장음표시 사용
401쪽
uisum,que ut constans ex partibus,in quas est potentia diuisibile t utroq; enim modo
intelligitur ut unum. Idcirco partibus lines non correspondent partes temporis, turita doctrina 4.& 6. lib. Physe N eo quod neutro modo facta est unius continui diuisio: ideo longitudo lineae indivisibiliter vi unuquid indivis bile intelligitum secus quando partes ama sunt diuisaeaunc quidem cognitio illarum similiter sit cum diuisione tem
poris, ut cognitioni lineae , ut in diuisa est, Vnum momentum respondet: ut autem diuisa est linea, tempus diuisum siti & sicut 1psa ex partibus copulatur ad unum indiuisibile punctum, etiam tempus su et cognitionis ad unum indivis bile momentum DHleo fiet. Ex quibus pate t primo, quod A risto- plura per teles nihil agit c tra id, quod proximo modii textu definitum est, videlicet intellemam πω vitet plura per modum unius intelliger . sed politi inti confirmat illam sententiam cum docet,nos indivisibili tempore& modo unius cognoscere et si autem plura cognoscimus,
id quidem non fit smul sed successive : &s simul, non vltimat ἡ & per modum plurium, sed modo & habitudine ad unum ruoniam aduertentia & capacitas animae nita est & limitata, cuius acies & intuitus directe non nisi ad unum dirigitur: pote tia enim uno actu determinatur, ut punctu
. .. .. partium lineae Vnus terminus est. Sequitur
Smpitc y secuti, non mile dixisse Simplicium insciit tellectum nostrum natura sua in instanti P si intelligere,cum sit incorporeus & extra te pus tepore anima nostra non mensuratur pic per accidens tamen cum tempore intelli-- git,scilicet ratione adiuncti sensus & cogi
sis tationis: via de quantum est ex natura Obiecti & animae nostrae conditione,mome
tanee fit intellectio,iicet ob pondus & grauedinem corporis no sena per penetret,nisi temporis discursu,& improbo, assiduoque labore.Quare haec, ut ad intellectium reseruntur , indivisibilia sunt,& indivisibiliter
percipiuntur: Vt tamen cum imaginatione
copulantur, quia est pars materialis ct organica,divisibiliter percipi ututi sed de hoc exactius in his, quae sequuntur.
τ .i . Quod verδ non quantitate,
sed forma est indivisibile, id in
, indivisibili tempore, & animae indivisibili intellectione perci' pit,atque intelligit, per accId Es - autem,& non hoc sanὸ, quo ill diuisibilia sunt, id, quo intelli
git,& tempus, in quo intelligiti sed hoc quo indivisibilia sunt. In est enim& in his indivisibia
le quiddam, at fortasse non separabile, quod quidem unum tam tempus ipsum,quam ipsam longitudinem facit atq; id, in omni sanὸ continuo & tempore,& lon
De cognitione indivis bilis secundum formam similiter docet Aristo Lindiuisibili tempore S in diuis bili potentia , in diuisibili quoq; animae conceptu apprehendi: t enim partes lineae ad punctum vinum tur,& partes temporis copulantur ad instans, in quo unum quid sunt,sic plure . homines ad unum indivisibile relati unum sunt i se ille dixit, participatione speciei plures homines sunt unus homo: species enim una ct indivisibilis est in omnibus hominibus,licet ratione materi in indiuiduis quaedam sit unitatis diuisio: per se ergo obiectui A illud indivis bile est , dc indivisibi- . - et liter percipitur: nil autem refert,quod per accidens ex parte obiecti propter indiui duorum diuersitatem,aut eta parte potentiae propter sensus ministerium diuisibiliter cognolcatur. Vnde habes, quod obi chum intellectus quidditas sit rei materialis:quoniam subdit Aristoteles, o fortasse non separabile , ut eXcludat ideas
Platonis: tum etiam, ut doceat sine phantasmate nos nihil intelligere. Coparat haec et indivisibilia: quoniam sunt,inquit, unum, eo quod paries ad indivisibile terminatur, quod in linea est punitiis,&in tempore in- εstans,& in omni laus rebus natura α essen tia:sed dissimiliter,quia in quibusdam non est separationis causa, ut in homogeneis, quae secundum totum & partes eiusdem sunt denominationis:in quibusdam autem causa est se parationis, ut in eterogeneis, ubi partes alterius sunt dispositionis ad totum. Vult autem Aristoteles hac dissimilitudine significare,quod linea unum est, Gmiliter i c tempus ratione quantitatis at
402쪽
vero homo ratione qualitatis non est unu: quoniam illa videntur esse unum,quorum motus est unus: est tamen unum unitate formae & materiae. Sed de hoc alibi , modo PergamuI.
No. s. punctum autem, omnisq; diuisio,& id,quod est sic in diuisibile, perinde atque priuatio cognoscitur,manifestumq; evadit. Similis esse videtur & in alijs ratio: hoc enim modo album cognoscit atque etiam nigrum: contrario nanq; quodam modo cognoscit. Id autem, quod cognoscit, potentia nimirum esse,
& in ipso potentiam inessse oportet. Quod si causarum alicui nullum sit omnino contrarium, illa seipsam prosecto cognoscit,& est actus,& etiam separabilis.
De indivisibili tertio modo quod sim
pliciter & essentialiter est in diuisibile, vi punctum & momentum Aristoteles ter
tiam pronuntiat conclusionem, cognosci quidem indivisibiliter, non tamen ratione
sui, sed per aliud: quoniam omnis priuatio, per habitum cognoscitur. Vt subtilit igi- iue liaee de indivisibilium cognitione do ' . ctrina facilior sit atq; illustrior,aduertendu si pii αδ punctum ab Aristotele vocari diui
sionem: punctum autem in linea, instans si-ὐρηα:ρ' ue momentani in tempore sic appellantur, quia quantitate carent: diuisio etiam nun is cupantur , quia sunt id, quo diuersae partes designantur: quare haec omnia sunt,quibus tanquam extremis terminantur,describuntur,& quibus ut communi termino copulatur,aut diuidunturi. dc sic agit de illis Aristoteles lib. 6. Phys a principio. Deinde ad inuerte,quod Aristoteles dicit,punctum cognosci sicut priuatio cognoscitur, nempe per habitum:quo significat,punctu re vera
non esse priuationem: quoniam dicit, Perinde aras uti ratio coγnscituri Sc ideo ponit exe
plum de malo,quod per bonum cognosci tur: & de nigro, quod per album: malum autem & nigrum non sunt priuationes: sed apposuit, ut appositione magis S minus perfecti ista fierent clariora, ct conciperemus,quod licet nigrum S malum comparata ad extrema sua persectiora, album scilicet & bonum,priuatiue dicantur,in se Ia men positiva sunt & entitatem habent, li- Pummcet ab eκtremo persectiori aliquo modo sitiuarere deficiant:scpunctum,sic instans,quae sunt tess.lositiva entia, propter minimam entitate nobis non cognoscuntur per se & ratio ne sui,sed per suum habitu:& hoc est quod dicit, Perinde atq; priua 'noscitur: caeterum positiuum quid sunt, i ut alibi dicit Aristoteles politionem & situm habent
In continuo,ut punctus in continuo permanenti, instans in continuo successivo: certe
s tempus entitas est positiua,ut re vera est, ct de tempore non habemus nisi nunc 4. phystex. Ioo.& Io . si nunc nihil est,sed mera priuatio,tempus nihil erit positiuum: . . quod absurdissimum est Pro huius rei cla- Prius mori intelligentia aduertedum tertio,quod tripla tripleκ est priuatio: quaedam enim est,quae
habitum antecedit, ut carentia visus in ca- tulo ante nonum diem,& carentia dentium .
in infante: & haec est quaedam potentia adesse , & ab hac priuatione proceditur per
naturam ad actum Sc habitum. Alia autepriuatio est,quae sequitur ipsam rem .sc habitum ut mors sequitur vitam, caecitas visum: dc haec est potetia ad non esse,& a qua
vi dicit Aristoteles impossibilis est pςr Q.
naturam regressus. Sed tertiu genus est priuationis,quod nec antecedit rem , neq; ip- '.' sam sequitur,sed cum ipsa re est, quam indiuidue comitatur vel illi innata est:& hoe m modo punctum dicitur priuatio,non quiddentitatis,sed diuisibilitatis, quonia directe non potest cognosci ab intellectu per propriam speciem puncti: nam est minam et en litatis, Sc non valet per se immutare intelis lectum: quonia postiue a nullo sensu per cipitur, nisi priuatione diuisibilitatis & remotione quantitatis. Quare sicut materia non cognoscitur per se,licet habeat sua entitatem positiualia,cognoscitur tamen analogia ad formam: sic punctum suam habet entitatem indiuili bilitatis,quae, quia a senis su non percipitur, non immutat intellecturatione sui,sed rein otione diuisibilitatis &priuatione quantitatis: dicitur autem punctus priuatio, sicut immortalitas ct inco ruptibilitasinam licet sint positiva, non ta
403쪽
men percipimus ea , nisi priuatione mortis utor e & corruptionis.Hoc igitur est,quod inten-re, legit: - dit Philosophus,nem pe, quod intelligibi-meq; Ari lia per se prius cadunt sub lensun a quia in Dulem tellectus quid ditatem non intelligit, nisi in aperit. phantasmate materia luergo priuatio tertii generis licet sit positiva entitas,quia tamen eius non habetur aliquod phantasma,non
potest percipi ab intellectu, nisi instar priuationum:tamen punctum positiuum principium est quantitatis continuae, tametsi ut caret continuitate & diuisibilitate, priuatiue nobis significatur: quia ita loquimur, ut concipimus:cocipimus autem punctuanalogia iam dicta ad quantitatis S diuisibilistatis priuationem:indiuili bilitas tamen pucti priuatiue non significatur in re eX parte uncti existente, sed tantum e N parte norae apprehensionis: punctum ergo neque negat neque priuat, sed continuat aut terminat:tamen per se no mouet,sed per suu
habitum,id est,per id , quod nobis est maniplicia gis familiare & manifestum. Tandem adtercgn uerte,quod tripliciter cognoscit intelleci', scisintvi Primo per sormam rei, a qua immutatur:
led . Deinde desectu , siue absentia ipsus: Demum priuatione, sic deuenit in cognitione punctu nam primo intuitu sertur in magnitudinem,quam manifeste sentit: secudo cognoscit desectu partium copulatarum,quq est carentia diuisionis: vlum o autem intui in
tu ipsum punctum ut principium quantitatis, indivisibile tamen & omni quantitate priuatu:& per hanc pucti indivisibilitatem sic apprehensam mens ad intelligibilia μω 'separata apprehendenda gradu facit. Vult
ergo Aristoteles punctum non esse priuationem,cognosci tamen ut priuatio ipsa cognoscitur: quoniam no occurrit intellectui,
vi per se de ratione sui deprehedatur: quia
sensum nulla ratione immutat,nisi per suu oppositum tanquam per proprium cognitum, non negative, ut dudum dicebamus de tenebris,quatenus visus a lumine & colore non immutatur, sed positive, sicut ex praecognita aliqua ratione. Id Arist. cupit concipiamus: nam, ut optimus tradetarum artium magister, vocabulis minime abuti tur: ergo cognoscere per oppositum est per
suum proprium cognitum quod significat dicens, Id autem, quod coruscis, tentia vimirum epe,' in ipso potentia inesse oportere alias si alterum oppositorum non esset ei pr rrium coMitum , hoc est, non persiceret
ipsum , uti cognitum per propriam spe -
ciem perficere solet cognoscentem,neque intellectus esset in potentia ,neque perfici posset per alterum oppositorum: siquide alienus esset a potentia & in seipso perfectus .Quam ob causam subdit Arist. qualiter oporteat esse in potetia,cum dicit, Et ini oporentiam inesse oportet: quia non sat est intellectum generaliter & communiter esse in potentia et quo modo omnis intellectus creatus, etiam angelicus est in potentia,&solus diurnus est in actin sed oe in ipso potentiam messe,id est, quod alterum oppositorusit in i pio: ea propter si alicui intellectui noinest alterum cotrariorum, ipse non erit inpotentia in seipso , sed actu & omnino separatus: qui intellectus priuationcs no cognoscit per sua opposita tanquam per propria cognita, sed talis intellectus priuati nes cognoscit per seipsas ut relucentes in propria substantia,quod est proprium in tellectus actu & omnino separati,cuius cognitio a propria substantia proficiscituri talis est angelicus & noster etiam intellect',
cum a corpore separatur: nain cum corpori est coniunctus, priuationem non a seipso,
sed ex eo quod in potentia est, cognoscit: quod in secunda huius tex.parte specialius prosequemur. Habemus igitur ex hae pri- Um ma huius textus parte,Primum,quod punctum est entitas positiva: Secundum,quod cognoscitur ac si esset priuatiua quibus manet prior pars huius textus illustrata. Sed obsecr- in secunda & posteriori parte ultra ea,qus ον iam nunc di Ni,probat,quam ob causam in . Τ tellectus noster cognoscat priuationem per μη μή 'habitum: necessitas, inquit,huius prouenit, I 'o
quia est in potentia,& ex se nullum habet mactu me necessum est ergo discurrat, ut ar-guitiue colligat notitiam priuationis dedu- gη0 G:ci a ex notitia habitus:& hoc dicit fieri per illum intellectum , quem cap. l. huius pos sibilem appellab amus:& hoc prs sentite dicit ibi, Id autem,quod cognoscit,potentia nimirum esse, in φρ nuntiam in se oportet:
quod supra initio huius 3. lib. a teκ. I. ad s. dicebamus vacare omni forma,& denudatum esse ab omni specie,& ex doctrina ciseca teXtum I & I s. tradita. Cum aut e prPsenti te N. subdit Arist. Quod si causarum ,σc. significat,quod si aliquis est intellect',qui non sit in potentia,sea in actu,ille quidem non cognoscit ut nos priuationem per aliquid alienu: quia cum iam sit actu, ct ideo
404쪽
cognoscat per suam essentiam , n5 est opusilli aliquod contrarium, per quod cognoscat,inim habeat intimum cognoscibile demtelligibile,quod est ratio cognoscendi cetera:& iste intellectus est Deus, qui est purus de simplicite ramis per suam essentia
omnia wgaciscens I 2. Metaph. teX. si.)ct angeli,qui secundum suamiellantiam intelligunt intuendo sine compositione,ideo vocantur intelligentiae, quia Vmcq intuitu multigum,& sine acquisitione a rebus,sed per species congenitas iuxta conditionem
tuae essentiae, per quam simul habitu de priuatione coprelaendunt: sicut enim viri acerrimo ingenio praediti eN uno intellecto plura colligunt, ita angeli alia intelligunt , ex eo quod se intelligunt. Quare nolo dicere, quod Deus S intelligentiae non intelligat priuationes, sed cum Aristotele dico,quod non cognoscunt ex accidenti discurrendo ad priuationem per habitu,ut nos, sed cognoscunt priuatione & habitum in aliquo iuperiorin eminentiori positivemos autenegative de arguitiue, ut dictum est. Possemus tamen nunc textum non male applicare ad animae immortalitate, Se quod hic Aristoteles animae separatae cognitionem adumbrare videatur de quo S. Tlio. I. p. q. 89. ut sit sensus, Qua nuis anima id cor pore intellectum habeat in potetia cogno-icentem per conuersionem ad phantasmata, unde opus ei sit, ut quasi in latebris de tenebris prodiens priuationes per i uos habitus deducat, tanquam unu in contrarium per aliud: tamen cum separatur a corpore dc iam fit in actu,eκ quo iam no est in potentia, neq; opus habet contrario, sed iam actu constituta , per suam essentia in intelligit etia priuationes, qua temas recipit species in fluxas a Deo pro ratione & condi. tione suae essentiae. Fateor, singularem esse expositionem S a nullo eucogitatam , dc fortalia esse alienam a mente Aristotelis: tamen si eam contextura literae admittit Scomnino veritati Plutosophiae respondet, de ad fidem catholicam de immortalitate animae confirmandam conducit,quid prohibet dicamus hanc sententiam hoc loco
Aristotelena subolfeci illi, & quasi somnia. bundum , Deo tamen sic prouidente,ins-nua fle3 Etenim nostra huius textus enarratio maius profecitd habet operaepretium. quam si cum Granatensi ct Caiet. hic Themistium sequamur, ut hanc partem ad in
tellectum agentem reseramus t expositio enim hete nullius esset emolumenti, pr ter quam quod contra ipsius intellectus age trinaturam militaret:cui' interest agere ei autem pati non com petit: intelligere aute ut ex I. huius constat) pati quoddam est. Igitur Aristoteles hoc miscuit,ut intelligamus differeti modo se habere animam, duest in corpore, de dum separata est: siquideseparata consideranda est ut actus rat vero Vt coniuncta rationem habet potentis ob id q, tam solerti diligetia de indivisibilium cognitione disputat,ut intelligamus teste S. Tho. I . p. q. 8 s. artis. obiectu intellectus quidditate esse rei materialis a phantasmatibus abstractam,vsque a aeo ut in diuisibile cognoscere sine habitudine ad phantasma diuisibileuit impossibile floquor de indivisibili tertio modo, quod non apprehenditur secudum se & ratione sui,sed per habitum, ut expositum est: indiu bile a tem primo & secundo modo prius potest
cognosci: quia totum continuum pri s ODfertur intellectui notitia confusa, tuam sui partes:&quidditas rei prius etiam I quam eius cuius est quidditas , ut textu sequenti et L Et si dicaς, ens est obiectum intelle ctus:ergo non ens,quod ei opponitur comtradictorie , implicat intelligibile esse, aut non ens esse eri, Respondetur,quδd persimilis difficultas reperitur in sensu,ut patetere his, quae diximus lib. e.teX. s. . & ad mnem capitis riteX. 96. A teX. Io 1. de leto. ubi eum Aristotele posuimus,sensum eundem simul esse obiecti post iiii &priuatiui: quoniam potentia eadem simul est oppositorui . non quod sensus sentiat priuati
nem per ipsius priuationis propriam spe
ciem mon entis enim nullae sunt qualitates,
ct priuationes nullam habent similitudinem mon poterit ergo priuatio unum sericum potentia per se, cum ipsa nihil sit lib. I. Phys. teX. V. neq; ratione speciei, cum nullam habeat, neq; producere possit sui imaginem, sed costa oscuntur priuationes ratione obiecti post tui, quod per speciemst unum cum potentia: per illud ergo obiectum amrmatum , vel negatum priuatio deprehenditur,quatenus potentia percipit se non immutari: eadem igitur species,quae
est affirmati obiecit, est & negati, quae in scholis dicitur species quas illativa & deductiva, quia priuatio de per habitum est S definitur,ct in praedicamelo collocatust sic
405쪽
sic per eundem habitum cognoscitur,qua tenus potentia deprehendit suam quietem, ct quod ab obiecto non mouetur natural discursu &consequentia: eadem ergo obie eii species ratio ei cognoscendi priuati nem,non quod a Tvisum per accidens pertineat tenebras percipere , aut ad auditum silentium per accidens referatur: quoniam
locis citatis Aristoteles docet sensum esse per se sui obiecti & oppositu quia potentia& ratio per se ea de est cotrariorum. Idcir rmatis co quando priuatio dicitur sens bile per a subseπω ei dens,non est eo quod reiiciatur a ratione Alverso sensibilis per se,ut substatia rei jcitur,ct diacitur sensibile per accide, lib.a .cap. 6. sed
eatenus dicitur priuatio sensibile per accidens,quatenus per se & ratione sui non immutat per propriam speciem , sed per alterius speciem priuatio tamen cotinetur sub proprio Obiecto sensus. Ideo aliter surdus iudicat de silentio, scilicet negati uet aliter autem non audiens aliquem sonum, quia latum priuatiue sentit absentiam soni abseque reflexione sensus enim eXterior non est reflexiuus neq; sola potentiae interi vis aduertentia:quoniam sensus communis V pro obiecto habet sensationes sensuu ere teriorum , nihil ergo ipse sentit sine sensueκteriori: igitur propriἡ quaevis potentia etiam senstiua priuationem sui obiecti sentit:aliter enim turdus, ct aliter qui bonum . . t habet auditum,se habet ad silentium, quia surdus improprie dicitur audire silentium: qui autem facultate audiendi praeditus est, concurrente auditu dicitur silentium perciperem cocurrente visu dicitur tenebras . videre, nam sensus a sensibili mouetur &trahitur:senti tergo deiectum & absentiam
sensibilis,quod eil sensus immutauuum &assimi latiuum r & hoc modo unusquisque sensuum,quia organum vivum est, percipit destitui propria vitali operatione, qua via
Vn or per se fertur in priuationem contetam sub eiuIde est latitudine sui proprii obiecti & per se sen- ονψua sibilis, non actione priuationis in sensum, speculari, sed habitus & positivi extremit unde rela
priuatio - tione reati,qua refertur sensus ad extremunem etia positiuum . refertur ad priuatiuum sub eae r nega- dem ratione contentum. Quare ut diciturinem . s. Metaph. teX.eto. inter scibile de scietiam Me b. relatio es realis non mutua propter relationem,no scibilis,sed extremi alterius scilicet scientiae: ita priuatio est sensibile perse,id quia per se opponitur sensibili,quod
de se & ratione sui immutat sensum: tum
etiam ,quoniam actione, qua post tuu agit in sensum, ipsiusq; comunione dicitur a Se re quavis nec actio obiecti priuatiui sit,ut nec relatio mutua est: quae si bene intelle Neris , percipies, quonam modo priuatio sub sensibili per se contineatur. Quod autem argumento tangitur deno ente respectu intellectus, non habet tantam difficul talem: quoniam Intellectus immaterialis
est potentia & reflexiva,quae potest ipsum
non esse sub aliqua ratione entis vestitum considerare, ut S. Tho. I. 2.q. 3. arti I. ad 3.& ibi Caietanus,quod non ens in re no estens,atq; ratione sui intelligibile, nisi ut laxapprehensione concipitur per suum habi tum ct postiuum. Itaq; intelleci' intelligit
non ens,non per solam carentiam Immut
tionis,aut absentiam obiecit,ut sensus, sed quia vim habet reflexivam, ut subtiliter deelehanter docet hic Aristoteles cum dicit.
Poteria nimirum esse in iis potentiam Hebe Obsen p
poneret vult dicere,* eκ eo cosnoscit pri- ω conferuationem,quia cognoscit se elle in poten- cum remtia et de quia anima per hoc solum quod est 1 s.coemin potentia,non cognoscit,ut dixerat supra que adatex. I s .mtenetibilis ipse, ut inrest'Φιλ cum mmae ma, addidit hic cautissimὰ Aristoteles , Et morti. q.
in ipse potentiam inesse oportet, id est, oportet de hae re
ad esse unius oppositi speciem, ut per re- loco I I. nexam cognitionem cognoscat se fuisse in tentia adeo per specie habitus in se exi Etem cognoscit priuationem sormae,quae in ipso aliquando fuit, dc potentialitatem ad specie:& sic proportionabiliter cogno scit priuationes in rebus ipsis existentes. Haec est elegantissima S.Thoni. expolitio
digna suo S Aristotelis ingenio, ut insinuet animam ct separabilem esse,& per se obser .
de ordine rerum immaterialium, atque de ordine rerum intelligibilium , ut teX. I s.fusius dictum est, ct infernis in quaestione
illa,cuius toties metionem secimus,de animae immortalitate: maneant cuncta suis locis disserenda.
Est autem dictio quide quip- Temet. αpiam de quopiam, quemadmO- dum affirmatio : atq; omnis est vera, vel salsa. At intellectus no
omnis, sed qui est ipsius quid est
406쪽
rus,& non quippiam de quopiadicit. Sed vivisio proprij ipsius
est vera, si vero album homine esse dicat . aut non, non semper est vera : sic sese habent ea, quae
Decisa prima intellem operatione,eam eum secunda comparat Aristot. nam in se- cuda operatione, in qua est affirmatio vel negatio,quandoque verum,quandoque falsum reperitur: in prima autem operatione nunquam est falsitas. Intellectus enim in prima apprehensione assimilatur sensui,
qui respectu proprij sensibilis semper est
verus, nisi cum iudicat de communi ut supra lib. 2.tex.63.latius diNimus ideo intel- Iectus semper est verus circa quidditatem rei materialis,quae est eius obiectur aut verius circa ens, quod est trimum obiectum: at cuin adiungit definitione aut partes definitionis,contingit deceptionem esse, ut si rationem trianguli circulo accommodet, aut insensibile animali ut disserentiam apponat: proprium enim obiectum perfectio est potentis,& naturalis inter obiectum de potentia conformitas: ergo sicut circa proprium obiectum sensus non fallitur,niuin his, quae per accidens circunstant, ita intel lactus circa proprium obiectum, quod et tquidditas rei materialis,non sallitur,nisii circa ea,quae accidentaliter circunstant. Vide quae lib. 2. de anima tex. 6 3. dirimus , &S.Thomam I .p.q. 8s .art.6. ct in procem, Periherm. aliter verum & falsum sunt ci ea compositionem &diuisionem in enuntiando: quo modo verum est ut cognitum, ut in componente de diuidente 4.Metaph. te X. 27.& S.Th. I.p. q. I 6. arti t. & q. I arti . isto modo insensu non est veru I. p. q. I .art. r. ideo intellectus in prima ope ratione, siue simplicium apprehensione verus dicitur esse, in secunda autem operatione dicitur verum habere, non iam simpliciter, sed componendo & diuidendo. Quod autem subdit Aristoteles, sic sese habentes,qua siue nrateria sunt,significat, quod in simplicibus S separatis a materia Igno rantia quidem esse potest non tamen falli-
Ias,ut 9. Meta. te κ. 22. Rationem innuit ex
eo sunt sine materia, iniimians,quod te inpet sunt in actu, ct nunquam in potentia:
itaq; nos circa separata bene possiimus de cipi, ipsa tame secundum se non decipiuntur, quia sunt actut vide ibi S. Thom.& Metaph.Ie X. et s. 26. 27. Non male dicemus Aristotelem per intellectum simplicem intelligere eum, qui a phalasmate immediate pendeta compositum autem,quando cε- set & iudicat de essentia rei possibilis , aut impossibilis, qualis est hircoceruus , trage laphus. Sed quia lisc eX positio incidit iii eusensum, quem prima parte teκtus Aristo teles posuerat,& Aristoteles aliquid noui his verbis adiicit,melior Sc quadrantior estpr cedes expositio:quoniam insinuat Philosophus nos intelligere componendo &diuidendo cum maNimo labore, angelos vero quasi sine labore unico intuitu:ob idque intelligentiae appellatur,quia non eκ- ita vagantes,sed intra se legut quae nos eX-terius ab ipsis rebus colligimus I.p.q.8 s. arta s. ob id angelicus intellectus,dum se ipsum intuetur, omnia sibi couenientia inspicit. Quod docet Aris .illis verbis, Sic sese
babesit sine materia sunt, nimirum in telligendo quod ciuid est, ut semper si verus:ideo neq; adeo errori subdutur,ut nos,& compositio atq; diuisio eis minime competit: quare sicut nos circa simplicium apprehensionem verum habemus intellecta, ita illi angelici spiritus non solum circa simplicia,sed circa coposita& reliqua omnia sine errore &salsitate sese habent:quiano componendo,nec diuidendo,nec discurro do,ut nos,qui vix aliquid sine solicitudine& labore intelligimus. Quod etiam Arist. videtur mihi dicere supra teX.i s .ibi, Nam in hisce quide,quae sine materia Ibvlimre ens, id cruod interiritu idem s. in quasi rationem reddens, ob quam noster intellectus per compositionem dc diuisionem intelli gat,nimirum quia sequitur potentiam c positivam & diuisivam partium: non pote tit ergo rem simplici intuitu penetrare et ex natura itaq; potentiae nascitur compositio: angeli autem,qui a materia separantur, ut actu sunt,ob id in eis non est potetia: qua re eis in intelligendo negatur compositio de diuisio, dc simplere astruitur intelligen tia.Probare igitur vult Arist.apud substantias separatas no habere locum praedictam diuisionem: quoniam intelligentiae no habent nisi prunam ct simplicem intellectus
operationem: quod non cςdit in earum imperfectionem , sed niarii me earum. eNcci v , lentia
407쪽
R. LIB. III. DE ANIMA CAP UT III.
Ientiani manifestat,quia scientia earu semis per est actu eadem rei t nos ra autem,quiam potentia est,con positiva, livisiva atque dii cursiua est,ideo areipsa magis distinguitur& separatur. Sicut enim vinum non fit, nisi maturae uuat in torcularia colligantur, ubi a racemis calcatis expressum musium proprio calore coquatur & deseruescat,ut ad eam perueniat vim suauitatem, quae gumstum oblectet: sic noster intellectus ad verum nunquam perueniet, nisi improbo se labore discrittiet, ut sese agitet, & huc atq; illuc discurrendo acuat. Haec faciunt intel-
repercipiaturis Secundum iri sibile ηου 2.coacti. luminiuVibili rempore ed etiam redisi ilioententia, γ' anima , cs conceptu percipitu ciuis enim Diuisibile noes separabile a sem uiari, sed qui ιμι indiuiduo est coniuncta. σ Tertiu 3 .concta
men morpriuationupersuum habitum quia intriticius noster sin potentia: ergo Ῥt intestigat mationem, pus baber, ut a contraxis oe a ba
fabile aestuetur V perficiatum ouo contrario separaim mi deravis non m et om habitamat. Haec tactum antei niuationem per suam essentiam te dum ouiso
uateria separatae: ab operatione, a compositio est, veritas est faia
soluut enim & perficiunt unico motu quae nos vim pluribus possumus consummare, iuxta egregiam illam Aristotelis philosopitiam, quam lib. e. de caelo cap. Iz. merito Caiet. eommedauimus. Quo sit, Granatensem de Graia Caietanu errasse in hoc,sicut in praecedenti H re , tvXis,cum rcferutilia verba, At latellectus
si non omnii,sed quis ipsius quid est, . ad in
tellectum agentem,quasi ipse sit, qui interutigit,cum saepe dictum sit, ipsum non intelligere nisi actiue,cognitionem faciendo de illustrando phantasmata,aut agendo intelis lectionem, non tamen patiendo, sed intellinus possibilis officia distinguit,vi ipse in simplicium cognitione semper si verus,no autem quado denuntiat aliquid de a liquor plana ergo est textus expositio sine aliqua ostensione,ut no oporteat aliquod nouum ct mirabile quaerere.
Cotinet unam bimembrem diuisionem intellectionis:alteram diuisionem trimem brem indivisibi lis,& quatuor concius ones de ipsorum cognitione.
psita di Duplex sintellectis quaedam simplex quae uisib. He falsit te estquaedam composisa est, cinne et . diuisio. 'Ie es veritatem urfalsitatem inesti. Iud
uisibile trifariam dicitur, Primo, ut continuum
le est, vis homo domi uinxere 3.Tertio,quod simplicit, indivisibile, vi momentum in tempore,m I. iactu- Mea punctum, is motu mutatum esse. Primusiri indivisibile; sive M actu indiuisum ,sive ut ex partibus coalitum, indivisibili tempora preti, tur laetit druiditur actu in partes,stuistiset hias: inprima ainem nunquam e aptas: quia inrclisenus circa primam operationem m propriis obiectum semperes venosistut sensus, etsi quandoq;fiat doceptio, quae inseparatis a materia non contingit, in quibus simplex est intest gentis,sim locum non habet ni rima inteli fias onerat uia a b sunt, oescientia in actu eu dem es rei. Consentaneum rationi est, ut iam tandε ciositam quaestionem de obiecto intellectus quam sitoris non lemel tolliciti sumus a principio hu- rei μο-
ius libri hie diligenter enucleemus: tum, ne ex iniquia praesenti capite multa de obiecto in- funtellectus tradit Aristoteles:tum etiam,quoniam obieinim non solum necessarium est ad cognitionem potentiae,sed etiam ad exactam functionum resolutionem. Non poterat igitur satis nobis constare natura intellectus post ibilis de qua cap. i , neq; sirma erit doctrina de intellectu agente de qua
cap.r. neq; constans de certa erit enarratio de operatione intellectus de qua hoc c. 3. sobiecti intellectus naturam, modum oceonditionE ignoremus t epenumero enim a te 3 3.libri et .dictum Ast,ab obiecto peiudere operationes de potentias, per ipsumq; obiectum liaec omnia definiri ut S. Thom I, p. q. r tamen licet naturae ordine ab obiecto fuisset nobis inchoandum, rati tnem methodi Ordo doctrinae tantisper immutare compulit, ut semper a notioribu de facilioribus'nobis procederemus t sie enim quaestionem hanc dissicilem valde modo faciliorem reperiem': quoniam sine alicuius rei offensione omnibus suis numeris accommodatissinae eam absolvemus. Postquam iam de natura intellect' dc eius operationibus constat, non poterunt qua
408쪽
dicta hactenus sunt non confirmari, atq; sui obiecti eκpositione, declarationeque summopere perfici atq; consummari. Nisnsemel,fateor, ut eam disputaremus , occaso oblata fuit, maxime textu 9.veruntarii en consulto in hunc locum distulimus atque relinquimus , Ut concertationem
istam de obiecto intellectus , quae tot praea clarissima ingenia torsit , expeditius hie determinaremus , post accepta illa initia atque principia de intellectu & de eius operatione, quae nobis clariora manifestoraque sunt, ut eX ipsis, tanquam certissimis atque constantibus initiis, res ista a nocturnis , densissimisq; tenebris in m ridianam lucem promptius deseratur atque depromatur.Certes teX. s. hanc quae sionem nuscuissemus, non possiet pro e cellentia atque dignitate tractari,cum multa sint in ea, quae ab intellectus agentis operatione dependent: de qua necessium fuit prius seorsum determinare atque semel concipere,quomodo illuminet phantasmata & abstrahat a conditionibus materis,Aci. itque intelli Sibilia actu, atque ipsum intellectum possibilem ita illustret, ut sit ad intelligendum idoneus. Atq; adeos principio activo, agentique intellectui passivum principium , hoc est, possibilem intellectum respondere in eodem ordine est necesse, fit, ut actio atq; species, quae producitur, ' triq; intellectui in eodem oris
dine atque genere conuenienter respon-.deat: ut sicut uterq; intellectus separatus est Simmaterialis, ita species psaque ii tellectus actio separata quoq; sit & immaterialis , ut praesenti cap. 3. tex. et docet Aristoteles indivisibile esse obiectum in tellectus, indivisibilique potentia, anima, atque conceptu etiam indivisibili deprehendit S tandem concludit teX. 26. Atinis
i Aesita non omnissed quis sinu quid est, ad
formam accomodati, est venu,σα quod quid
est sormam esse & accommodatum obiectum intellectus, in cuius apprehensione semper verus est Merito igitur atque acco modatis,ime hic a nobis quaeritur de obiecto intellectus,& non abs re superius suspensa mansit haec quaestio, ut in praesenti, tanquam in propria sede,dimerenda & eκ- pedenda,ubi integre & sine offensione aliqua tractari,excutiq; potest,Opportuneq; , ut ea omnia,quae hactenus dicta sunt,luculentiora fiant:natura prosecto utriusq; intellectus,atq; ipsius intellectionis conditio ab obiecto pendent: quamobrem obiecto
plene eXplorato,cltera manifestiora relinquentur.Sed his omissis ambagibus, ne amplius te morer, amice lecto ac disputati
QVAESTIO An obiectu intellectus sit quod quid est,& quid ditas rei materialis, aut quidpiam
Ambiguitate igitur habet propositae I.ricta
trouersia, Primo,quia si quidditas rei materialis relucens in phantasmate obiectum esset ipsus intelle ei', superfluerent proseis cto species intelligibiles, Sc deinde etia ver
bum mentis superuacaneum esset: etenim .
ista frustra multiplicaretur,ubi una,veis
la quid ditas quae obiectum est illa omnia
ad intelligendum perficere atq; colammare valeat, quae species & verbum praestare polliunt. Confirmatur,quoniam intellectus Onfima
lisibile: sed non semper intelligibile, quod est obiectum intellectus,est unum & quod quid est,ut patet,cum cognoscit hominem album, quod est unum per accidens: ergo neq; unum neq, indivisibile est obiectum intellectus. Secundo,illud est primo cogni et 'MN. tum ab intellectu, quod primo mouet sed singulare prius mouet, quam uniuersaleatq; quid ditas rei: ergo obiectu intellectus potius est singulare, quam uniuersale. Totus discursus est legitim',& pro maiori r
tet i minor autem probatur, tum quia lin
gularia magis sunt in actu atque faciliora, quam uniuersalia, quae ab actu magis di stant atque difficilius percipiuntur: tum etiam, quoniam uniuersalia abstrahutur a phalasmatibus rei singularis, quod no poterit praestare intellectus, nisi phantasmata ipsa,a quibus abstrahit,cognoscat: tu praeterea,quoniam quod potest potentia inierarior , poterit etiam superior: sed sensus e gnoscit singulare: ergo intellectus,qui praestantior est,ipsum quoq; singulare cognoscet. Confirmatur priino , quia intellectus Confirma propositione istam concipit,Sortes est ho- πο prima.
mo,cuius subiectu est singulare,& illa pro-b positio
409쪽
386 LIB. III. DE ANIMAI CAPUT. III.
positionem pro minori sumit in isto syllogismo, omnis homo est animal, Sortes est homo, ergo Sortes est animat: & intellectus practicus semper syllogizat eX singulas bus, quoniam actiones lingula ac sima rium sunt. Confirmatur secundo, nam In tiosecutr- tellectus non percipit, nisi quod est in re: G, in re autem non est nisi singulare et ergo non cognoscet uniuersalet aut si ipsum intelliseret, mens aliter cognosceret, quam est in re , atque adeo se ei set mendacium: quare intellectus non esset semper verus, ut hie x xtu 26. docet Aristoteles: profect5 si mens nostra singulare non cognosce ret , nullius rei gratia snsularium notioc 'm deseruiret intel lectili. Confirmatur tertiostis rartia, quia si uniuersale obiectum est intellectusa non posset singulare ulla ratione cognoscere , nec directe neq; reflexet patet s uella,quoniam est singulare extra latituisinem obiecti intellectiis,quod est uniuerin3.ram. sale, imo ei sortinaliter opponitur. Tertio, uoniam urget acerrima illa controue a de ordine cognoscendi, si prius uniuer saliora quam particulariora in mentem Veniant, cum apud doctores non constet
concors sententia ,& Aristoteles sibi disesentare videatur, qui prooemio Phys. ab uniuersalioribus doceat & naturae ct doctrinae esse progressum, alibi tamen quod persectiora priora sunt, ut lib. I. de cael.
textu Iet.& lib. 2. textu 23. Ob id magis ct prius mouent mentem, quoniam magis sunt in actu , ct magis completa atqueonfirma determinata. Confirmatur de ipsius animaerim nostrae cognitione de qua pauca diximus supra tex. I s. & hic teκ. 2 s. dc 26. tangit A ristoteles quae, cum materialis non ut, seipsam cognoscere non posset: nam non per suam essentiam,quia est in potentia viliae textu et s. & ut informis tabula supra tex. I . neque per species acquisitas, quia acquiruntur a pliantasmatibusuuillum a tem est animae nostrae phantasma: nil ergo
est intellipi bile,quod no est sensibile, quia
initio I .lib.Poster.dicitur, Omnis do rana,
omnisii dis plina intelle thua ex praemisse re
st aenimne. In oppositum es Aristoteles a teX.9 .& toto hoc capite quod quid est &indiuisibile,obiectum dicit esse intellectus:
ergo germanum atque commensura tu in- tellectus obiectum uniuersale est, ut lib. t. ι-. Phys.leX. .ipse Aristoteles dicit ibi, Ramatilum Horsalis ot: sensius autem particul ris: Sc lib. i. de Anima tex. 8. Animal autem iurame, tui nihil est, instreius est o Ad cundexactam&illustriore huius quaestionis re- quid e , solutionem,& vi breuior sit atq; firmior, quod
quaedam oportet principio diiunguere, ne obieelam eius veritas obfuscetur oc confundatur, Pri istellit 3 mo,quJd cuin de obiecto intellectus dici- prim iamus cum Aristotele ella quod quid est, est id vinon intelligimus esse definitionem, quo- quia desiniam definitio non est primum obiectum nuto. intellectus: neq; faciliter acquiritur desinitio, sed multo cum labore , ut lib. 2.Poster. docet Aristoteles:&multis de causis desinitio solet esse vitiosa, ut ibidem ipse Aristoteles asserit te κ.eto.& 2I.& lib. 6. Top. per multa capita, de in prooemio horum
librorum de hac re diximus et sed quod quid est idem apud Aristotelem fgnificat quod forma & essentia: Se ita teri. 2I. indivis bilium intellectionem dicebamus esse categoriarum essentias, quae facile intellectui ocurrunt: nam exactas atq; per spicuas habere definitiones,non est exigui negoti j, ideo paucis concessiam est. Secun- Primu rido igitur in huius qui stionis decisione duo ria cauo extrema vitia maximὸ cauere oportet uti, da, quod tram contingat nobis medium tenere,quo Caten in- ipsius veritatis scopum attingamus Vnu cur Ir.est, ne adeo acriter rem ipsam urgeamus, ut grauis sit atque molesta ,& quae manisbus ipsis comprehensa veluti anguis hiba tur, atque teneri minime possit. In quod . Caietanum incidisse mihi videtur , qui prooemio de ente & essentia multa dicit valde quidem erudita atque vera: sed tot nominum acceptiones,distinctione'; multiplicat, ut vix mens aliquid certum atque firmum concipiat nec mirum , quia cum subtilissimo Scoto,eiusq; studioso discipulo Antonio Troin beta manus conseruit. Facilius ergo procedendum atque planius, ut res haec,alioqui nobis familiaris, erit ranea no fiat, sed familiarius quoq; tractetur, quo plenius a nobis intelligatur atq; percipiatur. Alterum extremum Nominali ii Aheri est, qui ieiune atque insulse, licet apparen- extremo ter,putant,abunde huic quaestioni satisfa- Nominactum iri, si distinctionibus pro libito cliaris lium. tas infarcientes, nihil tandem certum statuant, nihilque evacie definiant. In quo vitio est Paulus Venetus lib. 3. de Anima tex. II. & Caietanus de Thien. ibidem ex numero distinctionum conclusi nes multiplicantes: Naprimo dicunt,quod
410쪽
si de obiecto communitatis atque adaequa tionis loquan ur,ens primum obiectum est uitellectus: quoniam nihil ius lub ratione entis Intelligimus, ens autem atque intelligibile adaequale conuertuntur. Secundo,t O Obiectum pellectionis ipsius intellectus Deus est: nihil enim magis cupit atque a sectat intellectus, quam Dςum ipsum intelligere ut omnium intelligibilium eXcel- lentissimum,in quo sunt in nostrae beatitudinis sita est. Tertio,obiectum ilia media Monis quidditas est rei materialis,quoniam Itimo mouet atque tangit intellectum norum,& prinio sito unpetu noster intellectus uatura rei maturialis assequitur. Quarto,obiectu in primum e Xclusionis uniue
sale est,quoqiam nulla alia poIentia ab intellectu uniuersale apprehendit. Quinto, obiectum primum primitate determina tionis est i ngulare S phantasina,quod vehit materia atque particularc agens di Nimus determinare actione intellectus agen-Vanae di- tis. Certa sunt istarum aliqua atque,Vt erit Dacho - si uno , vera , nihil tamen definiunt, cum noverita dubium quaestionis non determinent neq; te occul- resoluant: adhuc enim mens nostra suspe in se atque ambigua manet, nec quietatur, cum dissicultas non exhauriatur: ct hac distinctionum turba atque con esu sonu mul'tiplicatione intellectus potius colanditur, quam res ipsa illustretur: distrahitur enim in varia, atque veritas, huiusmodi inuoluinctis & distinctionum ambagibus Impedi-Ia,magis mcultatum igitur inuenta sunt ista, non ad rei expeditionem , cui maximum praestant impediiventura ,sed ad capturam, . 4ngenioni inq; qelusionem atque argumentorum fugam: veritas enim .fucis tegi po-
elusio test, Opprimi autem non potest .Quo igitur s. mo. doctrina constans sit atque perspicua,& ve Aissimo Mias firma Gluceat, atque ne mens nostrapriis Ῥem ultro citroq; agitata turbetur atq; vacillet, bis poni. quaestionem propositam unica responis m, deo conclusione,quam mihi eX Aristotelς claraturi S s Thiam .coniicio,eX loci'; superius citatis deduco, videlicet, En cocretum quid-ditati sensibili primum est intellectus obie
Caiet. -ctum. Hanc vocat Caietanus ubi supra cognitionem eo fusam S actualem,quoniam peream confuse cognoscitur quod in obiecto actualiter repemur. Et hoc quidem Dabo. S.Thomas vocat quidditatem rei materi lis I. p.q. 8s .art. 6.& art. .vocaverat quod
quid est rei cui Aristotales in hoc capitu
& artic. 3. Vocauerat uniuersale. Quae Omma iura circunscribimu5 atque coinprehendi uius per ens coniun um quidditati sei sibili, ut mentein, ipsius Aristotelis lenea mus,atque Scotum reiiciamus aueretilesia, Scottuns prunum cognitum esse speciein specialis- tatur.
limam : ratio enim, quae pruno mouetur
tellectunt, amplior est, quam species spe clatisfinia, nepe ens concretum quidditati sensibili, ut ratione entis , ellenua S eile notetur, quae primam rationem rei obae-ctae de Ierminat. Hoc autem, scilicet debe- sc Crere esse obiectum prunum,probatur ab eX- mPOlmone terminorum et quoniam ob - ditati Ienctum intellectus debet ei se ens, nonvm- sbili de uersalis anne abstractu in praeci liua atq; to- cla tur 'tali abstractione , ut nimis confuse siue transcendenter consideratur e quia mens primu in
nostra pro hoc statu non considerat pri- Hled&smo ipsum esse a materia separatum i Sc Pat orcadem ratione primum cognitum ipsius rationA'. intellectus non est ens absti actum formali abstractione, ut separatur ab speciebus atque generibus, quo modo mei a physi- l. ce est considerationis. Etenim ens eu quod primo obiicitur, non tamen totaliter, aut omnino abstractum atque b ipsis rebus materialibus seiunc xum, sed alicui sensibi ii quidditati geneticae vel specificae adiuti us tumet quoniam ens non mouet nostrum Iintellectum si a conditionibus materiali in se bus Omnino bstraliatur atque separetur: ἰ V entitas enim i nostro intellectu non po-
te si primo inspici , nisi ut a tributionem habet ad aliquod phantasing. Ob id dicit Aristoteles textu et . In lemm in bis
indivisibile quiddam, at fortasse non separabse
le: di deinde tex. ao. Quasi ter ipsa ansema sit ne plantasmate nunquam intell/ortet ensigitur, quod primo a nobis m hac via cognoscitur,non est omnino separatum, ne
que permus eNuit immaterialitaten , aut
abi jcit sensibilitatem t vestitum ergo co0ditione quidditaxis selisibilis , ptimo ii tellectui obi jcitur. Secundo probatur ex natura potentiae., scilicet ipsius uitelle inctus possibilis,quem cap. I.liuius libri cum a teria prima ςonserebamus: sicut enim inesse naturali materia in potentia est ad omnem formam atque nullum habet esse , ita etiam intellectus in genere intelligibilium in pura potentia est ad Oinma esse:
Gb id quod primo ostertur intellectui, est Us t atque -dest Prima xiincipis implicat . . b a constarc