장음표시 사용
411쪽
1 3 LIB. III. DE ANIMA MAPVTV III
constare nisi ex notitiis entis, quodlibet est vel non est: & sicut in ateria prima sormam corporeitatis , ad quam pruno est
in potentia , ante omnes alias nunquam recipiet nisi modificatam de determina tam per aliquam aliam speciali orem for man ordine rei Sc temporis,quan uis naturae,ordineque rationis semper intelligatur praecedere forma secundum quod corporea, ut Sanct.Thom. I. p. quael . 76.ar
ric. 3. dc . sic intellectus primo respicitens , dc nihil recipit nisi sub specie enti , sicut nec materia nisi sub esse corporeo:
tamen sicut est e corporeum determina tur aliqua forma , ita conceptus entis
qui quasi naturalis est intellectui, dc sub
cuius ratione intelligit, usque adeo ut nonens percipiat anima vestitum in ipsa apprehensione per aliquam rationem entis determinatur aliqua particulari entis ratione : etenim ut visus nihil nisi sub tatione coloris videt, sic mens nihil intelligit nisi sub ente inclusum : tamen sicut materia formam corporeitatis sine sorma paeticulari non recipit , dc visus colorem non
videt nisi in aliquo particulari colore, sic intellectus ens nisi determinatum quid-ditate sensibili primo non intelligit:& hoc est,quod Aristoteles temet . dicit, Indiu A
biliquiisdam , at f t senis spirabile, id est,
primum cognitum non est in diuisibile omnino separatum: de te κ. et s. Insui sibile perindI,atque niuatim tarnoscitur: quia intellectus noster est in potentia, id est, coniunctus sensui, a quo pendet. Merito isi tur nostra conclusio sub illis verbis posita est, quod iam communi scholae voce quid. ditas rei materialis primum cognitum a Dpellatur. Tertio eκ parte operationis ipsius intellectus, quae si initis est principio, a quo elicitur, dc termino, ad quem termi natur: ergo coξnitum primum ipsius m. tellectus his debet assimilari, ut perfecta sit assimilatio, non solium in sormali, sed in materiali conditione ipsius formae, verbi gratia, in viis , qui non solum assimilatur forma liter in colore, sed materi litet de specialiter in albedine: ergo in intellectu, ut persecta fiat alsimilatio , non solii in debemus respicere formalem ratio nem entis, ad quam intellectus est in potentia, sed etiam ad rationem materialem huius vel illius quid ditati si ergo ens separatum a quid ditate sensibili neque primo
cognoscitur , neque offertur intellectui. Quarto ex natura animae nostre,quq qu uis una ex parte de genere sit substantiarum separatarum , dc immaterialis siti&abstracta , ex alia tamen parte actus est deforma substantialis corporis humani. Nia Obsinu. hil mirabile dicimus, si substantia ani amae, quae leparata elat, corpori alligatur, Sc eius operatio etiam in corpore exerce.
tur, cui est coniunctar de ipsum quoque obiectum partim separatum sit, de per ipsum ens significetur , partim coniunctum .dc sic per qui dditatem sensibilem limit
tur et operatio enim medium tenet inter naturam operantis S ipsum obiectum utpote quae ab agente proueniens ad obiectum terminatur a modus enim operationis si modo naturae respondet,& obiectum quo. que respondere debet. Anima igitur intellectiva, quanuis sit forma separata, quandiu esse habet in materia, non potest sua intellectione primum naturaliter attin gere nisi ea, quae habent esse in materiar unumquodque enim sua operatione attin .git, tanquam naturale obiectum,id, quod cum modo essendi ipsius operantis conuenientiam habet, de ex modo illo essendi conditio sumitur obiecti, sub qua primum immutat. Et hine est, quod laesa imaginotione iudicium quoque intellectus laeda tur l. p. quaest. 8 . artic. 8. quoniam inis natum nobis est cognoscere pen compara. tionem ad res sensibiles dc naturales: quia anima coniviacta corpori passibili debet habere obiectum relatum ad potentiam sub tali modo essendi. Unde sumitur opti-ina ratio ad probandum , quod sicut intellectas possibilis indiget intellectu agente, ut de potentia essentiali ad actum primum
reducatur, ita non ab alio agente. reducetur de potentia accidentali ad actum secundum siue operationem,quia nunquam 1ntelligimus nisi per conuersionem ad phantasmata, ad quorum illustrationem semper intellectus agens est necessarius i. p. q. et . artic. r. Adeo necessarium est , utens concretum quid ditati sensibili obiecta sit , ut intellectus agens non soldai pro - . mi Opter primam, sed secundam etiam intellectus operationem necellarius sit. Cum au- Diessim tem audis, ens concretum quid ditati sensi- no est bili, siue quid ditas rei materialis est obiectu lissa ti- intellect',intellige differetia inter sensus,ta dentis, sed internos,qua externos eX una parte, de ab elia μι-
412쪽
multipliciter p rintellectu eκ altera: quoniam nullus se suum percipit per se subsatiam, sed solum
accidens nisi forte per accidens, ut lib. 2. c. 6. dictum est ta inen intellectus subinu lucris accidentium in ipsis phantasmatibus facit suo lumine apparere quidditatem rei materialis S ipsius substatiae:quonia intellectus vltra accidetia,per se etia substat iam percipitudeo quid ditas rei materialis vir que circunscribit & substan tiam dc accides, intellectus autem eκ phalasmate illustrato deducit quidditate substantiae, Primo ut eri virtute substantiae, uti lib.r. cap. I s. ad fine quaest. de numero sensuum interiorum di- NH. quoniam sicut accidens, quia virtus est substantiae, itingit instrum etaliter ad pro ducendam substantiam, sic phantasma,id est,soecies accidentium insensu,quod visetus si t substantiae , attingit ad producedam
subestalitiae speciem instrumentaliter, illuminatum. tamen a vi intellectus agentis:
Patet hoc proportionabiliter loquendo: quia sicut accidens se habet ad producem dam substantiam in esse phy sico, sic se habet accidentis species in esse intelionali ad ostendendam & deducendam substantiae speciem Sc imaginem. Secundo, quoniam ut lib. 2.& deinceps lib. 3.tex. 8. dictu ess scut extimativa vim habet cognoscedi nosolum per species sensatas, hoc est, a liquo
sensu receptas,sed etiam ulterius habet vise tutem producendi species insensatas,quet anullo sensu externo derivantur,ut de ove, quae ex visione lupi inimiciti et specie conficta ipsum fugit: sic sane anima nostra mphatasmatibus accidentium quidditate rei materialis,non solum accidetalis, sed is satia lis elicituigitur intellectus no est solius accidetis,sed etiam substantiae. Hoc autem Arist. significat no solu hoc loco de cap.pret senti, sed expresse r. Meta. teX. .via dicit,
tia , m repore, natura: ergo ex natura sua substantiae cognitio praesupponitur cognitioni accidetis,siquide accidetis esse non est nisi inesse: Ratione,quia ponitur substatia in desinitione accidetis: πρre,quia sola subsantia separabilis est ab alijs, nulla autem aliorum praedicamelorum a substantia se paratur: A amra, nam esse substatiae prssu ponitur ad inesse accidetium: mia, qu
niam accidentia non possumus eNacte cognoscere, in si quid ipsa sint deprehenderi, mus: at quid est accidentium ex substantiae
ratione pendet, quando accidentia non habent este, nisi inquantum participant ala quid de cognitione substantiae r alias non cognosceretur quid est alicuius accidentifr
oo id sicut in accidentis communis rati
ne substantia communis ponitur, ita etiam in ratione accidentis proprii ponitur propria substantia. Quo fit,etsi paucarum substantiaru naturas proprias habeamus per spectas perfecte usque ad ultimas differentias ut dicit Arist. r.Topic.cap. 4. tamen neSari non potest, quin hominis ultimam
Manerentiam cognoscamus, similiter lapidis Selementorum:quanuis caelorum, herbarum,lapidum pretiosorum naturas non nisi communiter percipiamus: qua do qui indem ibidem dicit,necessariam eminuetionem disserentiae ad cognoscendu quid est. trunq; autem dixit Arist. lib. Iet. Meta. teri. 3 9. illis verbis, Susceptibilemim inredi bilem sub titiae e. vult ibi probare Arist. intelligibile ad intellectum c Oparari,ut perfectio resertur ad suum perfectibile: unde quod si obiectum intelligibile persectio est intellectus,proinde consequitur,quod proprijssime obiectum intellectus si substatia
ipsa : na ipsa est quod quid est. Ob idArist.
ia solicite dc aduerteter dicit, intellectus est susceptiuus intelligibilis Sc substantiae,qua suscepta intellectus sit in actu:& quia vn quodq;,m quantum est actu,est ages,sit vi ibide optime dicat D.Τho.explica do illum totum dc verba praedicta Arist. vi illa intellectio sit secundum transumptionem in intelligibile, Sc quod intellectus per hanc transumptione attingit intelligibile, de fit
actu agens, oecrans dc intelligens' de qui
bus pauca dixi supra quaest. de intellectu agente fol. 36 . Sed haec lassiciant pro generali documento, caetera specialius de distinctius in solutione argumentorum suo
ordine dicemus: patiuntur enim singula optimas difficultates, ad quas seorsiim in responsione dicendum.
An detur verbum mentis, &quare ponatur
Primum argumentum Granatensistagit hie disputatione secuda:tamere vera neq; p specie a verbo distinguit,neq; verbi ratio--ouod
413쪽
inquirit nem exponit et nec miror,quoniam res est dena a dissicilis, de qua mira est diffensio , etiam verbi me in schola D.Thomae,cuius discipuli variat, tis. & ipse S.Thomas non est uno modo loquutus,cum de hac re varias protulerit sentenuas,ut copulerit suos discipulos discrepareatq; dissentire.Fortasse nos breuius rebane resolvemus,& dicta S.Tho.conciliabimus,& ab eius schola omnem, Deo da γ' rej- te,dissensionem repellemus.Vt igitur facicunda a lius nos expediamus,impedimenta princi pΠmiase pio remoueamus: nam quod in argumen ramea re to inuoluitur de quidditate relucente in
soluisse. phalasmate satis arbitror explicatum sui Dia praecedenti cap.2.3c obiter etiam de speciei intelligibilis necessitate: quia praeter ipsam quidditatem quae ut moueat intelis lectit ponitur necessaria est species, ut informetipsum intellectum possibilem sonostituatq; in actu primo valentem iam intel- ligere. Sed ad id,quod in argumento specialiter quaeritur,veniamus,videlicet an vere
in phantasmate relucente , dc ab specie intellectui possibili inhaerente distinctum:&vndest,quod species illae intelligibiles ad complendam intellectionem non sufficiat, ut sit ipsum,quod actu intelligitur. Res est glauissima & valde necessiaria,qus,quia semel in Philosophia no elucidatur agnos i , - peperit in Theologia errores. Mira Ditisn ame enim est de natura verbi apud amores di iade eris sensio: Nam Aureolus I.d.9.q. I .apud Ca me'tis' preolum l. d. et .q. t. nullum verbum dicit oes'. produci per actum intelligendi meq; aliam rationem adducit, quam quod in specie intelligibili iam est res conspicua & veluti in speculo apparens. Scotus I. d. 27. 3 mo' quaest. 3. de Durandus ibi quaest. 2. ean-
μοι dem tenent conclusionem,quam comm ni probant ratione ex Aristotele lib. V. MetaphyLteX. I 6.& lib. r. Ethic. cap. I. st tuente differentiam inter actionem immanentem dc transeuntem, quod immanens. nullum'habet opus praeter actionem ipsam , transiens autem actio aliquod habet operatum praeter ipsam: ergo per intellectionem non producitur vςrbum laquam terminus ipsius. Scotus peculiariter suis Scotus. argumentis huc tendit ut probet, quod si impossibile esset intelligere sine termino producamquod sequeretur, verbum semel
Productum aliud verbum producere,& sic
in diuinis non esset sola verbi generatio. Durandus peculiariter instat, quia cum species sit verbo imperfectior,non possiet eme causi verbi. Deinde quia in voluntate pervolitionε produceretur aliquis terminus. Rursum in angelis,licet per suam essentiam se videant,esset ponedum. Insuper in beatis respectu visionis beatificae, ubi cum obiectum sit praesens & proportionatum,Videtur superuacuὰ poni liuiusmodi verbum i & quia species & verbum sunt in eadem specie de natura, accidentia autem solo numero differentia non possunt esse in eodem subiecto distincta: ergo necem rio verbum non est ab specie ponendum
distinctum.Non vacat,neque s vacarei,deinceret eXacte ad unguem natura verbi hic examinare et cogeremur sane sanctorum
Patrum sententias de dogmata Theolo giae huc inuita venire. Ne ergo extrarem digrediamur, sat mihi suerit, si seo pum huius rei acu tetigero de monstraue ro,ut dum firmissima Philosophiae fundamenta iacimus, magnum momentum &praesidium ad confirmandam verbi diuini productionem comparemus: ab his enim vel paruis initiis & ineffabilis verbi generatio expendenda est. Ideo te, lector studiose, in his philosophicis ad maiora promovemus & praeparamus, cupientes, ne paruus error in noc principio , in fine, quem intendimus , maior euadati enitar tamen breuiter rem hane illustrare& elucidare. Et ut initium a re, in qua Omnes consentiunt, iaciamus,verbum mentis ponendum esse, rationi naturali consonum est,dictisque sanctorum consentaneum,diuuiisque literis multum consorine. omnia haec unica Sanct.Thomae ratio probat I . p. q. 27. artIc. I .in omni intelligente, ex hoc
ipso quod intelligit, procedit aliquid intra ipsum,quod est conceptio rei intellectqex vi intellectiva proueniens, dc ex eius notitia procedens.Hanc coceptionem verbum cordis appellamus, verbo oris significatam: si e dicitur Sapientiae z. Dixerunt enim cogitantes apud e non recte resert enim colloquutionem impiorum) de Lucae p. Ridens autem Pliariseus qui vocaverat eum, ait
mrrase dicens, uis si esset prubeta ,sciret 'ritq;
dam describu dixerunt latras , Hic blas Heman
Licuit ergo S. Tho. Augustino,o innibusq; sanctis, eri his, aliisq; locis quam plurimis
communi conceptione generaliter duucitur.
414쪽
colligere,quod sicut omne , quod ore dicitur,vocatur verbu oris, sic omne, quod mi te cogitatur, dicatur vcrbum cordis:quia si- .cut de loquutioile eri terna audimus,lta de interna loquutione concipi mus. Qua re Veritas liaecoinni ex parte conflatn commu nis videtur esse consensio , qua nura in m O-
Spretes a do interpretandi magna sit dissensio. Sed
verbo di- descendendo ad verbi naturam explicansivus - dam aduertedum est, Oportere intellectum turi prius specie intel ligibili informari,atque in actu primo constitui , ut deinde sese adactum secundum promoueat. Itaq; ad per- ficiendam intellectionem tria contingere est necesse, Pinnum , ut intellectus specie 19. . . ' obiecti intelligibilis informetur modo eX- posito cap. a.&2. Secundo necessum est, adiit consideratio & cognitio intellectus, . quae est intellectus nostra operatio, per qua in se tertio creprimit expressam similitudinem,quae est torma rei intellecis: hanc autevocamus verbum,quia est quod intellige-do ex se proseri & apud se pronuntiat intellectus:quare sicut species intelligibilis ne cellaria est, ut intellectus costituatur in actu primo &ideo dicitur species impressa ita verbum requiritur, ut intellectus perfecte constituatur in actu secundo & ideo appellatur species eNpressa quoniam intellectus primo patitur,deinde operatur & agit:haecaute operatio ad verbum terminatur, quia nulla operatio est sine termino. Ιtaq; verbumentis & species intelligibilis naturales sunt ii militudines rei intellectae,sed species principia est intellectionis & primus actus intellectus:verbum autem obiective terminat intellectione et est enim proprius S in
ternus terminus actionis immanulis,quod
facit,ut res intelligatur: quia est ultimum, quod potest intellectus operarit ideo ha bet rationem obiecti,ultimi,persecti & c Em: o pleti. Quod significabat D. Augustinus duis dicebat, verbu eX memoria foecuda proce-- i dere,hoc est, ex intellectu iam per speciem . t r.: ' intelligibile in actu primor quia species est veluti semen, quae non aliter ad verbu d ducitur, quam semen ad foetum S partum.
Visi sit Et Aristot. supra teX. S. postquam dixerat, vel Mi ne quod eX pura potetia intelleci' ponitur ince anum actu primo per speciem, concludit dicens, enimn Tiflita aurem πηumclusis, perinde, atq; is, qui dicitur actu strenM.quod quide tuc accidi GH; ipse per seipsum operari potest, ut sciens, qui adhuc est in potetia,ut colideret. Quare hactenus
apud omnes vere plutosophates manifestuesse debet, intellectionis terminu esse alique,quem nos verbu appellamus, siue dis linguatur, liueno distinguatur a rei de hoc enim alia est c5trouersia. Nuc autem quod certu es le videmus est, quia sicut nulla est actio trasens sine termino, ita Se immanes nulla esse potest sine termino re vel ratio- Iudus ne distinguatur,parum refert sicut parturi- ne exetionis proles est terminus, generationis ger plis adflamen illuminationis luX,depictionis imago, nἴ omne se intellectionis verbum terminus esse de- habere trebet, quod qu da est mentis proles atq; ger mmusemen, luκ etiam, qua se illul rat,& imago, quam specie intelligibili adumbratam Sinchoatam perficit in verbo,ct ultimis,ui uiri; colorib' actione interna & immane te eNornatralias si non esset iste terminus intellectionis,esset intellectio,& nihil intelligeremus .fria stranea esset ergo intellectio, sicut frustranea esset calefactio,imo impossibilis, a qua nullus calor procederet.Caete- S.Itimaraim iam proprius ad rem ipsam descenda- m ns igimus,& consideremus, S.Thomam varie de timἰ exin hae re loquutum fuisse, non tamen quod penatura
ipse in hac re vacillaverit, aut in varias de--,.. 'clinauerit sententias, sed sicut aetate proce
debat,ita & sapientia crescebat,& suam doctrinam potius persiciebat,quam mutabat, instar optimi pictoris figuram rudi ter ad umbrata quotidie magis illustrabat. Qua
bum in simplici notitia nondum habere rationem verbi , non vult excludere simpli ces notitias, & quod in sola composita intellectione sit verbum, cum lib. I. contragent. cap. s 3. doceat, in omni intellectionesiue simplici, siue composta esse termi num ct verbum proportionatum intellectiom.Cum ergo dixit, nondum habet rationem verbi, intelligebat non esse verbum in sua ultima perfectione, donec intelligat & enuntiet componendo & diuidenado : semper tamen est in omni actuali in- Οἴ mi, tellectione verbum, quod ei proportionaia Ute respondet, ut in distincta intellectione . verbum si distinctum, in confusa consu-sum,in simplici simpleX, in composita coni
positum tita enim interius loqui contingit, sicut exterius confuse,dillincte, articulate, tumultuarie,simpliciter & compleXL Deinceps I. p. quail. Is .art. et . ad 3. videtur verbum ponere,ut obiectum si prisens de proportionatum et ob idq; in imaginatione
415쪽
3ν, LIB. III: DE ANIMA CAPUT III.
termine. Tunctimetu verbi mentulis
inat imagulativa, & est verbo mentis proportionale , quod in sensibuet externis ob istam rationem non ita necessario ponitur, quia immutantur a re praesenti & proportionata. Idem dicit quodlib. s.art. 9.incorp. quod respectu comple Nae de incomplexae intellectionis ponendum est verbum,& ad 2. a si erit, in imaginatione aliquid verbo simile ponendum e quod non est necessarium in sensu e X teriori,quoniam Imm latur a re sensibili praesenti & proporti nata: insinuans ea ratione poni debere ver bum mentis, ut intellectionis detur obiectum praesens & proportionatu. Qua propter cum uniuersale,quod est obiectum intellectus,no sit in re,& phantasma ct quid-ditas in phantasmate relucens no proportionentur intellectui, ut perfecte & ad quate in actu terminet,necessum est verbuformari, in quo &Vniuersale praesens sit &perfecte proportionatum atq; terminatu. Sed tamen haec ratio licet bona sit,non ta men uniuersalis S ad equata: ob id lib. . contra gent. cap. I I , adhuc perficitur ,& in suo robore & vi constituitur, ut I. p.q. 27. art. I. quod iii omni intelligente est verbu, quoniam in omni intellectione est terminusuntellectio enim est, qua aliquid manifestatur, ideo omne intelligere est dicere.
Atqi adeo docet ibi S.Thom. quod no est
in praedicta doctrina sistendum,ut ad intellectionem limitetur, cum uniuersaliter in omni actione non solum transeunti,sed immanenti terminus sit,ut dictu est i in acti ne autem immanenti non solum intellecti-ua ,sed etiam sensitiva, ct non solum in interiori, ut imaginatiua , sed etiam in sensi
nus proprius est proportionatus & intri secus,quodcunq; enim sentire actio est imis manens:esso non potest esse s ne termino,
qui interne, ubi actio est, eam terminet. Haec est ratio fundamentalis, communis &necessaria sumpta a S. ThO. I. p.q. I ar.2. dicente, quod in operationibus Immanentibus,quae manent in ipso operante, obiectu quod significatur,est ut tcrminus Op rationis in ipso operante, secundum quod
est in eo: sic & operatio in actu esse dicitur. Quod eX Aristotele probat hoc 3. lib. te X. 36.& 3 .dc 38. quod anima secundum senissum & intellectum quodammodo est om-ma:& l .P. q. s s .art. I.ad 2. quod vis sensitiva est sensibile in ami, quia ex sensu de sensibili fit v mi inridem q. X s .artic.2. ad I.
Vniuersaliter igitur omnis actionis non so lum transeuntis,sed immanentis,tam intellectivae, quam sensitiuae necessario est ponendus terminus, qui in Immanenti interis nus sit,& ita per sensationem efficitur senissus in actu,sicut per intellectionem intelleis bis in actu' nulla enim actio est, aut intelligi potest sine termino, quia inde habet essentialem disseretiam, a qua specificatur: alias si actio esset sine termino,& ideo seustra quod perinde enim esset,acsi nihil ageretur. Et si quaerat quis, quomodo sensatio In simμ-
terminum habet internum & immanente, time tecum si virtus materialis, S supra seipsam risti est non restectatu 'Respondetur eκ ijs. que di termisius Ni lib.2.cap. s. in questione de sensu agen- imma te,quod licet prima immutatio sensus sit a vcn .sentibili, ideo passiua, secunda tamen im inmutatio respectu sensationis ab ipso sensu est,ob id ac tua: de ita lib. 2.de Aia te N.s9.
dicit Aristoteles, Et sentire actus ile est, aec temptiri, id est, immanens quidam im pressae formae usus: per quem modum facultas sensitiua,quaecuq; illa sit, iam ab obiecto Recundata prolem parit, ad quam Veluti ad internum obiectum per suam intendit operationem: semper enim actus secundus a primo distinguitur: & ita hoc internum sensationis obiectum per operationem producitur, non quod necessario h beat esse reale distinctum, sat est, quod in ratione sensati in actu ab ipso sensibili inpotentia distinguatur, ut sensibile moueat
sensum, sensatum in actu eam terminet: &ita principium & finis diuersa sunt, S per
sensationem producitur sensatum , non secundum esse reale, sed secundum esse senis siti intra animam: nam per Illam actionem immanentem sentiendi necessario aliquid
producitur,quod a vi senstiua proueniat, Observact a sensatione procedat ut eius intrinsecus subtilem terminus S complementum et Jc sicut ver. philoso bum in intellectu est quod intellectus de psiam. re intellecta concipit in seipso, id est, quaedam similitudo concepta de re intellecta, ita terminus iste sensationis non est, neque comprehendit totum sensibile: ideo non terminatur primo Sc per se ad totum sensibile, ut in se est, quia neq; erihauritur, neq; penitus percipitur, sed terminatur ad ipsum sensibile, ut est in actu sensatu,& quatenus a potentia sensitiva percipitur, quod
416쪽
minus aliquid dicit, quam sit ipsum sensibile insevictita istud sensatu in actu, quod
. est terminus immanens sensationis,mediat inter potentiam sensitivam sentientem, de ipsum sensibile reale externum: quare teraminus iste in sensatione ponitur, quanuissensus sit materialis & iaci reste ctatum quo
nia directa est ista sensatio, ad rem ut actu apprehensam sensu tendens, dc non supra simili o seipsam conuersiue.Et sicut si in beatis po timum. namus verbum ut re vera ponendum est verbum beatorum non est ad mensuram Dei, qui comprehendi non potest, sed ad mensuram luminis gloriae & visionis bea.
tificaei sic sensationis terminus immanens dc internus necessariis est ponendus, ut sit adaequatus sensationi & ei ad aequa te comis mensuratus:quoniam sensatu illud ad mensuram adet quatam sensationis ponitur,non ipsius sensibilis. Pro qua re egregius locus est Aristotelis cap. sequenti te X. 2 3. ubi sentire consertur cuin ipso intelligere,illis verbis, mure mimr sidiceresolίm, ac intelliore simile es: ibidem vide locum de nostra eX positionem. Neque adbuc his contentussi, hi S.Th in consistit, sed ulterius procedit &docet adeo verum esse,quod in omni intel-
ligete procedat verbum, di in omni acti ne immanenti necessarium esse ponedum terminum internum dc immanentem, ut etiam in cognitione angelorum,qua se per suam ei sentiam cognoicunt,st ponendum verbum: Patet eκ dictis & alijs locis, praesertim de potentia q.ς. arta s. nihil differt, inquit, utrum intellectus intelligat se, vel aliud a se, utroq; enim modo format conisceptum sui: quoniam quod intelligitur debet e me praesens in esse obiectivo terminate intellectionem e quia principium & te minus intellectionis non est idem. Et sor- mari potest similis ratio sicut in sensu:quia eum cognitio angeli non sit sua essentia licet per essentiam cognoscat tanquam pee speciem illius debet dari terminus ad squatus Ec proportionatus,terminans ad quale ad mensuram ipsius cognitionis,non tamead mensuram propriae essentiae, quam so lassi: non comprehendit:ergo cognitio angeli primo de per se terminatur ad verbum proprium:quoniam intelligere angeli non est suum esse,neque se eomprehendit I. p. q. s s. art. I. Sc q. s art. I.& 2. illius ergo actionis S intellectionis angelicae,quam de se habet, proximus di adaequatus terminus
necessarid dari debet. Ulterius procedit do In beatis
ctrina S.Thom. ut omni ex parte sit con- estverbu. summata, in beatis respectu visionis beatificae verbum esse ponendum: quoniam in illa actione immanenti debet esse terminus internus,immanens, adaequatus S proportionatus: sicut enim linea finita non est snebuncto,ita neque intellectio sine terminoratet locis citatis &de potentia q.9. art. s.
de I .contra gent.cap. 3 I .adfinem dicit, Videntes Deum in patria habere unicum nomen, quo Deum nominant:habent e go Vnum conceptum, non tamen adaequa tum S comprehensivum,sed in adaequatucitra comprehensionem: alias non haberet Unicum nomen, si conceptum unicum no haberent,vi I. pH. I 3.artic. i.in calce dicit
quod nomen significat conceptum, quem explicati Si hoc sum pili est exArist. .Meti tex.2 8. S ita explicat illud Zacha. vltimo cap. In die illa erit Dominus unus erit η men cius unum, quia cessabit multipleκ conceptus:et est expressa mens D. Augustini tom. 3. lib. I s. de Trinitate cap. i6.ubi sie explicat illud I.Ioannis 3. Scimus, quoniam eum apparuerit, similes ei erimus,c c. quia verbum de Deo formabimus,quod neq; erit volubile, neq; fallibile,&c.Quae omnia coinfirmantur doctrina S.Tho m. opuscul. I 4. de natura verbi,quod dicit obiectum esse, observa. quod in ipsa anima sormatur,& non extra: ideo erit in anima vi in subiecto,ut species perfecta dc expressa ab ipso rin quo verbores cernitur ut in speculo non excedenti 'id,quod in eo cernitur .si igitur verbum de .ibet esse terminus actionis, Si no debet esse ieXcedes neq; eNcessum, ergo praeter ipsam
rem,quae remote & inadaequale terminat, vis ponendum est verbum ut proprius S ade-- . . , quatus terminus, quod verbum cordis apis
pellatur, de est ultimum , quod intel lectus in se potest operari udeo habet ratione ob tecti intellectus, per quod beatus vltimate de complete non tolli in Deo assimilatur,ut dicit D.Augustinus, sed etiam Deo pluribus unitur modis, ut S. Thom. late prosea
quitur opuscul. 63. Res iam in portu est, de Dissem, a doctrina nostra firma habet prodia,& pQ sis intertentissimum illud commune argumetum, nastunt equod omnes turbauit, solutum est , quod in imma ex Aristotele lib. 9. Metaph. teX. 16. addu ne rem .icebatur. Noluit enim Aristoteles docere fianem. actionern transeuntem habere terminum,mmanentem veto non habere sed docet,
417쪽
394 LIB. III. DE ANIMA CAPUI III L
EGI quod in transeunti bus operationibus ne- . . cellario essed aliquod opus praeter ipsam
actionem , quod in facto eme maneat transeunte actione , ut quod aedificatur manet transeunte aedificatione:tamen in actionibus immanetibus,quauis sit aliquod opus
internum, non maneti transeunte actioner Ratio dillerentie est, quoniam in operat Unibus transeuntibus actio perficit operatu,
non autem operantem tactio aute immanes
perficit ipsum operantem, S per se non traasotio se iit ad aliquid exterius perficie dum. Ita vult vim in Aristoteles,quod in operationibus imma
es adiis nentibus quales sunt omnes vitales non immanes est quaerendum aliquod opus, quod ma i ri q. neat post usum ipsius potetiae. Eandes en
ad 6. 7.f. tentiam ponit lib. i. Et hic. cap. I. agens de camini e- stile actionuni S artium, quod ubi aliquNθοον ne operationes cessauerint, rellare potest opus
ad s. ut in artifici js: at vero in operationibus vitalibus,ubi cessauerint,nullum pr ter ipsas relinquitur opus .Hoc autem adducit Aristotelesine quis suspicaretur,quod cum naturi humanς finis ultimus sit operatio.quq si desinat elle, nullum opus operatum relinuit,ignobilior sit artibus,quae opera quae-am permanetia post se relinquutti& operatio nostra, licet nullum opus relinquat,prqnanti Orest. Hoc igitur dicit,quod siue pro. xet, 'c sine habeat opus exterarum, siue ipsa operatio iii se finis fit,nulla est disserentiatqui a semper operationes ipsis operibus ignobiliores sunt, quippe cum operationes proin
1. Ei bici dit, quod in immanentibus opus immanen cap. i m tis non maneat ipsa ce Tanie , neque restatti . V. Me post ipsam:in loco autem Ethic.quod fuerat Liem maneat, siue ito maneat aliquod opus, semis 16. coci- per fines ipsarum actionum, propter quos liantur. actiones sunt, pristantiores esse ipsis ablonibus t finis ergo est & terminus aliquis in omni actione de mente Aristotelis, latum abest, ut negeti a nobis enim est Aristoteles,&pro nostra sententia sunt adducenda ista loca. lino in Metaphysica extudit op
Omnes Ni rationes ad omnes.immanentes Se vitales.
tulta προ quonDn inquit no est aliquod aliud opus prior cogis urata emit et ipsis eae hi actis, hoe est,actio
sinit -- existit in agente ut periectio eius, Sc non Manaes transi in aliquid exterius perliciendum, ut Limmo visio in vidente , speculatio in speculante, io ima vita in anima, Delicitas in foetice. Ex quilis. bus non sequitur, quod si exterius non sit extra aptiun operantem aliquod opus auci iasitis,quod in ipso operante neque opus sit
neq; sinis,cum in augmentatione, triti
ne & vitali calefactione quae sunt opera
vitae ct immanentes actiones, quia manent in ipso agente certa. sint aliqua operata,hnes Stcrmini,qui manent in ipso agete di vidente, ut quantitas propria Vlue tis per augmentationem acquinta:hab stantia intima ct propria per nutritionem censeruata inesse, quod vitali calore fouetur o& continetur. Intrinseca igitur est disserenia 4mn antia inter transeunte S immanentem actio. m,oeninem:quia in transeunte aliquod opus post issam relinqui non repugnat,quatenus tra sim sses est aliunde enim nihil vetat, nil man I'
re post ipsam,ut in illuminatione Solis in fg rotia.
immanenti autem repugnat aliquod opux post ipsam manere , quatenus immanes est aliunde enim nihil vetat manere,ut si qualitas per augmentatione acquisita, psa cessante augmentatione i in patria, luatilas. tamen coseruetur: sed hoc non habct,quia
immanens est ideo essentialis est ista disserentia, caeterae vero sunt accidentales. Et co Imman uenietia inter has actiones ponitur ab Ari- tis intra notele lib. I. Et hic.cap. I. quia omni Ope- sci Πs aratio siue transiens, siue immanes suo ope- ctionis iare,fine & termino imperfectior est: opera uenicii enim operationibus sunt praestatiora,quia operationes gratia operis S sinis sunt: semper autem id,cuius causa aliquid fit, melius est ac praestantius quam id, quod eius causa
est. Ex quo sequitur cu intellectio si pro. Spoclis et pter verbum, cuius gratia intellectio est, ut intellectimst aliquod intellectum in actu quod intel- verbo ut lectio imperseetior est verbo i fi litet & impcife- species intelligibilis impressa impersectior ditares. est verbo,quod est species eNpressia:& species ad verbum se habet perinde, ac impedfectum ad persectum,& ac iis inchoatus ad completum. Quam te deceptus est Ferrariensis lib. t . contra gent.cap. s 3.in sine, &
Caietanus I. p. l. 27 .art. I. EX his commune
argumentum de actionibus solutum est. Erraeterea ad omnia argumenta Dura di per 'r' aec, que di Nimus, satisfieri potest. Illud auia m Moti,' rem speciale Scoti argumentum sit pererat et D r . soluendum, nempe, quomodo eru omni in- βου tellectione procedat verbum 3 Quod veru est nec tamen sequitur,ut ad verbum aliua verbum necessiario sit ponedum: quoniam sisscit ipsa entitas verbi, quae linet sine Verbo non sit intelligibilis in ac tu, non tamen per aliam entitatem ab ipso verbq uic enim
418쪽
esset processus in infinitum : est igitur verbum veluti lux, quae, ut videatur, alia luce non indiget:ideo in diuinis no est nisi v minia cum Verbum, quod modo examinare prae-Dia si sentis negotii non est. Resoluimus tibi,can μm π dide lector, quaestionem vere philosophi qu sis ' eam iuxta illa,quae initio lib. 2.poster. Ari-ηis reso stoteles de unaquaq; re scibilia esse dicit.bti Ideo habes primo,esse verbum mentis, &quid sit, scilicet imago expressa per intellectum specie intelligibili informatu, ab ipso actu intelligendi procedens. Habesse cundo,propter quid indefectibiliter & ne -- cessario sit,nempe, ut detur intellectionis
internus, proximus atq; adaequatus terminus per ipsam intellectionem productus. Tertio habes quale sit,videlicet quod perfectius non solum specie,sed etiam actu in telligendi: quia est ultima ipsorum sorma, sinis atque complementum .Habes quarto in quibus sit, & in quibus nom quoniam in omni actione immanenti est verbum, vel aliquid verbo proportionale. Sic igitur declarauimus de omni sensatione tam interisna, quam eXterna,&in uniuersum in omni actione vitali:quam doctrinam extende ad voluntatem in volitione,cuius datur etiam terminus intrinsecus, ut S.Tho. I.p. q. et 7. ari. 3.vt probet productionem Spiritus sancti,qui est amor:in nostra autem voluntate intrinsecus terminus est volitum aut repu-- - diatum,quod inclinationi & ponderi propensionis respondet in fieri,& in facto esse permanet ipsa naturae inclinatio adactum Minidae redacta. Ex quibus sequitur decisio multa- illationes rum quaestionum, quae in scholis non mede distin- diocre solent lacessere negotium. Primo, Limne er quod verbum realiter differt a reipsa intelbi a poto lectat patet, quia verbum est terminus In -
,πIρe- ternus immanens ,res autem ultimate inteleiectar re lecta extra est e X parte rei. Sequitur secun- exterius. do , quod verbum re differt ab intellectu patet,quia est effeci' eius. Tertio, quod verbum re etiam differt ab specie intelligibili: patet, quia illa habet se ut principium,&permanet actu ilitelligendi cessante: verbuautem finis est,& abeunte intellectione nove distin relinquitur. An autem realiter disserat ab Elias Ῥre a tu intelligendi, Scotus & Durandus te-L ab actu nent quod non , quia nullo modo est verinino sisto bum. In alio autem eXtremo Caietanus redi Am. Fertariensis locis dudum citatis,quod rearis ceμ- liter distinguitur.Tamen media mihi quo rvi tundam grauisii morum viroru placet via, ut sit quidem ponendum verbum contra primam opinionem,non tamen realiter distinctum contra secundam,sed quod solara otione disturguitur,ut terminus a via,& Iuκ ab illuminatione. Quod mihi videor probare,si non euidenti,probabili tamen ci satis apparenti ratione: quia in omni actionis genere actio sola ratione differt a nassione. Sae Aristoteles lib. 3.Phys.cap. 3. generaliter probat, & nos per singula possumus induceremam generatio alubstantia producta non disteri, calefactio a calore non separatur, neq; illuminatio a lumine, neq; motus localis ab ubi acquisito, siue a mobili ipso,loquutio a voce, scriptio ab scripturamvlla ergo actio,quae in patiente est,
a passione distinguitur dixi autem actionem esse in patiente, ut notarem ineptam quorundam opinionem actionem una ponentium in agente,alteram in paticte: nam unus est motus,una transmutatio,vna via ergo neq; verbum ab intellectione realiter
distinguetur, sicut tempus similiter ide est motu realiter cum motu nihil aliud est tempus, rel/or. σquam numerus motus secundum privs & ιμο posterius PhyLa teX. Io I .ad Io 6. at te-pus reipsa est motus primi mobilis,qui motus a primo mobili non distinguitur realiter,nisi sicut modus rei ab ipsa re t moueri enim non est aliud,quam mobile idem co-tinuo esse in alio S alio ubi,ubi autem noest nisi superficies ipsius mobilis & locati
per habitudinem ad partes loci.Itaq; terminus motus localis est ubi,id est, superficies mobilis locati per ordinem aderitrinsecas partes loci in praedicamento ubi, non aut Eest superficies loci de praedicamento quantitatis: sic enim terminus motus localis di- singueretur a motu:quare si in motu loc Ii non distinguitur terminus a motu, ubi maior videtur esse distinctio , ergo nec in alijs motibus & mutationibus distingueturi igitur nec verbu est distinctum ab intellectione. EX quibus omnibus solutu est Ad Wi- argumentum:&patet, quare quidditas in mu principhantasinate relucens sit necessaria, It o, pati, σiectum motivum intellectus: & quod spe- quate hiecies necessaria est vi forma intellectus,quae de verbo etiam est intelligendi principium. Praeter aratur. haec autem duo necessarium est verbum,ut sit intellectionis terminus & eius obiectu terminatiuum : & ob hanc causam merito ad quaestionem de obiecto intellectus re
ducitur haec quaestio ds verbo mentis. Et n
419쪽
τας LIB. III: DE ANIMA CAPUT ' III.
Solutis op redarguas, quod verbum non possit pr rimarum duci per actum intelligendi: quia si ut di- obiectis- ctum est non distinguuntur,idem esset cautium. sa lui ipsius. Secundo, quod non potat est .
intellectionis obiectum: quia cum intellectio causa sit verbi , naturae ordine prior erit ipso verbo:in illo ergo priori erit intellectio sine termino quare perit fundamentum nostrae opinionis,atq; adeo totius edi
sic j fabrica ruit. Ad primum respondeo,
quod nihil est causa sui ipsus . tamen nihil prohibet,quod sit sui ipsius causatio,ut ca- . Iesactio,quae secundum rem a calore no diis ninguitur,causatio est caloris,causa autem est ignis producens, a quo calor productus realiter distinguitur ron tamen realiter da ninguitur a causatione,scilicet calefactio ne,cum calor sit calefactio in facto esse,calefactio autem calor in fieri: ita verbum ab
intellectione non distinguitur, sed intellectio realiter & est ipsum verbum ct verbi productio:&intellectio verbia in fieri,ue
Her m si bum autem intellectio est in facto esse.Adis iis secundum respondeo , quod eX pHoritatem apo naturae non licet inferre prioritatem tem
vis. poris: & cum prioritas naturae si prioritas
a quo,Vt in postpraedicamentis cap. II. α12.non licet Inserre prioritate in quo haec quoad formam,nec vacat,nec opus est terminos declarare ita ex eo quod calefactio est yrius natura quam calor, non sequitur, quod in aliquo tepore sit calefactio, in quo non sit calor: ideo licet productio verbi prius natura sit quam verbum, non tamentiat, quod in aliquo tepore sit intellectio, in quo no sit verbum. lino addo amplius, quia non sequitur, quod intellectio prius
natura intelligatur,quam verbum t quoniascut calefactio non est intelligibilis sine calore, ita neque intellectio sine verbo quia
ipsa intellhctio nil aliud est,quam verbi formatio&proprii obiecti constitutio, quo formato & constituto intelligit: ergo sine
verbo intellectio no est intelligibilis . simul enim tempore intellectus verbum semiat,
ct sormatu est atq; intelligit,quia no est in intellectione processus de potetia ad acturnec est intelligere actus imperfecti, sed est
actus perfecti & existentis in actu: neq; intelligere ad verbum comparatur, sicut via imperfecta ad terminum perfectum, sed sicut actus ad obiectum in esse obiectivo de immateriali terminatiuum : de hoc locum
habet in senis,ut quodlib. 8. artic. a. quia dc si sat per modum passionis,iam seu Iratus habet operationem ct iudicium. Tan- ct cmdem patet, quomodo rem per verbum in- Δρσην telligamus, an scut per imaginem , an sciit ἰοῦ remis per speculii, an sicut per conspicilia Z Respo D a
detur, mirabilem esse in hM xe amorum mM . discordiam : ne tamen molestus ampliussin , duo breui sit me dico, verbum dicere rei sint litudinem,quae non est in conspicialijs: neq; est sicut speculum,quia speculum aliquid est distinctu a similitudine rei, qua
an se repraesentate verbum autem tantum
est naturalis quaedam Sexpressa similitudo rei adaequata ei, secundum quod ab intellectu concipitur. Itaq; verbum est velut internum quoddam speculum, quod Oihil aliud est, quam viva quaedam ct naturalissimilitudo rei non excedens id, quod cerniturict ita in ipso videmus rem,quia viva speculum est rei , & est id, quod cernitur,
quatenus no eXcedit rem intellectam zquia
ipsum mei verbues quidditas rei ex preta 'sa,ad quam proportionate Sadsquale terminatur intelligere. Per haec concordabis Omnes discipulos S.Thom. ct multa loca ipsius, quae videntur dissentire,facile interpretabere.Ad confirmationem responde- Ad a νtur, eam posuisse, ut amplius intelligamus maris ne non esse ab hoc loco alienam quaestionem pii a de Verbo, quando Aristoteles hic te X. ri. evmenti& zz. dicit, proprium esse intellectus com- principa- ponere di facere unum & omnia consoria sis.
mare,sicut de rebus ipsis docebat Empedocles:&ita res natura distantes intellectui in unum componuntur, siue is re snt unum, sue non : res autem materiales altiori po- tiuntur essendi modo & unitate apud intellectum erit flentes,quam ut sunt in sei
ss. Et ua teX. et et .dicit Arist. Id rure uia sinantis dictos conceptus componit, unum se facit, si est inteuectm: ergo intellectus est , qui
iacit in rebus unum , ct qui distantia componit, non temerario concursu , ut docebat Empedocles,sed ut e quae sparsa sunt,
ad unitatem reuocet,& una intellectione contineat , atque sub uno verbo tanquam indivisibili quodam comprehendat. Hic non consideramus , quid in re sit, siue substantiale , siue accidentale, sue per se, sue per accidens, sed de vi unitiua ipsus. , , intel lectus qui sub verbo connectu&con- i. . Hiungit,quae quandoque reipsa discrepant di
420쪽
Q V AE STIVNCVLA An intellectus singulare cognoscat
ec et Ad secundum,in quo quaeruntur mul du princi ta circa cognitionem singularis, quod ab inpalcii quo tellectu es le cognoscibile colendit ex om-
de mζημ ni parte manifestare, tam respectu poten time sin- tiae,quam actus,obiecti etiam,atque modi.
Pilam. De qua re Granatesis hic disputatione 3.tagit,nihil tamen resoluit. Mihi vero no pia cet varias retare sententias,ne quaestio imisicut & praecedens, usq; ad umbilicum cre stat & perducatur. Nominales facit E se exis pediunt dicentes, singulare cognosci posse ab intellectit,ct irrident opinionem S.Thomae. Durandus consequenter negato intellectu agente dicit singulare cognosci ab intellectu. Sed ut rem cum S. Tho. I.p. q. 86. art. I.& ibidem cum Caietano definiamus, certa ab his,quae posita sunt in controuer
sa, prius separemus. Et primo dico hanc quaestionem propriam sede habere cap. I.
huius 3. tex. 9. & io. ubi de obiecto intelia lectus agebatur,sed ibi non potuit commode tractari: erat enim alia principia necessaria ad eius enodationem,quae cap. z.& 3- elucidata lant:vide illorum textuum inter virula . pret Iionem. Deinde omnib' etiam,quot
re mi illι- quo sunt,eo uenit in hoc, quod intellectus et . aliquo modo singulare cognoscit, Primo, quia singulariter concipimus & de singularibus ratiocinamur syllogismo speculati uo. Praeterea eκ singulatibus movemur ad agendum per syllogismum practicu,ut infra te κ.s I. dc s8. Tandem quia intellectiis inter singulare S uniuersale distinguit :er
go utrunq; cognoscit, Vt de sensu commuis Simile ni arguebamus lib. et .cap. I . Tota conu
Arist. de uersia huc deducitur,ut intelligam', an relinea exte clo intuitu intellectus singulare cognostat, suam re- an solum per reflemonem S. Thom. loco
pexa do nuper citato videtur cum Aristotele tene-i Gratur. re, quod non cognoscitur singulare ab in tellectu nisi per insteκionem quandam et habet simile Aristotelis tex. to. de linea insteXa, quae eadem est cum extensa, modo. tamen differente . quia a recti tu duae in or . m. ά. bem inflectitur: scintellectus , qui directo -e3 4 L. uniuersalium est,indirecte potest singularedi se abi cognoscere,eX eo quod cum intelle tus in -i. . . Vtelligere enititur, se conuertit ad phalasma, .i quod cst phantasiam ipsarum Ouere,ut co
ceptum formet illius singularis , cuius unis
uersale cognoscere cupitullud aute uniuersale cognitu quia videt subsistere non pos se,nitan aliquo singulari, hinc indirecte intellect' ducitur, ut singulare cognoscat per
reflexionem supra uniuersale,cic continua
tionem ad phantasmata.Tota autem diffiis Sin lare cultas est de modo,an scilicet intellect' sinis V omodo gulare cognoscat per proprium coceptum casingularis,& per speciem atq; similitudinε tur. singularis,quam apud se habeati quia dissi-eile videtur, quod intellectus sormet conaceptum eius,cuius speciem in se no habet,
siquidem species principium est cognitio. nis De hae re Caietani sententia i. q. 8S c ista
art. I.Videtur negare. Ferrariensis lib. 1.cois Ec M.tra gentiai cap. 6 .ad 67.in partem affirma. tiuam inclinare videtur. Pro cuius contro deuersiae resolutione suppono, quod intellea notitia inctio nostra est intuitiua respectu quiddita miΠua et tis materialis relucentis in phantasmate ina abstrarii tellectio autem substatiarum separatarum Ma ,ra i
abstractiva est, quia non habetur per pro- βψμεμ prias,sed per alienas species, ut hic tex.: . lataeeliat s. 26. similiter sensus, cum intuetur rem
praesen&m loco de tempore circunscripta, iniuit tuam cognitionem habet: cum vero a loco de tempore abstractam habet specie&insensata ab aliquo sensu exteriori,proinprie dicitur abstractiva: ergo in intellectu respectu quidditatis materialis, siue prs sentis, ut rosa in vere, sue absentis, ut rosa in
hyeme: quia illud est intelligibile propitu,
illius est cognitio intuitiua : Dei autem de sibilantiarum separataru abstractiva, quo niam per alienas fit species. Aduerto secu- Quat nusdo, quod licet omnis cognitio necessario Mic ifiat per assimilationem,non tamen omnes tim pera assimilationes debent esse par ,sicut neq; similati
omnes cognitiones aequantur:quaeda enim nem. sint directe, quaedam in directe, quaeda abstractivae,quaedam intuitiue t ob id diuersimode fiet assimilatio,quia quando aliquid directe Scintuitiue cognoscitur , necessiam
est assimilatio fiat per propriam speciem,
de cognitio per proprium conceptu:qua do autem indirecte dc abstractive, no Opus
est,ut per propriam speciem sat a silmila rio,neq; cognitio per proprium concepta, sed sicut species est a lieris, ita quoq; ct conceptus:& ob id intellectiis non cognoscit singulare per propriam speciem,quia intellectus abstrahit a singularitaterneq; singuum format proprium conceptum,sed per speciem