장음표시 사용
311쪽
burn.&' nigrurn. Qia ire neque serran iis ipse rum simul sensus , asintellectus, si talia sint, ut patia ,si tur, suscipienti
I ei jcit Arist. praedicta inlotiationem , de
dictv merito te prelieiis bile, quia . Letione multiplex sit , c. innititiero S rei st uita uisibilς, Vtiu numero ii 'dini sibile quomodo actu contraria recipiet lini possibila
cmi trariorum potentia finali su i .de C ib
rix, i 9 t' At enim hoc perinde sese lita
ber atque id quod quidam punctum appellant: quod quidem
elo& diuisibile est. Quo igitu
in diuisit, te est. hoc unum est id, quod discernit,ac fraul. Quiqvero est diuisibile hoc 'o 'num . nu B est: bis enim eiusdem signi stamu i sit usus. Quo ergre in is usus fit ut duorum, hoc chao discer
nit, atq; est separata ut separatum . Quo vero unum est , hoe
Unius ni usus & simul. Sed di principio quidem, quo dicimus animal sensitiuum este, sit hoc modo detςrminatum.
Secundam si inionem peripateticam &inculpabilem tradit Arist. quam illustrat
exemplo centri: nam sicut superius cap. radefinitionem animae tetragonismo perspicuam effecit , ita in praesenta sensum com munem per r/tionem centri explicat: esto eu enim centrum punctum medium circuli sensu α- in diuisibile, a quo ad circunferentialia ri- ηι ἐπ- neae egrediuntur , quarum principium est ioca af ipsum mei centrum, earunt m mearum,ut utilio. in centrum concurrunt, finis est. Dicit agitur Arist. quod sicut centrum circuli unum est & indivisibile, duorum tam ε habet rationein, quatenus eodem cetro bis utun ur,
semel ut principio , iterum ut site cilin hqinearum ad munia entia tu, egrediemini principium, Idear anilem ad ilψud punctum medium recurrentium sitim se communis Uensus unus est σέ indivisibilis at ex teii
D et inite timetini munem sensu in refluantoc in s u am: lam ir ergo eodem sensu communi bis 3r vepriticu, io,ct vi sine. χuamobrem quo fui, est, in quem in fluctit, unus est Si indivis bilis 'disceritens ituet multa contrariae quo auteri principium, diuertorum est rigo s sic sensus communis est vis separata de diuersi istitienς; vi potentia
multiplicis usus at ossi ij. M. d. tu liaet Re r fe- Arist. solutio culpabilis sicut praecedens, eo duin soti quod si quod est unum numero, quan uis sit ratione multipleκ, non putest recipere Contraria,sequitur, ut v mim Sc indivisibile vi secunda lolutione asseritur non poterit simul contraria recipere , quantiis puevarios diuersorum sensuum e Xteriorum . nales immutetur: semper enim vara sor ma est, quaquam multis instrumentis yta- tur: eodem igitur modo reprehendenda est haec sicut praecedens solutio ι cum icoinci- - dant. Quid quὀd tota hic Arist. commen- . H. Ei tatio eo desinit , ut sensus communis, qua unus est,contraria non suscipiat, bene tamen qua diuersus:atq u hoc item est, ac in priori solutione dictum est, ut potentia illa te sit vita,ratione tamen diu et sa: quare rea Miraraeditet prior solutio. Haeret igitur Aristotain posito, ghac parte , in qua expositores inire disten- cliueisA
tiunt,ut Simplicius, qui no ad communem tus.
Isam sentiendi viin , sed ad amniam haec Simpli. cta reserit Themistilis delirium mihi co- Themisi
mentus videtur, qui quinque sensus erut riores sentiendi vi priuat, quibus tantum tribuit, ut sensui communi quasi media & ι P. εκterna vehicula species sensibilium des rant: quod Greg. Nisen. lib. de viribus ani mae ε.cap. I.etiam docet, quod unus tan- ρα tum sit sensus, qui per quinq; organa eo gnoscit Sc speculatur:& ita non sensus, sed potius nuntios, plaustra aut vehicula appellares. Rursus si urgeres no a m de coisnium sensu, sed de a liquo particulari, ut via tu,qui album de nigrum recipit, quae sunt contraria: respondet Ioannes Grammati- Inilo cus, nouam S inauditam adducens pluto- nus. laphiam, quod non recipiuntur a nanima neq;
312쪽
fluens , eri Erellisione re neque in potentia, sed in sensorio, quod cum corpus diuisibile si, diuersis partibus
contraria recipit: sed quomodo anima sine specie & imagine iudicabit, cognoscei ve Ad haec,cur in organo non recipiuntur species sicut in medio , aut speculo, ubi simul sunt contrariorum species ergo non
solum oculi pupilla albi atque nigri species recipit, sed etiam ipse sensus comm nis, qui inter illa discernit. Augeo tamen dissicultatem ex Aristotele,qui lib. de sensu & sensili ad finem in cap. r. hanc ean dem obiectionem priori solutione solum non erat ery in praesenti reijcienda, licet
posterior ob illam centri similitudinem plausibilis omnibus esse videatur. Nec alicuius est momenti a isserere, A ristotelem dubitatiue loquutum fuisse, dc non assertiue , cum priorem solutionem reprehenderit, posteriorem vero c5mendarit. Tan dem potuisset praefatam obiectionem te uissime refellere una quidem solutione sensibus omnibus atque intellectui communi, nempe, quod species contrarioru non sunt contrariae, quia immateriales sunt & sine materia recipiuntur ab omni contrarietate depuratae .Perplexus est locus,in quem tot grauissimi viri impegerunt,utinam nos si ne offensione euadamus e dicam tamen quod pro in i ingeni j tenuitate coni j cio, Primo, quod priorem solutionem non cul pat ut fallam,cum eam lib. de sensu & seimsili iam citato admittat,cuius non fuit Aristoteles imui emor. Secundo, non tribuit solutionem illam facilem S veram, quod species contrariorum non sunt contrariae: hoc enim non latuit Aristotelem, sed hane solutionem tacet, quia omnibus peruram, ct illam priorem rei jcit, non ut falsam aut non amplemi dam , quoniam re Vera parum aut nihil differt a secunda: & idcirco una est sub silentio relicta, altera vero re pxehensa: quoniam ad rem, de qua disputabat, illustrandam , manifestandumque
sensum communem, non erant tam acco
modatae. Totus igitur Aristoteles erat in expendendo atque exponendo sensu communi ,cuius naturam' cdm pro viribus e seplicare contendat , idcirco eam solutionem adfert, quae magis ad id conducat: eo enim respiciunt & conspirant omnia , ut
sensum communem exquisite eXprimat. Potuit enim multipliciter hoc argumentum solui, tamen ea eligitur solutio, quae ad praecipuum capitis scopum expeditius dirigit,atoue sensibile S plausibile eNem plum habet. Ex hac nostra coniectura Qua=e de alius remouetur scrupulus, videlicet qua- int ediare toties Aristoteles hoc capite mentio- cu sensu nem fecerit de sensu de intellectit inem in memmis ps propter duo, Primo, quia non solum Ast. per sensum communem contraria recipi mus & disserentias rerum distinguimus, sed etiam per intellectum , qua nuis per in tellectit in non ut sensibilia, sed ut iiitelli sibilia sunt. Secundo, quia nondum eκ-am constat de distinctione intellectus a sensu et utrunque igitur Iungit, quoad eri sequentibus cXquisite constet de distra
CONTROVERSIADe organo sensus communis, atq; eius necessitate.
Vt huius capitis doctrinam absolua - mus, superest sensus communis naturam in medium proseramus: nam de organa
ct loco , quo sensus ist communis residet, accipi e dum nobis est ex Medicorum scho- ορο-la, ubi eri anatome atque humani corpo- ρη μη coris dissectione certius de hac te discepta- munis ubitur:ma Nime,quia Aristoteles non fuit soli- situ imcitus, ut id praesenti capite distincte expli
caret, hoc uno contentus, quod centrum omnium sensuum vocavit,quo omnes eX teriores sensus concurrunt,unde etiam sen
sib' externis virtus administratur. Spectit autem haec prouincia ad Medicos, ab illis igitur eXam cognitio defensorio sensus communis petenda est et praesertim cum non possimus antiquam dissensionem Messicorum S Aristotelis determi
nare , an vis sentiendi a corde, an a cerebro primam ducat originem Lege A risto- ΘΗ telem lib. 2. de partib. animal. cap. I.& li, αν Io. & lib. s. cap. 4. & de sensu & sensili Inso, i,
cap. et . ad finem, de somno S Vigil. cap. et . pum de iuuentute & senemate cap. I. S et . de Galeno, animal. motu cap. 9. ubi cor principium cerebrum dicit sentiendi , cum Galenus cerebrum es enti esse doceat. Nec nostrum est tantas com- diruimponere lites,quanuis crediderim utrunque ex parte verum sensisse: quoniam Aristor. riscor inspiciebat,quod vivendi instrumentu iaciliati primum est,at'; naturalis caloris origo, ae
proinde uiuenai atq; sentiendi rincipium:
313쪽
LIB. II. DE ANIMA CAPUT. XIIII.
sed Galenus proximam & coniunctam coinsiderabat, quae cerebrum est, sua iri ditate aestus cordis temperans. Quare ei si cerebrum primam sentiendi causam Aristoteli non conserat,Galeno tame proXimam eXhibet , quatenus moderationem caloris cordi praestat: origo igitur sentiendi a corde est, absolutio autem atque complementum in cerebro. Neque est, cur cum Medicis de Philosophis nos hic e Xcrutiemur , melius fortasse cap. sequenti,dum reliquos cerebri sinuosos anfractus atque ve-triculos considero. Fortasse enim A ristoteles vel sensum communem ab exterioribus non distinxit,sed ut unum completu sensum iudicauit quod huius capitis viti. ma verba prae se ferre videntur, dum dicit , Sed de principio quidem, ovo dicimis ausemis sitimum esse,sit boc modo determinatum
vel reserendus, ut cor sit sensus communis organum e nil moror. Redeat igitur eo, I .ckL- unde disgre in est, disputatio, nempe visissereces innecessitate S unitate sensus communis
sinu is persecta dc elaborata cognitio sit : nam
sensus es nostra enarratione docuimus priori huius m iμi cap. parte, seni us communis necessita. πιι es, te in demonstrarivsque ad teX. I 3. in esu sue,& sensum communem eme debere, eX hoc quod sentimus nos sentire: quod nul ilias eNterior sensus sine interiori praestabit. Secunda parte a te x. I . ostendit unitatem eiusdem. sensus communis eX propria eius operatione , quae est percipere sensationes de de eis discernere t quare quanuis non habeamus unum nomina tum obiectum sensus communis, tamen reipsa unum obiectum est , in quo conueniunt omnes sensationes eXteriores ut perceptibiles de dijudicabiles a sensu communi : quo autem nomine illa ratio appelletur, nos latet, re tamen ipsa unitas est sor- t. t tu malis , ut in enarratione literae patuit.Quo
Decutra fit, errasse Albertum dum dicit , obie genu, ctum sensus communis esse sensibile com-sen co mune : tum , quia non reperiebat pro inmunis ηο prium obiectum ipsus: tum etiam , quia dissi rui- ipsa nominis allusione delusus de nomitur ex seu nis communitate captus fuisse videtur , ut His cο- particularibus sensibus peculiaria obie
muni. Eta, communi vero communia accommo
daret: tamen sensus communis omnia sen- sibilia communia sentit non minus quam propria , cum non seratur immediate in
sensibilia externa, nisi perceptis sensionibus exteriorum sensuum, quibus i me
diate S per se primo perceptis , mediate atque secundario ad ipsa externa sensibilia excurrit. Nec audiendi sunt, qui met 3. cocta
physice potius quam philosophice sensum sis, senseu
communem ab exterioribus sensibus di- comunis stinguunt sicut genus ab speciebustistita- ad parrimen non aduertunt, nihil percipi a sensi- cularesn. bus particularib is circa propria dc com- es t di munia sensibilia , quod non percipiat sen- nus ipso
sus communis,& ulterius illorum sensa - rum. tiones percipit atque discernit, quae Omnia, ut in uno aliquo communi conue munt, percipit , discernit, animaduertit
atque obseruat. Maior est ista disserentia quam inter genus de speciem: quoniam sensus communis in sensibus externis non diuersificatur , sed unus Ec idem numero est cum quinq; sensibus externis r sed genus in speciebus diuersum est, ct differentia specifica diuersitatem generis facit, ut Aristote. lo. Met. tex. et . de ibi sanctus Thomas lectio. io. Est ergo prima sensus A. mcla communis necessitas, percipere atque sen- sis, sensus tire quod sentimus, ut prima parte cap. c unis demonstratum est. Secunda discernere es multis de dijudicare inter sensiones & sensibilia sen- causis προ suum eκteriorum, ut secunda parte cap. cessi risu. ostenditur. Tertia, ut sensus eκterni pos- snt sentire : ideo teX. I s. comparatur centro, quia ab ipso demandantur spiritus, quibus quinque sensus externi, veluti sensus communis satellites & nuntii, sua Obsequia debite exhibeant. Vnde sensus Sensus cocommunis est prior sensibus exim toriis munis bus , quatenus spiritus de sentiendi vim exterm impartit: est etiam posterior & finis in te. res babesceptione formarum et quoniam sensibi- se sicut
liuin cognitio prius est in sensu externo, pri demandata tamen virtute ab internorat posti ius. sensationum ipsarum perceptio primum
est in sensu communi: ut videas admirandam naturae contentionem , ut omnia ad unum reuocet, & sensus externi ad communem reducantur , qui de exteriorum
functionibus dijudicet & eos sua virtute contineat. Unde nouum sese nobis offert largumentum contra Albertum, videlicet bertus re quod sensus communis non dicatur versari fiat in primo & per se circa sensibilia communia: quoniam sensibile commune vi cap. 6. patuit non immutat nisi per speciem sensibilis propra j quam modificat ergo cognitio sensibilium communium pudens est eX
314쪽
i propriorum cognitione: igitur cum sensus
ipse communis noli alio modo percipiat immutationem cAteriorum , quam apiae, P. sum, fit, ut non prius inmiti te tura sensio, ne exterioris sensus, ut est sensibilis communis , quam ut est sensibilis proprij:& si
altero modo debeat prius immutari, id quidem erit ratiotu magis contentaneum, Vt a proprio prius natura quam a commu- Ni immutetur, cum sensationes illae factae sint a sensibilium propriorum speciebus, quas sine materia exteriores sensus recipiunt: tamen cum sensu communi ut in se
cundo sensibilitatis gradu altius uniuntur: quoniam quae sunt in inferioribus diuisa, D se i Vniuntur insit perioribus.Quare sensus c na inter munis a quinque exterioribus sensibus seinfensus ex Paratur, primo organo, secundo obiecto, remos nςmpe hoc, quod est percipere & iudica mune. re sensiones ipsorum sensuum exterio tu:
tertio iudicio, quia de omnibus sensibilibus discernit: quarto, quoniam ad sensibile externum immediate non resertur,2 . nisi mediante perceptione sensationum, ad quas primario respicit, quibus medianti- b' sensibilia ipsa externa assequitur: quin to, quod nullus editerior sensus neq; propriam, neque aliorum sensuum sensationes percipit: sensus autem communis, quan do propriam sensationem non percipiat, omnium aliorum exteriorum sensuu sen- mutuis sationes cognoscit. Εκ quibus omnibus se-tamcior quitur, quod immutationes sensuum eXDecitasse teriorum & communis sunt differentes Ius specie: quoniam sensus eXteriores iminenis oe ex diate a sensibili eNterno, sensus autem coistoriorum munis non nisi mediante leniatione imis
specie dis mutatur a quare species respectu horum
forunt. sensuum in eadem proportione atque gradu specie disserunt: quoniam species, insensu communi imagines sunt repraesemiantes senseones & immutationes eXteriorum sensuum per modum obiecti. Sequitur etiam , quod sensus externus immuta tus ipsu incommunem sensu in mouet atq; immutat: unde sicut sensibile dicitur inouere atque agere in sensum exteriorem, tasensus exterior in ordine ad communem activus est,&ea ratione nobilior est ex te xior atque praeuantior: quoniam agens a
toto genere nobilius est A prestantius passo. ta incisi pati sit persective: ideo secunduhanc rationem pari inlinaterialitertiit
pati, intelligendo cuni tanta nobilitate &perfectione intellectionis,excellem ius est quam agere vilia. Et se respondet Sanct. Thoinas I. par. quaest. 7ς. ariata et . ad ultimum comparando intelligere, quod est pati, ad vegetare, quod est agere : sed hic agere eNterioris sensus magis praestat, qua pati sensus communis, scur asere sensibi- 'ὶ lis externi excedit pati apsus etiam e X te rioris: Patent ista eri dici' iupra quaestione de sensu agente.
tire, prius implicita quadam respondet co elusione, sensum communem esse : poste rius apertiori conclusione unitatem sensus communis ostendit, atq; obiectionem diis luit.
- Si sentiamus nossentire inde insuas alia, Dubit dubitationem baber, cum visius, ierbi gratia, tis. viseriem suam non videat: quia ruisio ipsa color non est, neque colore diam . . tam enim Iimnesb.rrisensibila atquese m ama eadems sit veraetis,quae insensitivo est, immutatio senseum exte
si id sensibus externis noli femimiunos Ientris. Nibilominus sensibilium excellentiae sensus ipsis
flum alicuius sensibilis obieeti diiudicet dis-
neniis, sed de Omnibus fremili Ummium se ratoe comparationes faciat,nec baπὸ Ῥnus erurediuisibilis secus si omnia ira non comi ceris, neque perciperet , η me disicerae, et tuteri ipsa. Quam ob causam non Di m ab indiu ibiti pγtentia procedit comparatio se i diu ibibaetiam tempore fit. 'Etsi obiicias id vi mot bus ari- obienorari contrariis inon respondebu accommodate, nus&quod sensus siticommunis numerno subsedis tresit iusuisibilis, ruti e tamen diuisibilis: n qui fot, ut idem simul semel contrassi recipiat faccommodatius ego duces, sensum. munem similitudinem habere cum centro esse cultiquo bis utimur, Ni principi cilicet Eriis me linearum. Sic etiam sensus Ule mmmumsbu accipiendus, quanuis, musit, sumta men has r duorum, principii stilicet, oemis. Vnde e stabit sensus corammula nec is , ni P. et Q
315쪽
Desersibus internis aliis a sensu comum, piae se tum de imaginatrice facultate, . Liviusq; distrinxi ne alensu de . si intellectu..uri t
inqua,loco acc5modata,& intelligendo &discerne do, ac sentie
do, cos derandum est si quid intersit inter intelligere, ac sentire. Videtur nanque tam intel - qigere. quam etiam sapere, veluxi quoddam esse sentire. Etenim
his utrisque rerum aliquas anima discernit, atque cognoscit.
Et Veteres idcm esse sapere, sentireq; ce sent,quemadmodum &Empedocles dixit: Ad praesens, hominum crescit si ' pientia semper. Et alio rursus in loco: Hinc varia his semper prudelia
1dem & Homerus his carminibus sensisse videtur:
. talibus ipsis, Quales quotidie summi seri re-
Ruth mE Omnem subitam mutationem vituperati di. Hippocrates Aphorism. si .eam ve ro laudat, quae sens m sit. Iam enim de sensu se monem absoluturus ne molestiam adserat repetina mutario, paulatim nos ad tracta- astu de intellectu assuefacit, dum distinguo do imaginationem ab intellectu, viain ad intellectus inquisitionem aperit,atq; sec rim librum cum tertio conectit, ad quem C .sic iam nos disponitdi Pr parat.ProXimo cap. v. sensus comulus iacultatem ostendit Arist. t ' Pnunc vero de alijs facultatibus sensitivis internis agit , praesertim de phantasia nune a sensu diit inguendo,iam vero ab intellecla, eiusq; partibus separando: demum eius uti litatem proponedo, e Xquisite determinat, ne ex abrupto ad tractatuin de intellectu accedat, sed istius libri finis tertium expostulare videatur. Et principio incipit im ginationem a sensu Sc intellectu separare pleriq; nanq; antiquorum sentire idem quod intelligere esse dicebat pro quo Empedoclem inducit, cui placuit,sapientiam crescere secundum praesentia, id est,sensibiliat Empedocli autem iungitur Homerus,qui tales mentes dicit, quales mortalibus parens hominum genuit,hoc est, Caelum aut Sol, quibus, tanquam corporea vis, mens subditur dc voluntatem Organicam eadem ratione censent quare intellectum omnimodo transmutari secundum cognitionem & obliuionem sicut & ipse sensus. An vero istos tueri aliqua ratione possim ut pleriq; grauissimorum virorufaciunt) non est quod nos veNe cum non
valeamus cum lata antiquitate contende
re: Aristoteli nanq; vel credendum est , vel eius vestigus inhaerendum et licet enim fingat hostem, id tamen nobis pro veritate eruenda nimium prodest. Nec nos quidem agimus Homeri aut Empedoclis defensorem, sed Aristotelis interpretem: & quicquid de veritate sententiae horum si, merito eos de vulgari & populari intelligentia redarguit, quae iam apud vulgus nostra etiam tempestate increbruit, quod sensibus plus nimio indulgeat,quo studio a brutis nec latum culmum disserat. Horum is
tur argumentum erat, cum animam motu
& sensu cognoscerent ut lib. I. cap. z. r tulimus,ct cap. 3. impugnatum est & quod animata a sensibus moueantur , ct cognitiva sentia sapere nihil aliud esse videtur, quam sentire: nam si cognoscere idem est quod sapere seu intelligere, &cognoscere idem etiam est quod sentire, fit, ut sapere atq; intelligere idem sit quod sentire: cum Nemo non videat,quam vitiosa & fallax sit argum etatio,que eκ indefinitis sumitur atque a superiori ad inserius affirmative, ut si quia animal idem est homini & equo , inferre velles hominem esse equulit,idem vitium comisisses,quod quia cognoscere c5- uenit cum sentire & intelligere, sentire Rintelligere idem sint. Etenim
316쪽
l 'CAPUT. XV. I rsa Etenim omnes hi putant ip recte, id est nimirum his dictis
su intelligere corporis esse per in cotrarium Etenim propriorum deo tq; ipsum sentire. Et sentire sensus semper est verus,& vni-isimili simile arbitratur & sape- uersis animalibus inest. At fir, ut re viis, superioribus diximus to salso quoq; quis ratioci tur, necis. Oportebat tame ipsos de er- que cuiquam competit, cui non rore quoq; , deceptione ve disse- inest & ratio. rere. Mnt enim haec magis pro
pria animal tu, plusq; id teporis
est,quo in his anima versatur, Ut pater. Idcirco necesse est, aut uniuersa,qus Videntur Vt quida in-
Contrariam conclusione na ponit Arist 'inimirum quὀd se inire neq; sapere iit, neq; γ δ
intelligere: quare sensus non est intellectu,. Pruno probat a partibus subieci xuis: quoniam sentire in omnibus animalibus repe-
quium, esse vera: aut dissimilis
rei tactu, errorem esse , deceptio- tellectui ob sciuntur: quia sensus sempernὰm vel quippe cum id sit con- ς' νςxu Vt supra cap. 6. at non semper
trari urn illi, simili, inquam,cognoscere simile. Videtur autem& deceptio & scientia cotrario
Horum autem secutam rationem annectit Arist. quia cuin cognitio fiat secundum cum ratiocinantur,retie per studentia col-iligitnus,atit vere per scietitiam S opinionem. Cum autem audis Aristotele in dice- γ'
re intellectum nun esse semper verum,no do sensu intelligas de simplici apprehensione, cum semper erapectu sui seriplicis obiecti semper sit ve- rus minrq sui lib. 3. de Anima tex.26. sed de co- ' Letu . positione & diqisione, circa quam verum assimilatione,non pollet mens nostra coro: S Glsum est ut prooemio Perillerni. Ad. porea cognoscere,ins &ipsa corporea esset uertς itcrum , quo cut supra cap. 6.hu- ut i .de Anima c. et . a te x. 23. ad 28. nihil iergo intellectiti a tensu disserret. Sed non fert Arist. hac ratiocinationem, ideo statim .dita luit: quonia inquit, lecept ionis &ignorantiae, quae nobis est familiarior,nosq; plura tempore comitatur est enim intellectus noster ἱ principio velut tabula rasa nulla isti citulam assignarunt', quod vi osum est in scienti js,cum scientia debeat et se co-
trariorum: at vero cognitionis& non de ceptionis causam dixerunt.
tu, sensus primo respicit sensibilia pro- .pria, in quibus percipiendis non decipitur, secundario tamen mediatibiis propriis ieinspicit communia, ad quae refertur sicut ad
cψnclusiones: ita liuellectus,quasi comm lata nominum Froportione, primo com- '
munia quaedam principia respices id, 'deinde ad conclusiones,quasi adi propria &. a se fabricata obiς ti, reseraIurtai ς' resp- , tu communium se in per intellectus est verus,respectu autem propriarum e clusi num quandoq; verus, quandoque salsus.
Non idem igitur esse lentire, Huius rei tam insensu, qua tu intellectu ac sapere patet: illud enim omni P si uo illa: videtur: quuiu in si
bus animalibus, hoc valde paucis i ne IL At neq; intelligere ideest ac sentire; intelligere, inqua,
int in sensu cognitio proprior imi sui da, mentum est & ratio ad cognoscendum co- i munia sensibili ita in intellectu cogni-, -ῖ giritio communium principiorum fundi si ei . -llo idqtum est & ratio ag sognoscend si coitu ,
317쪽
intelligere vero ad conclusiqnes in prae- .senti refert, quarum cognitio discursu possidetur. Quamobrem cum ititellectus pluribus modis sibi constans sit & vetus , sensus autem non nisi uno modo, lenius causa erit deceptionis intellectus: nam ciImphantasiae coniungitur, varia repr sentat,& meliora deteriorum praesentia adulteratur : quoniam quae meliora sunt,abstrahuntur a praesenti tempore, quo trahitur sensus, ut lib. 3. de anima teX. s3. auocan-
P . da igitur est mens a sensuum illecebris, &praeientia pro futuris commutanda , compensandaq; , ne malitiae fermentum & falsitatis tamentum sensus seminare incipiat.
Imaginatio nanq; diuersa esta sensu,menteq;. Atq; neque ii csit sine sensu, neque existimatio sine hac esse potest. Non idem autem esse imaginationem, existi
' matione Ve , patet: hic enim a Dei sectus in potestate nostra sine
controuersia collocatur . Licet
nanq; , cum libet, fingere quicquid volumus, atq; ante oculos, ponere perinde,atque ij seciunt, qui in artificiosae memoriae co- paratis atq; dispo si iis locis imagines fingunt, atque simulacra collocant. At opinari in nobis non est situm: necesse est enim, opi natem aut veram, aut salsam exi st ima sionem habere.
In communi distinxerat intellectum a sensu .iam speciatim rationales partes & habitus ab irrationalibus separat,& ponit al- etera teram conchisionem,scilicet quod licet imani ομ- sinatio non fiat neq; sit sine sensu, tamen ictu- de a sensu ct ab intellectit separatur: quaci A. conclusione intendit Arist. intellectum s parare, non tantum a sensu exteriori ut praecedentis tex. conclusione ) sed etiam a sensu interiori, nempe ab imaginatione. Idque probare primo videtur ex ordine iacultatum : quia cum imaginatio siue exi-
stimatio ὀ sensibus simulacra recipiat, equibus in mente variae nascantur opiniones . ergo e Xordi he facultatum debet colli- Coearum distinctio . igitur phantasia aliud μνquid es a sensu&intellectu, utpote quae G I. ct a sensu recipiat,& intellectui subseruiat: clusiti. ergo sicut imaginatio pretsupponit sensum.
ita intellectus imaginationem praerequirit. Idem enim argumentum colliges de existi matione , quae vel non est ab imaginatione distincta , velisne imaginatione euencm potest εἶ sicut ergo phantasia non est sine sensu,tta neque e istimatiua ii ne imagina tiva. Quod autem imaginatio ab prinione differat,probat: sed ante probationem, Exisi mane confundaris , aduerte, quod existima- ictio Varie usu pa r praetenti NX. usurpa- apud uuerat enim pro existimatiua , nunc vero Aulem pro opinione , quae in intellectu est, acci pit et & causa huius aequi uocationis esse videtur, quia cuin ph ntasia ab apparentia. nomen trahat, sicut in sensibilibus circa phantasiam apparentibus varie existimamus, ita circa intelligibilia V rie opina - .mur'. unde quod in phantasia est exi sit matto , in intellectu videtur esse opinio: ita etiam 3. de Anima teX.eto.& 48.cts 6. ubi plura habes de hac re. Sublata 'igi
tur nominis offensione, ad probationem redeamus: ima nari prout libet in nostra potestate situ est, ut fingere iniae re e Xerci tus bellantes,volantia nauigia,montes au- , reos,Chimeram, Hippocetaurum, perinde tac Rhetores solent loca ct imagines pro suot,
arbitratu in subsidium memoriaeacomponere: e Nistimare autem aut opinari liberum et nobis non est, quia non sunt sine assensu . aut diisensu: hoc autem rationem compro ibante in requirit. Quod si Aristoteli oppo- Difcrisne nas, contingere in nobis molestas quasdain. inter tura imaginationes minime vocatas, sed intrin 'gmatione sis,quae nos inuitos lacessunt , ct nobis re- c opinio
pugnantibus si tet absq; ullo pro sus i bi- ων . .
trio nostro amata libito:dequit,' D. Pau. D. Mius ad Ron'7, quaerebatur di ns, sentio aliam legem in membris meis repugnatem menti,&c. Econtrario vero quaedam bpia Diones sunt. necessariae, ut illae quae apud ualecticos primae opiniones Vocantur Vt quae eκ terminis habent suae pro fili tatis conne Rionem , ut' a me diligeret filios inqs: aliae sunt, quae ex ina, ric pia voluntatis assectisne pendent : a hae
quae ex nitarari propensibile I nclina
318쪽
tione sese produnt, ut cum belligerandi aut pace in sectandi pro animi aut ferociata te aut mansuetudine pullulant opiniones, aut sand cum probabilia sunt in t tu I bri, i petu voluntatis aut quovis 'io
Poterat niam rura momento ad Partem al
terutram dete stilitatis inite ergo Aristes. docuit nullam opinionem nolici esse a
bitrii. Facile lixi 'e' est mentem A rissos n-telligere , qui noli respexit ad ea quἡ rervecidens sunt, sed ad Ea, quae per se hi
scilicet quod libere noc ell, absque ulla ratione dc causa liceat nobis imaginari &fingere t at opinari non sine causa , aut ratione aliqua attrahente de verisimiliterii
mis. is Praetere , cum opina murali quid malum est e, atque terribile, cotinud perturbamur. Sihim Iiter & cdm opinamur quippia esse tale, Ut in illo sit confidendum. At cum imaginamur talia perinde afficimur atque si 'in pictura, eadem spectaremus. Sut autem &'existimationis ipsius hae disserentiae . scientia, ct op nio,& prudentia,& ea, quae sunt hisce contrarim De disserentia quorum, alius sit sermo magis ad id ipsum accommodatus.
i -hinti : 1 . Disserentiam opinionis & imaginationis r , , tertio m effectis ostendit, ex his scilicet, quae consequuntur et quia cum opinione terribilis statim perturbatio animi adest,&cum opinionet conuenientis voluptas adest& laetitia, vel viritarei conditionem Varie assicimur, quod phantasiae non contingit: non enim magis terremur aut delectamur, quam si picta in pariete videremus, que nec dolorem,licet terribilia sint, nec voluptatem inserunt, licet iucundar opimo ergo Sexistimatio non sunt sine spe aut timore suturi boni aut m .ili,aut alio praesenti asse inimaginatione autem nullo ex his aste
iubetibus perturbamur: ratio est,quia imaginatio simpleκ est apprehensio teκastimatio autem S opinio iudicium addit de conuenientia aut disconuenientia, sicut cum et uato flagello equus tini et,& quando in '' somnis adest iudicium', ut cum in aqua,aut speculo canis videt panem,aut eatus suam contemplatur imaginem t re vehementa
enim imaginatione solet sequi iudicium. Deinde ponit existimationis, id est, in teia lectus nam usq; ad sequentem tex. extiam a uuam non distinxit ab intellectu di D
iarentes habitus,ut scientiam, Opinionem, rudentiam , de horum contrarios, de quius, inquit, alibi determinandum ine , ut
lib. 6 Eth.& libris Poss. de quibus ulterius tractandum non est,sed de eis meminit,ut quod de mirum o & viliori,scilicet de Opi--mone tractatum & probatum est,de caeteris intelligimus esse demonstratum.
At vero cilin diuersum st sep nisi sitire, ac intelligere , & huius aliud imaginatio, aliud existimatio esse videatur, de imaginatio ne primo, deinde de altero dicamus oportet. Si igitur imaginatio. id est, phantasia, si id,
quo visum, phantasma que aliquod in nobis dicimus fieri,&non aliud quicquam, quod per
translationem hoc eodem nomine nuncupetur : ipsa prosecto una quaedam est potentia' a s.cirum earum, aut habituum, qui
cipimus, aut falso. Tales autem
se n t, sensus, opi nio, scit nila, i niellectus.
Corollarium infert Arist. cum determi- res natum sit, intelligere disserre a sentire de avedixi maginari, de huius quod est sentire, par, coclusi. o.
quaedam sit extimatiuarti quod dimini est de imaginatione a sensu atque intellectu differre subinde dicendum est de evistimauone, a sensibus scilicet externis , simis
319쪽
liter & ab intellectu differre ita ereptii catus textus facilis est di nullum habet mi .raculum,& cum antecedentibus ci conse-Ibatasia .ciuentibus connexionem liabet. EXplicat transati- . deinde nomen phantasia ,quq dicitur visti ηοm ss &ab apparenubiis, quod dupliciter co
tubis . ringit: uno modo improprie, communit ict metaphorace;xt apparere .& videro n.omnibus reperitur potentiis. ct sic per trasedationem dicitur &corruertitur cum Ha- 'uaq; potentia, cui solet esse intra limites
sui obiecti apparit in quaedam. Hoc autem .dicit Arist.quia definiturus phantasiam , a definitionibus & scientiis axque doctruus
renciendae sunt metaphorae,ut contra Platonem arguit et .Pos .cap. H. sicut quando vicimus, imaginamur,prouidemus aut H --telligimus: Sc se,inquit, imaginari transta- . tiue m mente &in habitibus intellectualibus, opinione, scientia S intellectu reperi-
tur. Roganti, quare hos duntaxat habitus babit εο ης posuit, non sapientiam , non prudentiam, lis 'non artem 3 respondebis, quia mines alii Mitur. ad hos reducuntur: quoniam si sunt de dubio, ad opuli eni: si de re certa ut principiorum, ad intellectum reducitur, ut sapientia: si conclusionum,ad scientiam, ut in agibilibus p rudentia, & iactibilibus ars. Quare valet argument uim Arist. a partibus sufficienter dilicibutis es enumeratis sal tem iἡ virtute qui a hic non est proprius docus, sed ex proseiso in libris in iis deter
natur: imerito ergo inter omnςs habitus intellectuales tres tantum nominat, scilicet Textus si opinionem, scientiam, intellectum. Cum rera expe suten, vides in illis ultimis verbis teX. T
diruti sis autem sunt,sensus, opinio sitientia,intellesius, . connumerari etiam sensum , intellige cum D.Tbo. S.Thom. quod praeter sensuin savi illi tres liabitiis: de sensu autem, id est , pliantasia iam dixerat, quomodo percipiat,& non retiit se sum iecundum propriam opinionem. Quocirca te peti versionem ita legente m. Huiusmodi ut se usus suul Utvm cien
tu, - IEnus,hoc est, pro hac sebtentia
sunt isti tres habitus. Sed ponamin quatuor, de quorum numero sit sensus,qui li-i t non ira beat iudicium veri & salsi,ua vi, k, . stiat S cognoscat , quod verum, quod fal- ....d is sum sis, tamen babet iudicium Aerum vel salsum: vel quia pliantasia non est discretiua veri vel falsi, dic sensum sumi pro ea phantasia per translationem , de qua crat sermo: at milii L Tlio.sententia placeti.
At ipsam non esse sensum ex rix, i s 6 hisce patere potest. Sensus ei M
vel est potentia, vel operatio, ut visus vel visio Ati sui nonnian
quam neutrunmt illorum ii men apparent aliqua,Videmur,
Eue Videre ut ea . quae in sit hi
semper adest, imagina i io au temnon semper. Quod si idem esse
imaginario, ac: operatio, bestiss
aut formice, aut Vermi. Pr terea,
illi qgide veri sunt semper ima
S i iiones vero plures fiunt vi l ὶ patet, false. Praeterea, cum e acte circa sensibile operamur; non dicimus hoc nobis hon3 nem videri, ac apparere, sed potius cum non Sta E fenhmur', quando etiam. siti Vermsensus falsus. Atque nobis
quod quidem paulo antea d j cebamus ) clausis etiam oculis
visa videntur, atq; apparen I,
Exacte discreverat Arist.sensum ab ima eiuginatione,nunc aute in vice versa imagUM e Mim stitionem a sensu exquisi te separat per sin- ruitur. η sum autem externum intelligit Primo, he , quia si ei set sensus, aut actu aut potetitia, λω ina- sed in somnijs est imaginatio . oc non est nosensus in potentia, cum actu somniemusr sensus. neq, in actu, cum sit sensus ligatus hoc at-
gumentum qua nuis non probat imaginationem differre a sensu, prout facultas est, bene tamen probat discriminati, quando manet imaginatio,nullo sensu emerito operante. Secudo iam de apsa facultate demo-ilrat, scilicet quod imaginatio non sit aliqua ficultas sensus externa: quoniam animalibus persectis, non orbatis,semper m- est sensus. clim tamen non semper imaginatio adsit ut patet de:infamibus,qui non dum
320쪽
ivinatim bobis, prae, aut alinae ubera su- gut .di flammas pro pomo arripiunt:quod in secundum Philoponi discrunxn inter phantasiam de imaginationem suin murabant mibus, in quibus nimio capitis hu--tare imaginacio ab operatione retardatur , sicut pr xcedens filmptum ab T adulto rum semni Terti6, quia lenius omnibus
inest,imagulatio vero non , t patet dein- sectis, ut formicae, a pes, vermes,quibus in aginatio non meli, aut vaga, incerta atquerim perfecta. Scio tamen, apibus una gulationem tribui & memoratiuam, qua suorum recordantur alvear in m. non tamen
habent diicit inabilem sunt qui turdis . Scpsittacis diiciplina ira non denegent, sed. liares est,eNappetitu omnia pendent, v lib. 3. cap. 6. r. 30sed certe apes in alvearia re Arellς vix propria reperiunt soraininaseusi postqua in ultro citroq; volitat ut, quod eliindicium incertae imaginationis.Parum.tasnen refert,non emiu id agunus,ut de perfecta aut imperfecta aptu disputemus imaginatione, sed. v ti Aristotele enarrato, a. sensu imaginationem te cernamus ut i, pratex. do.) et hoc elitertium discrimen uater sensu in Sc imaginationem:quia certum ell,
Omnia animalia sensia constare, sed niζςrtum est, an uasecta certam , aist vagam i,abeant imaginationem, sed potius naturali inclinatione & mltinctu ducantur, & non alicuius potentiae actu, sicut mili ne tu na turali propter finem opetrantur. Quarto, quia sensus semper veri sunt respectu pro priorum obiectorum ut duduin ex cap. 6.
huius dictum svit sed imaginatio ut plurimum falsa est , quia spontanea & plena i-Ebonis:&hoculi quartu discrutet . Quinto , quoniam' cum aliquid praesens notitia intuitiua perfecte lentimus, non solemus dicere videri aut apparere, quod Qxl propriu imaginationis, sed adlluc clausis oculis celsantibus sensibus, plura videmur &
imi s A relui me cilius habitis eo. Tum erit qui Veri sis nis imper,ut
lati ita, ve I Irueli ecti Est e nimre nisi imaginatio, non sol tim e a. stas igitur Vt pei crine
mur , si sit opinio. Fit enim opinio & vera, Verum opi nionem quidem sequitur sides: quippe cum fieri nequear, ut hi
lce quisquam non credat, quo I ulla be t opi n io nem. Bestia r u ma urtem fides quidem nul li, imaginnatio vero compluribus inest. Praeterea, fides omnem opinio.
nem sequitur, persuasio fidem,
ratio persuasionem. At imagi palio quidem quibus da beluis in ὶς st,riuio autem nullis. 'a
tui oc ina aginatio sed non eli ormio: quoniain Opiri, Dein i equitiit sides de credu tas,& ut bamus pes Fim' aut abj aufectus: at ima mationi & opinioni nihil horum ades Mu id in beluis imaginatio se peritur,fides autem nunquam : ergo imagis Ouq ab omnibus habui bu intellectualisbus distinguitur: non enim contingit op
nantem non credere, quia opinio noti est
si fide: fios vero tibii reperitur sine crodulitate dc persuasione, haec autem ab aratione est rinpossibilia : ergo de primo ad viiiiii vhi. quicunq; bibet opinionem, habet rationem, sed itum btinum habet Pruta nox syn Π V neq; opini inuria: ii de ta- sut ye men IN persuasione ut caula ethciantinia suasit is scitiir credimus enun his que Opinam iit cap ta . sciis enim apud Aries rubii vii xuitur opinione , quia fides opinio est sqrmido losa , solum addit vellentem iam bynibills est ei vin fides imςnsi ut dr vehententior
opinio quaedain serpentes Iam eii adiurationibus non persuademur , sed mym t huntur verborum aut xeruim vi ut de se-- creta.dae motu, arte. Non eium est i qς τ . mi id