장음표시 사용
171쪽
etiam de Basilisco,qui solo vitu hominem
interficit:&de lupo liis erueniente,quo v so,homini vox rauca fit: insuper de mulie-
. ribus,quae Apollinares vocamur, quae ha-ὰ - - bet in lingulo oculo pupillas duas,et si tor-ue quenquam respiciant,illum suo visu interimunt i ideo sagittas dicuntur mittere,
dc noxiae lano sic enim Apollo, pr ter lyram 3c Gryneum , tertium signum habebat , nempe sagittas , ut infernus etiam dc noxius Deus haberetur idem de ocul rum fascinatione constat igitur sensus c f. achivus est. Quod rursus rationi maκmia
consentaneum est : quoniam sensus, cum forma sit S non materia, atque adeo actus dc non potentia , eius potius agere, quam pati erant, oppostum tamen est Aristota praesenti capite , qui ut nostra commentatione diximus sensus v hutem est e pa
suam ostendit, atque hanc unam esse potissimam differentiam , qua primo anima-Diuerse les virtute, a vegetabilibus separat. In hae opinio- quaellione diuersi fuere opinandi modii nes, quidam existimarunt, gentem sensum po'3 4 . nendum e Ilia, caeterum a passivo non divinis. iunctum, clim potentiae amn ae ad inuicem
non distin antur. Deinde alij censebant, nullum esse sensum agentem, sed quod sen- .v : ssile seu eius species sit per se principium immediatὰ sensationis producti uuin, atq; adeo cum sensus sit 'lassicienter sensibili
specie informas,ut cognostat,& ad exesidum in actum secundum non est necelsa-- . s. ria aliqua sensus achio.Quisquid alii de haei resentiant, nostram seu potius Arist. sei tentiam in medium proferamus, ubi in primae γο- mis titulus quaestionis enodadus est. Quarent titulus cum totus prisens sermo de virtutibus ani- aperitur, malibus atque cognitimis sit,extra pret sens sir- negocium est, de actione naturali de reaismatis. . Ii quaestionem tractare, iuxta id, quod inar .soL confirmatione quarti argumenti qxuere- utrun batur: non ergo disputandum est de ins
ctione & fascinatione sensuum de amone reali&physica, sed de sensatione Sc a ctione inrentiona li : nam vi in libello de se se de sensili ab Arist. asseritur oculus,dc sie de aliis sensibus, bifariam considerari po-D ἄλ- test, Primo, ut potentia est cognitiva animis de malis: deinde, vitali natura es proprietate
a me assecta est, ut per quandam naturalem porationem , aut similem alium modum iis κο- inficere aut fascinare dicantur, propternalis venenosani oculi complexionem, qua non
tent. Modis igitur de hae loquendum non est, ne a proposito diuagari videamur, sed de intentionali s per quae de quaestionis ti tutus declaratur, de confirmatio quarti ala sumenti soluta est. Deinde,ut certa ab in- In qua
certis secernamus apud omnes constat,setis ora co-- sum in prima speciei receptione pasiiuum πωτα
esse t nam siue sentire agere sit, siue non quod statim dilucidabimus tamen non est sine praeuia passione, quae in speciei receptione consistit. Et qui oppositum asserere voluerit, aperto Marte cum Ariam atque ratione Pugnat, cum tam dilucidis
verbis dixit di probauit, sentire quoddam pati esse, de sensitiuum non esse aetii, sed
potentia tantum, et quod.83. lib. de anima cap. i. repetit non semel , de cap. q. te 28. quod etiam hic cum combustibili conis tulit te X. set. dc tex. 6 a. sensitiuum potentia
tale est, quale iam ipsum Iomiti UZ is a ti,
quod est generas illius immutatiuum.T eta igitur quaestionis controuersa est, an sem controuersus in potentia passiva si adactum tam pri De nis. num , quam secundum , dc non solum ad formam,quae est operationis principiused
etiam ad ipsam operationem passive sese habeat, duntarat recipiendo, nilq; agendoritaq; an se habeat instar nescientis, qui non solum ad considerate, sed ad scientiam inpotentia est,ita ut visus, verbi gratia, no solum ad speciem coloris,sed etiam ad vi- sonem fit inpotentiar hoc est, an potentia Msensus ad actum primum de secundum sit. atque an potentia sensifica . sit essentialis
Q accidentalis ad utrunq; actum, an tan
tum accidentalis adactum secundum Et se Duplexnim duplex est immutation altera, qua a sepus sensibili ad actum prunum sensus ipse, ut ratis ab
intellectus ad scientiam; permutatur, de ii os sensus fit similis obiecto in actu primo,di ιδ, reduhaec vocisar potentia essentialis, quia ad plex poteachum primum: altera ad actum secundu, na, vis ut intellectus ad cotistiterare, secundum prutex. actualem tendentiam poteratae ad obiectu,
quam via schol accidentalem potentiam vocamus, qulia ad actu secundu. Quae duae L, mutationes natara distat,nista me itecessa est temporis ordine distinguantur a de pri- ma ab obiecto fit, atq; in speciem termia . . D
natur, qua sensus sensibili reliquatiae in Obm a actu primo si lu: secunda autem: ab ipsa
anima elieitur , atq; ad sensatione ternu
natur qua sensus formaliter dicitur senum.
172쪽
Tanetus. Et iuxta hanc secundam immutationem sensum a tum elle dicunt: nam sentire agere est atq; actio vitalis, sicut iuxta immutationem primam passi uuin esse dices. Praeterea in animae definitione, quq princi pium ponitur quo vivimus atque senti qmus, ergo sentire operatio eli rei vivetiscidq; dictum est superius teX. 3 6. &. 37.
animam in triplici genere .causae,formalis,
finalis,& essicientis. Quare licet passina sit respectu obiecti in prima immutatione ab obiecto ad speciem,qua suscipit, activa est respectu sensationis, ut Arist. teX. ς 9. dicebat , radet iam sensium pertud an; saeuitam, isti ea hi simile es, ac muta tiri, Ellenim actio immanens & sorinae impre irae usus: iuxta quem interpretandi modii set sitiua facultas specie tu informata atq; Decunda prolem parit, id est,notitiam ab specie saltem modo atq; ratione differentem, qua sensus in obiectum refertur: non enim species notitia est quatenus in medio , sed
ut est uisensu: neque sic prorsus quocunq, modo in i ensu exiliat , sed quatenus ipsum sensum in obiecti coprehensionem immi tat Setrabit.Quod inde confirmari potest, quod plerunq; , licet species ante oculos deseratur, non sentiamus:quoniam sunt velut in medio,aut in speculo,quia non aduerti mus: necessaria igitur est antini actio atque considerauo, quae ex aduertentia prouenit:
sentire igitur agere est. lta Themistius. 3. lib.te X. s s. tio est animi actio, & de memoria cap. II. ima tinatio non est sola Du-daq; speciei impretiis. Idein etiam Ale Xandet atq; Commetator,quoa recipere aliud est,quam iudicare siue comprestendere: Ih ratione saltem & modo aliud est species ab actu sentiendi, sicut aliud est forma sui stantialis,quae est actus primus,&eius ope ratio quae est actus secitdus de actu primo& secudo supra expositon definitione auimet, lup est actus eius,quod in potetiae 'ad vitam . id est, vitales operationes) quatim haec actio non sit proprius alto alterationis modus: fortasse enim nullius formae est 'quisitio, uecstu cum contrarii siet abiecti ner nudus viae tur esse antique seruiet usus, etsi alterivio nuncupanda est ibsque abie ctione contrarii, laesionFq; subiecti fit,p tius eniim cuin persectione est, Nec placet, quod Paulus ille Venetus assicinat, tensi l actionem tribuendam esse, non in oΘdine ad speciem aut sentiendi actum, sed
habitudine ad internos sensus, quos susce Uptaab externis sensibilibus specie comm . riit ituent atq; immutant:quoniain pretians controuersia de actione intellectus non intelli- . ril: Ogitur respectu sensuum interiorum, sed rei pectu propriae sentationis. Preterea sensus eκterni in ordine ad interiores habent se ut . . . medium, quod susceptas species transi - tit: non secus atq; aer speciem in auditum transfert,auditas ctiain in sensum comm nem prouebit: quem ad inodii ergo aer speciem coloris mirum e producit,sed ab obie- icto externo immitron ad sensum usq; inuetiit: sic proportionabiliter sensus externi se habere videntur, licet altiores sint, quia sunt facultates vitalas: unde qua nuis actio
nem aliquam habere videantur, non tametam,quae in controuersiam vocatur:quai
do quidem formas ab obiectis elaboratas ad alias sentiti uas potentias transferuntalia quidem ratio em quandam medii sortiuntur et at obiectam est , quod formam largitur. Non obsone igitur dixeris cum Themistiori se adro, AlbertoM.Thonia, atq; Commentatore, passivos esse sensus in speciei receptione. verit in in sensationis pro- σductione actinos. Et si qntreres , passivi an
activi potius appellentur Dicerem sensum S scit absolute activum siue operativum a sine omnis I appςllandu ut supra tex. q. q auis acti lutio, Psenes istae apas,ionibus proauanienam ulli, m gum a sensas periectio in setire dess,in actio- ait is,
ne qua per tionem c Nercet,cosistitu quare
a perfectiori de formatiori potius denomi' si i
nabitur actua ,,quam passi uu . Perpς δη- sipetr Plotinus .aeneade. cςosuit , sensus a noni sensibili nil pati, sed. scissationem ex sola gnatione adinita e .prom irare, ut ij,
qui ant uissim in inierunt auri tetiam ami
173쪽
Setire qua nec actio,nec passio,sed qualitas quaedam, litas est. vi de intelligere dico infra libro tertio X. r. in tertia de ultima difficultate. Cui Galenus. opinioni qua nuri Galenus lib. I. de placito aduersetur, qui passionem, non tamen alteratione vocat,vertam. de causis Sum- Caietant ptomatum nome actionis eis tribuit Quo sententia runt omnium quantumuis doctissimorum subtiliter existi inatio inihi minime probatur. Prim δῶ Auto propter Arist. testimonium, qui hac primare extolli & potissima differentia praesenti cap. ani tiam: ergo sensus ea sola ratione in potetia , dicetur, quia potest operari: sicut sciens in
potentia dicitur, ut cotempletur: ergo sicut eodem textu. sy. dicit,atq; te 62. sensum,
qui in potetia est, a sensibili in actum duci: sequitur, sensationern a sensibili eade immutatione fieri,& non a sensu: nonastigitur sensus respectu sensationis activus, i quidem eam a sensibili mutuatur. Rursus 3. ratio sensus ultra species ipsas nullis noticiis mul ex unitate loq; alio actu opus habere videtur,sed solo adi qutur, quod males facultates a naturalibus seiungit, ipsius speciei uiuatq; consideratione,quae unicus este a 4n- -- .H-- - latio quaedam est potentiae, qua proprio et Hira' ammae motu in ipsam rem fertur: ergo si sensibili non est nisi unus actus , nec erit nisi unica potentia: quoniam haec latio atque vitalis immutatio a sensibili fit, sua specie sensum commouente,atque quasi in considerationem sensibilis mittente: necesse igitur est, in ipso pati atque alterari consistere, ut
X. 62.hanc tanquam intentam conclusionem Arist. colligit. Sed dices, Aristotelem obiectis.
sensum cum scientia ,sentire cum criuem plati conferre :ergo sicut iciens,quo actu cosideret atq; meditetur,e X trinseco non eget motore .nam quoties voliteri contemplari
poterit: igitur sentire non est ab eXtrinseco motore, sed ab ipso sensu Muain obiecti Solutis,nem teX. sq.&. 6o. intuitus Arist. solusi cu υ,5 s dicit,differentiaim esse inter sensum atq; in miluin a tellectina in licet Geometrii peritus quia fariis Geometriam callet vim habet, qua in pse numerotentia proxima considerare valeat: dc sen- exd se sum habens,vim habet atq; facultatem, ut ferebat, potentia proxima sentiat quonia haec con- ων tutela ditio formaliter atq; per se ad naturam to- - σθηmoire quod istae activae sint, illae vero a toto gemisi af nere ras tuae. Praeterea quia teκ. s9. e sesmahon' presse demonstrat, una in tantum esse inqui adh- sensu mutationem, atq; illam ad actum e Teua. secundum, Nam prima si sinui mutatio ab eo, TU, -- quod emorat, sit. Cum autem ortum acgenera hia nisi tum est, habetiamsi um pernari, atquescien- sophi, Q nam, de haec mutatio naturalis est,quae g sentire est neranti debetur, de qua in praesenti sermo non est. Deinde dicit Aristot. Senurea fiasia mile est, ac contemplari, cum hoc discrimine,
Nam ea , qua adia sensum efficiunt , Extras ηt, sum, inquam, Usibile , audibili, σfensibilium cetera: ergo si haec secunda mutatio ad sentire actu est, ita ut sensum in actu sensibilia , quae extra sunt, efficiat, a consequens est , sensum non solum respectu speciei,verum etiam respectia sensati nis passivam esse, cum iuxta Arist. non solum species, verumetiam sensatio ab ipso1. Miis fiat sensibili. Cuius rei ratio atque fiandam equa ex vini hoc esse potest: quoniam species sensi--Histite bilis atq; fissatio duae res non sunt,nec duo mutari actus, ta vident duo esse: ergo si se habetit Ρα
hi h sint forma de esse formae , tequitur, nihil tetiae m di spectat tamen quia sensus lin- Iretire. eotat. aliud esse videre , quam esse ipsius speciei visibilis verbi gratia, in visu formaliter
loquendo in genere cognoscibili ta cogno-Liciui ergo sicut eadem mutatio est ad arubii in Sc ad albedinem, imo prius natura alluin est, quam albedo: pari igitur ratione eadem mutatio est ad speciem vis bilem de ad ipsam visoriem, de prius natura videns est,quam sit visio: ergo sicut in receptione speciei passinus est sensus,ira etiam in rece
ptione sensationis,cum utrunq; eadem mu
tatione ab ipso sat sensibilirideo infra te . 6 s. dicam, ὀd videre nil aliud est , quam speciem esse in sensu formaliter,ubi de im-2. ratio mutatione sensibilis communis agitur. Co-
adHR'stinatur Od eodem Arist. eode teX. s 9.ase serEte, sensum perinde se habere, atq; so gularium est , sentire no est in ipsiut facultate,atq; adeo necella est ensibile aliquod adesse: ratione igitur materit diiset ut .quo inam licet vitaq; sit potentia proxima scie-tiae,intellectus tame ratione materiae quia uniuersaliu est, quae quodammodo in ipsa anima sunt sine motore extris o coside rare potest:at in sensu potetia illa proxima ad ahu sine externo obiecto no reducitur,
sed in utraq; potetia,ta essetiali di remota, qua accidetali Sc proxima, simul in actu reponitur ab ipso obiecto sensibili. Itaq; hae doctrina vult Aristet cum scientia sit xiii-
uersa hu,quae sunt ab ala fabricanda, neces se est ibi esse actione immanentε ipsus in telligibilis, quod no est extri: at quia sentiare est singularium extra terminanti sit, Vt
174쪽
non contingat sentire sine aliquo sensibili
ab eXtrinseco sensum ipsum mouente dc immutante atque alii milante: ergo actio,
quae ibi est , tensibili uiri est,non iensitaui.'rpeiae Quod caute aduertendum est , ut Arist.l disseretia teram penitus intelligas, atque ut hanc. conue nostram commentationem Aristoteleam ηmitia in ei se iudices: idcirco Philosophus in literat femλ dicit,proportionalem illam similitudinem musis atq; conuenientiam intu sensum & scien-gere. tiam simul. esse cum disserentia eorum, quoad habitualem obiecti praesentiam , de quoad indigentiam extrinsectaetiui; prae . . terea quoad posse pro libito operari. Quodi etiam quavis in calce te κ.6o.d isset Arist. postea exactius se declaraturu, non piguit - solertii sanaum Philosophum abstrusi simia
rem accommodatissimo eNemplo iuuenis
atq; pueri teX.6 i .eκplanare, ubi sensus a potentiam, laon pueri,sed iuuenta dicit esse, . utpote quae in media quadam polentia atq; i ad operandum consistat citra alicuius rei inopiam aut indigentiam,cuius puer egere
videtur ut super tex. 6 a.diximus ergo sensus ipse nullam actionem habere videtur. preter eam,quae sensibili debetur,quod senio sum relinquit,ut iuuenem secadum se iam octies . operari valentem. Dices adhuc ere Arist. 8.lib.Phyctex. 32. potentia haec media atq; proXima non impedita necessariis cotinuo operabitur,quod illic Arist. desciente atque
leui demonstrat,& in uniuersum omni naturae conuenire doceta ergo fieri non poterit, ut sensus in potetia proxima sit,& acci- detali ad actum secundu, quin actu sentias quod tamen falsum est, ut patet de sensu in dormiente, atq; etiam in vigilanti, dum
solutis, non aduertit. Dicendum sicut proxima ob γ de su- lectione di Nimus, de potentiae proXimae rami mn tione duia Xateisse,ut vim habeat ad ex
ratis , q, dum in actum secudum:cetera vero egere sessus sit videlicet motore extrinseco & praesentis
pote lana obiecti, atq; gaudere facultate ad operati, tu utibus dum cum velit extrinseca esse ad ratio- propin- nem potentiae :ica etiam in praesenti obie- sui a. ctione dicendum, te ratione potentiae pro-Nimae esse, quantum est de ratione ipsus,
mox operari: ratione tamen materiae atque
ab extrinseco prouenit, quod aliquo extrinseco potentia proxima igeat, ut eXeat in operationem: nam ad ipsum obiectum in se realiter terminari debet et quia, ut dicituria Phys. teκ. 32. actio leuis est sursum esse,
quod est a genera uvisic actio sensibilis est
sensum sistere ui actu vivo .nci impertacto Emuis re ut pueri,dpericcio. operata ut ius enιε: perspicua quia ad gens r us specta L dare primum est e Curiani vivi,quale eit seusus ut infra c. 6.teX. 63. mcus.
id est, non ita potentia aliqua remota aiue lentiali, ii ec adhuc accidentali, sed invito- Comparamo actu assimilatum relinquit. Sunt enim iis Men-
ut sirora diximus potentiae reru proprie ru, istates quidam non aecidentales,sed su b sl - de sumi itales: qui a aetus & potentia diuidunt ens, tur sexta unde nece lic est mod sicari atq; iuxta re- raris exrum naturas, in quibus sum teperari: ergo instilictis cum unus actus sit non erit nis una poten- ne adi retia,qui vi conitat OasMua est. Quare ratio 'tra . potemiae,qu e flatam etait x x' .cium , li- ad
Ier determinatur in naturalibus ab ipsa xurae ratione, a qua ab intrins L .ixλ conci di ratatur, ut laesulo obice necuis rix eliciat tis Ex machum. In altero autem eritremo in i ' i' i e mlectualibus cum a voluntate di pro b rς si iis ouama determinetur,quandiu vuli, DOD 'M-ndiu lama est , operatur. At in sensitim, quae Π , tum ima mediae sunt,medio etiam modo,sed cum ἰῆ disse ruintitudine quadam se habet, atq; ab auim ' actas ilitate & vi sentiendi determin tu ι I νς potium. in sensibus exterioribus, qui propinqui fres simi rebus, naturalibus, quam interiores,sit,ut ad modum rerum naturalium determinentiir, atque adeo quod sine e&trinseco obiecto in actum eXircaam: aleant. . .
Quare sensus nullo modo se actu i .sed ab
extrinseco ad actum reducitur:ς 9 enim in-
fima animalium potentia in cofinio rerum . mere naturalium collocata:intutiores sei sus videntur sese eXtollere dc eleuare ad participandam voluntatem Sordinem ra-
Ex hac latitudine reru,quam iam nune Ausoris in Caietani filiorem adduxi, vi sensus sm- vera pliciter passium facerem, videt ut milii nisi ultima re
meus me fallit animus praeeligendam sen- solutio, se
tentiam alteram priorem cum Satici.Tho. fus potiss& Alevand. Alberio, Sc Themistio, sensus es acta
esse simpliciter de absolute activos. In cu- reos miratus lementis fauorem repete ea omnia,qui Caietav . dudum in eius explicatione adducebamus, I. rario
ct praeter multa illa , quae ibi dicta sunt. ex distis Arguam secundo ex adductis pro Caieta- ά S. I M.
no,quae licet sat multa sint non in talen con abis. uincunt illae otianes ratiocinationes , nisi a. rario
quod ex parte sensibili uin actio in sensus ex dochi nostros persintilis est, valdeq; propinqua re na eiu irabus naturalibus:tamen eri parie ipsoru sen Caimai.
suum, passimi non Probantur, cum Vitales .
175쪽
snt sacultates,& actiones uiuae . eoru Inq; immutationes comprehensiva de iudicatiatae, quae certe non poterant eis quadrare sine expressa ipsortam sensuum actione: nec Diu abi, ista sola virtute passiua de receptio ne sensus,cum omne, quod viuiliquatenus tale,intrinsecum habeat principiti sui morus, ut a sese moueri & i inchoare motum
Di h G Caietanus ex Arist. hoe loco nec benε nec subtiliter colligit,quod eade mu- tu fesso, ratione sensui estici tui in actu primo dista primi ri ii secundor quoniam etsi bene Arist. dicat, quod omius astio sensus accepta debeatis ut referri sensbili , vesut generanti & danti Ela sita primam formam & speciem ipsam sensibilem amen oportuit cosiderasset, quod haetur ἀνοι7 Drmam primam sensus a sens bili habear, S: eam habere, possideres; possit sine sen-
-'. .' satione: pe de ac ipsi medio contingit, vi, , si non aduertat sentus, aut aliunde impe-Disi in diatur: ideo quoad secundam sorina,id est,
, , actum sentiendi necessaria est sensus actior
et duplex quoniam inter primam formam,quae alenani, tu Mbilis immutatione de potentia essentiali si , habetur, dc inter secundam,quae accident lis est, de quae ex actu sentiendi constat,ne cessario mediat sensus conuerso ad Obie ctum nisi enim sensus ad sensibile sese conuerteret, etiamsi sensibilis actio in sensum . pr cessistet, non esset actus sentiendi, nee M limes possideretur sensatio. Haec euidoctrinacii tot Arist. teX. D. 6 I. dc. 6r. de hoc colligit,&ris .is probant prima,secunda, Stertia ratio Ca-' ietam, de quarta smiliter de potentia promima & remota t absq; specie enim sensus est in remota,per speciem in potentia pro-Nima, per actum autem sentiendi in actu, dc se de reliquis rationibus, quae nil compellut dicere,praeter ea qui dicta sunt. Ideo sensus ad sensibile non se conuertit,nec potest ut praesenti cap.docet Arist. nisi prius sensus ab ipso sensibili reductus esset depotentia in actum primu,ut ipse moX vale producere actu secunduim2hqc licet sequndum Caietanum fiant simul tempore, tamen priali natura sensibi se in sensum agit, d. deinde sensus ad sensibile se couertit: ct cotingere potest, ut actio sensibilis tempore praecedat conuersionem sensus,quado sen-
sus non aduertit,aut impeditur,aut non vi-
uit,aut ab operibus vitae aliunde detinetur. Ob c Etenim causa omnis secundum omne ge-
Dd plex nus causae diuidi potest in esse primum &M , secundum quod his verbis philosophicE
appellabis in causam & causalitatem mo--do species ab obiecto sensibili producta est quidem causa formalis sensus, ct stima αprimus actus ipsus,non tame e Nercet causalitatem,nisi sensus sese eNerat & excitet, atq; suscepta Sc liausta forma agat & dese-iat se ad sensibile contemplandum actu secundo, cui in actu primo erat conformatus S assinu latus. Ad haec faciut, quae in serius lib. 3.c. 3.q.de. Obiecto a melle ius dicimus ad primum, dum de vel bo mentis diseri 'tur quod in una uersum omnes vitales ore Milones sunt immanentes, ct habent ter 'minum intrinsecum, propoitionatu S ad quatum, eumq; productum per eandem
actionem: hunc autem terminum non ro
test producere sensibile , nee actioni sens-bilis respondet,sed sensus immuta tioni,ciuisim,postquam est in actu, se agit,ut tendat ad iudicium , sens bilisq; comprehenso nem r quare sensus absolute & simpliciter actinus potius est , quam passivus et unumquodq; enim est, quod principaliter es in ipso. lC.F. h. cap. 7. dc principalior aut maest finis,quo omnia tendunt,acili et in sensificam operationem atq; actionem. His autem adiuge vide quq lib. 3.c. I .circa teN.et. dicimus in. q. 3.quae est vitin 'a quod sentire sicut dc intelligere, non est pati solum causaliter,aut agere tantum. so aliter,sed verius nec est pati nec agere,sed a ct me,pata siueq; vitaliter immutari , atq; adeo quod est absoluta qualitas & iudicium: quoniam nil aliud est,quam ipsus obiecti immanens atq; permanens comprehenso. Ex doctrinaliac intelliges,aperteq; ostenditur, sensum esse activum potius quam passimum, de non solum nomine activum ut quidam nominalizante, dicunt sed tealiter & vere activus dicitur sensus ad modum e X plicatum:vnde factus in actu illo primo, statim poterit de se exire in actum, licet quia infima est potentia, Sc cum grauibus dc leuibus, caeterisq; natura constantibus coniuncta eκtrinseco opus habeat obiecto, ut in actum ultimum sese prouehat, sicut S intellectus ipse motionem voluntatis cXp- . .
scit.Quare licet speciei receptio mera sit de 'I' Sentire qualitas
uertente recipitur nam in his duobus generibus eadem species reperitur non est mera passio, sed iam principium quasi adactionem
176쪽
eXperimur nus vim nactos, atq; virtutem
habere ad agendum & sentiendum. Nec te conturbet, quod idem si actinum & patasiu contra Arist. s. Mel.tex. l7. quia Idem in quantum idem non potest elle princi pium transmutandi aliud in quatum aliud, de ut ab eo transmutetur intellige secun
dum eandem rationem ad quale inadς- quate tamen Sc secundum diuersas rationes nil prohibet respectu diuersorum,sen sus, qui ab ipso patitur sensibili, sensatiomem agat,qus qualitas est, Sc sensificae operationis immanentis intrinsecuς terminus:
sic anima principium est efficiens suarum naturalium opera tionum vi cap. praecede ii teX. 36.de. 37.& cap.pr sentatem sy 6 S. 62. Sentire enim non est verbalis sensus latio ab omni formi destituta sed rea lis , vitalisq; mutatio dc sensibilis comprehensio, ubi species intelligitur transire ab actu primoiad secundum , ct ab ipso entis genere ad genus cognoscibilium, hoc est,eκ potentia ad ultimam actualitate S teris minatioliem,quae est qualitatis acquisitiodi aliud alterationis penus vite sγαs 8. dictum , & inferius lib. 3: tex. et L haec
autem qualitas acquiritur per usum& co-plementum ipsius speciei,oc hoc est anima moueri proprio animali & sensifico motu per aduertentiam obiecti,& vitalem poteti tendetiam. Sed pergamus: sat enim multa diκimus,ex quibus plura potes tibi le-dor studiose pro quaestionis enodatione comia inisci: dc ut videas,hane sententiam nostram altiorem ess e&sublimiore,quam
illa Caietani, & magis Philosophi, dicti,
consonam: no enim est de specie loquendum a terialiter,ut est in genere entis secti dum communem emis rationem , sed sormaliter, ut est in genere cognoscibilis. Et quatuor, quae dicit Caietanus, pauperes sesel lige,eadem ipsum subfugerunt atq; latuearunt,Primo, quoniam non distinXit hane actionem sensuum mediam inter pure naturalia & libera: Secundo,quoniam no b ne separauit actiones immanentes a tran seuntibus: Trtio, quod de sensuum acti ne per modum actionis ipsius naturae dii dicata. Quarto,quod speciem sensibilem nocollocat nisi in uno genere nec persecte distinguit inter speciem sensibilem Sc ipsum sentire,qui sunt duo effectus ab ipso lenitabili ordine quodam prouenientes. Caetera, quae in hae quaestione des ramur, poste
niis enodabimus,& partini in reguli enim Ad arturum solutione adducentur , , a quae suo menra tu iam ordine vireceptui canarma, sic respo- principis. deo. Ad primum dicendum,nullius esse e se piscatit,cum activa dc pas tua non fuit eluia muni. dem ordinis: pasimum enim perfectioris
altioris ordinis persectius est. activo unpee r fectior is: nil igitur vetat, quod agete v nitri ' ordinis ini perfectius sit,quam pati alterius: agens enim ad patiens,inmod agit , com- 'paratur. Quare cum vegetabilia inpotem riam sensitiuaiunόn agant actione propria 'ξ in ipsius vegetatiuae potentiae, inwrtale agere atq; pati computatio non cadit i in axime,
'uod agere vinetatiuae potet ii tbrrupi iuu d Viest, pati autem sensti is perfectivum, quod d V . , multis ob id nominibui praestat,4llii l. st M. arm salus ut Arist. dicit te .s'. ob id perfe- -v I e Rctius est pati perfectiue , quam apere cor- - ruptiue cum detrimento etiam ipsius agin xtis,quia repatitur. λd secundum modo dΘ
re atq; sentim Icum vitaliter ab ipsa specie a sensibili nni Ia immutatur: Dani quando sensus est i Emsmutari atque lini so fieri
transmuratior i parariar quidemicrum autε
est in traiismutuo esse,secuti dum lictu primum de si ieci ei eptionem, lini aliquomodo agit,quatenus de se iiii bili per sorma impressam iudicariquod ultinus verbis hi Ius cap.te,c.62. dicebat Aristo Patituν igit
etale, qualis ilia, qtraretur in indirare de diasternere poterit, quantus illud iudiciu se sui communi sortalia debratim quod infe rius declarabitur. Absurdum, quod hoe a gumento infertur, cum teritu urgumentolo luetur. Ad quod dicit ut, sili. Anerrois . L. 3. sententiam tex. s3.5 .s9.quod licet ad seii- o Psationem ea indam solum ipsum sensi mee bile concurrat tamen ad producendas spe . u ponit
dies sensibiles; quibus sensus sit hctu senia I ratatiens,vltra sensum ipsum intelligernia cono currit ut principale agens ad speciem pro-μm ducendat sensibile, verbi gracia,ut color, tanquam instrumentale, quam 1 telligentiam dixit oibistimet esse,quei et speciem sensibilem prodiitat,eam tamen d olentia ad amnii seeundum' nori educit,scut generans graue in actii primo ipsit in repo- et nit, atque ipsiam se ad actum secundum - c.' deinde promouet. Cui subscribit Albertus Q.
cap. 3. tractariis,quod cofirmare contedit
177쪽
Autoris rendunt vide iuruςnsibilia,sine motore ex firma- trinseco particulari S appropiato, ad ago rur ex iis, stam peri xcta esse in uercum cium Philolo- qua ba phini Mut,cum proprium est activum , ad bes lib. 3- έcoiri mune confugiunt. Praeterea Arist. hoc de amma praesenti cap. ut caetera taceamus )bi se
c. 2. NA presse assςri sensibile a tu tale esse, qualisset dedi' lenius stan potentia seniet rex. sy. α ite Metts po' litui' teN M, non igitur ab aliquo intellerentia a ae :ctu fit sensibili4 speciei depuratio , ted ab non sub - apso obiecio suapte natura sensus inam uis famia se liuoiquando agens &passismin eodem Or- parata es- idine iteς si xiis lunt. Quam illa speciei de- se H - ρuratio dispiritalizati Rutita dixerim permia. medium suapte natura fit, dum progredis cur b obtesto In potentiain: intelligentia Uixur illa Du em denumero vomerialium causa rurn dum singularis etffectus propriaec particularis cauia uiuestiganda sit lib. Ph3 Cteyc. 37.&-3i,. nevie erit de numero particul Itym a nua, Lain sufficiat ipsum jςii libile. Adde etiam, ii plures oporter belli ni uigenti as,quam illas,quae lunt or-hium n o iures: ergo sensibile se ipsum in medio atq; in sensu secundum esse intentionalectientibile gener;t: quoniam esse' densibile propria passio est eius, qui per se
sentitur:in secundo enim modo diceti per se νt si .ium iuxta Arist .videbimus a capite sequenti) sensibile velut causa est sui esse se odibilis in ipsa specie, sicut subiectu causa , .u ms . dicitur propriae Passionis. Idcirco superua-- i est D i cane uiu est quaerere aliud genus, quod i et M leni vim sensibili conserat ρ perinde est aesi ξ. 'i quaereretur,quila luci vim conserat, ut luce iamlαν - ἔς va ς ti, Ad argumentum igitur respon ad deo,species sensibiles spiritales aliquo mo- i. . do cite: quia sne materia multiplicant ue vi cap. I et huius, & ut probabimus ibi de indivisibiles sunt,quod non depurantur a
stractione a materia , ut facit intelle eius agen , ne c. pnr e X trinsecum aliquem aut VHur, rein, que mintelligentiain esse singunt V cen in ne tus,G.andensis Niphas, Avicennas, Al- s, pharablus , Comentator Averroes , sed exala. natura se .sensibile suapte natura illam speciein produci, quae non est ad imma
terialis neci; incorporea, ut corpoream latitudinem egrediatuta Color igitur per se - ῖ visibilis est,neq; alterius generis adiutorio, 'R t videatur,egeti ut nec homo opus habet
angelo aliquo ad videndum, sed sola primi . a
motoris & causarum uniuersalium influen . etia : secus naturam rerum mutares aut in-
uerteres. Quare scut eκ actu & potentia unum efficitur:quia seipss talia sunt in genere causae is alis,ita sensibile in actia motivum est sensitivi in potetia:quia talia sunt in genere causae efficienus: ergo sicut quaestio, cur exactu de potεtia unum sat,vana est, sic etiam apud viros eruditos quaestio non admittitur,qua re agens agat es patiens patiatur, nisi quia illud actu ,hoc vero potentia est. Sed hine argumentum propiam Iladiute- tum maiores retinere vires videtur t& et orat sensibile,quoniam agens est , nobilius ess asensu, qui patitui, quod est absurdum: & mcti oriri praeterea quod ageret ipsum sensibile Vl- cipali , dira proprium a tiam atque persectionem, s Haesequae est tuus modus atq; mensura agendi; nobili sit
in sua igitur vi idem perseuerat argumen' ntiam Iotum,quod aliquid ultra propria persectio lus. nem ageret. Inuestiganda igitur est huius Autis leargumenti solutio et nam certum esse cui- gitimὸ Mcunq; Plutosopho debet, ad sentiendum Tu. teria haud opus esse separata aliqua intellige et lint. tia: pr sertim cum sensatio actio si no multum spiritalis: atq; ad proprios effectus agetia natura sua constituta sint atq; determinata: unde qua nuis corporeum S incorporeum non communicent in natura atque essentia, non est hoc commercium ad agendum necessarium, sed lassicit proportionis . - ii communicatio, qualis Propriae materiae ad - propriam farinam est.Talis enim ast pro- -
prii agentis ad proprium patiens. & talis est proportio inter formam agentem &sensam patientem Quod sicut sensus spiritaliter Sc perfective patitur,ita tarma sensibilis spiritaliter&perlaetiue asit. Atq; adeo fresibili sensibile nobilius est sensiit quoniana agens nobilius praestat patiente, & ipso est honorabilius: Disiuit qui de non obstat,quod uno genere ignobilius es altera esse praestantius:& species, licet sint sine materia, a sensibilibus tamen essiciuntur, sicut figura, a sigillo argenteo
aut aureo, sine metallo in cera recapitur. Vnde ad altiorem ordinem migrare videtur : qua nuis non deserat, quem habet in
ipso sensibili,non sic nude considerato vi
178쪽
sum A hic Granatensis asserit sed ut naturam si
tra Gnι-- periorem participat,non angelicam ut conat ensem miniscitur Commentator sed quatenus coo AH lor, verbi gratia, luce, quae qualitas est cor ro . porum superiorum,participat, luκ autem qualitas est colores actuans: ideo propter ipsos amplius quam propter medium re- uiritur ut infra cap. .delinio qui sensus a Commentatore intentus suit, sana est eius doctrina di nam accidens substantiam non vi propria,sed ittas substantie virtute attingit,ut superius de calore naturali di i ''. v eebamus qui, ut ignis est instrumetum, sine . mensura git, ab anima tamen moderatur atq; tεperaturi ita de aliis, ut de semine ade. v animalis productionem: praesertim quod
ut dicit Arist. lib. I .de gene. teX. s nona sunt qualitates,quae agunt,sed ciuibus age-tia producunt: sensibile ergo lpeciem sui producit,quae licet videatur habere persectiorem e abstractiorem modum essendi, absolute tamen non est periectior, aut a se terius ordinis, sed in eodem ordine, & id, quod persectius Se ipsius sensibilis forma-lius est, propter communionem de partici pationem cum natura superiori sortiturino secus ac phantasma in nobis spiritalius de multo efficatius est, quam in brutis, propter coniunctionem cum intellectu, ut tib OVenia 3 huius cap. 2. Ita in proposito unuquodq; sopiliis sensibilium,in mouendo sensum , aliquid naturum. de natura superiorum participat: nam esse intentionale de spiritale non est una ratione in omnibus sensibilibus,neque medium habent secundum unam de eandem nam ram assectum, L ipsorum esse in medio est unius rationis,cum spiritalius sit esse coloris quam soni, & soni quam odoris, Sce. Praeterea color cum limitatur& restringituran ipso sensibili, ita ut cum materia sit, in medio aute sola est ibrina sine materia: hoc ideo est,quod sensus tantam est susceaptiuus speciei utq; formi sine materia: ideo sensibile eo modo sine materi: activum quoq; est di licet igitur sensibile extra habeat esse materiale, de sensus recipiat seca- dum esse militate : tamen talis est pro pot-tio atq; habitudo inter agens Se patiens,ut sicut selisus a sensibili pati . se sensbile inciparim sensum agere natum sit. Hoc autem prou sensu ex uenit ex eo . in unaquaeq; res dupleκ in. Patisis habere videtur naturale acili et, & extra-ad -- neum,nainrale quidem in stiateria , extraria prima neuna auia inmedio, siue in anima:& qu expositi. ei mam ahima primo diuersa est adiatoria.
alter est receptionis modus animae., &al ter materiae: materiae quidem,ut omnia naturalia recipiat: formae, ut omnia secuduni esse extraneum admittat: habet enim materia formam lapidis,& anima speciem la-idis: ergo si quaelibet res duplex esse ha-
et in anima de extra animam, fit,vt si in teria in potentia est ad sormam in esse naturali,anima etiam fit in potentia ad eandem in esse spiritali. Quapropter sicut ages
transmutans materiam in esse naturali in
tali esse sibi patiens assunt lat, ita sensibile mouens sensum in esse spiritali ipsum per
se in tali elle assimilat,nullo extrinseco co- currente ut proprio motore,sed ut aliquid de natura superiori participat,id est,ut habet habitudinem & proportionem ad esse extraneum atq; ad ipsam animam: na sesesbile vise nonnil de immaterialitate par- ticipat, ct ordo sens bilium eleuatur supra ordinem naturalium rerum. Εκ quibus a
Sumentum propositum solues,si quae diximus, probe intellexeris. Vel dicito, quod etsi potentia sensitiva in genere entis sim- sitorispliciter est perfectior , quam suum obteia Isti ποctum,Verbi gratia,visus quam color, tamen D color in genere coloris & sensibilis peti e.
reor est,quam visus:quoniam visus est potentia, ut fiat color,ideo denudatur ab omni specie coloris,quam debet suscipere:c lor autem actu est color:csim igitur videre nil aliud est, quam colorem vitaliter reciapere,fieri de esse e manifestum hae ratione x est obiectum sensibus praestare,sicut anima
intellectiva simpliciter est corporalissi' perisectior, tamen ut est in potentia ad illa, in alio genere illa sunt praestantiora rob idq; agere possisnt S ipsam mouere, & de potentia ad a ctum reducere. Quare ipsae res materiales habent aliquid spiritalitatis , inquantum sunt in genere rerum cognoscibialium . sicut cognoscentia, in quantum ta-ha,ad genus immaterialium pertinent: ita etiam cognoscibilia sunt sane in eodem - UA .dine & gradu, unde paul in producunt species spiritaliores magis, ut migret a coris poreo ad spiritale esse. Quae si non intelle. 'ri' quaxisti, in tuam S uam germane lector non pia pn grauabor a primo tundamento niuersam mum hanc quaestionein iterum erigere, atqge iis Dum m sua principia resoluere. Scito, ut uniuersum firmam potentiam definiri per obiectis,ut cap.p - tum. cedenti habes : obiectum intem prius est atq;
179쪽
arii perfectius ipsa potentia, quando ordo obiectorum est ordo forinae & actus,& po-t diarum Oido,praesertim passiua ruin, est
ordo potentia: di materiae. Quam ob causa in proportio obieeti ab potentiam est sicut proportio per lectionis ad perfectibile: siquidem p Othua perficitur per obiectum: ideo sicut intelligibile persectius est inteluctu, formaliter loquendo, abstrahendo a materia substantiae aut accidentis: quia intelligibile perficit intellectum,& in acium deducit ex quo intulit Arist. iet. Mel. t .s i. quod Deus non intelligit intelligibile extri: quia no habet unde perficiatur, ideo est suuin esse , intelligere atq; intelligibile ua similiter considerando sensibile ec sensu in ex proprijs dcliis, auq sensibilibus aseque sensibus per se pruno competunt,sensibile, ut tale, periectio est, sensus aut e perfectibile: lentibile actus e si, lenius vero potentia: praestat ergo multis nominibus sensibile sensu , qui a sensibili perscitur &actuatur: quod entin t enlus est in potentia, id sensibile est in actu, in eo genere dc in Odo.quo dudum exponebam, ct infra lib.3. in doctrina cap. i.&ad sinem. 3.in disputatione de atii illae immortalitate loco. q. unde
sunt ista absoliae trita. Ita quibus sequii ut Gaiaeη- primo contra Gai densem ct alios, quod sis repre quan uia intellectu agente.egeamus quia heia αν intelligibula,quae uniuersalia sunt,munere alis νο intellectuS dg is, cum actu re no sint,ab aninete, his ma ficta dubent sensus tamen agens ito est Din a, ponenὀu quias ensibilia actu sunt,&m i A. uere per se sui uin ipsum valet.Quod Arist.
acta,ctteri. sv .Prima quidem mutatio sensu ui Traicitur ab eo cuia steucrat, Smimur pliam,perps sal aquα ram dicere, qui sensibilia,ut suos sensu sano tim per' ueant, in tore extrinsecoegere dicunt, I sei o tamen intelligentia, sed luce; quonia lux motorcs non est eo ii dicio itecessaria, vis ad visum: libas ergo quantiis sit qualitas. testis ad viden-d ut uecinari', innien non potest una &cus apia eadem illa causa esse uniuersalis per omnebs te. . omninni: spi sibilium sensitionem. Neque sola illa: inflauinent uni anima uid quai -
tatem spiritalem generandam in alijs orn- Notauiambus sensibus' nam lunae actu visibiles so- xcolatratos colores reddidi motus localis aerem ver- de Aie-berans , sonos educit, calidum exhalans, diis α- odores multiplicat: humor autem pene- solbi strans linguae neruum gus lautium, se potes ρπ ο ῖ sacvina in tactunt tactiles qualitates Aipsis Joesummouent: est squidem sensuum insimus de materia Lissimus.Priino ergo superabundabit sensiis agens,cum potetrast gratia ac '.
ad quem destinatur natura sensu, ct sensibilis, quae sola susscit. Superfluus deinde
erit motor extrinsecus,cum illud, quod po Nigum tentia suapte natura recipit, suopte quoq; sensibile genio lenii bile ipsuna producat, ut aliqua moue ρο- ex qualitatibus superioribus particip*t, ut Ium, uisibile lucem, audibile motum , lux qua- participiis litates sunt c testes,odora bile ca orem, qua calestia ipsius motus cili primarius est a flectus: gu-sabile ct iacule: quia magis materia lia suiax sensibilia, magis etia materiales habet qualitatum motiones, scin per tamen a natura superior: mediate vel immediate participatas' accidens enim est instrum emitin substantiae, ut lassulamur ab ipi , ut alor, tui ait limpius ab anima, vitam conseri, phantasia in intellectimi agit saltem nis niuerialiter illustrata ab agente intelle tu : sic de sensibilibus. la Aime, quia ista in alio esse
superiori consideramur, inon se intum esse . naturale, sed erctraneum, spiritale de intentionale, quo modo sensibilia sunt prae santiora: ver bi gratia, color est actu color vide se patet visus est potentia color,quia Mi datur a natura recepti et in genere ergo coloris color visum a Linular,sonii, auditu, Scita in aliis. Vnde tandem sequitur,sensibilium actionem vianio camellς , si secundum illud esse extraneuiu considerentur Pgere: equiniacam tamen, si secundum esse
proprium & .naturale. Itaq; nil me senteria releri, quod est actu, uno ii unere sp sectius, alio sit potentia & impei sectius diecontrario: si ut cor apit iii membra, ct diversa ratione p ut pr tib 3. cap. s s. ita sensibilia, qux sensu sunt simpliciter in-
Ad ut alium iam dictu superius in, pr l. .
180쪽
sum, qui forma est in genere naturalium, Iram cumnsideat, πρη alteraων Quidem coti
. Haec de quaestione ardua ct abstrusa nimis a nobis sat dicta sint, cuias nodum si non
soluunus,serte perita ribus viam, ut resia uatur,aperte ostendamus.
mum sensuum istatuit. Deinde dubitatioriῆ π 3 se vix d plicem. Mox coclusionem statuit post μυλ Noymettoe se primam. Vnde tacita diluit obiectionem a mill h 'di' atq; corolarium insert. Tum potenta,
3 rie Diissius, qua sine extemis I plutis. I. Solutio. r.
m rei me, ut comburaturibusbile passivum aeruissehaberet, seipsum comburerer. Senti e bifariam dicere assuevimus militor P se cum potentia quinin m actu. Suis mim ait m um, atque verari quasi sint eadem, nobis Medum es quia motus impres h ni se aut refecti actus est. Idcirco patiturres omau a di misi: arci miasi est,mηcsimitus. s Deinde potentia duplex:nam est bo scies, ut puer, suapte natura sis ilitiae est usceptiuui o Mersius dicetur, quila in uva pini da babitum. Et pni