장음표시 사용
131쪽
ad omnem paene vitam regendam momentum, ita lacile patebat , ut mox iis etiam propositis quaestionibus, in quihus nulla dabatur facultas rem eam de qua quaerebatur, coram intuendi ex eiusdemque inspectione, quid de ea censendum esset, aut conveniret, nec ne inter ipsam rem atque sententiam quamdam de ea propositam, iudicandi, operae pretium saepenumero duceretur, vias omnes atque rationes undique conquirere ac circumspicere, quia hus ea, quae quaerebatur, exum notitia capi, aut de senistentiarum propositarum con 'enientia vel repugnantia eum ipsis rebus, ad quas illae reserebantur, posse iudicium fieri videretur. Quo magis tactu proclive, naturae rati nique consentaneum erat, ut oppositae illae Relationes, quae distinctione ista, cuius tanta vis esset, tamque late patens usus, exsistebant; relationes dico, eonvenientiae vel 1 puprantiae, quae Ater quamque mentis fruentiam , Ipse rem
hiae stibiectam intercederes, suo utraque peculiari nomine quodam gnaretur. Igitur latinum Vertatis nomen sive quod aliud in aIta quavis lingua huic respondet, positum videmus in ipsa consensione sententiarum atque rerum E roris falsitaris , in discrepansia Atque adeo, veram omnes dicunt & perhibent eam sententiam, verum illud animi iudicium, quo id, de quo quaeritur, tale, quale est , autfuit, aut futurum est, prout feri quaestionis conditio mente eomprehensum O cogitatione tamquam depictum putant. Contra, quae sententia dissentire intelligitur ab ea re, de qua agitur ut aut ponat aliquid, tamquam quod sit vel ad aliquam rem pertineat, cum tamen Vel non sit omnino, vel ad eam rem 'on pertineat, cui tribuitur; aut neget aliquid atque e cludat, cum in in rerum natura, Cad rem . de qua quaeritur, pertineat ea salsa dicitur sententia. a vero aliena. nunciationem autem quamlibet, ita vel veram, vel salsam, & habet quisque, nominat. si verborum contextu vel vera sententia, vel falsa, subiecta sit. In Vix ullam obscuritatem aut ambiguitatem sermoni
adferre potest usiata illa verbi e nativain principali sede
132쪽
FASCICULUS TERTIUS. risin vicinam translatio; qua quod est proprie qualitatis ali
cuius nomen ei nonnumquam rei, cuius est illa qualitas. imponitur quae abstram pro eoncreto Metonymia dici solet.
Sic enim, cum veritas proprie intelligatur qualitas aliqua. in sertiones hominum sententiasque cadens tacite, quid dicatur, intelligitur ubi iam vera quaevis, de qua agitur , sementia aut nunciatis, ipsius Verisatis no nes magis illud tamen ex hodiernarum Europae linguarum, quam ex anatiqui Latini sermonis usu decoratur iam vero etiam omnium verarum notularum, quas sive percepisse sibi videntur homines, sive in des deratis habent, eontinuus quidam complexus atque summa eminenti quadam verbi notione, emas
adpellatur. Quem quidem nominis usum posteriori loco a nobis memoratum, Stoicis olim placuisse legimus qui
vertatem a Vero ita distinguebant, ut, cum veri nomen ad singulas sententias singulasque enunciationes vellent pertiis nere, veritatem contra συ-ημα της τῶ ἀλ- γνα εο ς. definiverint quam cum superare communem mortalium
raptum intelligerent, in solin sapientem cadere, dicebant. 1 Reserente SExT EMpi Rico adν Mathem L. VILAE 38 a. Moreh. 'μπρ L. II. g. 8a sqq. Quae quidem Stoicorum distinctio non eam meruisse videtur censuram, qua eamdem, lavit Vir doctus, a quo Mema Phuosophiae soleae nuperrime editum habemus, vernaculo sermone descriptum damana, Sstsem de Afrae Philosophia, T. l. p. I in Ir . Eodem enim paene modo, quo Stoici utebantur, saepenumero probatissimi quique nostrorum philosophorum Veritatem, tamquam vastam aliquam regionem aut immensam quamdam possessi nem, inducere solent, communi quidem omnium hominum o cupationi & participationi patentem atque expositam euius etiam cum plures particulae, maiores, minores, iam sint hine inde occupatae, tum vero longe maiores etiam portiones, cimperii istius tamquam provinciae , posthae demum , iunctis hominum studiis atque viribus, in horum potestatem sint perventurae licet spes nulla data sit mortalibus , universam pota sessionem . quaqua late continuatis neque usquam intermittentibus trassibus patet, umquam obtinendi.
133쪽
III. Neque vero dissicultatis quidquam habet illa nomiis nis ambiguitas, de qua vulgo praecipi solet, alia quadam notione verbi di diversa ab ea, a qua semus prosem. Veruatem dici, cum ea in sermon aliisve Agnis quaeritur. quibus solent mentis cogitata his, quibuscum agimus, significari & iterum alia, ubi neque in sententiis hominum. neque in signis quibus eas exprimunt, sed in resus ipsis. de quibus cogitant homines aut quaerunt, verisas inesse perhibetur. Ex quo haec, de qua nos disputare adgressi sumus, Lopea Veritas, vel Veritas Iudicii, distinguendi cauiasa adpellatur cum illa, quae in sermonis usu cernitur, Ethtea quae autem in rebus ipsis ponitur, Veritas ph ci vel metaphsea, a quibusdam etiam ex len e vertas, nominetur. Cuius distincHionis quaenam vis sit exponamus paucis videbimusque tenuibus satis finibus tria istaveritatis genera esse disiuncta. Nam Ethicam quidem quod
adtinet eruatem, cui quod oppositum est falsum, mend clam vocatur; non minus in illa, quam in hac cuius viam rationemque Logica disciplina tradit, consensus quaeritur sententiae cum ea re de qua agitur Agitur autem in quavis quaestione quae ad illud genus refertur, hoc, ut sciatur, quid sit, quod comperium habeat aliquis, vel compe m e ceptumque habere putet, O iam evise secum atque sentiat de ea re, cuius cauissa omnis illa quaestio est instituta. Iam eum hac sententia, quam animo conceptam tenet is, cuius de
enunciatione quaeritur, non sane confertur merus verborum
sonus, quibus ille usus est, sed iterum sensentia quaedam atque vis verbis subiecta ea scilicet sententia, quae ex usitata verborum significatione verbis istis subiicitur, quamve ille audientibus legentibusve adlatam cupiebat. Quarea Logica veritate non differt haec Moralis, nisi eo quod haec ad peculiare illud quaestionum genus sit adstricta, in quo id quod secum cogitat furitque is, qui loquitur, teneat locum reis us , ad quam sementia verbis deelarara resertur. Cui illud praeterea accedit ut in hac veritate iuvianda, non sententia solum, sed & voluntas aque constam eius;
134쪽
de euius enunciarione quaeritur, spectetur e quo ipso a. Moribus illa nomen invenit. IV. In 3544 ipsis cum ponitur ritas, duobus illud, dis fieri videmus. Uno modo, absoluti, ut aium ut nulla habita ratione notionum nostrarum sententiarumque, aut iudiciorum quae de rebus iaciant homines rei cuivis, sicut per se, vel nemine de ea cogitante, & aliquid sit, & taleqviddam, sic sua veritas constare vel inesse dicatur. Quod breviter, ut solet, ARIsTOTELEs his verbis nunciat r unumquodque, ut est, ita & verum est. Q Hoc igitur modo, rei Hrietas, nihil fere aliud sonat, quam res ipsa, vel rei eius de qua agitur natura. Sic etiam vulgo, re versi dicimus, pro re ipsa; , ni verisas hoe is erat, pro eo quod dicitur, hoe rei nasura reviaris. Neque decantato illi Scholasticorum praecepto omne ens esse verum, alia vis sententia subiecta est, nisi haec cuique rei suam esse naturam suam exsistentiam essentiamque; quamlibet rem.
hoc ipis, quod sit res quaedam , id est, quod sic aliquid tale quiddam, non esse vel aliud quid, vel merum nihil. Ex quo quidem verbi usu boni isti viri, qui in exornanda
amplificandaque ea scientia elaborarimi, qua communem atque summam omnium rerum vim rationemque pates
ctam cupiebant, peculiarem aliquam, memorabilem ut quidem ipsis videbatur proprietatem exsculpserunt, quae
rebus omnibus communis esset, quam metvisseam veris rem adpellabant. Cuius tamen vim rationemque, cum, quoquo modo explicaretur, non differre viderent prude tiores a notione rerum inarum, earumque naturae,& ex sentiae, essentiae quae iam essent trita nomina issu scholarum consecrata tum vero suboluit his, in veritatu nomine, ubicumque illud adhiberetur, semper involutam esse hanc notionem, ut vel sententia quaedam aut notio referatur ad rem aliquam, quae in quaestione versetur, vel ut res, de qua agitur, a intelligensiam mentis iacvius, notionemque de eadem conceptam, reseratur. Quare, cum
αιaphseorem Lib. II cap. 1 extremo.
135쪽
DM SENTENTIARUM PHILOSOPHICARUM
metaphysi ea veritas eunctis rebus communis perhiberetur,
iam hoc illi viderunt, ad hominam quidem intelligentiam in quam quippe salsa multa caderent, dici non posse, omnia esse vera; sed ad eam intelligentiam dici posse, quae rem quamque, ita ut est, cognitam perspectamque haberet. Quod quum in Divinam conveniret intelligentiam, iam
istam, quam induxerant, metaphysteam eviatem, conformistatem eum Atesiigentia divisa, definiverunt.
V. Sed nimirum facile intelligitur, quod iam modo in
transitu monuimus vix aliter Rebus sese Veri rem tribui. nisi alum modo hoc, ut res eae, de quibus agitur, referan rad noriones sententiaque, quas de eisdem homines conceperint, quasve nominibus iis declarent, quibus eas res a pellant. Quo modo vera dicitur quaeque res ut verum aurum, verus amicus, verum vitae bonum hactenus,Mud ipsum, quod eam esse iudieavimus, habeatque eam naturam eas proprietates, quarum complexum nomine eo, quo illam adpellamus, ex usu sermonis significatum v lumus. Eodemque modo, ut quaeque res intelligitur disersa ab ea, quae nimiam nobis videbatur; aut, ut intelligitur esse dissimilis naturae ab illa, quam ei inesse iudicant homines, quamve nomen illud declarat, quod ei per errorem imponitur ita ea res, intuitu huius notionis vel nominis, falsa. adparens , opinata voeatur. Istam igitur,einarem, quod ad rerum, de quibus agitur, naturam pertineat, si physicam
adpellare velis aut si obiecti am, quoniam rebus obiectis
sinorum eaussam agit eruditissimus aeutissimusque ARisTOTELis interpres PETRus FoNfEea in commentanis ad Metam eorum Lib. IV. Cap. a. Quaest VI Alias quasdam Scholasticorum, qui Seuntur, definitiones adsertin sub examen revocat CHRIsT. Wotirius in Oneo ora. s. ma De ipsius autem WoLFi commento nihil adtinat dieme eui uisatem mesam eam vel Da sese Maiam. quod illum nomen delectat Mneste H cuit, Orianam in ameau eorum quae μαι sua ae se invicem sonsequuntur contolog. g. 49 3. cuius rationem, neque loquendi usui eonvenire nee probae definitionis legi s recte
monuit IsoLLΜamus in Prima philosophia s. 98.
136쪽
tribuitur, a haud incommode sorte secaris modo illud te. meas, quod, leviter excutiens propriam melligentiam percipit quisque, ridem a probatissimis philosophis,
nivim legimus hanc rerum eruatem, non tam vi ac se
tentia nomini subiecta, qualecumque ei imposueris, quam ipso nomine & sola loquendi forma a Logica veritate differre. Cum enim Logica veritas in sententiarum, ut dixi, eum rebus eonsensione insit facile intelligitur perindo esse, sententias rebus congruentes, dicas, an res sententiis. Quare cum dicis, veram istud est aurum, aridem est, tamquam diceres, vere iussicaι, qui istud aurum esse censet; is ει qui divitias, atque gloriam mascartibus partas, negat esse vera vitae bona, hoc dicit, falso eas in honis haberia Nimirum in his,in harum similibus phrasibus, veri nomen adiectum nonnisi eo valet ut meminuta nos significemus,
falli saepe hominiun iudicia. ωα ipa in re, de qua agitur, lacile fieri, ut quis ambiguis quibusdam indiciis dec pius iudicium ferat a re ipsus ratione dissentiens cum
nobis contra iam persuasum certumque sit, nostrum iudicium cum rei natura consentire. 3 Huc accedit, ut, sicut punctionem quamdam atque metaphoram satis in omni semmone frequentatam rebus etiam sensu carentibus actum quemdamin animos dare solemus, sicin saepenumero res quascumque, considerationi nostrae subiectas, ainquam ubvas quasquam inducamus personas, quae quasi coram ita agant nobiscum ut, quemadmodum homines oratione velaatis signis, quid intus sedeat, declarant a sic hae res pella Quorum tamen nominum arior apud Philomphos usus , hoc quidem sensu occurria cum alii ad metaphnicam, quae diciatur, reseran hanc rerum, veritatem, ut Loc Rius fecit alii ab illa quidem sollieite hanc distinguendam moneant sed nomen ei Peculiare non imponant, inter quos, Fiυμ nominasse su Miat. r aueis hoc monuit Loexius de Intellectu humano Lib. IV cap. V extrem 6 Lib. II cap. XXXII. g. a. Copiosius autem in hane sententiam OLFius disputat in risereatis' ad S, 96. OnωIosiae Diqilia πιν Corale
137쪽
rao SENTENTIARUM PHILOSOPHICARUM
eas siti partes, easqtie qualitates, quae prae caeteris insensum cadunt, tamquam per signa quaedam, converse quasi ad nos oratione naturam suam interiorem Sinu litares a sensu praesente remotas nobis gnificare atque declarare videantur. Quod si igitur, vel ipso experimento, vel alia quadam ratione edocti, iam intelligimus, vim eam atque Virtutem, quarum e signis externis spem opinionemque conceperamus, rebus illis non adesse tum vero hastamquam naturas quasdam mendacis lata specie nobis inlusisse conquerimur atque adeo finaees eas adpellamus: Pro quo quidem nomine, notum est, in hodiernis linguis idem vocabulum adhiberi, quod Latinorum falso respondet In quibus contra rebus iam deprehenduntur eae qualit tes, quas exterioribus quibusdam indiciis significatas put bamus has veras in eo genere, ad quod illas statim retuliamus,' sinceras adpellamus ut quae non iaciant fucum
neque vana specie aut signis fallacibus spe viatori imponant M. Ex his quae adhuc de vario usu huius verbi Verimis vi ei subiecta, dicta sunt racile patet quo valeat id quod de dearum Notionum veritate aut fusitate subinde disputatum a philosophis legimus Scilicet ideis Vel notionibus hominum tribui Veritas dupliciter solet' Primum enim notiones nostras ira vestieras esse, vel falcas Volunt; si vel derisu in eram Mora, vel non in in I
quae V ant, minu eo Fras respondeant:
aut, si conveniant, Vel non conveniant notiones cum iis Tenus, ad quas illae, ex mente eius qui easdem concipit. referunrur. Quo pacto, quia de convenientia vel disere pantia agitur notionum nostrarum atque rerum quas illae
est. Quam quidem quaestionem, qui monent, ad diti amentis atque sententias, non item ad notiones rideas Polle pertinere ii cum verbis dissentire videantur ab his 'qui de notionum etiam veritate quaerunt, re ipsa consentnunc Nam neque hi, in notionibus perses visis veritatem
quaerunt, sed in his alm eas reta, quae illis respondere
138쪽
putantur; illi ultro etiam largiuntur notiones nostras.
quatenus ad res obiecias referuntur iam non meras esse
notiones sed ad illam alteram mentis iunctionem pertinere, quae iudicium a Logicis adpellatur rVII. Altero modo Ideis vel notionibus hominum, quemadmodum cuilibet rei considerationi nostrae obsectae, mirisas quaedam tribui poterit non solum illa, quae rerum omnium communis perhibetur metaphse. sed & ea poti simum , quam physicam veritatem diximus qua sicut res quaeque in eo genere, ad quod illam reserimus is quo nomen ei imponimus, vera dicitur, ,ere nominata habetur u eam habeat naturam easque proprietates, quae in eo genere requiruntur, quaeve nomine eo, quo istud genus adpellamus, indicantur; sic vera fuerit ideo, vera noti, quidquid eam vim rationemque habeat, quam his verbis designatam volumus a Quare quum ad ideae vel notionis rationem nil nisi hoc requiratur, ut aliquid qualecumque fuerit, ita cogitetur vel mente percipiatur, ut iam illud a reliqua turba rerum menti oblatarum discernamus; tot ha-hehimus veras ideas vel notiones, quot res cogitatione di cernimus atque verbo cuipiam uve termino vere nomia natam subiiciemus ideam, si rem quampiam cogitatione conceptam voce ista designamus. Quoniam vero etiam tum verbo subiicere notionem censemur . ubi eam quidem non iam praesentem animo sistimus, sed conscii tamen sumus, posse nos eam fmulac voluerimus, cogitatione repraesentare; eo fit, ut nonnumquam nobis persuadeamus, nos in promtu illud habere, quod tamen, ubi res poscit, praestare non valemus. Quo quidem casu falso nominara erit, quam putabamus habere notionem quam scite de ptrirem WoLFIus vocavit. 3 Haud absimili ratione, sensu tamen paulo frictori, LE in NiTius 4 salsam ideam nominat vel chimae
Vide LocxxυM Lib. II. c. 32 6.8. 3. 4. Qua de vi verbi agit idem Loc Rius L. II. c. 3 a. I. a. ullaeus conserendus est cum L. IV. c. s. S. ult.
139쪽
xxa SENTENTIARUM PHILOSOPHICARUM
neam , cuius obiectum sit impossibile, id est, quae subiici putetur termino, cum nulla esse possit, quoniam ex signis
ficatione verborum res iungantur contrariae, quae nulla
vi, nullo pacto, neque cogitatione, neque ipsa re, possint
copulari. Cui oppositam veram notionem definit eam, cuius obiectum sit possibile, id est, quae talis sit, ut vel iam detur in rerum natura exemplar ei respondens, vel si non datur, possit tamen inci, ubi scilicet ad vim conveniem tem consilium id agendi accedat. Atque quum hoc modo ideis notionibusque hoc tribuit vir celeberrimus, ut eas vel veras vel falsas adpellet, quam quidem denominati nem proprie non nisi in sententias nostras inuntiationes cadere, ipse monuerat hoc quidem ita interpretatur, ut, quod desideam veritate vel sal tale dixerit, illud de veritata
propositionum intellectum velit , quibus adfirmetur, obiectum ideae esse possibile. VIII. Ex illo mentis statu, qui non primae solium in
fantiae proprius videtur, sed .factis etiam hominibus no numquam obrepere solet 3 in quo multa quidem atque varia vel sensibus obiecta materia est, vel phantasiae tu hus repraesentatur, in qua adulti hominis cogisatio versari possit, at nimirum id iam non agit animus, neque sorte etiamnum agere valet, ut istam materiam aut aliquam eius Partem prae caeteris arripiat, quam contemplationi suae
subiiciendo quasi tractet ex illo igitur inerti clanguido
positions qui on dans Pesprit, avectis Moses, done uis axis; se pergit II es Hai qua ita utribu avssi Ia νμιε- idias e di na, aestia laues fontismates oti fausses a maia Mors comtendi an eum de Ia Verit de Propositioni, qui a mincia pose sibinia de obsee de Iridae. De quo diximus Fascia uin harum Seruentiarum n. m.
140쪽
mentis statu sicin emersit homo, seque collegit, ut iam
vel rerum obiectarum universam scenam a se ipso discemnat, eamque cum sui conscientia contempletur, vel in varias partes, maiores, minores, eamdem distinguat, equishus unam aut alteram seligat, quam prae caeteris iam contempletur, id est, cuius notionem vel ideam capiat; tum vero fieri vix potest, ut una quadam continenti indivicteogitatione eamdem rem per aliquod tempus consideret, qui vel alternis vicibus alias etiam res sensui simul obisiectas, aut imaginatione depictas, cogitet, a quibus illam distrinxit vel quin in ipsa illa re, de qua agitur, varia atque varia ab invicem discernat, mox ad unam rei partem attentior sit quam ad alias, Qvidissim mox iterum ea,
quae distinxit, in unum colligat, adeoque a partium con-sderatione ad complexum totius,in vice veria, alternatim transeat. Iam cum duas res quascumque cogitatione di cretas, vel eodem temporis puncto contemplamur, vel alternis vicibus ab unius consideratione ad alterius cogitationem discurrimus raro admodum accidit, ut in harum
rerum utriusque per se ideis informandis consistat animus; sed praeter has aliam plerumque ieculiarem quamdam
notionem in nobis generari experimur ab idea cuiusque rei per se spectatae diversam neque vero etiam ex utrius. que compositione concretam, sed tamen ex harum collatione elicitam, quasi ex earum medio ad nos delatam equam quidem modi, vel rationis notionem vocare consum imus, qua se habet illarum rerum cogitationi subiectarum
una ad alteram, itemque elationis , quae inter easdem in
tercedere intelligitur. Ex quo oritur illud cogitationum genus, a singulis singularum rerum notionibus diversum. in quod ipsum vel veritatis vel erroris rationem cadere diaetium est, quod indicium vel mentis sententia vocatur, defianirique potest ea mentis functio, qua de rebus quibuscumque, e siderationi nostrae subistas , ita cogitamus , ut, quas res, prodo a se invicem separavimus atque distinximu eas iamiserum inter se comparemus conferamuιque, ex eaque coiallam