장음표시 사용
181쪽
cunctis. At. proprium id sensibile dico quod alio sensu senti
ri no potest, & circa quod error fieri nequit,ut color respectu visus,& sonus auditus,& sapor gustus. Tactus autem plures diis rentias habet quidem, iudicat tamen de illis ut caeterorum sen
suu quis'; de suo sensibili & nodecipitur. Visus enim non errat esse colorem, aut auditus esse so
num: sed quid sit id quod est insectum colore, vel ubi, aut qui sit id, quod sonat, aut v bi: h iuscemodi enim sensibilia dicit. tur uniuscuiusq; propria sensus
Privatim de unoquoq; sensu in particulari disputatione aggreditur: determinaturus ergo Arist.de sensibiliu actione in se sus iplbs,inchoatam proximo capite determinationem praesenti complere atq; perficere instituitu est enim qbiectum secudum rationem potentia prius. Idcirco ut ratione
sensuum sumat, sensibile secundum proprium & commune distinguit,vi distributo sensibili,expeditius doctrina sensu uenucleetur; atq; prius de actu , siquidem sensibile ipsum per se per actione, quam ipsum sensibile i potentiam sensuiuam eNercet, definie illim est i quod ratio methodi eκ- poscit,ne ab incertis procedat. Itaq; sensibile bifariam, primo in per se, & per accidens partitur: atq; id,quod per se sensibile est,mox in proprium atq; conamune secat. Desinit autem Arist.membra harum diu sonum ibi, Atq; minis ius ibile dita, s e. Quas ut intelligamus,aduertere oportet, id sensibile per se appellari, ad quod natu
sensus accommodaturit unc autem accom
modantur, cum ab ipso sens bili sensus 1,ititur,aetq; aliquid suscipit ad iunctione ii sciendam, ut color,magnitudo,& id genus alii: , Guniit autem sibi motionem sensibialis per se ex cap. sepr cedenti: nimiru,quod 'ν stoe sensum mouet,& in actum deducit. Per a ter acci- cidens ergo sensibile est, a quo sensus fordans. mam non recipi sed per ahenam speciem
deprehendit,ut cilin Sortem, hominem,&substantia in cum ipsis accidemium formis sensus riniatur. Quibus postis, pediti ad proprii & communis sensibilis definis iones interpretandas accedemus t in sensibilis proprii definitione duas eius praerrogativas atq; proprias condationes insinuat. quibus sensiuitis proprii Atio absoluitur. Prior est,quod non contingit ab alio sensu sentiri,quod de exteriori intelligedum es, Π γ
veluti color ab oculo tantum, nus ab a diis,odor ab Odoratu,sapor a gustu , tactiles qualitates a tactu percipiuntur. Poste rior autem,circa quod non continpit errare , sicuti audivus in sonorum perlectione
non decipitur '. si quidem sonos percipit,&nil apprehendere potest,quod non particis pet rationem soni: ita oculus se habet ad cobores, S reliqui sensus ad propria sensibilia,qui circa communia sensibiliam linum qua in decipiuntur. Illis tamen verbri, ra. Eius autem plures dister inra,sc. Inquit,ean dem esse tactus & caeterorum sensuum rationem, qui, licet plures rerum disserentias percipiat quae virum ad unum commune genus reduci debeant,infra capite de tactu aeclarabitur de illis tamen citra deceptionem eodem modo iudicati sicut alij sensus omnes de proprijs obiectis, quae una duntaxat rationem habere videnturiob id vituesse tactum definiemus, eua in specie sp cialisinna: vide cap. I I.
DUBIUM De diuiso huius trimembris diis uisionis in sensibile com-mqnς, proprium &
. . per accidens iDuae tame sunt in hoc textu dubitatiuncusae , prios de natura diuisonis, posterior de e Xplitatione posterioris particule in de finitione proprii sensibilis postae r nam indivisone dubium est, si diuisum absolute& communiter sumatur,ut id,quod a sei sbiis exterioribus S interioribus percipiis tur,dividatur,cum substantia nullaienu, is ensibus externis , sed nec ab internis, sed a solo intellectu percipitur. Cum tamen Arist.de sensili non absolute,sed duntaNatin ordine ad exteriores sensus consideret
quod nulli vero sinite si ita ut sensibile
182쪽
communi absolute in ordine ad exteriores sensus di- sumptum .ui datur: boc autem probat iam nunc po- formal, sita ratio . Deinde quod Arist. insensibustor in orct externis tanta Nat exempla posuit, Sc c5vead ex- ni e proprium sensibile non rusi in sensit osseu -bus interioribus intelligi pollunt : secussus. . nullum existius sensibile esset proprium, .siquidem omne exterius sensibile sentitur' i a lensu communi, de quidem per se sentis
uir. Argumentum autem in oppositum iteri. 6 s. soluetur,ubi 'dicemus, quona mo-ido sensibile per accidens sentiatur, nempe quoniam accidit alicui sensibili per se, de -non quia sentiatur a sensu communi vela - cogitativa icum insensatas species e sen- . satis elicimus, species insensatae . quae peri accidens cadunt sub sensum externum, perbia ipsius cogitatiuae sunt obiecta' ergo Ari- . stotcles non restrinxit sensibile per acci-
Mens ad id,quod cogitativa percipitur, sed . tum quia accidit sensibili extrinseco , &ansii per ipsi potentiae Sc virtuti sensiti ut accidit, quod ii lud cognoscat.
Aliud autem,quod proposui,dubitati me in habere vid tur, cum sensuum iudicia. false esse contingat, ut visui in tris Moloribus decipiaturiatque incul ormni rarietate , qui in collo columbae repraesentantur. in . . Verum Arist. id no negat, cum expresse in i , o, teritu asserat, visum in coloris visione non . . decipi, nec auditum circa sonos,&c.bene ta' men circa subiectum coloris atq; .locii,&c.
quae non sunt ipsius sensus propria,& adq-quata obiecta: unde si circa album dc ni Grumi ecapitur, albus aut niger color non iunt propria Saciquata visus. obiecta.Simi liter sonus proprium est atq; ad qua tu obiectum auditus, ct non grauis vel acu-
o xus erg' non solum circa ubi atq; circa sub se te tiam , quod colore insectum est,sensum decipi contingit, sed etiam circa sensibilis proprii partes subiecti uas: quia etsi visiis
videre nequeat nisi colorem,sa lli tame po- Solutio, terit, si color iste alb' sit,aut niger. rubeus, et sensus aut fuscus,&c.Tametsi circa haec per se at- adpibitis que ex natura sua non sallitur,nili fortas Ierris' h- per accidens,atq; apposito aliquo unpedi mitib' nu .meto. Unde vi expressit Themistius Ale- decipitur. ιν
Xandri abreuiator seruatis atque appositisi tribus conditi ortibus . sensus,ut non decipi - tur circa proprium & ad c quatum obsectu, - ut visus circa colorem ita nec circa pro-- prium , sed inadequatum obiectum vi vi--sus circa albedinem sensus enim vere iudi cat simpliciter. r. Top. cap. 2. iudicare genus.& ipium sentiru : quia vere distinguit, de quandoq; pemerse: incidunt tanaen aliquando Causis, eX quibus senilis no solum circa communia,sed circa sensibilia propria decipiatur. Ee pr a sit, ut Organum inco r. lunae sit, syncerum , in iiiiiiicq; laesum , aut . aliquo perturbatum desectu. Deinde, me- et .i dium seretium sit , atque dispositum,quod omni o isensione vacet,atque tumultu. PO- 3.
stremὀ,quod mediocris sit, atq; temperata; distantia: non enim eκ omni spatio sensilia sentiri valent. Proia ci3 physicae omnes sententiae de his rebus omnibus sunt intelligendae, quae optime iuxta suam naturam - isse habent tergo cuni dicit Arist. sensum recte, iudicare sine errore de propriis sensibilibus de sensu intelligatur oportet, qui Mest incolumis, nulloq; vel organa,vel inter-- ualli, vel si tus impedimento cohibitus, se--cus non recte iudicabit. Neq; oportet atte- q. ω δύο. tionein addere et quom a virtus sensilii cadi- de adue stractavius sunt ante o los,lio sentit .ergo terra, uec. ut dicitur ista non est quarta coditio, cum non es ne
sensus aduertentia in illa Theniistii prima orsaria,
cotiditione colit ineatur: lirandoqimie per- quia iu turbatur sensus in illa sua dili ractione reuo prima cσcato ad altiora sensu communi, atque spiriu- unetur. bus ad inferiora conuertis: item quia motus maiores minores quidem impediunt:
quare nullo modo circa proprium sensibi- de decipietur. Certo igitur statu ut,de suisq; decernunt Obiectis propriis: quia est naturalis propensio in propria de ad quata ob- Iecta , dc praeter propensionem nataua quaedain est consentior nam febricitans,qui omma amara iudicat,non in amaritudine, sed
in eius subiecto tallitur , quae cuin i iis liva sit,iii ipso cibo atq; sapore ob organi ins ctionem apparet: imiliter qui iudicata bores in littore moueri, non fallitur in colore.
qui proprium est obieetum,sed iii in i& MQ
ubi,quae comunia sunt, Hiorum ommum tima ecvna pulchra est atque Adnotanda rarao 'ob collui e quam Decelsariis in propriorum sensuit a se istiue udicio sensus minime docipiant sera eadM: inti causa & ratio una urani fellat, viisse con D - Eimae gat incommunium sensibiliu pei .ppi ne cultatis.
183쪽
externos sensus falli, nempe quod propria selisibilia in ordine ad sensum sunt veluti
prima principia in ordine ad intellectum, quae cum ianua sint atq; introitus ad scaentia , circa illa certi Isimus est intellectiis,nec - decipi: urialias in illis,veluti scietiarum seminibus a Deo datis,deciperemur:ergo noest vitium, mendaci utave, quia peccatum in fundamento naturae esset. Quapropter insessibilibus propriis certum est sensuum iudicium,utpote quod deprimis atq; pro- . . Pris in D funda mutis sit,in quibus si hallucinati contingeret, in soribus atque princi-rijseisset peccatu ut Arist. cap. t 8. I. post. ct cap. . I. Eth. ad Nictio. unde ne ceu uir ellet fateri,sensificam facultatem propriam nunquam adipisci persectionem, ted naturam ipsam mendacem esse atq; fallace. Ati senisilia ipsa communia ab hac proprietate
degeneram de declinant utpote quae sentiri eli impossibile,nili tensibilib' propriis assecia atq; delibuta, sensi sicae facultati qΩferantur ergo ut intellectus certit simus deo . - principi I S,in conclusiionibus saepe errat,sic sane sensus in principiorum notione atque in propriorum sensibiliu discretione mini. 22 i. me fallitur, cum in comunib' eum experi
v. a. mur hallucinari: quia cap.praecedet lateX.
sy usq; ad finem capitis sensibile generat, : in . ct assimilat sensu ius ibuergono decipitur. Rursum sensibile & sensus relata sunt, Gcut scibile dc scientia. s . Met. quia sicut po-d .eentia ad actu Sc perfectionem tota natur liter dirigitur, ita sensibile in sensum agit, ipse aute sensus patitutaeX alterius ergo ratione alterum eli explicandum, ergo siensius non decipitur:alias cum omnis philosophica disputatio in omni scientifica doctrina magnum mometum sumat ex his, quae per sensus explorat & accidentibus inuestigat a. Post.cap. vltimo S lib. I. de Anima tem II. oportuit ergo natura sensuum ita institui, ut certis & nunquam fallentibus initiis deducat atq; confirmet: alias quae esset inscientiis firmitas sane nulla, nullaq; co- stantia, si scientiae omnes initiis ci landamentis fallibilibus de mendacibus innit rentur. Nerito igitur nostra disputatione prius costituentur certai& vera principia, . ne incidat &surrepant aliqua,quae nos .dsecipere, & a vero deflectere valeant,aut ali qua ratione perturbent. Preterea aulla potentia sertur nisi in rem,quae sui obiecti ratione participat: secus obiecti coditionem,
a quo speciem ipsa trahit potentia, egred
retur,atq; extra obiectorum propriora ra- Qd itiones sensus diu agari contingeret, hoc est, rem sub alia,quam iui obiecti ratione, se Ie.. Icipere: quod quidem experunctum negat, & ratio ipsa vetat nil siquidem potetia potest, nisi iub ratione sui obiecti,ad quod es- . sentialem ut diximus ordine habet, a quo
etiam speciem nanciscitur, e retra quod ii onse dii landit, & sub ipso nil comprehendit, nisi ratione ipsius: quare sicut intellectuςinesse non fallitur , sed in eius compositione lib. 3 huius teN. 26. lic sane sensus ad eui dem modum sese habere videtur. EX quin bus de dubitatio exposita est,& argumenta soluta. Milla ni prudens iacio discussu, nem, si in sensu sit veritas aut salsitas quia
cum non sit compositio aut diuisio, non est veritas compositionis aut diuisionisast ta me veritas simple X,id est, naturalis qu da consoriaratas ad rem hoc est, ipsum sensile, dii mouet sensum ipsum aificu,atq; actuat, quem sibi consormat. . I
Comuitia vero sunt haec, mo- TN.
tus,quies: numerus, figura,& agnitudo: ralia naq; nullius sunt propria sensus, sed omnibus 85-
munia sunt. Etenim tactu motus
quida sensibilis est, atq; visu per se igitur sensibilia haec sunt.
Communia recenset Arist. sensibilia, que sensilia
breui quadam enumerata e numero qui muniariario comprehendi docet, sunt videlicet, Pulcris motus,quies,numerus, figura, magnitudo: nam cum proprium sensibile duabus vir tulimus conditionibus absoluatur, earundem negatione commune coiissiluitur , ut communia illa sensilia ccsearatur,quae cum nullius solius sensus propriae sint,in eorum discretione atque iudicio errare contingit.
Sed dices iuxta doctrinani Halancis, S Vi obsesse, tellionis Alchindi, reliquorumq; Perspceti re, uotu, plura sunt quam pr dicta quinq; sin tanta ramunia sensibilia,videlicet distatia, situm,cor quinta, seporenas,cotinustas,discretio, asperitas, leni Hibis Atas,raritas,diaphanitas,densitas, spissitudo, muri solidatas,pulchritudo , turpitudo, similitudo,dissimilitudo,& nonnulla alia, quae sub his continentur,ut sub figura, rectitudo Scuruitas:lub numero, multitudo & pau ci
184쪽
tas: sub similitudine,aequalitas: sub dissimilitudine, excessus Ec id genus plura, tuorum quaedam Arist. hoc. 2 aib. cap. I 3. vel iuxta aliorum diuisionem de partitionem illorulibrorum cap. r. 3.libra pomUDicendum, velle Acili. sensibilia communia, quae pri-cipua sunt,connumerare, in quibus principaliter sensibilia propria rundantur, ad quae caetera, t.δ4 quinq; communia capi ta,reducuntur, quorum unum in aliud reduci' non potest, cum Perspectivi singulassensilium differentias expendant, quod eri,adiorum tesseritone atquedirefractione ,rectitudine aut curvitate diuersoru aspectu ucausa in reddant . quod ad nos minime spectat, qui sensilia communia,quatenus suis certis di praefinitis rationibus sensum molient , contemplamur. Asperum igitur Seleue ad figuram , rectitudo dc curuitas ad magnitudinem,distantia, situs, similitudo, dissuarilitudo,aequalitas de inaequalitas,aut sunt relationes, quae ideo non sentiuntur, iusi ministerio sensuum eXteriorum, soretasse a potentia superiori: aut si materialiter conliderentur,ad figuram sunt reducenda:
sunt enim isthaee omnia figurae quaedam, ut rarum & densum, de quibus Aristot. in quarta specie qualitatis. Quae si notaueris, ec calumniam in Arist.declinabis, S controuersiam cum Perspectivis definies, videlicet , quod quinq; sunt sensilium omniucapita,quorum nullum in aliud redivitur, de omnia reuocantur ad ipsa: quod autem quinq; tantum sint,si non ut res, sed ut sen- .sibilia sub ratione forma It considerentur. Sic colligitur, omne,quod proprium sensibile celetur, aut obiicitur sensui ut v nu, aut ut plura et si ut plura,numerus est: si ut vitu, magni ludo,quo enim magnitudo est,continua est atque una, haec autem moueatur aut quiescat est necessier quorum vnum si admittas,motus'sumitur . si alterum,quiesrintelligitur: cum autem omnis magnitudo
sensibilis sit atq; vr. 3. de Physica Auseul.
probatum est, atq; vi. I.de Cetto demostr ruimus necinario sit finita, colligitur aliud commune sensibile, quod est figura. . rum tria priora ut ordinem collocationis -eorum attendas inmotus scilicet.quies atq; situm erus sensatione ad imis cMilia si test e Themistis r ab omnibuς scnfibus sentiuntur,noli tamen distincta autore Averron magnitudo tamen atq; figura distulinus a visu Sc tactu percipiun ur I
DUBIUM, E. Sitne tempus sensibila
. sed de tenipore dubitatio est, quod ut
dicitur. 4. Phylico. teX.98. sub sensum c diti est siquide sensibile dc non per accides, erit igitur per se atq; commune, cum pro prium non lit' Et praeterea dubium erit, ad quod illorum quinq; , quae proNimo teNtu potamus, tempus reducatur Dicendu, seii sibile elle per se,commune tame,quod submotu coprehendituriquando enim motus no percipitur, neq; sentitur te pus vi. I I .c. . lib. Pitysi. docet Arist. unde dormientia sus nihil esse teporis transactu videtur:&'bricitantibus autem apparet,quoluan-mium in tepore patiuntur,ut eode. q. Pnys te X.potIsilmum. I I 3. nam in alijs te libus
eiusdem cap.idem docetur. Sed tuc inrtior De fi erit redargutio, quod sicut templis a motu ira manon seiungitur,ita nec figura a magnitudi- σnitudι- ne,cum idem sit finita magnitudo & figu- et . rata magnitudo, atq; adeo non duo erunt sensibilia: Dicendum,magmtudinem atq; figuram diuerserum generum emeaum si gura qualitas sit tertiae speciei, magnitudo autem in genere quantitatis est, motus tamen &tepus non sunt prorsus extra quan titatem,neq; proprie motus in aliquo pri- dicamento est, aut quantitas est. Obiiciet Obi fiaquispiam,tenebras non sentiri, quonia nil depriuati sunt nisi quaedam lucis priuatio: mo negi uoru co quiessentietur, utpote quae motus ut care' inhione. rentia Dicenduin, Aristotelem quiete non plutio. surpare aliter,ut a re quiescente abstrahit,dc nudam atq; puram priuationem
dicit, sed quatenns i p i a quaes habet in s.
quiescentena suae sensibilitatis causam, e lorem scilicet, aut stantem Odorem, dcc. quod tenebra ipsa non dicid, ut quae ii in plex quaedam sit denuda priuatior quies Lanein posciuo fundatur. I neterea, ut te- Vin denebra priuatio es,ad visibile proprium re- cognitro ducitur: nam vitex. i. Arist. dici lucis at- noris que tenebrae visus est: ita etiam quies, qua tionum mpura priuatio, sub motu est S ad motu re- fa rem ducitur , non tamen quatenus materiali- 7 I. ter cosiderata, causam suae quietis inuoluit: Io 3.1kerito igitur distinctum ponitur scii 5bile. lib. s. e.
185쪽
Sere.Nain roso, quἰ potest fieri, ut visus
a ctionem habeat intentionalem , quae non sit visib aut sensatio esset in genere de in nulla specie, quod ratio ipsa vetat. Unde controuersia , quae hic inter viros graui se sui os versatur,sitne verum , quod sensibi te commune ab omnibus sensibus percipiaturξfacile componitur: nam Commentator eXponit,omnib', id est, pluribus: Si inplicius vero magnitudinem & figuram vi sui atq; tactui obiici dicit, non tamen cael ris. Quibus subscribit Philoponus,qui dicit, caeteros sensus haec non rus metaphorice percipere t praesertim cum soni magnitudo cum corporis aut figurae magnitudine non troportionemrismiliterct odor, quando orum sensuum magnitudo non in mole, sed n qualitate est gustus autem, qui qui 'dam tactus est , magnitudinem percipit: quia saporem non gustat, nisi mole termi natum. Dicerem tamen, ut paulosupetius dixi,el Ie 1isserentiam in cognosci confuse& distincte t de praeterea quia eXRerimur, magnitudinem omnia sentuum eue,qua do omnis sensus finitorum est atq; qua torum , erbo figuratorum. Quare quodabillis doctissimis viris contenditur, verum est: quoniam non est eade magnitudo omnium sensuum , aut non exacte atqu*perfecte,sed exiliter atq; confuse. Et quod orponebat Philoponus de metaphorica magnitudant , nil profecto colligit, eum licet insono λtq; odore magnitudo potius in taphoram sit,in illa tamen sensus coni j cit, quanta sit sonabilis atq; odorabilis magnia ludo. In quo sensi lium propriorum & e munium discrimine voluit Aristot ut profundissimus Philosophus docere nos, eia sentialeni ei se differentiam, quod propria ab uno sensu sentiantur, eo quod eius ipse
ciem constituunt: communia vero ab om-
Mibus δttinguntur, eo quod ab illis nullus sensuum exteriora speciem trahit aut dis ferentiam sumit. Quocirca recte figura a magnitudine distuagintur, cum sit diuersorum praedic mentorum et figura enim qualitas est tertis speciei. magnitudo vero qualitas,inutus etiam.& elupuanos iit extra
Per accidens autem sensibila dicitur vi si album Diaris filius
tit, quia albo, quod sentitur, id accidit. Quapropter & nihil ipse sensus ab huiuscemodi sensibilibus patitur, ut talia sunt. Eorum aute, qus per se sentiuntur, illa sunt proprie sensibilia, quae propria sunt,& ad quae substantia uniuscuiusq; sensus est apta. .
Definit Atitat.sensibile petaccidens,ad quod duo requiruturiPranium,et sensibili per se accidat,Secundum,qudd non statim apprehendatur, sensibili per se apprehenso. Exe triplum Aristotelis est de albo, quod per se sentitur: inde autem quasi per accis dens,quod sit Diacis filius, aut quod hoc nigrum illeκ st,carbo,aut Aethiops: no enim est de essentia colori solvisibilis est , quod sit in lapide, vel in ligno,&c.quoniam licet ei non accidat messe,accidit tamen huic vel illi inessetnon enim potest sine subiecto immutare,bene tamen potest sine hoc vel ilialo subiecto.Quod bene ut declaremus, dicendum , interesse inter sensibile propria, commune,& per accideris: nam cum ages passionem cuilibet patienti minime ini erat,sed solum proprio patienti atque disposto,sit,ut cum sentire in quodam pati co sistata sensus ab ipso sensibili per se a iterationem atque sensationem suscipere: quod bisariam contingere dicimus t 6t quia per
propriam speciem sensum immutat, ut sensibile proprium i de insuper
er quia per se ad rim mutationem ipsius sensus facit, vel ad
modum immutationis,ut commune senta
bile. Quicquid enim passionem sensui in- .fert. au foeciem aut speciei modum inserat .est necesset ne ultu horu sens bile per accis dens per se facit, cum de se sentiemem l teret , de nullo modo per sensum editari rem apprehε deretur,nisi accideret,aliquod sensibile per se ibidem adesse, vel vim alia cognitium interiorem , qualo est aestim Dua, cogitatiua,aut vernis intellectiva. De sensu igitur ex lo si dulce,quod per accides sentitur ivisit in lacte dc melle:de istisanatiua . ut ovis, cum hoc coloratum, lupa 4cilicet videt,eκ colore dc figura inimicitiq
elicit intensione: de cogitauua,vivii O Lot
rato, quod sit Diaris stius , ex colleEtione
Proprietatu percipian :de amellectu tande, ut
186쪽
- ut cum quidpia a seipso moueri videmus, mente alsequimur,vitam habere,& subst tiam ipsam penetramus, 'uam nullo sensuum assequimur: ergo cum sensibilia per se ea sint, a quibus aliquam patitur sensus impressionem, per accidens illud erit,quod nullam passionem inferi imirum ut sub stantia,quae alterius prouinciae atq; distri chi clini lit, ad intellectum potius pertinet, quam ad sensum. Insuper uniuersalia neq; per se, neque per accidens sentiuntur,cum rebus secundum se non accidant, neque actus sint, sed tantum in ratione sunt secudum porentiam obiectivam,quq ideo logo rationis Se attentissimo discursu apprehenduntur. Vt sit aliquod sensibile per acci
dens,censendum oportet, ut continuo viso
sensibili per se,facile apprehedi possit. Neque obstat, substatiam esse id,quod agit,&non accidens, cum hic non de agentibus, Qv γd,sed de ratione agendi, Quo,discept tur: ignis enim,tam calefacit,non se in per ignem ponit, neq; semper sui speciem imprimiticum tamen sensibilia per se sui speciem aut modum speciei constrant,dcc.
Cur dicantur & situ sensibilia
Aeris haec controuersia est, atq; dubita di occasio est manifesta.Primo,nam si magnitudo , Verbi gratia, expoliata & exuta omnibus aliis qualitatibus no sentitur, neq; propriam imprimit speciem et erit ergo per accides sentibilis 3 Deinde,s imprimere speciem propriam dicas, iam igitur visus v tia exempli,ita enim dices de aliis sensibus
atq; sentibilibus colorε percipiet propriai plius coloris specie, tria nitrudinem veria alia specie: pluribus omaistinctisq; visionib'Lentirentur neq; fieri posset,ut quispiaperet A, s filius pesentitur, tu a accidit albo. ita magnitudo de cetera coinunia sensibilia beeidui propriis
sensibilibus no igitur sunt sensibilia pedi se,
sed per accidens:c5ueniunt enim sensibilia communia 3e per aecidens in hoc, P neutra
sentiri possunt nisi mediantibus propriis sensibilibusZTande,quia cum sensibilia co- 3.egu.
munia dc propria no ex quo per se senua tur,necessiam est, ut alteruper se primo,alterum per se se cudo sentiaturista sensibilia comunia non dicentur per se sectandirien' tari, quia egent propriis ut sentiantum tum, quia etia propria absq; comunibus sentiri .
no possut nol tu sentitur sensibile propriunis cornum modificatu tum etia,quia sensibile comune non esset per se sensibile in se- cudo modo persema cum forma supera dita indigeat vi sentiatur,in se sui sensibilitatis sufficiente causa in non coli iret In op positum tamen est Arist. praesenti cap.at'; uniuersa Doctorum lchoia, quae ista sentibilia per se esse docet. In hac igitur conte tione dc pulcherrima lite tot lententias r perlo,quot capita: non enim est unus di certus dicedi modus, nimirum i in principijs
erretur,quorum vel minimus error uniuer
sam solet labefactare disciplini. In primis refert S.Tho.quenda tacito nomine quod ' in Appollinario legisse milii contigit, qua μ pinnim
uis antiquiorem citet ille alique Doctore 'ς asseretem,sensibilia communia esse quide n 'per se, io respectu exterioris sensus,sed potitia respectu sensus comunis interioris: delusus fortasse nominum accommodatione, ut sicut sensilia propria ad proprios sensus, ita communia ad communem sensum res rantur itaq; respectu sensus communis sensibilia sunt per se. Tamen haec politio cum Arist. pugnat,qui ut diκtinus selisibile pri τ ..
senti loco respectu sensus exterioris sumit, di tex. 6 . de tactu atq; visu exemplum ponit.Quid uod sensibilia externa sensus in terioris obiecta esse nequeuntina licet sensus communis iudex arbiter sit operationadc iunctionu ipsorum exteriora sensuum, immediat ὀ no aduertit se silia externa, ne'; in ipsa fertur,sed in sensua oper tiones. Et praeterea,quia sensibilia ebmunia no prias sensum c5munem, quam sensum particinarem immutare valent: ob idq; comunis ille sensus, qui inter sensus exteriores creatus est a Deo atq; constitutus iudeX, non prius
aliquid sibi arripit diiudicida, quin sit ante
per sensus exterioris apprehensionem subministratum:quom alphus ebmunis sensu; r obiectu sunt sensiones eκterioru se suumtum qua de re inseruix tractam de s inta comuni t. oti bdiluciditis disputabi tur. Gindensis Sc Buri- Gisiti, da mis sentiunt,speciem esse diuersam pro- α Bunda pris de communii sensibilia . quod falsum ni rei λι- L i esse ruri
187쪽
esse inde apparet: quia tunc res unamul. tu vi fionibus videretur: mox sensibile commone sine eroprio sentiri posset,quod a s
culo non est auditum,cum ut paulo superius probabamus nil possit potentia percipere , nisi sub speciali sui obiecti ratione.
ι νεου- ct sensibilis unam speciem esse
dicit , tamen visiones dc sensationes plures. Quod tamen figmento persimile esse vide tur: nam si una est species, quare multiplicantur sensationes aut vice versa, si sens tiones distinguuntur, quare species plures non sunt praesertim cum proximo cap.d euerimus, speciem sensibile atq; sensati nem esse,non sit duo entia esse,ut dent duo esse,sed concipere oportet velut una ea demq; rem,ut formam atque essie eiusdem,& nihil aliud videre est,qua ipsum esse spe- E ciei sensibilis in sensu formaliter existetis,3 se mouentis dc immutatis. Volo dicere, quod - fieri nequit, ut specie existente vim,dus sintissa a sensavones,aut si duae sint, possibile no-:. est, quin etiam duae species sint. Iandunus I9 vi diuersa ratione idipsum tractauit cum asseruit. sensibile proprium non esse formale' principium, quo sensibile commune sen- natur, sed esse dispositiones ad speciem sensibilis communis recipiendam , ita quod .neq; sit causa effectiua,neque formalis cotta Arist. de ipsam Philosophiam sed dumtaxat ut ipse sibi fingit causa sit dispositiva. Quicquid tamen isti delirent, aliter a .nobis cum philosopho asserendum t nam pondus de quistionis momentum est, num
. quid sensilia communia speciem influant f ea, quam propria sensibilia producta, idistinctam In primis imprimere quid sup-
.ponimus, cum hoc a sensibilibus per accidens iuxta Arist. separentur, ut e X ratione: sensibilis per se patet,a quo sensus ipse pert se patitur: dc deinde cum ut argumentis
c& impugnationibus aliorum constat non liceat asserere, diuersas esse species, superest, . unam atque eandem speciem instuant,quai tamen modificatur Sc temperatur a com-
m uouest enim sensibile propriu,quod mouet ipsum sensum,sed non nis a communi Mossica determinatum,hoc est,iuxta distributionειγο-esse 'positam sensibilium perse,nullum ses bilemum es *roprium sensum afficit,nisi determinata de modificatum per unum ex illis quinq; communibVvidelicet,ut sensibile nisi in
tum rationc motus, aut quiescens ratione quietis,aut iteratum ratione numeri,aut mlidum de corpulentu ratione ma gnitudinis, aut circunscriptu ob figuram: mu enim his modis afficiantur, sensibilia propria mini
me sentientur : ideo sensibilia propria sine
comunibus non mouent, nec comunia niscum propriis conlucta: itaq; simul sentium tur.Quod facile probabitur ev eo tuod ad negatione Sc remotionem sensibilis per se euo j-- solum sufficiat, et ab ipso sensus nihil om cnino patiatur; atq; adeo ad constitutionem V qct affirmationem sensibilis piria exisitur, ς -- quod ab ipso sensus aliquid patiaturi liqui- ω-dem in quoda pati sensus colitare vid Midi tex. 6s. Arist.illa sola ratione aliquid sensibile per accidens docet esse, et ab ipso semsus eκternus nil omnino patiatur:per se autem sensibilis ratio cosistit in activa imm
latione ipsius sensus,sicut sensus in pata receptione passionis dc impressionis ab tyso sensibili illatet .Quare non latum natura. sed propriam etiam vocem sens bilis per se ignorant ij,qui cum sensibilia comunia denumero eoru,quae sunt per se.dicant, nihil tamen sensibus imprimere censeant: manifesta enim inuoluit repugnantia: nam cum
ordo sensibilis aSsensum actionis sit, sicut sensus ad sensibile habitudo est passionis, S Muefficitur,ut quod est per se s Psibile, in se ne- μνον cessario suae sensata cinis causam inςludati est imprima enim per se idem, quod necessari 'm: per se species Migitur sensibile necessariὀerii alicui' in ip- Decim,
sum sensum impressivum,intentionis scilia teccet,aut modificationis: nam non solum ipsus sensus immutatiuum est id , quod sola . .mam aliquam influit aut immut livem
etiam illud, quod per se ad modificandam illam speciem concurrit: sensus ergo i se sibili transmutatur in sensibilis naturam tHoc enim est quod teX. 6s. Arist. dicebat, '
quoniam agentis proprium est, patiens trahere in propri in naturam agentis, illa sp . cificando dc sibi assimilando i ideo per a videns sensibi e est, a quo sensus non trahis tur,id est , tul patituri quies enim licet nul lam si' iem sensui imprimat, tamen modo speciei colosis ponit, cum ςψlorςm ipsum stabile de absq; imi talione aliqua quiescen
tem repraelemata igura etiam, quanuis Caietano propriam speciem innuere vide ,- , tamen nonniti modum coloris tque termuratione imprimit, cum ration e figu
188쪽
limilibus sinita & coarctata siue circustri ptaiobijciatur, sicut ratione motus siuens
- ollenditur, ratione numeri iterata, ratione
magnitudinis solida & corpuleta: ergo comunia sensibilia sensibus non coferunt spe cies, quatenus species lunt, sed quatenus is illi modi specierum sunt. Vnde sensibilia comcomm is munia medium quoddam sunt inter sensivi in dia bilia propria & sensibilia per acciden sinam inter stre a sensibilibus propriis diiserunt, eis quod se pre ista proprias ingerut sensibus similitudines area ut ultimis verbis te X. 6 s. Ariae dicit,ibi,
Ad quaesubgantia uniuscuisse,sensius est apta
quet sunt species ipsoru sensuum operatio nes specificantes, cum sint sensuu propriae sermae,& propria principia sensuum speci
icativa. Sensibile autem commune,quate nus tale est,non imprimit suam similitudine,nisi ut speciei sensibilis propriae modii, ruatenus ei sective sensibile commune mo incat proprii sensibilis speciem . A seni ibilibus autem per accidens e 3 comunia sen sibilia distant quod illa nitul omnino senis c Pa sbus imprimunt,neq; ut specie,nec ut spe ciet modum,nalioq; pacto immutationem ipsam determinant, aut diuersam faciunt:
ergo per se sentire,cum in per se pati consistat, per se sensibile in per se agere , Ita ut proprium sensibile ad propriam speciem, commune autem ad modum ipsius perseoli D, iacere videantur. Sed dices, ex dictis sequi, quo se, quod sensibilia propria per se primo non sibile ρm sentirentur,sicut nec sensibilia communia: ntinuor tum,quia ut dictum est j utrunq; per se fa-
commule cit ad immutationemr tum etiam, quia sicut sensibile commune non sentitur sine proprio, ita proprium nisi coniungatur c mum nequaquam sentietur Dicedum,sensibile proprium ut iam nunc ex Arisae probabamus est, quod ad substantiam ipsius
sensus tonsere, atque adeo penes quod pri- mis sensibilitas sumitutaquia ipsum primo virtutem habet sufficientem ad per se immutandum.& non per aliud. Unde caetera omnia sensibilia sui immutationis ratione formalem agendi trahant: sensus enim pri. m3 & per se propriu sensibile respicit,tanquam obiectam proprium, penes quod discriminatur: propria igitur a comunibus rationem immutandi non traliut, licet necessaria sint conlucta illis, in quibus eMerceat, de cum quibus sentiendi actum producat. Matua ergo opera ad immutatione sensus
pro2rium & comune sensibile se iuuat,sed
Glusio. communia per se no primo:quia nulli sensui propria sivit,atq; ade, cum pluribν senis sibus conuenianti sensui secundu propria substantiam non competunt, nisi secudum
ratione generis:non enim conueniunt uni
uersaliter secudum et ipsum,quanuis per se conueniam: at propria sensibilia no solum necessario Sc per seled etiam vyiuersaliterct secundum quod ipsum vi cap I. Pol . Arist. locet ergo no eri eo quod neutrum sine altero immutet ut argumentum contendebat colligendum et ,e x quo illa imis
mutare, cum diuersa ratione cocurrant,cMmune in ratione in ateriae atq; generis, pro
pria in ratione formae atq; specieno b idq; nullum sensibile commune sensationis aliis cuius est productivum, nisi mediante pro prio sensit ilia Nullus enim visu rotundum aut quadratum percipere poterit, nisi per speciem a luce vel colore productam eatq; adeo communis comprehensio a sensibilis proprii leniatione nunquam absoluetur: liquidem pratis natura apprehensa species proprii quamccommunis est repraesent tiua, atq; posterius a priori absolui numme potest: dc quanuis nunquam sensibile proprium sine communi possit sentire, tamen cum posterni, natura sentiatur 2 quoniam per se secun do nihil vetat, mente sensibilis proprii immutationem sine immutatione communis deprehenderet nam prius esse
vel concipi potest sine posteriori. Quibus
non obstantibus, non diuersa immutati ne,sed eadem utraq; sensibilia & commuis nia se propria sensum ipsum immutat atq; mouent: eadem igitur sensatione,qua per se primo proprium sentitur, per se secuJδ seraritur commune:proprium quidem specim
catiue sensum mouetacomune aute ut spe
ciei modificatinu.Quare comunia proprijs indigent sensibilibus ut formis prioribus atq; rationibus agendi,quas Hodificare &determinare debeant: propria vero opus habent communibus , non a quibus actiones mendicent de quasi precario sumat,sed in quibus proprias operationes eXerce Ietest enim inter ipsa proportio atq; habiti do, quae est inter causam atq; modum eius. Ex quibus omnibus colligitur,aliter communia,& aliter propria immutarer qua uis eade immutatione & actione quia comune ut materia , proprium ut forma sed formae de materim unica est actio, ergo Vt
num mouet: igitur unica actione unicam
189쪽
speciem insuunt res siquidem omnis m-- gnariado figura,& e tera etiam communia. sensibilia,quia sui pro prima landa meta,ut unum mouent: at vero substantia,etsi qua tum ad rem ut unum se habeat cum sensibilibus,tamen quantum ad sensibilitatem ut duo se habent,& pnr accidens,no ut ma teria di so ma: quod fac ratisiunum Eucharistiae my ilerium clarum fecit,ubi non minus accidentia sentimus, quam si in aliquo ellent recepta subiecto: non ei igitur ipsa substantia ad sentiendum necessaria : quia
non transmutat sensum intentionaliter,
sicut sensibilia per se , quae passionem ipsis, sen fibus inferunt, a quibus per se sensibilibus sensas per se alterantur recipiendo specie aut eius diuersitatem & modur quoniam propria, quae sunt specificativa sensuum,a communibus modificantur de deismianda τοrminantur: ergo propria agunt, ut m resolum dificantur a communibus: sicut materia &e e dilis forma in naturalibus ad idem esse di genus illustria & dii serentia ad eandem essentiam in me taphysicalibus: subiectiam Sc forma ad eandem actionem, cuius calor,verbi gratia,es formale dc specificativum principium, atq; subiectum est modificativum: verbi gratia, serrum candens,aqua calida,& ignis diuerso modo agunt dc calefaciunt pro diuersitate materiae & subiecti, in quo calor re peritur,calor est per quem illa agunt: similiter in proposito se habet color, per quem videtur magnitudo et ergo commune sensis bile exercet sensibilis actionem, non ut
actuatur de formatur a proprio, sed proprium indeterminatum contrahitur de modificatur a communi: causa igitur oc modus causae unam causam integrant. Idcirco
se communia sensilia ab ijs, quae sunt ex accidenti, distinguuntur, non quia primo ct per se mouent, sed quia motum de actionem sensilium propriora determinat
de modificant, ut diuertitatem in moue
Mincie do efficiant. Ratio omnium horum est uti innuimus quia formae debetur actio,iuateriae modus: sensita autem propria ratione forniae sentiuntur, communIa VeroratIOne materiae et quare ex utroque simul consummatur actior etenim nec materia
sine forma est activa, nee forma separata a materia asit, sed simul utrunq; coniunctim secunaum propriam rationem. Sic in nostro P posito accidere intelligas,ut maspectentiactionem,sensioneni atq; imm lationem a comuni Se proprio semper e pectes , di non fingas duas: actio enim ei
ratione formitimodus erasdem ratione in tetiae, ad cuius mensuram recipitur : ergo
commune specificat de movet per se secu-do ratione modi, proprium autem per se primo ratione formet:quando autem 1 entiis
tur commune sine proprio ut dicitur de tactu Caeli infra diluemus,eo quod non solum sensibile proprium est affirmatum, sed
etiam negatum: quia idem sensus est contrariorum, sensibilis & insensibilis. Ex his
adeo clara est argumentorum solutio , ut superuacaneum repetere iudicem, nisi me
tyronum amor ad id impulisset: quam ob causam ipsi paucis accipiant.Ad prima argumetum dictum est,iensibile per se a sensibili per accides discriminari,quod sensile
per accidens non agat in sensum,per se autem agit,ut sentiri possit assiciendo sensum, quem nimirum ad sentiendum in actum de operationem deducunt. Est adhuc inter ipsa sensibilia per se discrimen:quia propria
per propriam speciem sensum immutat, Scvelut actuat atq; perficit collocado in propria specie: at vero comune per se quidem. non tamen per propriam speciemed ali na,quasi ut determinans dc modificas mo uendi modum: itaq; utrunq; per se,non tamen ex ςquo:quia propriu per se pruno in ratione speciei: at comune per se secudo in ratione generis, Hoc est, propriti mouet spocificado sensum,comune vero specie determina do ad receptione:& ob id etsi virliq; simul tempore moueat, tame propriu prius natura: quia in ratione formae per propria
speciem non aliunde acceptam et at commune sensile per se secundo, quatenus per
speciem sensilis proprij modificatam,&suis circunstantijs ct finibus coprehensam: modus enim rei modificat & de articulat ipsam rem,& modus causae ipsa causam determinat:ob id sensibilia communia eandeinstuunt actio hem & speciem modificata, tamen & coarctatam ad talem modum.
Prior sane est ratio & forma, per quam fit actio, quam ipse agendi modus, scut forma magis natura est quam materia , ct actus praestantior potetia,& omnis rei m
dus ipsam rem praesupponit: ergo utrunq; sensile per se, propriu & commune,habet agendi ratione eta se,sed proprium propria immittendo speciem, cuius modum habet ex cop aratione & coniunctione ad sensi e
190쪽
commune: sensile ergo per se aliquo pacto assicit per se sensum. Omne enim sensibile
proprium,siue adqquatu ut color , siue m- adequatum ut albedo, habet rationem mouendi per speciem propriam , ideo hae vi per se primo mouet: sensibile autem com mune per se secundo: si autem albedo cum colore conferatur,per se secundo,non quia non imprimat i peciem, sed i non ratione Armae adaequatae: sensibile propriu,quod cunq; sit, habet eκ se rationem agenda: at vero sensibile commune non nisi determi nationem & modum. Itaq; diuerso modo participatur sensibilitas persci quoniam ab inadsqu ita sensibilibus ut in parte subiectiva, perinde ac albedo coloris eli pars: in sensibili communi ut in modo causae, qui ipsam causana naturaliter comitatur. Id vero, quod per accidens dicitur, nullo pacta immutat, aut afficit sensum, nec forma nec modum formae imprimit,ciam pomis individuae substantiae potentia intellectiva per se percipiatur,vt. 3. huius latius disseremus,
quod nullus sensus per se percipit substantiam,sed solum accidentia, percipit tameis substantiam per accidens: quia quid circa scriptum accidetibus, quod eis subsistit,i tellectui subministrati ergo licet re vera eκ
accideti sint sensibilia , sensum per se millo
pacto mouent nec immutant, tamen sentiuntur, licet per accidens. Ut sic intelligas,
qua via in phantasmate illustrante intelle
ctu agente reluceat quid ditas rei materialis latens: etiam quod cogitatiua non cognoscit singulare substantiae , sed id , quod
proprietatibus indiuidualibus circunscribi
tur de determinatue t substantiae autem cognitio per se intellectui reseruata elli sed de hoc intra lib. 3.cap. z. q.de intellectu agente,& cap. q.de obiecto intellectus. Ad se cundum satis eκ principio & tota quislionis decisione dictum arbitror : usqueadeo sentiri non possunt diuersis,aut speciebus, aut sensationibus,ut nec sensibile commune seorsum separatum ab omni sensili proprio sentiri va leat. Unde fit,si quis manu Gogat Caelum , sentire quidem exiesiona manus aliquid obsistere, non tamen quia commune sensiles ne i prio immutet, sed quia sentit absentia in proprii sensibilis:sequentibus enim capitis' de unoquoq, sensu pronuntiandum est .senium sensibiliq& inienis sibilis elle ut visus cap. .est vili bilis&In visibilis,&lauit, lib. 3. Eiu ita A. et s.&. 26.
ergo in casu posito sesitur C li magnitudo per intangibile. Est enim iiteo iii dicis hic locus Arithse interpretandu, . ut sensibile Se dis ne
commune sine protrio non senuatur,sine g-ο qua proprio quidelia aflumato aut negato: sen- tenus natitur semper per se sensibile commune per uatur. proprium,affirmatum, aut ne Satum. Ideo cellat argumentu ii quorunda in de tange- te Celi concaua supersiciem qui semit Obstaculum dc de eleuame manum super c uexam sentiet,nil obstare, vacuumq, esse hqc accidui quia sensus per sese tit absentia sui obiecti,sicut obiectum percipit affirmatum &ne Salarin ut infra lib. :.te s. sed . , T
diuerso Diodo. qilia supra Caeluui,vacuum eri mera negatione,infra ad partem concaua in, X communi modo negationis,seu priuationis proprii seisi sibilia: utrobiq; tamen percipitur tuta tisibile si eutinuis bile videtur dc tenebrae. Ex se patet, quod non ex me ms quo competit sensibili prppri' .dc com- prium
muni sensum mouere, nec Sque primo, sed cnis uediuersa ratione .ut causa S modus immuta- a se inutistionis: propria sane, ut causa lpecificaris, co- rem pen currunt: communia autem,ut modus deier denti minans: causa authin sine modo,nec modus sine causa nunqua ii exercec a stionem. Fi
prium, an c5mune Respondebo facile per hanc distinctione in , quόd proprium Prius
an ratione formae,sed com mune prius in ra tione materiae rvnde in diuerso genere cau- dose utrunq; a taliquo mendicare videtiat,
tametsi sese conii tentur ad unum& eun de immutationis acili: impossibile est cai sare sine modo, item S 'i inpossibile modi
ficare sine causatione: quoniam in Oct is e lsit causam ut rationem causandi, causa autem modum exposcit ut caust determinationem. Ad confirmationem iam dictu est,
Dis quod unum aduertas,quod eis sensi E U
commune proprio infatibne rei per acci dens coniungatur, tamen ad actione & adsensi titiitem ser se non afficiunt a liquo pacto sensum, nisi modificata: sicut nec agere potest ignis nisi a proximatus: qua via id
actione per se coniungu ritur. v t Sol & homo,quae in ratione rei sunt species dispalatae, tamen in ratione agentis Uniuersalis , particulam coeunt in rationem utimi agetis, ut diXit Arist. lib.et PhγisteN. 6. sol dc homo genera n lium nem Ad tertiuin lain patet , quomodo ex aeqito aut inaequa iter LUncurrant, tam in iti otione,quam in tam