장음표시 사용
161쪽
mara cuncta sulit, cretos babet magnitudini,suae ars pami satis terminos: non est iditurignis, sed anima ina nutritionis causa. cum autem de alimento determinandam prius pr, eius Guditiones Axioma. explicemus opinet. Hideturpiu primis alimentum compartum Hiremex iis aure potest, Dubita- δὶ crementa L p re. Verum dium hic locus du-Πο. Miatmnem habrut acu liinile a smsi, an a di δε- Solutis. Vil potius patiatur' di simili enim videtur omnis matutia. Ob id quia in προ tum est. Areaim intenes ite, si nunimentusir H,pod dum Primo ingreditu=, quod coutrarium dissimile et . an nem Me ed H,quod illimb acta μυr, GP directam est', Gr similesimili ntirem. 'm re conpur,in q; artim recthpanim no re-3.cuncti. die sentire. Vim autem nil nutriatur, quis lita habeat,ad animatum corpus perse, non 'rac concti. cidos nutrimenta referatu oportet. WAt iam menti in aratio ψhouod, ut quantum, gere substantia turriueti cit praeterea generatione, GmL- νt aliquid iadiuiduo seve fluu. Quare tale quinum. dem an ae huncinium vis in talis;'t id conse se quod ipsam habet, a nimirum ranon tr
i .disti i- fam habet. se,ue in hoe nutriendi officio tria
vim cum rationabile sit sine appellare,erit pro- ' - festi anima hi ima primipium generandi tale, et . di is- id est, quia ipsam habre. Praeterea, sicut ube .
Elγα nator Hostis navim mouet, manu sicilicetGr clauo,quorum aliud mouet tantum,aliud latum m oetur aliud mouet moueturi ita tanima immo ta calore,qui mouet sim mouetur . di erit alimen
' sentiendi facultate,quae in actu deducitur a sentibili.
N . terminat is autem his, primum de omni sensu scommuniter , deinde de unoquoq; dicamus. Fit itaq; sensus, ctim mouetur,atq; patitur aliquid, uti diximus: nam ipse sensus, alteratio quaedam esse vide- tur. Inquiunt autem quidam, &
α simili simile pati. Quod quidequonam pacto fieri potest,aut nopotest,in uniuersalibus de actio ζne sermonibus, passione vὸ dixi
De seneratrice sue vegetata anima bre- Med ιδ
ulbim Arist.doctrinam compleNos est, quae ei cupitis vires habet acti ras,qtras Medio merito in 'axumenister naturales feferunt, atque ab 'aniuralibus tum aps secernunt: superest igitur vi ductrina ordine de sensitiva dieamus. Ablbluta igitur πι- ritu suprium rinutalium tractatione, de an mali- ea re Abus facultatibus disceptationem Philoso- Ethina baphiae parens Arist.exorditur,atque ut non sis est ad quam non libr4n tradenda moli'do con eam, sue steti, sicut vegetabilium traditio prior fuit, de hiadi, irae nunc summatim de omni sensu in comm diti lib. 3.mum disserit, deinceps inebratam de uno- adduci. quoq; dicturus: seni per enim a comunio- ruri ribus atq; adeo a notioribus descendit . ut communia capita atque uniuersalia in locu certum colloceti disceptaturus Minceps de his,quae sub opinione cadunt iacturiis itaqι de cognitivis facultatibus, de sensu dii Ierit prius . quin conina 'nior est,& e teris anim libus facultatibus unauersalior, atq; de sen-sbus in uniuersali primum, deinde de vitae in particulari disputat. Est enim huius cap. CVI, rus tota controuersia atq; scopus,de sensu iam scopus imdisceptationem componere, sitne sensifiea quiritur, facultas de numero: activa ruin,an passiua- urtex. svrum potentiarum'Sunt enim poteti et in duin DdMirutiplici di iserentia, ut. s. lib. Meti IeN. I 7. quia quaedam activae sunt , quaedam vero passi uae: ergo tensus in alterum istorum generuincidat est necesse. Sed dices, de obiecto obiectio, priusquam de potentia agendum esse ut quare se Arist. proximo cap .docuit at modo idem ratrius Philoso thus ordinem peruertere videtur, de sensu, cum prius de sensu , quam de sensibili dis quam iaserat 'Dicendum, Aristotelem prius de sen- sensibilis sibili,quam de sensu disputare,etsi de sensu Solutio.
prius ni eminisse visus est , more age ullum naturalium coactus id sacit, lue prius natura contrarium expellunt, quam formam, quam mi dunt, inducant: ideo tradenda rum scietiatum Artifex Arist.errores euellit aduersariorum .ut deinde propriam confirmet sententiam. Quare cum unus& non contemnendus antiquorum error esset,sensum iensibile ipsum esse, id principio distinguat S euellat oportet. Dicebant sane, sensum ab omnino simili pati,atque adeo a seipso quod tex. s z. exemplo cobu stibili t
162쪽
manifestat quare quod sensus a sensibitino quispiam, cur & sensuum ipsoru
rit .s disserebat. Quamobrem si Arist. mentem mctetsco re cie inspiciamus, intelligemus plane, hu- piri Arist. ius capitis scopum esse de sensibili a seni a M. pater distingue udo, quod sensibile sensum ipsuiri ex texti ad actu perducat, di sibi simile faciat, v
set. 7 in luti genς ratis,ut ex eo textu patebit. Quod sine rapi- facit mirabili arte,dum ostedit,sensum vir tis baius tutem: rasimam esse , qu necessario sepa- rex. 6o. randa est a vegetativa, quae activa est, qtςκ. set. dicitur. Ideo vi ad literam descen Thera lex damus,Aristoteles dicitae terminandu effetus indis. de seissu generaliter, deinceps singulatim cuuia i de unoquoq; dicendum , continuoq; gen
ratem rationem atq; communem omnium sensuum coditione inducit:nam omnis senis
sus in eo 'uod est moueri atq; aliquid pati,
N: c5sistiti no igitur in mouere,producedo sen et i . sibilem speciem,sed in moueri, speciem ip-- . sim de laris suscipiendor quod breui sane
ct compendioso Lermone manifestat: quia . sensio alteratio quaedam est vi. r. lib. de PhyLA cultatione cap. 2: teX. Iet. definiatur ) quod enim alteratur, hoc item dc necessarid patitur siue sit a simili , siue adissimili ri uniuersalibus sermonibus de age . re & pati lib. I.de gene.cap.7.teX.48. & si pra tex. s . dictum est,patiens tale esse po- . vi telia,quale agens in actu est fieri ergo oportet sensum potentia ,sensibile actu,& ex ip-ss unum sicut ex potentia Sc actu fieri: est enim sensus vis qusdam sensibilium directe -- s comprehensiva. Neque Ariaesensitionem, te, a- propris alterationem definit , quae est interri F qualitates contrarias, intensionem, remis'
sonemve suscipientes,quae aliquid de sub-- . . ia stantia abiiciunt,fiuntq; in subiecto quanto atque corporeo . 7. PhysteX. I 8. haec innim physica est & transmutativa altera tio, qua corrupti uri appellant: loquitur autede altera, quq est persectiva v t. I .lib. de gener.teX. 3 . atq; cap. z. 8.lib.Phys. & lib. a. de animateri. et .& teX. 23. Aristoteli ergo vitio aut fraudi verti non debet, quod latius fuerit his nominibus usus,cdm diuersa fuerint apud Veteres placita,his a similib', illis a dissim ilibus alterationem fieri dicet tibus,& nomina posita no sunt ad has mutationes si nisi candas, quae tamen re Veravniuoce cum reliquis alterationes no sunt.
Habet autem is locus dubita. tionem, atra bigetq; non iniuria
sensus non sit,&cur sine ijs, quae
sunt extra, non efficiunt sensum, cum insit Signis& terra,ca te-
raq; elemen ta , quorum est per se sensus, vel per ea, quae ipsis ac cadunt. At enim patet sensitiuum non esse actu, sed potentia tantae Quapropter non sentit,quemadmodum combustibile noluritur
ipsum per se, sine eo, quod ipsurrivrere potest. vreret enim se ipsi
& non indigeret eius, qui actu est, ignis.
Arist. purgare instituit ea,quae totum de cingustsensibus sermonem uidiscrimen adducunt hic tex.ut atque in dubium reuocanti quare ut clarius missistas appareat, quod di Nit, sensum esse virtutem quae lib.
p.iss tuam ,modo dubitantis rem aggreditur, 3. rex. 4.
propter Empedocle dc alios antiquos Phlia s. dA
losophos ponentes sensitivam animam, ut cuntur, Pomnia cognoscat in elemetis vluuersiis c recipies ά stare,ut lib. r.de anima teX.2s .dicitur: itM; naturare
asserit,locum istum dubitauqnein habere; cepade nam si eX elementis anima componeretur, datur. xlemcnta non cognosce I. EXPositio tu ατ ει
Aristoteles hoc loco antiquos re Nehedere, iqui asseuerabant, secundum esse naturale sensibilia in sensibus existere, Primo, quia se sensus se sentirent, aut quare non Secu-do,quia sne exterioribus sensibus se ii satio seret, quod eXperimento falsum videtur. Sed melius hunc iocum Caietanus interis pretatur,ut vis rationis in hunc modii for metur,S 1 patiens esset activu, idem a se ipso '
pateretur,que veram habet illationem,uue sit de actione immanente,sime de transeun- te: quoniam in antecedeti a Tumuntur duo:
unuin est,quod sit, A, patiens: altςrum est, quod, A,eadem passione sit agens :.ex hoc aute sequitur agere,ere illo verp pati: quare 'sicut consequens scilicet,quis i dem a seipso pateretur duo implicat contradicto ria, ita & eius alitecedens nempe, quotl actis uu in seipium. ageret repugnatis inuoluit: etenim combustabile uri a seipso per se,
. sint cq quod si ignis inui ipsum urere posse sita
163쪽
sit, rationi non est consentaneum,ut aliquid sit agens ex eo,quod pamur, patiens autem obsto ex eo,quod agit. Male itaq; huc locum in 7 9runda terpretati sunt asse tentes , hane essie illatio ex synis uem, si, A,essiet activum, in seipsum ageret: -- lioli sanete isset Aristotele digna coniecutio, quando noli oiniae agens in seipsum
agit. Nec eritin valet aliorum moderatio tet; reilricti , tu dicunt,intelli dum esse de activo achi 'ne immanente, cum Aristo elis exemplum,quod de combustibili est, ad actionem etiam transeuntem se te exte dat: intendit autem Arist. senilim non elle
actu tuum obiectum , atque adeo quod sit tus passiutinam si visus ipsus, ellet vitabile , nemo facile rationem reddere posset, b qua visus seipsum no petciperet, aut Ob quam sine visibili e Nirinseco non videret. Vnte Arist. primam dii serentiam interve, seta lauas de sensiti uas facultates nancisci a divi tur, quod vegetatiuae a toto genere activae sunt, leti sit uae vero passiuae,quq quide non senti uiit,nisi aee edat ab extrinseco aliquod obiectam: si quidem nulla potetia sensitiua, nec nostra intellectiva est actu suum obie- ω-ὶ ouin , nec actu sensibilis , aut intelligibilis. λ Prima ergo eaq; communissima dilierentia est,quod vegeta uua est de activis, sensi- autem passiua est,quod ii5 obstat sen suum persectioni: si quialem sensuum pas- - sio, quae peste tiua ell, sublimior est,quam Aufo, a vegetati ux ficultatis actio. Sed meliu pr in is isse Ad c mu , quod licet apud Arist. radi κba. tista 'dubitanai haec sit,tamen non instar a Trina inducit. 'uuharguenti, xt censet Sanctus Tho. sed fer formam soluentis dubitationem Arist. procedit, duoq; dubia inducit hoc teX. quae i. dubita- ktiam soli ut atq; diluit. Primum est,cur sensu, sua lensoria instrumenta non sentiant tu in S illa sint corpora , quae affectus ha- , sent, unde sentiri possunt: nam si colores
oculis conspicianus,quare oculos coloratos et . non intuemu tyPraesertim cilin vis sentiendi animata sit, animatum autem omne se nio- uet, Sc eXtrinseco a latore non eget: sentiet
ergo se vis suatiendi,nullo de foris adminiculante sensibili. Perinde ac mens, quet seir ' sam capit. Sc proprias notiones assequitur. Alterum dubium est, quid opus sit eκtrin-' seco , quod ad motum vim sensitivam im- ' rella hi quidem cuncta elementa , quae per se .el per sua accidetia sentiuntur,ipsis set .sbus praesentia sint.Illis verbis, fenim pat is sit .m, Arist. interrogationibus quibus nunc quaerebat,cur sensus non senis diat se ipsos, aut saltem sine obiecto 3 tesse
det eodem, quo proponebantur, ordine.
Ideo prius dubium diluit,sensus scipsosn5 Solutis sentirer quom, in non sunt actu,sed polen- moris.
Da et ideo in actum ex seipsis erumpere non
possitnt nisi ab eo quod est in aetii excitentur,id est, a sensibili impotens gitur est , ut , ita seipsum conuertata tionem , neq; ulla a ,: seipso sentire quare aliud do distinactu est sensibile a seiula,quod praesciiti cap. intenditur,selisitiuum S selisibile,sicut potentia de amis,distis gui debent. Posteriore Saliario passubitationem simul etiam cum prior, com- s ora. bustibilis erim plo diluit,quod sine igne coburete non coburitura eget igitur sensus sensibili ut ericiente , quod spectem comm nicet. Quare apertissimo scin one Plutoso- Intimisphus vult, Prinid, sensum potet Iiam esse, Arist. ct non actum: deinde,virtutem es passiua, de non activam: utrunq; tamen cqm bullibilis exemplo ditaeidauit, at made is selisibile prius indapatur,quam sensus, i dictum est: quia sensibile actu prius est & Doti', qua
sensus. Argumenta vero,quae nos obiter i
duκimus, postea sunt a nobis soluenda,i um pro primo argumeto explicabimus, sensus Ad. r. Hi quo medio indigeret unde sensus supra sensibilia sensatio iem no facit. Aliud enim et. non de omni motu intelligedum est sed de motu, qui est secundum locum. Pos remo, l. 3. de mente atq; intellectiva animae parte longe diue a ratio est,cum immater alis sit at- . . que separata, te&l; b. 3. costans& firmum euadet. Quocirca sensus hic no sontitur pro Quom is organo,ut in sequentibus libris,nec pro sen I sone, nec pito actione reati,qua infici & Δ- accipia .stinari quidpiam contingiti usurpatur ergo ruri pro vi sentiendi,id est, potentia quadam n turali, quae ad secundam speciem qualitatis
At verbquoniam sentire bifa Tis. 11.riam dicere consuevimus nam.&i quod potentia videt,&ari
dit,videre, audireq; dicimus,&si sorte dormiat & id identidem, quod iam opcratur ) dupliciter& ipse sensus prosecto dicetur,
quidam ut potentia, quidam Ut λ.I ISimiliter dc ipsum sentire,ci quod
164쪽
CAPUT.' & quod est potentia;&quod est
me,i- Cdiri Hissic tra antiquos declarasset,
O c-μ sensumi colinumeranduin inter potentias pali, tuas, non tamen inter acti uas: nam ii ii actu ipsa esset sensibilia, a seipso pateretur: idcirco iiun 8 declarare intendi , potentiam ei se palmam, non quan cunq; ,sed quae r
Aucibilis At ad actum. Vt r.o certum sit, aqxio potentia ipsa sensifica in actu prodeat,
erit, en ro dupliciter sumi .vno modo iii fotςntia tuti dormiens: alio modo in actu,
Hopex''sinam virtu sensitiva priusquam
a rnotore extrinseco perficiatur, in potentia est, in actitaver4, quando iam na depersecto iam it, i intelligas, sensum a potentia ςm reducibilem inachumiita ut primo I Q.c Gm obieei' in actum primum, dei de ipsa se ad actu in secundum promoueat 8. Phys. cap. . Se lib. 3. de anima teX. g. uanuisseriis serius praesenta cap.& ex lo- os citatis constabit sensus eum a rebus sina laribus' amicitur .nore potest moueri a se, sed a rebus debet moueri: anima autem ab uniuersalibus, quae habet in se, moueis infe ideo non est ita in inobis sentire , scutrin nostra potestate est intelligere. Eadem enitia'est sertium ratio Se mechanicarum artium, quae sine materiaeκtrinseca non prodeu non actu,ut infra teκ.6o. ergo sen-ttire acti, est Se persectio, sensusq; coniummatior quia recepta sensibili sorma , si in
aetii primo potens operari. et: i
Prim dira igitur id scire opestet, nos inquam, qua si sint eadem
pati, moueri,ac operari, ita nunc
iis uti, ae dicere. Motus enim est quidam actus, imperfectus ramen ut in aliis diximus. Ea vero cuncta, quae patiuntur a tq; mo uentur, ab activo,& eo, quod est
actu, patiuntur atq; mouentur.
Jdcircos t. vltum a suilli sibi,
tum a dissimi l i res omnis patiatur. ut diximus. Patitur enim ea,
ius est dissimilis: at cum est pastsa, tum similis est, ut patet. qt.
Statim reinouet Pluto pinas cauill uin, & id,quod di u i est , sciliςet quod sensus sit in potetia & in actu, de quo modo sit in-tεstigendum dees arat,cum este actu magis videatur ad agere attinere, quam ad pari, atq; adeo qάod potentia ac tua iit. Respondet Arist. pati, moueri atque operari idem esse, cui ἡ. 3. Phyctemi . demostratum sit, motum actum elle imperfectu, quisnmo bili per se est, atqradeo eundem motum, eandem formam,eundemq; actum patientis esse atq; agentis equod illis verbis insinuat, si apsint eadem mes, mouercaryoperari,
id est, ita ius utimur,acsi physice & proprie
essent usurpanda: tantisperq; , dum eX plana mus , promiscue his nobis uteridium est: nam istς motui, siue sensus immutatio, Ut
reperitur iii sensu, passio est , & eadem,ut est ab obiecto agente, est a cito. Concludit ibi. Idcirco dubitationem superius positam soluens, videlicst,an is mili, an adi simili passio fiat Respondet utroq; mo- Persi uado contingeretnam a dissimili in potentia, resolutio,
adimili autem iii actu passio sit quoniam i quo fiati principuo 'nando siti notus,& transmu ρομα ratio est iu fieri,a dissimali bassio nascitur: at cum pinio est in transmutato esse, a simili passio prouenit: quando autem est in fieri, medio modo se habet, partim sini-lis,partim vero dissimilis: etenim sensibile, quod principio fuerat dissimile, in fine simile est, ut locis citatis dictum est. Quibus Maes Arisverbis subnotare videtur eos Philosophos, β Hs inqui ob id simile a simili pati dicebat, quod iactextu. sensibilia actu impia sensu esse censerent: quod quidem ex his,quae diXimus, falsum esse videtur. EX quibus constat sensum vir Sesus Mirtutem esse passivam, utpote quae ab obie- tus estnfcto, a quo patitur, in actum reducitur per Aia. motum sine alterarionem quandam, qui actus quidam persecti est, siue quoddaeisse in actu perfectorataq; per passionem illam sensus es licitur lintilis. Εκ duobus enim fit
sensionis acco,quorum v nutri ut sens bile agat, alterum x linsus pallatur : nam agit Obiectum, de potusam ad sus cognitionem commutaria gue go obiee titia qui pati adire potentia recipienso obiectinaturam secum dum speciti' sit nil audinem: hte enim est patientis natura, Urpa tiemest, vim agentis conuertatui naturam tunde se istis,qui erat dissimilis ab initio, smilis relinquitur in si hei quoniam recepta specie, sensus unum sit cum sensibilia'.
165쪽
potentia, atque actu : 'nunc enim
de. his ipsis simpliciter dicimus. Nam est hoc pacto quippiam
scieri , t si dicamus hominem esse sc sentem, quia homo est talis suapte natura, ut sit sciens, atque scientiani habeat. Est enim hoc pacto quippiam sciens, ut hominem eum iam dicimus esse scien
tem,qui Geometriam , atq; Gra-maticam habet. Atque horum Vterq; non eodem modo potest,
potenti est, subiis itur . sed altei quidem ex eo, quia genus ipsum
. - est tale, materies vi : alter verb
proptete a quod cum volueri M e . contemplari, potest id ipsum se.
cere nisi quid externu sertὸ prom
Quoniam de actu & potentia mentio facta est, de ipsisq; simpliciter dictum, id est, uniuersaliter atq; in confuso mune vero de ovi. illis distinguendum esse dicit. Nam poten- duplex. Ita quaedam est remota , quam eissentialem . .:t ira, ' appellant,quae est ad actuna prunum , qua pueri S idiotae scientes appellantur, nimiis rum quod suapte narii ra tales fuit, quate 'Ρ. Dus nat ura sua ad scientiam sunt procliues. ,- δέ '.., Illis autem verbis, Estemm hoc pacto e. . aliam dicit esse potentiam propinquam, qua in accidentalem appellant, ut Geoine triae peritus eum dormit aut ebrius est, in quo per accidens perturbato aut quiesce te sensu. in otio ponitur sentiendi iacultas. Inter quos id discriminis ab Arist. ponitur1bi, lysimum Nierq; ,σα quod licet in hoc conueniant,quod uterq; potentia subiicia. tur,tamen diuerso potetiae genere,cum pri mus mutatione egeat atq; formae acquisitione, alter vero solo illius serint usu:idcim eo primum appellat secundum genus: quo- ruam natura sua tale ess, ct materiae eofert: secundu vero in particeps formae est, qua uti potest cu voluerit .nisi eriternu aliquod adsit, quod prohibeat,atq; ampedimeto sit.
ib At praeteri ipsos est isAbi iam τ .s . contemplatur,& est actu, pro
pyieq; sci c. hoc Ai/anb' igitur illi primi,potentia quidem sunt scientes, v c d imus: Iersm unus indiget alteratione per disciplinam, qua quidem non nunquam
etiam ex habitu contrario,dispositioneq; mutatur ait; . sasu quidem sensum, aut Crommatibcam, sed indiget optes itoni si vj
ex otio tandem,operatio maq; Vae irate agat,ac opere 'irratque
hi ic modus potentiae diuersus est,
Docet Arist. p aeter duos dicios modos tertium dari,qui sciens dicatur nullo modo in potentia, sed quι iam ingsomelnpta turiatq; proprie sciens app*lut iuno quod
sunt per se assequi videntur: sicut enim iu T . ta A rist. lib. 2. Eth. iustas nini dicitur, qui iusta facit, sed qui iuste atq; ex babitu sit-mo,cos antiq; animo operam : tamen qui actu considerat,pxoprie dicitur ab Aristo sciens, non quja scientis appςllatio potius operationi quam habitui debeatur, sed
via i , qui pyst spmpa 'tumem habitus
actu contemptatur atq; contulerat, perse
serminatum atque peculiare ob initum. Ibi ro, Ambo Disur e. regreditur Arist. vim flus inter: tentia scientes disserentiam statuat,ut duhitationem soluat, an uteri
ilibrum pati si alterari dicatur3 Ad quod
respondet, quod licet conueniantin hoe, quod uterq; potentia dicitur scism: tamen primus,qui nec didicit, nec per inuentione habuit scientiae habitum , qui duntaxat est in potentia , habitu atque actu caret alteratione
166쪽
ratione indiget,qua per disciplinae acquisitionem sita inuentio m,eκ mera inscitia atq; ignoratione in habitum mutetur, atq; plerunq; ex habitu contrario & erroneo, vel in dispositione contraria mutatur:quoniam contingit,opinionem vel considerationem veritati contraria per principia male intellem inesse. Quare cum is sciens dicatur cum contrarii abiectione, merito dicetur per alterationem sciens. sicut in pueris accidit,aut in his,quae contraria fuere dispositione affecti, quae erit alteratio aliquomodo corruptiua. Alter quidem, ut habitum habet, & ut proprie,persecteq; sciat,
non indiget forma, i ed consideratione atq; alterati riis non alteratur: quoniam non mutatur sorma,sed eκercet quam habet,&iam acquisita utitur: omnis autem alter
tio ad aliquam formam esse debet, & non tantum Armae usus atq; perfectio: ergo in
tum,& in actum, persectionem - θ) aut aliud alterationis est
genus. Distinxit hactenus potentiam Philoso- Pu titimphus, iam Verbipsum pati quoniam multi- correis rplex est diuidit: nam plura diuersa signifi- teram':
deducatur,passionem proprie eam e illi,qua iv mi, i corruptiuam, tristem & lamentabilem ap- prvo rupellant,quae cum remotione prsexistentis Y- π, persectionis fit,& proprie, utpote quae n clua mutatio est de contrario in cotrarium. Eintusto Altera passio est,quae nullum nocumentu tu de inseri,quam persectivam nuncupant' quo- nos niam ut dicit Arist. salus est persectibilis, pt ' hoc est, citra ullam corruptionem potentis r est persectio' quare cum sit mutatio,& non cum abiectione cotrarii, simile perinde est.
primo alteratio est, quia nodum habet for- acsi habitus consideratione & contempla-mam: alter vero non alteratur, sed compa- tione perficiatur: utrobiq; enim permutarato iamdiu habitu utitur,ni t iam ut in- tio est perficiens citra corruptionem. Qui
quit Aciss. β sem, aut amaticam tu; re- ob causam alteratio non est inquit Arist.)cte in habitu sentit aut intelligit, sola indi- quoniam potius ςst incrementum &perse-
θ-xorantiori irino . l. rectri ortirici in ctio potentiae ui. 7. Phys cap. r. declarauit
Arist. nisi velis vocabulum alterationis laringet actuali operatione,ut ab actu primo in secundum transeat eκ otio atque operatio-Mis vacuitate, ut scientiam,quam intus pos-sdet, extra in usum promat. Quare cum ualitatem aliam non eκcutiat, alteratio simpliciter nuncupanda non est, sed quaedaalteratio eius naturae, quae subiectum perficit sine ulla abiectione aut subiecti issione. Ridendus sane es Iet, qui Geometram, ex eo solum quod consideret,alterari asse reret e nam solo usu Sc ministerio vacabat. Videtur enim velle Arist. peractum secundum nouam qualitatem non cquiri, licet si mutatio. ge usurpare.
Quocirca non rectὸ se habet: τα. ss. dicere ipsum sciens, cum scit,al
terari, sicut nec aedificatorem cua disicat. Quod igitur in actum ducit ex eo, quod est intelligens potentia atque sciens, id non doctrinam appellare oportet, sed
. .ra, l aliud nomen est aequum habere.
, At vel ' q; ipsum pati sim. At quod ex eb quod est potentia plex esse videtur, sed aliqd est a discit, accipitq; scientiam ab eo'
'trario corruptio 'uaedam. : quod est actu sciens, atq; ab ipso aliud est salus potius eius, quod docente, id aut non est dice dum sit pote 'tia ab eo qup est. actu, pati, ac altesari,aut duos altera similςq; pesi' de atque potentia tionis esse modos fateamur, oriri habet ad actuna fixe 'linco tet: eam. inquam, mutationem, templans , q*pd sci exi in habet: qu ad priu tiuas est dispositio quod quide aut non est alterari nes: &ean quae est ad habitus, in ipsu in enim si incremen, atq; naturam.
167쪽
Conclusio est dictoru, qua colligit,quod
transiens ab habitu in actum proprie alterari non dicitur: sic nec proprie alteratur ignorans,cdin addiscit, nisi quod hic secundus doceri dicitur, primus aute no: quoniaqualitatem aliquam non acquirit, sed aliud nomen aequum est habere. Infert ex mente aliorum absurdum ad hominem,ut eos coumcat, in viam veritatis inducat, quod Duo al- duo eissent alterationis modi unus ad priuarreationis tiuas dispositiones, qui fit cum deperditio- modi. ne contrarii, Ic ad habitus, qui cum naturam ipsam perficiant & naturam bene afficiant, on dicu tur alterare proprie,sed sormam naturalem citra aliquam deperditi nem perficere, ut hinc eos ad vera sapie tiam introducat. 3c doceat no sistendum in sola corruptiua alteratione, quae cum ali
qua abiectione contrarii fit ut in calefactione sed altervelli alterationis genus,&passionis persectius sine aliquo interitu,sed
cum salute de perfectione eius, quod est ratur unproprie,ut cum sapiens actu considerat, aut aedificator aedificat, quae tamen nec vere nec proprie alteratio aut passio
est,quin potius a quiete ad actum permutatio,quod est ad persectionem commuta-ruideo non est alterari absolute, sed quosdam alterari S pati: quia est perfici dc con summari. Idem etia est de ipsa habitus acquisitione,quae persectio potius est, potentiaeq; consummatio,quam alteratio.
Haec clim ita sint,prima quide mutatio sensitivi ab eo, quod
genera fit: cum autem ortum,ac
generatu est, habet iam sensum perinde atq; scientiam,& sentire actu simile est, ac contemplari.
Disserentia tamen est : nam ea, quae actu sensum ericiunt extra
sunt, ipsum, inquam, visibile, a
. que audibile,& sensibilium cae
tera. Rei pin Quae hactenus dicta sunt, ad potentiam senti sese passivam accommodaturus Philosophus Arist. v docet,ita in sensu statuendum esse: nam si-plicari cui prima scientis transmutatio,quando det ignorantia ad scientiam per Doctorem transmutatur, a generante est: sic prima sensitivi transmutatio ab eo fit,qui ipsum ge
nerat: virtute enim generantis ius in semi ne est,educitur anima sensitiva cum omnis
bus suis potenti js in aetiim:ctim autem iam ortum dc generatum sensitiuum est,sensum iam habet, perinde ac qui scientiam habere dicitur: quando iam vero sentit secundum actum,umile est contemplati.Itaq; semen,
ut Ouum,prima immutatione sentiendi sor
titur vim,simul atq; factum animal iam sensus compos est, sed actus desiderat functi nem, quibus pr sentibus omnibus suis numeris absoluitur: sensus ergo ut scientia, sentire aute vi cotem plari se habeti quare sicut eκ parte intellectus quispia prius est in potentia ad scientiam,deinde scientiam posit dens ad contemplari in potentia: pari quoq; ratione generatum,verbi gratia , ut ouum in potentia est adsensum,quem cum possidet,n5 ad sensum, sed ad sentire, id est, actu sentiendi in potentia est:nam non impeditus medii aut organi indispositione, .el sensibilium absentia,vel fortasse quia ut sentiat,non aduertit,cotinuo in sentiendi actum exibit. Hac posita conuenientia ibi,Disserintia tamen est, . discrime adducit ex obiectorum sensibilium S intelligibilium distantia: quoniam sensus extrinse-cis obiectis opus habet, cum tamen sese
tia intus habeat thesauros, quos,cum commentari libeat,promat,nempe uniuersalia,
quae sunt in anima ob idq; necessaria est in sensu obiecti praesentia , quae tamen in i tellectu non exigitur: siquidem a materia abstrahit,& separata ipsa cosidera H. de quo lib. 3. de anima tex. 8. quem locu in seque ii textu eXplicat dicens.
Cuius causa haec est: actu naq; Παμ. sensus singularium est, scientia verb v niuersalium est: haec aut Sin ipsa anima quod amodo sunt Quapropter intelligere quidem cum quispiam voluerit , in ipse
est situm:jentire autem, no col
locatur in ipso: necesse est enim, sensibile ipsum adesse. Pari modo res sese habet,& in scienti j ssensibilium, & ob eandem utiq;
168쪽
causa quia sensibilia singulria sunt,& extra, si cu ti d iximus.
Sed ut de his exactius, diluci-didsvὰ dicamus, dabitur nobis
Prosimo textu conuenientia, atq; din . serentiam sensus ab intellectu tradiderat, cuius causam te; praesenti reddit Aristot
les,videlicet,quod sensus singulariu sit,i tellectus autem uniuersalium, luc in rebus no sunt, sed quodammodo sitiat in ipsa anima.Quare sensus non percipit rusi singula
ria per materia indiuiduata, sine cuius prae
sentia sensibile nullatenus apprehedi poselet: unde sensus de foras atq; ab e Xtrinseco
4n ad unabreducitur: scientia tamen habitus est intellectus, qui: ut in tertio hunis videbimus rin materialis est et consequens est,ut quae per talem actum percipiuntur,ὶ praesentia materiae abstrabantur, atq; adeo etiam ab omnibus, lux sormet accidunt,&cundum quod est materia indiuidua : sunt Igitur Ma anima no rea liter, sed intentiona liter. Habet ii anq; mes intus domi suet inii ta illa uniuersalia,quae principiorum atque habitus intellectus seminaria sunt principia, non quod habeat species congenitas ut
ala eruit Plato sed quod qua nuis sit sicut
tabula rasa vi. 3. huius dicit Arisae tex. l . illo tamen agentis intellectus lumine illustrata mens penes se habet, quo se actuet, ct suum iis seipsa obiectum faciat. unde infert Aristan nobis atq; nostra potestate intrinseca intelligere situm esse , non tamen sentire,quod materiae externae praetentiam
se iis, exposcit. Sed dices,tuc sensus dicitur si ii
quod u- larium tantum esse , in fine autem Poll. r,si: eap. IS. teX. 27.dicitur, sensum uniuersaliu sita. esse,ob idq; sensum ipsum essicere uniuersale , quatenus intellectus agens rationem illam uniuersalem a singularibus abstrahit,
quod fieri non posset, nisi a sensibus ratio Solutio. uniuersalium perciperetur mod ut decla- - remus, aduertam' oportet, duplex esse ag st, .mgi- di principium, scilicet agens ipsum &ratio-sidiis euri nem sub qua agit: in proposito ergo in sensatione sunt sensibile in primis, di deinde Di P ratio sub qua sentitur. Tuc sit prima asse Elis. tio, ratio obiecti ipsius sensus est uniuersa-I. eis M. iis: quoniam aliter potentia una non est it, nisi sub viis ratione omnia sua obiecta apprehenderet. Secundo, si sensus non perci- .: d. π rperet nisi singularia determinata sub rati ne sui gularium, non utiq; postet iride vitis uersale abstrahi: siquide inhil illi, nulla ratio 'niuersalis lucet et. Quampi, rem sensus non tantum C lliam, verbi gratia, aut S cratem contra cie apprehendit,uerum vagi quaedam singularia cognolcit, ut huc homi' nem, hoc anunal ακ qua vaga lingularitate quaequet iam est adumbratio uniuertalitatis virtute agentis antei lectus iesum esticitur uniuersale. Secunda auertio sit,Obi ςc in ii,stta sensus,quantum ad id quod sentitur,singulare est. Patet in pri initima ut postea c. I et . ostendemus quatiuis sensus susceptiuus sit tecierum sine materia, non t3 meu sanc co itionibus eiust ergo singula re est, quod apprehendit. Deinde ut postes explicaturi iuuius vitiani quodq; , quod Te i tu , admodum recipientis recipi inmerg cum co
gnitum inς ignoscente si I,per. simul tudinein se tisi Nile in leni uerit: quare cum sensus virtus sit co rorea tque materialis.
Particularater: cum sensibili bili materi conditionibus sensibilis silmili udo in sen bus recipietis r. qua proii ei haud inepte a Genesia quibusdam iuicitur, sentum lingularium esse resolutio. quatu ad actu si vilite dicit oristo t.& nostra secunda concluso exponit uniuersa liuin tamen quantum ad Obiect i ut in fine
Posteriorum iii xta primam nostram asser
tione dicit Arist. sunt enim sensus de obiectis sub Vatu,ne communit quan uis actes particulares sint a priuato obiecto pendentes; per quae responsum esse ainitior pro positae obiectioni. Ex quit,' se sititiir,qua e cimiarietv niuersalia in ipsa anima sint: quia non res quomodo
liter,sed intellisnaliter recipiuntur,ad mo- γntuosa dum ipsius a minae recipientis; quae ab om- liasint in Iarauateria corporea denudatur,& corpor ima. Ii instrumento minime alligati iri fecipit is tur species atq; rerum similitudines, no solum absq; materia, sed etiam absq; eius .estigijs atq; conditionibus: quoniarn intelli gibile,quod uniuersale est, ab illis omnibus est separatur sensus aute, tui corporeus est. iuxta suum modum corporeas & quodam tenus materiales recipit species. Vnde pio arbitrio intelligere possumus . cdm volu mus, non sic sentire,quod experimento c pertum est,cum pro libitis sine rerum praesentia contemplari valeamus , se ntire verθminime: habet enim se sicut tale operari, quod circa reni singularem externam stat
169쪽
Tex. 6ia i ' Iunc id sit a nobis determi
ni tui cthii simplex, inquam, n5st id quod dicitur esse potentia, sed aliquid quidem sit ut puer; quem militare posse dicere licet:
aliud autem ut is,qui iam aetate, militariq; arte aptus euasit ad
militandum. sensitiuum simili-' . , , ter se habere.
Tex. 62. Atque cum ipsorum disserentia nomine careat, determinatum autem lit, ipsa esse diuersa,&quo pacto diuersa sunt, ne
tanquam propriis nominibus uti. Ipsum autem sensitiuum po-xentia tale eit, quale iam ipsum
sensibile est actu, sicuti diximus. Patitur igitur cui plum est no M , simile; at passum euasit simile,&tale est, quale estissu L
.His duobus huius capitis postremis temtibuς Philosophus quae diXetat colligere
videtur,atque potentiae multiplicitate apposta interpretatur similitudine: nam ut puer imperfecta & remota potentia mili- , t e potest, aut magistratus creari, qui ta- ki men iam Vir factus,miles electus,aut impe- rator creatus etate , ossicio de arte militari. - . potentia propinqua aptus euasit ad mili- . tandum Ticin sensimu o rem sese habere docet A rast.vbi remota potentia instar pueri, propinqua instar viri declaratur.Textu autem. 62. censet Aristo t. in nominatam esse hanc potentiae disserentiam: ideo nomine passionis atque alterationis tanquam propriis nominibus extenso vocabulo circun- loquiturnam i men latim per remotam αpro X mam, essentialem atque accidetalem Dominarunt,quando aliis utrem e X ponamus nominibus non gaudemus. Ibi vero, sum autem sos imum c. dicit, quia horudisserentiae in nominatae sunt, passionis Salteratio iras nomine manifestan us: quoniam talem et Ie sensum in potetia . quale ci. a Asensibiletii actu oportet, qua ratione distia
milia sunti: at cum ipsus sens bilis similis tudinem atque speciem recepit, per illum passioneni atque persectivam alteratio 'ein simili aefficitur. Quae ideo esse di- obferusota crediderim, ut Aristot. doceat, totam colle L huius capitis disceptati ohem esse ad ratio- ne mentis nem sensibilis reducendam, ne documen- Aristinti teri. 3 traditi obliuilci videretur. Quare huius curationem,quae methodum illam interrum in pius collipere coegit, his paucis e Xponere videtur, cati M. atque obiecta onem principio liuius capitis a nobis propositam tacite diluere: quae ratio Aristotelem mouit, ut proportionem
sensus & lentibilis proponeret, ad quas significandas proprium nomem positum noesit nam illa tentus assimilatio atque sensibilis immutatio in contrarietate minim Efundatur. Vnde merito propriorum nominum inopia, communibus . atque pro miscua appellatione fuit utendum: neque enim albescit aut nigrescit visus, cum aubedinem aut nigredinem videre contin ingit: quoniam solam formam sine materia recipit,quod proprium est sensuum,species
sine materia suscipere,ut inua c. iet, Quare hoc alterationis genus in persectionem d sinit, tantum abest, ut in contrarium abeatzalteratu tamen est ipsum sensitiuum, qu tenus ex non tarmato formatum fit, Sc ex
Quaeret oportune Philosophiae studiosus,nunquid cognitio sensitiva sit assimila- Ilo nuncupandatquandoquide sensus sensibili non sit similis in natura,vt patet, secus tamen oporteret indies in singuloru natu- arassensibilium,quae cognoscit, trasmutari: ne ii assimilatio in forma fit, quonia in obieeio realis est,ui potentia vero intentiona lis: neq; adhuc in ellendi modo,cum costet in obiectis rerum sensibilium fori sinon tantum cum coditionibus materiae esse,ve- . rumelia cum ipsa materia. a qua sensus spe- ' .cies abstrahit' Dicedu .huiusmodi ambigui suum. intem ex naturae poletia esse soluenda: ducatur naq; potetia in actu secudu ab aliquo, quod in actu est unde poteria ut lupra reluti inua per actu definitur, ad quees,crialem ordinem
170쪽
ordinem habet: tunc igitur erit potentia aia similata .. cum eius proportio atq; Ordo ad obiectum inacium perducatur: supra enim l . . docebat Arist,ex actu atque potentia seipsis absque aliqvcmedio quoniam talia sunt unum fieri. Quare non oportet, ut agens patiens in naturalibi assimilet vi Solis actio demonstrat nec in forma ut sensuum operatio manitis x nec in modo essenda secus nec Caelum ageret in hae inferiora caduca & corruptibilia,cum in corruptibile sit: nec sensibile in sensum, quem in spiritali modo essendi, non tamen in reali assimilat eatenus igitur ii militudo spectata est,quatenus est ordo proporti Dis potenti et ad actum: siquidem actus activoruni in pauete sunt disposito. Unde cum sensus in potentia non sint,ve sensibilia secundum esse reale naturet recipiantur, bene tamen secudum esse immateriale & spiri tale: i equitur,sensus natos esse pati, perindem sensibilia agere apta sunt: non ergo Fientur secundani eme naturale,sed secundum extraneum ipsi naturae r nam in alio altiori de eminentiori essendi ordine, vi medio, ubi colores, verbi gratia , non re rapiuntur persecte secundum naturae simis ritudinem: ob id non recipitur forma cum materia, sed sine ipsa, ut anima omnia discatur: quia omnium si inititudines suscipit. Ratio horum pulchra est S a priori:q-niam sicut se habet materia ad formas naturales secundum propiam lax naturae ratione ii hospitandas, sic anima, quae in alio praestantiori genere potetia est, ad easdein formas lubilinias sulcipiendas in potentia est,nimirum in esse spiritali sicut. 3. lib.de Anima tex. 38.dicitur, lapis non est in antisma, sed species lapidis ut intelligamus,animas hanc naturam ex sua indivisibilitate sortitas esse,atque quandam spiritalitatena participare. Qua in ob causam. 2.de Animatem 13 8. videns quodammodo colore dis libitum ab Arist. asseritur et unde fit, ut non sit sensibile in sensu,sicut forma in materia, sed sicut co3nitum est in cognosceme, atq; adeo secudum modii ipsius cogniti ui: quia cognoscens sit ipsum cognitu ,in quod trases,rmatur: est enim potentia cognitiva vitalis , quae speciem susceptam. vnuficat,& secundum eam operatur ut lib. . de Animaci cap. I. c. 3 .explico quia eκ cognoscente de coguoscibili fit magis.vnum,quam ex materia oc forma: vide. Il.q. Let ar F. Nil
enim aliud est species,quam obiectis initi Ludo, id est, vestigium rei ab ipso sensibili
sensui incussum atq; impressum,quae, suiu suscipitur,vivificatur Sc principium est vitalis operationis. ideo ad argumentum i ' Ad agri principio propositum dicendum,assim i la- Ilonem esse informa secundum sublimius essendi genus , quo res suas influunt simi
litudines atq; intentionales imagines: proportionabiliter ergo ad a chionem naturalem actio haec intentionalis contingit, quae potentiae infunditur, ut ipsa potentia iubstantiam eliciat operationis: vide loca cis . .
QVAEsTIO An sensus activa an passiua
Quaestio ista ardua est atque nimium o culta , dc quae iacis huic loco oportuna sit: iv super totius qui Oxi capitis scopum continet , ct uniuersi libri argumentum aperit. Primo, eX eo quod iam nunc dxcebamus:
quoniam si vegetatiuum inserius & ignobilius achivum est,ergo S superius ipium scilicet senstiuum, quod persectius est ax'; pr stantius, agendi habebit init secundo, iudicare atq; lentite agere est,sed sensus iudicat de se sibili,quod sentit,ergo est actiu': aut sequeretur, cum agens nobilius sit pa- iente lib. 3oreMeto. quod sensibile nobilius esset sensu, quo A ablurdia videtur' Unde tertium desumo argumentum riuo cla
re colligitur, sensum agentem esse ponen dum: quia cari, sensibilis species, utpote quae spiritalis aliquo modo sit, a sens bili effici non possit, quoniam eius persecti nem eX cedit: sequitur,aliquod acti uu esse ponendum quod ipsam speciem producat, quod cum ex partesensibilis nullum sit est
enim lutitium aflerere,una aliquam intel
ligentiam sensibilibus assistere, quae species ipsas producati perinde ac lib. 3.cap. z. de Intellectu agenteossedemus iis luitur,eX parte ipsius lentas, qui agit S sentit atq; vercludicat,actiuu aliquod esse ponendu Prcte ea. 9. Met teX. IE .atq; in sex .prinsipiis asscimur, sentite non solum a tionum esse, sed de genere immanentium t ergo sensus, qui sentiendi principium est, activus est Confirmatur ita, muliere linens ruum pa-itiente,quae solo visu speculum inficit: atq; Κ i etiam