장음표시 사용
71쪽
corystreas, eas dicamus res, ea subiecta, eas substantias in
quibus inesse putantur inuas inhaerere haec quae sensi-hvs percipiuntur aut, quae vim habeant sensum nostrum
quocumque modo movendi, eaque ratione varii generis ideas sive notiones nobis adserendi. Haec autem ipsa quae sensui proxime subiiciuntur, colores, sapores, gravitatem, levitatem, morum, figuram, extensionem Sc non ipsa corpora, sed corporum s. substantiarum corporearum m dos, qualitates, auributa, proprietates , relatione, vires, aut simile quid dicere solemus. V. Iam illud statim mirum videri possit, cum omnem nostram de rebus eorporeis cognitionem e sensu corpore derivatam esse sit consentaneum, cumque in re corporea quavis nihil omnino, praeter ea quae in modis sive quaAtaribus corporum numerantur, sensuum opera percipi mus; qui fiat tamen, ut impetrare a nobis nullo pacto pos smus, num orpus ut cogitemus, nisi ponamus rem quamdam subiectum, extra sensum nostrum constitutam, in qua
istae qualitates insint rem , inquam, subiectam , quam ipsam, si verum velimus fateri, neque oculis, neque tactu, neque quocumque tandem sensu corpore usurpare cuiquam contigit. Sed haec quidem quaestio ad opportuniorem locum differarur.
VI. Hoc ipsum interim tenuisse nobis sinciat in eo
porum notione prout eam omnes conceptam habemus, duo
contineri primum quidem qualisines vel modos varios atque varios hoc enim iam communi qualitatum nomine vel modorum promiscue cuncta ea quae de rebus co poreis ex sensuum perceptione cognita haberi solent, erat complecti tum ipsam sub ariam, sive subrectum, cui istae qualitates tribuuntur. Quorum utrumque, ut, quasissis omnino nostra de rebus eorporeis non ' planius adpareat, separatim considerari debet.
VII. Igitur cum per qualiavis suas primum nobis eo pora innotescant, de his statim, cita quidem, agere nis
72쪽
iari harum quassiarum notitia ad ipsorum orporum Unisi nem, intemgatur. Quod ut via quadam ac ratione fiat, nihil opus est singulas corporum qualitates s modos sigi latim persequi. Ampla satis dabitur de hoc, quod quaeri .mus, iudicandi materia, ubi duas summas classes possi rimus; quibus, quaecumque de rebus corporeis ex sensus perceptione cognita haberi solem, ita contineantur , ut ad harum unam aut alteram quodvis eorum resem commode possit. VIII. Primam eorum modorum s. earum qualitatum cor stituimus elassem, quae ad corpora singula, sigillatim sp estna quoad corpus quodvis, quamvis variis partibus eo sans, tamquam unum consideratur Dreseruntur. Quo peditinent extensio, figura, motus aut quies cuiusvis corporis per se spectati, colores, sapores , omnesque qualitates quae sensbius vulgo nominaritur. Alura lassis eos complectatur modos corporum; qui relativi 4 retariones magis proprie dicuntur; qui aperte non corporibus snh Iis, gillatim spectaris, tribuuntur, sed quibus exprimitur ipsa ratio seu habitudo quam servat unum corpus ad aliud quoddam quod tamquam a priori diversum concipitur. Ad quarum relationum differentiam priores illae qualitates corporibus singulis tributae, absolviae vocari pos
IX. Sed huius alterius Hassis cum minus dissicultatis habere videatur consideratio, ab hac statim examini nostro su iicienda incipiamus In qua duo rursus genera relationum videntur distinguenda Aut enim mere externia quaedam i stituitur inter duo corpora comparatio, ut, quid interutrumque interiectum sies quaeratur. Aut intimior aliqua inter duo corpora relatio deprehendi putatur, quae fiehuiusmodi, ut, si unum ex iis exsistat, aut tali quodammodo exsistat, fieri non possit, quin etiam exsistat alterum, aut certo modo se habeat Quicussim, ut, ni fuerit illud primum aut aliquid ei simile ne alterum quidem foret. Cuius generis restatio his duobus nominitas relativis deis
73쪽
signari solet, ut unum eo aussa alterius, hoc ab illo essectum dicatur.
X. Prius illud relationum genus . quae extetmis rite vocari poterunt, duobus potissimum modis cernitur. Uno modo, cunx quaeritur, quid inter duo corpora , quatenus simul exsistunt, si interiectum Altero, cum quid interea quoad exsistentiam fueras am intersit quaeritur. Η rum prior reflatio distantia stus, altera temporis aestantia dicitur; e quarum varia combinatione aliarum magis complicatarum selationum notio exsistit. Sed illis addi debet numeri relatio, quae in hoc inest, ut res quascumque, quae ut plures sive diversae una ab altera considerantur, abstractione ab omni alio discrimine facta, hoc uno distinguamus, quod inter duas quasque uisas, absolvit quae diciatur, per omnia constans & eadem, intersit. A cuius numeri relationis prima notitia initium capit caeterarum rei tionum notio, & cuius vario usui S adplicationi earumdem caeterarum externarum relationum cognitio persectio. nem suam potissimum debet.
XLmarum igitur relationum scientia m. negari nequit. esse partem in primis notabilem cognitionis humanae ex qua stupefiles, dicere fas est, cognovere mortales, atque in dies adhuc comperiunt, quid valeat hominis ingenium ubi vires suas in iis rebus exercere, quarum notitia intra fines cadat mortalibus descriptos, velit non in nectendis
verborum nodis, aut scrutandis naturae penetralibus, ad quae nullus aditus patet, inanem operam consumere. E
demque scientia non modo, vires humani ingenii quid possint, ipsi hominum generi paleiscit; sed etiam obviis
quibusque quoad proprias corporum qualitates observationibus suam operam adhibens, sua inventa adiungens, res ad omnem vitae usum praeclarissimas ita abunde Π genuit, ut iam nulla paene pars sit vitae humanae, quin eidem scientiae maxima sua commoda accepta serat. . XII. Sed earumdem relationum cognitio, si perse evidvatia ad Esorum orporum Musiam quaeratur fatendum
74쪽
est per eam, neque quid, neque quale sit ullum ex iis corporibus quae sic inter se comparantur, aperiri. Quum
enim omnis huiusmodi externa relatio in eo uno cernatur,
quod inter duo corpora, quae inter se comparantur, quasi medium interiectum in hinc fit, ut ipsius relationis claram atque distinctam notionem etiam tum habere possimus, ubi de corporibus illis, inter quas relatio talis intercedit, nihil aliud nisi vagum indefinitum, aliquid c gitamus, ac de eorum propriis sive absolutis qualitatibus nihil omnino compertum habemus. XIII. Sic ii meri relatione, nisi unius reti , ex cuius repetita ad unitatem absolutam adplicatione ipse numerus sive collectio unitatum exsistit quae & qualis sit, suerit ante definitum ac determinatum per ipsam numeri rati nem inveniri quidem poterit, quones in quavis unitatum collectione simplex unitas relativa ad absolutam unitatem fuerit adplicata, aut, quid intersit inter quamlibet unitatum collectionem atque smplicem unitatem de summae sive congregati illius qualiua nihil eonstabit. Ex quo fit.
ut abstractorum qui dicuntur, numerorum aeque ac co Cretorum ratio constans atque eri inveniri possit. Ubi
ero cognita est unitas relativa, qualis sit, tum quidem Per ipsam rationem quam servat quaevis unitatum collectio ad illam simplieem unitatem, aut ad unitatem absol tam etiam ipsam collectionem penitus pernoscere licet: siquidem in numeri rationibus subducendis hoc postulatur
semper ac pro concessis sumitur, ut unitates omnes relativae . de quarum summa quaeritur, sint homogeneae, id est,
eiusdem naturae inualitatis. Ex quo iam velut in transcursu colligamus, quod eo casu, ubi non licet unitates quales volumus poscere, sed ubi easdem tales quales natura suppeditat sumere oportet; ibi certe, ad pernoscendam
Mamis unitatum congregationem, non sufficiat unitatum numerum nosse, sed oporteat simul alia via cognitum χxploratum habere, num in ipsa rerum natura, sicut in ca
culi hypothes, sint omnes istae unitates revera homogeneae.
75쪽
XIV. Distantiarum temporis atque situs adcurata cognitio, supponit illa quidem definitam aliquam spatii sive temporis inter duas res, de quibus quaeritur, interiecti mens
ram, cuique ex propria sensus perceptione notam, ex qua per adhibitam numeri rationem de tota distantia iudico tur. Sed earumdem relationum notitia, quantumvis adcurata, de rebus ipsis, quae hoc intuitu inter se comparantur, aut de earum qualitatibus, per se nihil prorsus patefacere potest. Ita plane, ut, nisi res illas, quales sint,
per aliam viam cognuas habeamus, per huiusmodi res tionum notitiam ne notionem quidem ullam claram ac definitam ipsarum rerum, de quibus quaeritur, insermare πι- Ieamus. Quod mathematicae scientiae satis demonstrant: in quibus pro immensis Solis nostri atque planetarum gi his de quorum distantia atque tempore quaeritur, aeque ac pro quavis arbore aut domuncula, quarum distantias metimur, nudum merum punctulum sufficit poni cuius non alia notio nisi haec, quod sit assiquid, relinquitur. XV. Superest e relati vim classe s qualitatum relativa rum quas de rebus corporeis nobis compertas esse gloriamur mortales, alienum pinus considerandum, quod in ca De O essectus relatione cernitur. De quo primum hoc quae ramus quid sit, quod his nominibus caussae effectus. significetur quae sit notio, quam habent omnes animo conceptam, cum unum esse caussam alterius, hoc illius effectum dicunt. Tum vero videamus, quidnam in ipsis re hus corporeis inveniatur, quod istis notionibus respondeat, unde vere profiteri possimus, causias ullas aut essectiones rerum corporearum nobis esse cognitas atquese
XVI. Quare, quid hae eati eo essectas retratone lates a-rur, ex iis quae breviter supra diximus isti IX. hicis peti debet nisi potius hoc quisque se ipse docere velle . complicatam animi sui notionem quam istis verbis des gnare solet, excutiendo. Nimirum, cum aliquam sub mtiam A causiam esse dicimus alterius substantiae B,4 hanc
76쪽
illius effectum aut cum modum quemdam , substa tiae A proprium, dicimus esse caussam, curi habeatis dumis tum vero his verbis hanc sere sententiam subiicimus omnes, ut, si exsistat A. aut si A sit, fieri nono possit, quin et iam exsistat B, aut quin hoc B habeatis . dum ni vicissim, ut nisi exsistat , aut alia quaedam ω substantia cui sit modus, seri non possit, ut exstat Ru aut ut hoc B habeat modum n. αXVII. Ex quo statim adparet, an notionem caussae effectiis esse longe diversam ab eo quod in mera e . terna relatione, quoad exsistentiam fmultaneam aut is cessivam, melligitur & esse hanc magis inremam relatio. nem, ut supra diximus, id est, quae ad res ipsas, inter
quas eiusmodi relatio intercedit, propius periineat. Ipsa quippe caussae & effectus notio iam supponit , ut cogit mus, in ipsa substantia A aliquid inesse, quod efficere possit revera essiciat, ut exsistat B, aut ut modus ille nsubstantiae B insit ita quidem, ut si illud, quidquid sit. non inesset substantiae A, ne inuidem aut seret. Atque hoc ipsum, quidquid sit, quod illi priori substantiao cui in hac relatione tribuuntur eati e partes iam ante hanc relationem per se inesse putatur, vis vel poteritia aes
XVIII. Iam adplicet , quicumque voluerit, has notiones, quas cuncti qui se ipsi norunt animo conceptas habent, adplicet eas ad rerum corporearum qua late patet genus; ut videat, quid si quod revera sensibus suis percipere soleat tum, cum, nobis rabi persuasum cupit se in
rebus eorporeis eatissarum O essectuum relationem quamdam adique vim activam, unde ista relatio pendeat, observasse. Edisserat nobis, si placet, an hoc, quod in relatione causeste effectus praecipuum insent ur, sensu ullo umquam perceperit, quod cum unum quoddam exstiterit, aut tali quodam modo exstiterit, fieri ob ho i ιm non potueris, quinin alterum esset aut tale esset, quale cognitum est t
ideat, fasus omnis emudo quidquam-ne aliud ipsum
77쪽
docuerit, praeter hoc quod, ubi prius illud corpus om- istis aut alii sensu erat obiectum, simul alterum adsuerit, is aut mox sit consecutum vel, ubi modum quemdam in m priori corpore animadvertisset, iam simul vel paullo
is post in altero corpore alterum modum animadverterit. αAtque quod de sensus perceptione quaero, id non solum de levi quadam ac superficiaria, quae in quemvis e vu go cadat animadversione dictum velim sed de observationibus quam maxime adcuratis, de experimentis dilis genter institutis saepiusque repetitis, denique de ipsa summa, quam e multis variisque observatis colligere licet, idem prorsus iari modo habendum esse, facile intelligitur. XIX. Ita quidem omne id, quod de renum corporearum eatissis O Oectibus exploratum habere nobis persuademus, s ad verum redigatur, huc tandem redire latendum est:
nut inter quaedam corpora, vel quasdam variorum semporum partes aut qualitates, aliquam, constantem quidem,m sed mere externam relationem, quoad exsistentiam simuum tineam aut successivam adnotaverimus. α Quod ipsum
inscii saepe minuit fatemur. Nam eum de vi quaeritur, unde caussae relatio in dato quodam casu pendeat, sine qua haec caussae effectus cognatio intelligi,
quit, tum vero saepenumero fateri cogimur, nos ipsam vim ignorare; non obscure hoc ipso significantes, ne causicae quidem & effectus relationem in ea quaestione satis certo nobis cognitam suisse, sed temere a nobis pro comperta habitam. Aut vero provocare solemus ad illam mo
dere putatur ubi si denuo premimur puta, s quaeratur . quo pacto tandem vim huius partis aut qualitatis intellia gamus; iam nihil restat, nisi ut ad id redeamus, quod evistare volebamus, fateamurque mos aliud nihil de hac rem compertum habere, nisi quod ubi eiusmodi qualitacinmuno corpore percipiebatur, constanti quadam observantione cognoverimus, simul alterum, quod effectum dicin mus , adfuisse, aut mox esse consecutum si
78쪽
XX. Quae scita se habent, nullo modo hinc essicirur, ut notiones illae nostrae eatissae S essectus vis activae, quas
supra vidimus omnium mentibus conceptas, vanae sint alisque nullae. Sed hoc intelligi fas est, istas notitias non esse ex rerum corporearum observatione ad intelligentiam nostram delatas verum , aliunde arreptas atque ante conceptas, a nobis ipsis in rerum corporearum contemplatio. nem inferri. Quod quo iure fiat, aut qua cautione iacienudum si longum est hoc loco disquirere. XXI Quare cum per relativos modos, de quibus adhuc egimus, nihil in hanc partem de rebus corporeis constet. ut, vii aut quati sit ullum corpus, intelligatur progre diamur ad illam Absolutarum qualitatum classem, quam primo Ioco supra nominavimus n. IlI. considerandam: ut videamus, haec classis quidnam contineat, quo suppleatur id quod illi alteri per se deesse vidimus ad rerum corporearum cognitionem aut in quo id, quod ibi tamquam cognitum supponitur, reperiatur. Quaeritur igitur hoc loco de qualitatibus iis, quae corporibus singulis quain tenus extra relationem cum aliis spectantur, tribui solent. v. supri n. VIII. XXII. Quo loco, si licet divisonem sequi LocRIo usu param de Inuid hum L. II. α VIII. quam eamdem plerisque probatam video eae statim erunt corporum quia rates expendendae, quas primarias ille Vocat, quas easdem reatis Moriginales proprie ac vere nominari iudicat: n quip-mpe quae in ips corporibus insint, sive percipiantur an nobis, Me non percipiantur ita ut ab illarum varia, is dificatione sola caeterae qualitates, quae secundariae aut is qualisares sensebiles vocantur, pendeant. α Ad quod prim riarum qualitatum genus hae fere referri solent extensio, figura, numerus & sius paratum , denique motus o quis.
m. Sed huius generis qualitates quod si propius
adspiciamus, vereor, ne ad relationum potius illarum erae marum genus, de quibus initio egimus, videantur relega dae, quam inter qualitates corporum absolutas recensen
79쪽
dae. Nam motus quidem, ut ab hoc incipiam licet eo pori alicui per se spectato proprius dicatur; aperte tamen est eiusmodi, ut, ubi ab huius corporis cum aliis corporibus comparatione quoad situm, tempus discesseris. nulla omnino eius notio relinquatur. Quietis autem notio omnis, quam habemus, non nisi in hoc inest, ut motus notio animo concepta supponatur, sed negetur in ea re, de qua quaeritur, motum ullum cerni. XXIV. Caetera autem quae ad hoc genus primariarum qualitatum referuntur, orensio , figura, numerus Ostus moriam, item motus partium intestinus, tribuuntur illae quidem quodam modo corporibus singulis & sigillatim spectatis nempe hoc modo, ut quodvis totum, quodvis eo gregatum, quod tamquam unum considerare placuit, iam spectetur extra relationem cum aliis congregatis, quae ab illo diversa sunt. Sed nulla tamen harum qualitatum concipi aut intelligi potest, nisi in ipso hoc uno de cuius qualitate quaeritur, iam iterum plura, tamquam a se i vicem diversa, alia extra alia constituta, distinguantur. Atque in horum ipsorum plurium quas partes illius eorporis, quod tamquam unum considerare placuit, vocamus; quas partes esse etiam ipsas vera orpora in physicis docetur in illarum, inquam, plurium partium, in illorum plurium corpusculorum , mutud relatione exseria qualitares
XXV. Quare ab illis relationibus externis, de quibus supra verba fecimus, hae qualitates nihil differunt, nisi quod hae sint relationes inter minora corpora intercedentes, illae inter maiora. Unde utrarumque eadem ratio est; ut fatendum sit c de ipsarum partium natura, e quibus maiores moles sunt compositae, per istas qualitates, quae
meram externam harum partium relationem exprimunt,
nihil esse compertum a Blis ipsis qualitatibus cognitis.
iam corporum congregatorum internam naturam ac qualitatem non magis esse perspectam quam mihi dissitorum illorum versus septemtriones corporum coelestium nata-
80쪽
ra ac constitutio perspecta est eo, quod figuram cognitam habeo quae e septem stellarum mutuo situ sormatur aut quam Astronomis Iovis stellae cum satellitibus intima natatura explorata est , cumin numerum eorum mutuas distantias atque motus intellexerunt. XXVI. Restat itaque, ut absolutas rerum corporearum qualitates, siqua earum notitia in hominem cadit, in illarum genere quaeramus, quas secundarias LOCRIUs vocat;
quae qualisarum sensibilium nomine rite insigniuntur, quiadem ex mera sensus corpore perceptione omnis earum notitia ad nos desertur. Quo reseruntur colores, sapores, soni odores, gustus, omnesque qualitates tactu corporeo, sive externo s. interno, percipiendae, velut mollities, durities, gravitas, asperitas, laevitas humidum, si cum calor, frigus c. denique omnis voluptatis aut d loris sensus, quo corpus nostrum ex quacumque re adficitur. Quarum qualitatum notitia quaenam, aut qualis nobis data sit; &, quonam modo, his qualitatibus cognitis, iam rerum corporearum aliquam notitiam satis claram a n his conceptam esse possimus profiteri paucis exquiramus. XXVII. Iam vero nescio, quo fato contingat, ut, cum tandem ad qualitates corporum absolutas perventum esse sperarimus, id est, quae ad res eas quibus tribuuntur ita pertineant, ut hae qualitates tamquam ipsis His rebus inhaerentes , intelligi possint; nunc iterum fatendum si de quassi Mursensibilibus , de quibus hie quaerimus, dici hoc non posse. Nam sunt hae quidem eo modo absolutae ut per easdem non solum cognoscendum sit quodvis eorum eorporum, sive maiorum, sive minorum inter quae reis lationes illae quoad distantiam, motum aut numerum, quas hactenus vidimus, intercedunt; sed etiam, ut ex hoc genere nobis adferri debeat notitia mensurae illius, qua utimur ad distantias sive extensionem corporum quorumvis. adhibita numeri ratione determinandas cuiusmodi me