia, ab homine percipi atque distingui.
XII. Eorum rationem non moramur, qui in areonum,
convenientia iam aeternis quibusdam rerum relationibus B
ni moralis summam collocanti Sicut enim ex ante talis patet, non posse illam rationem magis, quam aliam quamvis defendi, nisi ad urimum siquem sensumis quasi iam , tamquam βmmum boni malique moralis iudici res reseratur sic ne hoc quidem valde obsturum esse potest aeternas illas relationesin necessarias distinctiones ex reis rum essentiis fluentes, in quibus illi boni moralis normam potiunt, nihil esse, nisi aut singula sensus nostri moralis iudicia, aut ipsas generales illas, quas diximus, notiones regulasque e singularibus sensus moralis iudiciis consectas. XIII Denique quum ne illa quidem rario, quae in Di
vutire voluntasis praeseripto omnia hominum ossicia metienda esse praecipit, defendi queat, nisi iterum moralissem. ius iudicium testeris; S. I. VII. iam facile etiam, quo tota haec ratio pertineat quid valeat, perspicitur Quippe cognoscendorum voluntatis divinae placitorum, quae ad nos pertinent, non aliam viam homini naturἱ patet actam videmus, nisi per singula ipsius sensus moralis, de quoque agendi genere atque consilio, iudicia equibus inter se collatis, summa eiusmodi aliqua, quales supra vidimus, aut variae saltem regulae generales confici possunt. Ipsa autem illa sive iudicia sngularia sensus moralis, sive generalia praecepta per rationis collationem inde collecta esse Placita voluntatis Divinae immo esse Deum aliquem emtasorem atque Dominum uariem naturalem humani generis, cuius voluntati atque imperio
99쪽
ut pareamus simus obligata harum quidem nuncla I num non alia ratione veritas constat, immo non alia ea.
rum vis est atque sententia, nisi, quod quum videamus, neque nos, neque nostri similes, quibuscum vivimus, esse auctores sensus illius moralis, id est, tribunalis illius in pectore hominum constituti, e quo simul de sua cuiusque, simul de aliorum hominum, agendi ratione iudicium fertur hanc ipsam humanae naturae constitutionem referre cogamur ad alium quemdam Auctorem, ad Eum cuius vi atque benigno numine & sapientia omnis haec rerum universias constituta esse atque regi gubernarique videatur, quem Eu incompellamus. Cuius simulatque notionem hanc cepimus hoc ipso Eum nomine colendum, adorandum, atque iussis Eius parendum putamus, quod Ille sit, non solum ad quem, ut primam caussam atque fontem summum Exemplar, quidquid nobis a natura commendatum est, si referendum; sed etiam, a quo Gmul cum caeteris sensibus viribusque, quibus sumus a natura instructi, ipse sensus ille ossicii obligationis stis
turae nostrae infixus, quo meritum dignitasque, aut cubpa Indignitas, in actionibus hominum uendique comstiis diiudicatur.
100쪽
SENTENTIARUM PHILOSOPHICARUM VARII ARGUMENTI FASCICULUS PRIMUS 'L
verum est, ut non modo rerum extra nos constitutarum
notionem nullam capere insormareque possimus, cuius non partes omnes ac singulae sensus quadam perceptione, pr ut occasio tulerit ad intelligentiam nostram fuerint dei me; sed ut ne nos ipsos quidem, eaque quae penes nos geruntur, cognoscamus , nisi quatenus data quadam op ia, duplicem quasi personam suscipiamus alteram eam, quam nosse lubet alteram hanc, quae acie mentis in priorem istam intenta & tamquam reflexa, eamdem inspiaciat atque observet. Quae duplicatae vices quum non facile possint eodem temporis puncto in eumdem hominem eadere, ne fieri quidem potest, ut, quae intra nos geruntur, eo ipso momento, quo illa praesentia esse di euntur, a nobis percipiantur sed omnis animi conscientia,S reflexa sui inspectio, ad id, quod sive proxime praeces rerit, sive olim nobis praesens fuerit, reseratur necesse est tu Ita fit, ut omnium rerum notitia, cuicuimodi sint.
I Reliquus huius seriptionis titulus hie erat quas praeside Iohanna xe h. eigha ex fer. PHI. Doc Log. O meaph. Adiune in eademia Argentoratensi d. xx. Decembris,nccLxxrr. fotiani Mosophonum examini essene Ioh. Maia Graves, Argeneo tensis I
CL MERtΑΜ Dissertatio de propriae nostrae V ηria Pereeptione in electu Actorum eademiae Regiae Berolin. Chois desinem res de I Academis de Bersia Paris r767. yT. II p. si R.