장음표시 사용
421쪽
peciem ipsam ct conceptum uniuersalis
dicitur singulare indirecte ct reflexe cognoscere, quatenus videt illud uniuersale mali
quo singulari subs stere .ct illud uniuersale
determinatur per coniunctionem S deter. minationem ad phantasmata. Vnde quia alle conceruas non est proprius ipsius sin- gularis,nem ad condiciones materialitatis . y ἡ ct singularitatis deternunatur, ideo albi . . a tellectu, non coceptu proprio sngulariati dicto hic & nunc & caeteris conditionibus materiae sed abstractive dc comuniter si gulare concipitur, quatenus quidditas illa communis ad multos eNtendi iudicatur. - Quare illemet conceptus, qui est proprius. i. ct inruitiuus quid ditatis materialis,est comunis S abstractivus ipsius singui aras: sin gulare igitur cognoscitur ab ii uellectu pet assimilationein S co grationem , non pro priam Sint uitiuam,sed alienam ct abstra odistim e tuam. sed ex his non mediocris surgeret 'dial. controuersia,si cognitio singulariu perficiat quirem ius intel lectum quod asserere videtur D. Tho. Iit perfo- I. p. l. Iz.arias, cuius verba ad 4. sunt , C Eho intd Moscere autem alia sngula madcfacta eoiectas. rum,no est de persectione intellecitis crea-II,nem adi hoc eius naturale desideriu teneni t omnisicognitio natura sua videt rees. cognostentu posectam ergo & com tist simularium de persectione intellectus
3- coni. pnt. cap s9.qubd beati in ve botnon solu:u vident viuuersalia,sed singula xia etiam: quoniam haec cognoscere,ad persectionena spectat, atq; ad beatitudinis co- --i,MCi qu strum,sanetalemq; desideri, quapro
iis, O PIςr cognitio singularis perfectionem dicit viri dici: mIςΗς ius. Nec valet euasio, quod parum perficiat iam quod parum perficit,perficitato tamςmbbselute ergo proferendum singu- Iarium cognitionem per se intellectus es persedi eam. Resolutio collisionis huius in b.Tho. pendet ex distinctione intellectux in practicum S speculauinim, de quibus insta Arist.to. 9. &,D.D Om. I-p. q. m. xl. I. Modo dico, cognitio m singula xiii de perfectione esse intellectus practici quod vult. S. Thoci. q. r arti II. quo niam uitellectus practicus pendet a cogita sua L per quam singularia cognoscunt ut: actiones autem sin larium sunt. In quem,
sensuiti icebat Arist. hoe lib. v. temeto. illis verbis, Nis oti recordamio ruod post mo
m tu istaedias remi ustur,sd est, antainsa, uae singularium es, non in i ς remi . nuci autem sinpulari si est .Praesertim quod
S.Tho. no dicit, cognitionem singularium
ad persectionem intellectus pertinere, sed quod cognoscere singularia ad perlectione 'nostram pertinea uad hoc autem sat est, i lisit de persectione practici intelle v.At re spectu intellectus peculatiui,in quo nostra sita est beatitudo t. r. q. 3. aros.) cogniti O G singularium directe& per se non est peris . . nam sectio eius eJ aret,quia obiectum, directe &perse specificas intellectuin, uniuersale et .no singulare: Ratio huius est,quoniam nurulias inteIlectus creatus cogno scit sugulare per speciem singularis: nam angelicus intellectus non habet nisi species uniuersales: et si singularia cognoscit, eisq; at similatur, non per speciem mstinctam ab uniuersali, sed per eam ipsam,quae uniuersalis essί ι . p. q. p. art. z. humanus aute intellectus viii uersale directe cognoscit, a quo specifica. tur & perficiturasingularia vero solum in directe ct reflexe cognoscit, ut Aristotele te X. lo. huius lib. dixit, cuius verba sunt,
Alia vera esse tarnn disceminarat separabiliorat sese tabente ad sei ampe dein e sese baberi
cam exrensa fuerit tinea flexu ergo intellectumnoser no cognoscit sta gularia in ipsorum sngularium specie& tarma', sed reflexὶ iniforma&sse cie 'niuersatas. Ferrarien. I. c tra gent. cap. 6 s. dicit, quod singularia ab intellectu non cognoscuntur in specae propria ipsorum & propinqua, sed in specier
communi & remota,quam Arist. re nexam vocat,nos alienam dicere possumus:argummento igitur est,quod intellectus non per-t scitura cognitione singularis,quia non hae. bet speciem singu aris specificantem Sin sormantem intellectuin , ac proinde quod . . inre Ilectus non format conceptum singu- . y .loratquὴ re licet cognitio singularis non 's Q Ide petistiione intellec ut patuit de inter lectu creato angularia tamen cognoscere. - . t L Si persechonem intellectus indicat & mani- . festat, ut patet de antellectu increato Iediuino. Sic enim omnia constat,& S. Thom. lsibi conciliatur, Aristote lesque eluci daturosa igitur pro resoliatione unica conclusios Resiolutis responsiua,quὀd intellectus directe no sor- quae Minmat de sin ullari materiali notitiam pro- nude coinpriam Sc distinctam, quam inmitiuam ap- nitione pellain'. Declaro singula: dixi directe,quia singulade indirecta di tellexa non est dubiu,quin yu.
422쪽
secundario intellectus singulare cognoscat sub v niuersali, per conceptum tamen & speciem ipsius uniuersalis: dixi materialis,quia
singulare immateriale bene potest cognoscere intellectus i. p.q. 86. arta i. ad 3.) di- eo propriam, distinctam S intuitiuam,quia
alienam,communem atq; abstrae tuam bene postumus habere,non per speciem singularis , sed per speciem ipsius quid ditatis
uniuersalis i.p.q. 86.art. i. ad γ per hanc autem in directam singularis speciem atq; notitiam intellectus sufficientissime format propositiones singulares, atque etiam ex singularibus yllogizat. Sed praeter hac declarationem probari potest conclusio, Primo, quia proprium obiectum intellectus quiddita, est rei materialis abstracta ab omni singularitate: ergo intellectus directe non cognoscit sngulare. Secundo, si cognosceret tangu lare directe, igitur & intuitiue & per propriam speciem et esse ter go singulare proportionatu in intellectui:
' superuacaneus igitur esset intellectus ages
ad abstrahendum a phantasmatibus. Tertio probatur,quia nullo sensu externo aut interno sentimus substantiam, sed sola acincidentiarat sie est, quod cognitio singularis substantiae, quam format intellectus,abstrahitur ex notione accidentium: ergo ne que est distincta,neque clara, neque in tui
tiua, sed propria est ipsius uniuersalis, cuius filia notitia est intuitiua, singularis autem a d consilia Se abstractiva. Quare in verbi ti- ψο rei detur quidditas distincte, singulare autems rati - confuse & indeterminate:& ita praeter ver- , is bum ipsius uniuersalis non debet poni verbum proprium ipsius singularis: quia singularis in intellectu non datur species,neq; notitia propria distincta ab ea,qui est Vm- M arru uersalis. Ex his aut e patet ad argumentum menta is cum sitis cofirmationibus in forma. Ad prisci m. mum,quod sngulare nO mouet intellectu, quia specificas euec proportionatum non est, ideo magis distat a cognitione intellecti ua. Deinde quanuis abstrahantur uniue salia apliant asinate sngulari, non tamen tanquam a noto, sicut visus abstrahit c lorem a sapore,& saporem non cognoscit:& Mathematicus abstrahit a materia &motu,& tamen neq; materiam neque m O.
tum cos derat. Et cum addis,quod intelle eius praestatutor est sensu,&c.no tamen se quitur,quod formaliter possit id,quod sensus, ut est,quod eminentiori modo id pos-st: quia cognoscitur singulare immaterialiter Sabstracte ut S. Thom. loco citato ad . quod est superiori & nobiliori modo cognoscere singulare :& non repugnat in- Obsema. teli echum intelligere singulare, qua sngulare est,sed qua materiale estudeo secunda
illum modum materialitatis est repugnan 1ia,non autem secundum modum immaterialitatis. Ad primam confirmationem iam
dictum est sufficienter. Ad secunda respo-
do sit abstractio uniuersalis a singularibus
sine mendacio: quia intellectus intelligit per modum sui immaterialiter quod in re materialiter existit: percipere autem Unum sine alio non est mendacium,nec est aliter concipere,quam sit in re,sed unum psrcipere altero non percepto.Ad tertiam con
firmationem, quod singulare ut eκ posuimus continetur sub uniuersali, qua do per ipsius uniuersalis speciem singulare tercipitur , quo modo ad uniuersale potius habet habitudinem,quam oppositionem.
An speciali sitimini sit primum
. Tertii argumenti dissicultas, qui de or- λdine cognoscendi est,si eNacte di pro digni h
late esset tractanda, certe plura disςVς ςψ' pale deorgerer,quibus lectori non possem non e iis dis. ω onerosus. Omisso igitur ordine procςdςn k,os di iii scienti js de quo alibi dictum est, ut in sprooemio horum librorum S lib. r. p. nunc pro materia propositi argumeti sat sit stir quod semper cognitio , siue sensus sit siue intelleci',a comum incipit: sicut enim concipimus, ita di loquimur lib. . Meta.
teX. lo. Cuius rationem reddit S.ThO. I.p. . q. 8s .artic. 3. quoniam nostra cognitio tam
secundum senium , quam secundum intellectum semper a communioribus est, quae magis Occurrui potentiet, ut eX lib. i .Phyccap. I. teX l. 3. ct s.probat, ct mani sellis experimentis inducit:quia in sensu siue secundum locum,quando a longὰ quidpiam videmus,sive secudum tempus cum pueris
prius a communioribus incipimus, qui omnes viros patres, omnesque mulieres matres appellant : iotellectus ergo semper ab uniuersalioribus incipit , sicut sensus a singularibus sub uniuersaliori S communiori
423쪽
nuncupatione, ut hoc ens prius est, quam
hoc animalinam paulatim incipi ut res apparere , ut sub uniuersalioribus & magis H confusis nominibus significantur: sicut materia , verbi gratia, corporis humani prius
incipit a sorma vegetatiua , deinde a sensitiua , vita tulem ammam rationalem recipiat i est enim anima vi tabula rasa, in qua ut pingatur , rudis de adumbrata figuratio praecedit ultimam & evictam picturam: ideo aruma,quq tabulet rasq coparatur,paulatim depingitur, Sc cum potentiae materiae sit persimilis,paulatim etiam de potentia in actu deducitur,ut tandem pol l multas intelligendi transmutationes contingat
absolutatu coplere intellectionem,uti len suspiis confusis notiti js obumbratur, ut demum exactioribus absoluatur. Quoci seca aduertendum,hunc ordinem no esse inuiolabilem& e stentia leni, cum quandoq;
contingat primam sensationem exactam
is de claram esse, similiter Sc erimam intellectionem speciei esse specialissimae et ergo neq; se,sus neq; intellectus invariabiliter
hunc ordinem obseruat, ut prius impers ctiores di communiores habeat notitias: alias oporteret quem uis etiam misticum
Restitis Aristotelis categorias formare. Sed vi in
concordiam reducamus, notanda est di- stinctio quam supra lib.et. cap. I. de formis posuimus cum S. Thom. I. p.q. s. arti c. 3. de 4. quod formet communiores non insor-- , mat prius materiam ordine rei, sed naturae:
i. itaq; sicut materia non est prius sub forma corporei talis, quam sub alia forma iam dum ordinem temporis,sed tantum secun dum ordinem naturae intelligentiae, sic intellectus non intelligit prius ens,ira ut per suos gradus descendat ad cognoscendum perrectissimum ens secundum disse- . sentiam & distantiam temporis, sed secundum ordinem naturaerita quod nihil potest mouere intellectum, ni si prius sub ratione praedicatorum superiorum t quia illa sunt formali ora Sc cognitiuae potentiae propinquiora .sicut visus non potest videte albedinem aut nigredinem nis sub ratione coloris,qui est eius obiectum sorinale,sic neq; intellectus quidpiam potest determinate &actualiter cognoscere, nisi sub ratione entis , quae est ratio sormalis obiecti intelle .ctus: nihil enim est intelligibile nisi sub ratione entis. Vnde primum principium uniuersalisamum ad maiorem sui euidentiam eκ notiti js entis componitur, quodlibet est
vel non est ideo secundum ordinem rationis S intelligentiae , essentialis ordo est de invariabilis. Et sic intelligitur S.Tlio. I. p. de Aristoteles lib. i. Phys. locis citatis idequod priora via generationis sunt im per sectiora lib. 8.Phyctex. 18. de lib. s. Meta. teX. I s.Quare argumeta Scoti quae habes apud Caietanum prooemio de ente de essentia,desumpta ex I.d. 3.q. quavis pro bent,aliqua do speciem specialissimam diastincte & determinate percipi, cu sit actualior de magis determinata, non tamen colligunt,quod latenter di implicite ens de comuniora quaedam prius non percipiantur, cum species specialissima nisi sub ratione entis non sit intelligibilis:& si visus distincte percipiat albedinem, no tamen nisi sub
ratione coloris, quae est formalis ratio Obiecti. Neq; opus est per multos actus in tela medios trasire,& sigillatim omnes,qui me
diant , conceptus sormare, sed quod ratio formalis & origo omnium prius necessario
eocipitur, quam ratio materialis: ens enim
ad intellectum se habet sicut color ad potentiam visivam. Caetera vide apud Caietanum loco citato,& tra clade nominum analogia cap. 4- & in dubio de conceptu entis.Eκ his paucis facile tibi fuerit ea eluci dare,& ad propositum argumentum in sorma respondere,cuius conti rinatio eX dictis Ad α' supra tex. I s. soluta est: nod igitur sunt om mationeni moleste inculcant Ic repetendat si quet de rini autem desiderantur, petenda sunt cN his, time arae quae infra dicimus de immortalitate anime colanci ead fine huius 3. lib. Quandiu enim nostra cysepam anima in corpore est, habet se ut potentia tu is q. de vi hic Aristoteles dicitisX.2s.& 26. ideo immorta. per species de suas operationes se cognoscit alae, ma- ct inquirit,ut potentia per actum dignosci ximesolutur, se materia analogia ad sermam est m- mue aduenta:ita anima nostra sese prodit,. tq; re 3.' perit per propriam suam operatione: unu- principaviquodq; enim est intelligibile, inquantii est te, cinis- actu:separata aute anima cognoscit se per fra text. suam essentiam, quonia iam actu est,& non 3 6M 3 ρ.
quia cognoscit se informari similitudine de specie obiecti de ab ipso vitaliter immutari, sed quia iam actus est per se, ut infra in
quaest.de immortalitate animae latius: Ic habes elegantissime apud S. Tho. I. p. q. 89. quod anima cogooscit secundum moduintili statui couenientem, Sc utitur speciebus hic acquisitis, non intuitu ci conuersione
424쪽
ad inferiora phantasi nata,sed intuitu & reuersione ad iuperiora ,de quorum numero fit,nimirum iam de ordine per se intelligibilium & immaterialium essecta. Pergam'iain tandem, quia quq desiderantur,eri alijs locis sunt recompensanda.
De conuenient se sensus cum intellectis, ut practicus intellectus ab speeula-uuo distinguatur.
tactu, est idem quod res.; Ea vero,quae est potetia, in uno prior est tempore, simpliciter autem neque tempore. Sunt enim uniuersa,quae fiunt, ex eo,
Continuatio doctrinae plurimis ambigua est, de qua varia aest censura, mihi time clara & aperta videtur: qua de re paucis meam dicam sententiam,quo breuius possimus praesens caput enarrate. Etenim Aristoteles probat funda metum huius doctrinae positum supra tex. 2. quod intelligere sit sicut sentire: cuius veritatem adumbra is uerat & uniuersaliter declarauerat lib. 2. Cap. s. te X. sy s8. dc s9. in praesenti autem ad viuum illulirat. Idcirco cap. praesenti videtur Aristoteles ad illud tandamentum amplisis declarandum regredi, ne moles, quae super ipsum aedificata est, ruat & suo veluti pondere cadat,& dubium propositum a nobis teX. 3.omni ex parte dissoluatur um iam ex prs senti loco constabit doctrina Aristotelis categorice,& non hyp thetice procedere de quo vide quet dixim' illo textu. 3. pro firmamento huius doctrins Prsterea eo Arist. mens toto hoc capite inclinat,viost edat prster speculatiuum intellectum, practicum esse ponendu.Quare his perceptis, nemini relinquetur occasio calumniandi doctrina Aristotelis,qui haec tam iusta necessitate inculcat, ut resumpto S declarato principio,quod firmamentum huius doctrinae esse dicebamus, gradum sa-ciat ad distinguendum intellectum ac iuuab speculativo. Totus igitur Aristoteles in praesenti cap.est, ut prs dictis rationibus coismuniones atque conuenienuas sensus cuin intellectu eκponat, eXachiusq; interprete- 'turrit venemur piirtes intellectus notiti, Sc listerentia speculatiui a prattico nancisca- Inur. Quamobrem istas suppositiones si a conuenientias Arist. non tam probat,qua in manifesta indeo totum hoc capitulum pura fere narratio eli luppositionu illius doctrinae. Praesenti ergo textu resumit quod supra teX.ro.diciu et , de ordine prioritatis inter potentiam & actum: quoniam po- ttentia in eodem secudum quid prior est,in I. comte
diuersis aute Sc absolute simpliciter prior nictu ex est actus lib. 8.Metaph. per totum S tib. 9. parte P Mex. ph. tex. i 3. quare prior est in nobis r α. - intellectus in potentia & sicut tabula rata, ruam in actu recepta similitudine obiectiat unum cum ipso intelligibili, ut supra te x. 2. dc insta teX.. 7. anima non tantum sitvnu ex ipso intelligibili,sed sit etia i plum-m et intelligibile, non secundum este reale ad extra, ted secundum esse intelligibile, quod a rebus ipsis materialibus ad ei se tiri materiale tranitatum est.Sunt enim dimuersa, quae fiunt inquit A rist. praesenti le X tu ex eo, quod a ta est,id est, a priano omnium opifice dicit Philoponus: luod verum esse non negat Aristoteles,sed hic tantum intedit, nihil deduci de potetia in actum,nisi ab eo,quod est in actutid vult Aristoteles nobis sigili care,quanuis aliud non neget. 2
Sensibile autem ad actum ex Tex. zia potentia sensitiuum ipsum deducere, actuq; videtur efficere:
non enim patitur, ac alteratur. o
haec species motus: nam motus,
actus est imperfectiat actus simpliciter, qui quidem est rei persectae, alius est omnino, diuersusque ab illo.
Ex materialibus, quae sensu percipi- e .coueniamus, incipitiam Arist. declarare immate- tia extarmalia, quae circa intellectum versantur,co- ra astus paratq; sensum & intellectu. In primis eκ operari. parte obiecti , et sicut se habet sensibile adsensum immutando ipsum , S de potentia in actum deducendo supra lib. a. teX. s 8.
2 s y. persimili modo se habebit ipsum in
425쪽
telligibile in ordine ad intellectum quoad
immutationem:nam sicut sensus in actu eia sicitur a sensibili,sic intellectus possibilis a quidditate rei materialis in illustratis phantasinatibus apparete immutatur lib. 2. loco citato haec veritas declarata est. Mox co-S: Go' parat ex parte modi quoniam sicut sensus intelli immutator sine motu ab ipso sensibili, itano emro de intellectus de potentia in actum tra sinu me pare, latur sine motu: non enim est vera passio, tuin est vilib. r. loco citato, Sc supra in hoc 3.teX. z. cymalitas, sentire ergo sicut intelligere pati est , non sunt to tamen proprie .cum abiectione contrarii,
in z. aut temporis lapsu per se loquendo neq; sentire , neque intelligere est pati. Probat
Aristoteles ex natura motus, qui est actus impersecti, ut dicitur lib. 3. Phys. a teκ. 6. ad i . sed sentire atq; int ligere actus qui dem est rei persectet,quandoquidem eri natura motus subiectum in actu constituitur, sed imperfecto, hoe est,adhuc in potentia existes:at per sensus de intellectus functiones subiectum costituitur in actu perfecto, neq; manet in potentia ,sed cosum matur determinatur, quia in passione a pria dc motu physico manet potentia coluncta actui rat in sensione S intellectione non est nisi actus fine potentia. Quod ut facilius intelligas cocipe, quod omnis motus relinquit subiectu,quod mouetur ut potentiale,hoc est,ut tendens actualiter ad persectionem: . quod enim loco mutatur, quod alteratur, similiter .sc id,quod augetur, transfersitur a potentia in actum:at quod videt, quod intelligit, iam est in actu perfecto, dc no tendit ulterius,sed sistit in eo,eoq; fruitur.Vnobserua. det merito supra teX. z. sentire & intelligere qualitates e lle dicebamus, quia sunt ope rationes absoluetes sensunt, consummates intellectum, ultima te determinantes pote-tias, de intra se immanenter internu habetes terininum sic de verbo mentis dicebamus supra quaest.de obiecto intellectus adiprimum )ia ergo sensus Se intellectus persuas functiones colammantur di perficiunis tur, sentire atq; intelligere actus erunt perindire u : . secti, Sc qualitates quaedam absolutae, tan- ., tum abest, ut sint motus: non enim relin-- α quunt subiectu tu in potentia,quod actua-iὶ e. liter teridat ad persectionem,ut cotingit in
omni motu, sed potius constituitur subiectum in v l tunato dc actuali esse, quod per illam transmutationem habere possunt. In instanti erum acquiritur t1 insensu, quam.
in intellectu terminus ille immanens, de quo in quaest. de verbo mentis, licet per accidens paulatim possit sensibile sensui applicari, dc etiam intellectui per accidens
pos Iuni cum successione temporis phantasmata applicari: in motu ergo pars quaedam est acqui lita,&in a ctu, pars autem ut acquiratur in potentia .sentire autem atq; intelligere totum esse habent simul, de instantanee producuntur. Merito igitur a
guendi sunt,qui tam aequi uoce motu utentes animae naturam obscuram reddidiare,
ut de Platone de aliis refert Aristoteles t. t
lib. I. cap. 3. Nime contra Platonem teritu s.
Sentire igitur ipsi dicere so- να et q. tam , ac intelligere simile est.
affirmauerit,aut negauerit, tum
persequitur , auc sugit. Atque delectari, aut dolere, est operari ipsa medietate sensus aci bo-
num,aut malum, ut talia sunt:&
suga, & appetitus, qui est actu, hoc sunt: & non aliud est appetitiuum, aliud sugitiuum : nec alia sunt ista a sensitivo, quanquam ipsorum ratio non est eadem, sed diuersa.
Tertio assimilat Aristoteles sensum Sc 3. ωαι intellectum in operatione: quoniam sicut nimiria ex sensus prunam habet operationem simpli pinein cem sui obiecti apprehensivam, sic intelle- rationis.ctus habeat operationem simplicem quid-ditatis Sc essentiae apprehensivam , de qua
cap. 3. dictuin. Deinde sicut in sensu apprehensionem Obiecti iudicium tequitur, quod in sensu efficit conuenientis aut noctui senis
sum, unde voluptas sequitur aut dolor: sie in intellectu post simplice appreliesione sequitur iudicium de bono proseque do, aut malo fugiendo:itaq; ut sensus primo sensibilium sormis receptis sensibilia cognoscit, inter qui diiudicat,tu iucudum Si molestuanimaduertit, postremo illud sequitur,su-gitve:sic intelleco primum apprehedit res, quas
426쪽
amnia sertit, tandem prosequitur,vnu uri
alterum vero declinat : quan uis' ergo iusi' uo liuellectus immaterialis sit, senius au'. tem operatio materi lis est. Multa iuncinxtroq; paria, haud dissimili proportionς sibi correspondentia: simpleta enim arprc helio sensus simplicem, quae est ii intelle, iii,declarat: iudicium vero sensus intellectus iudicium eXponit , ut non abs re Amstoteles primam sensus operationem cum prima intellectus, ct secundam unius cum lexunda alterius conserat. LXpende tamen
fro expositione literae , quod an intellectia: p dil ,ssiimatio & nefatio, in sensu vero est prosequutio R iuga et quoniam in sensu
non cu perfectum dc e actum iudicium, sicut in intellectu rideo notanter Aristote
les dicit, quas af irmaueris ivgauerit, pex
dicij,notat supremuiudicii tribunal, quod in tauonu est,quanuas instati a prima es m ρ'' rate quoddam iudicium sensu ribuatur, Praeterea aduerte, quod iudicium senius externi dς desine,'ulvpygisve Aristoteles dicit fieri in medietate iς'sus, id est, non in exteriori sensu secundum se, sed intςrcedente sensu communi, qui exteriorum sensuvin obiecta ct operatione idiscermi;
ad illum igitur,qui in im q. medioxum situs cst , iudicauim de mimi ementi aqtdesconusnienti refertur: hwς4autem amici aut immici apprehesionem necessum
sequatur Prosequutio dc fuga naturaliter enim unumquodq; prosequi Iur sibi conueniens & nocivum iugit: abito autem num est,unicuique autem proprium si Mi ergo sensus S intellectus assimilantur in causa appleben stolus, sicin effectu iudici j,
dicere autem iudicium t qui erum iudica quidpiam,apud se loquatur ut rideas,quod in sensu suum tuam est ςre,stium etiam loqui,& pronuntiare sententiam uiuare in operatione lensuum est suus terminus i i manen , qui respondet. rbo ivshtis,quod
ab hoc loco Aristotelis non malὶ deducis tur , ct Caret nus diligen ex exponit I p. q. et .arI. I. cicere autem iacit supra jnte seligere,quod .est intelli re eFprimendo
proiiuntiando; ergo si in funis in suum dis
cere,suum etiam erit pronuntiare,quia sentire actus est periecti re absoluu & copleti, sicut illitin intelligere. Bene ergo dicit r
mniligeres ile est, hoc est, seruare apud sen sum,quod est apprehendere δοῦ iudicare,si tute eit ac dicere. α iiitelligere perlinies lectum: nili quod in sensu , cun/ nomina neque posita sunt, aeque expressa, eripe denda sunt ex intellectu, ibidinomina diastincte & Maia posita sunt lingulis opera tionibus, quibus omnibus in sensu aliquid proportionale respondet. Cum autem subiun git Aristoteles, Ernota alvi sapperi mirin astrilinum, .c. usque ad finem huius texIus,taclia increpat Platonem , qui ut Itb. I. de Anima tex. Vo. dicitur in diuer sis partibus corporis potentias animae collocabat: dicit enim , quod appetitiuum &fugitiuum cum sens uo non disserunt subiecto.Preterea tacitam soluit obiectionem: nam posset quis obiicere,qudd sugitiuum& appetitiuum sint diuersae potentiae, quia habent actus diuersos iudita doctrinam traditam lib. 2.de Amma teN.33. sentiresippe tere & fugere distincti acius sunt rgo a distinctis potentijs Nulla mane istam con sequentiam dicit Aristoteles:quoniam v rum est actus illos distingui,quia unus sine alio esse potest: potentia autem & principipia quit, usium, non distingiwnxur sub iexhoax lib. r. lini rima teN. 2 . Vbi nanis.
di bisunt bae, ibint syrio cuμ s. etiam in .l; appetitus igitur aut suga sine Rilla non
sunt i inale ergo cas subiecto distinguel, at blato, quia traminis realiter aut sit maliter distili et tur, simul esse possunt in eo dem subiecim in lapide enim grauita scdensitas i i eodem subiecto lum cum prioc tio mouendi'a disconuenienti loco ad Iocum comminentem: at hol num ab altero non separetur,Vnum tamen serna
liter saltem non est aliud. Sic igitur in prorpόsito,appetitiuum S sensitiuu, quae reaialiter iustinguuturon eodem subiecto conueniunt: iugitiuu autem Sappetatiuu sota ratione discrepant, nam fugitiuum quod dam est appetatiuum qui ciuiq; enim sunt ei sconueniens,eo iugit,quia appetit consequi aliquid sibi conueniens 2 qmnis ergo assectus ab ara Orex st I. et, q. a s .a re. I .& z. Distinctio autem actuum rimi est praecisa ratio arguendi distinctionςm poicuariana,
427쪽
& ita potentiae per actus non distinguuntur astit mauue,sed negative quando enim sunt actus, qui non pollant egredi ab una potentia,oportet a diuersis procedant potentiis sic inter se differentibus , ut actus inter sese disserunt. Et quando iam inua.
Ivit,quod potentiae peractus,& hi per stabitus, hi insuper per obiecta distinguuntur, intelligi debet , per actus, non secundum rationem materialem, sed secundum rationem formalem t & sic distinctio actuuaffirmative etiam colligit distinctionem potentiae: quia ratio potentiae, quae deo 14mpta est ab obiecto tanquam ab origi ne de radice, ad idem obiectum recta re. reditur prius exeundo ad actus, per quos deinde consummat habitus , quae omnia sunt intra latitudinem obiecti formalis ipsius potentiae: appetitiuum ergo a fugitiuo sola ratione distinguituriqua enim vir tute graue accedit ad centrum, recedit a loco sursuin sibi inimicor appetatiuum a tem alterum est a sensitiuo,illi tamen sub ordinatum: quia nihil potest appeta, cuius non praesupponatur cognitio: mlul enim refertur in incognitum, usqueadeo ut en tia naturalia de inanimata dicat Aristote Io lib. 2.Phys. tem y. dirigi ab intelligen
pium est ratiocinandi, ipsa pha tasmata perinde, atque sensibilia, sensui ipsi subiiciuntur,atque cum bonum , aut malum esse dicit auirmando, auth negando, tum sugit, aut persequitur. Quapropter ipse anima sine phantasmate nuquam intel-
Progreditur ulterius Aristoteles in assimilatione sensus de intellectus, affirmatq;. quod sicut sensus se habet ad sensibilia,sine quibus nihil sentit,sic intellectus ad phantasmata, quibus deficientibus non conti sit intelligere. Quod patet ita pueris & dormientibus, quandiu phantasiarata habilia non sunt instrumenta uitelligendi: & sicut hoc verum est in prima operatione & apprehensione,ita etiam ui secuda: quia sicut
sensus se habet ad delectationε Ac dolore,
unde prosequutionem arripit aut fugam, sic intellectus ad bonum de in alunude quo cum affirmauerit vel negauerit, prosequitur aut fugit. Similis ergo est proportio sen .sus ad sensibile,& intellectus ad pharasma: utraque enim potentia ab illis vi suo obi
cho pendet, nisi quod post appreliesionem
in sensu statim est sentio voluptatis, dolo vi sue,v t inde fuga aut prosequutio comit tur t at in intellectu ante cogitatione dei ctationis aut tristitiae prosequutio est aut suga. Itaq; in sensu desiderium vel fuga ho Distinsequuntur immediate ipsam apprehensim tu intranem obiecti, sed mediante dolore aut v sensum et luptate et in intellectu aute immediate post mulledia apprehensionem boni vel mali ante cogitat sonem delectationis aut trillitiae prole quutio est aut fuga. Ratio autem ditiaret tiae est, Prima, quia quae in inseriorib' sunt diuisa ut in sensu , in superioribus ut in in- ritellectu uniuntur t perpauciora enim facit intellectus,quae pluribus exequitur sensus. Secunda, quia sensus non apprehendit nisi
bonum particulare, per cuius conuenien
tiam sensu delectationis aut tristitit stimulari debet ad prosequutionem vel sugami intellectus autem , qui immaterialis est de
circa uniuersalia versatur, statim ex bono vel malo apprehenso , non expectato de Iectationis de tristitiae stimulo, bonum elisit & malum fugiti aut quia quod est sensui
conueniens aut disconueniens,ld apud inatellectum est bonum aut malum : ideo is penumero intellectus sensuum iudicium transcendit.&eorum impetus coercet, refraenatq; , atq; ab eo,quod delec at,auertit, ct trillia eligere compellit , arripitque meris quaeda,quae sensus fugit.Μulta enim sunt quae sensa in delectant, quae mens ab- horret,& latere anguem sub herba docet, va ῖα:& aliud indicat nobilius de praestantius to- Λto corde appetendum , amplectendumq;: non ergo uniuersa,quae sentu i iucunda aut inolesta sunt, eum vero rationis bono eo sentiunt: quo proposito de dem bitrato bois no excitatur,ar imaturq;, sc quasi inuitatur ipse appetit' sensitivus, vi rationi obediata Philoponus vult Aristotele iii altivum intellectum alligari pliantasmati, sed non
contemplatiuum,cum tamen cap. seque tui
te X. 39. de speculativo intellectu eadem verba inducat Aristoteles ibi, Qui contem
428쪽
pletur. eriosi ne phantasmate non intelligi
mus,quandiu anima in corpore est. Ratio. nem reddit S.Tho. I. p. q. 8 art. 7.quia PO tentia proportionatursuo obiectorat Obie ctum thiellectus coniuncti quidditas est rei materia lis inentis in aliquo particularianori poterit ergo cognostere,nisii secudum esse,quod Iube in particulari. De anima autem separata aliud est, ut in quaestione de immortalitate animae dicemus. iii K l. l- .
esticit, ipsa. autem aliud:& auditus simili modo. Ipsum verbulta Inu Unum quide est, & medie-w- ρx ipsius plures sunt rationes. : Q Vero dijudicat, atq;
discernit calidu a dulci differre, dictum & prids est,& nuc etiam
est dic odum: est enim vitu quid
Proportioni sensus ad iiitellectum pernsessus e are persequitur Arist. vix moesti at similiter sibi lci pliatasmata intellectui, in si Ei , ac senubiu lanisunsic autem docet,quod murtis sensi ilia prius messiu assiciunt, deinde sent su, immutant,&vsque ad ultimum termi
num & centrum sensuum eXteriorum,qui sensus communis est , progrediuntur. Est igitur sensus communis, qui terminat immutationes sensuum exterioru,veluti pun- ctus vltimus lineae terminus & cetrum ciris culit quia unus sensus est secundum essen. tiam, plures autem & secundum rationem diuersus,ut circuli centrum re unum punctum est,ratione autem plura, quatenus in .ipsum Omnes line et a circunferentia cade tes concurrunt. Quare visensus communis terminat omnium sensibilium immutati nes,sic intellectus circa phantasmata se habet,quod re atq; numero unus est,plurium tamen phantasmatum immutationes ter minata ideo sicut unus est sensus comunis,
qui sensibilia omnia terminat & recipit,ita unus intellectus plurium phantasmatum incursiones & impetus recipit. Dictum est de sensu communi lib. 2.tex. I 3 . atque sicut unus sensus communis secundum dis
ersas rationes. diuersificat ipter sensus e Yterio es, ct circa eorum immutationes hi ilicium Exercet es quasi earum iudex ara Pulchra biter sedet, itiintellectus sublinuus habeo es attinebu iudiciumin excellentius dς phalasma. Iuso iutibus exercebit arbitrium. Etenim sensus telleritas. exteriores visum diganei ad conitinem senlanuvi Metto Eolitanum, iudicium auditu ri confluunt Liuius autem itan asu alia, quasi ad superiorem appellando, Metropolitani set tentiam ad supremum sunt mi Potificis tribun i deferunt, ubi omnia i per in t llectum tςrnus iatur de defini mur,tare quam in excellentissimo & sunt mi fasti- ij consistorio.Quocirca sicut ex piste senius erant plura sensibiliai quae iudicaba9tur ab vio sensu communi: deinde in virtute & modo immutandi sensibilia usq; adsensum communem assici ut:& tertio unus est sensus communis, qui discernit &iudicat: quarto diuersis operationibus iudicium
exescet, atque diuerss asscitur speciebus: ita intellectus inquit Aristoteles es unumquid ipsum, ira 'mum,ut terminum, hoc est, proportione quadam iptellectus sensui coismum respondet,ut unus idemque intellectus primum plurium phantasmatum, Ut plurium linearum terminus ultimus, immutationes terminet, de plura ipsa phantasmata distinguai & expendat: oc sic in numero proportionantur, tam quoad unitatem potentiae, quam multitudinem obiectorum in modo etiam immutandi, disce nendi virtute, operationum varietate, e- ά cierum mirabili diuerstate, dc in multis balijs,quae diligens lector excogitabit:rectὸ
ergo intellectus confertur cum sensu com muni, cui accommodata proportione respondet. Ex hoc textu habent Auicennas ' cita& Ocha, ct plures Nominales testimoniu sunt
Aris otelis, ut deponant illam suam se ima. tentiam,qua spe cies sensibiles negant,cum vinos diXimus iupra lib.2. teX. II s. hic eas ponat Arist. duna dicit, Numare quidemptis illam talem efficit, id est , quodammodo
.coloratam.Idein habes de speciebus intelligibilib',quod repetit ad finem textus se 'uentis 3 et.&'tex. 3 8. & dixerat supra teX. 6. manifesta sunt de expressa loca ad 'probandas species tam sensibiles, quam intelligibiles.
Atq; haec ipsa unum sunt,aut et . 3 similitudine rationis,aut nume-
429쪽
4o6 LI g. III. DE ANIMAro quem habent ad utrunq; , ut illa inter sese habet. Quid enim interest, si quonam pacto,discer-
. nit aut ea quae non sub eodem ge
nere collocantur, aut contraria,
Sit igitur ut est A, quod est album . ad B,quod est nigrum,sic
C, ad Di quare mutato ordine comparationem etiam eoru dem
vere sacere licet. Si igitur CD sint unum, ipsa prosectb sese habebunt perinde,atq; A B,ut sint
tem habeant rationem,& illa simili modo. Eadem erit omnino ratio, &s A qui Album Dulcedem sit A C
Praesens textus nil continet nisi praecedensis eba tis φκemplum & probationem in terminis munis tu a permutata proportione,ut probet,ut senistia ela sus communis sensibilia distinguit, ita ininafretari tollectum phalasmata discemere: unus senissus communis diuersorum est sensibilium, sic unus & idem intellectus diuersorumphantasmatu. Sic enim nectitur argumen latio permutatae proportionis, Sit igitur Α. album , B nigrum, C phantasma albi, Dhantasma nigrit quam igitur rationem ab et A ad B eandem habet C ad D, id est,sicut A & B sunt una numero de proin portione cum sensu communi, sic C & Deadem proportione adunantur in intelleis ctu: Ratio est, quia sicut sensibilia sensui, se phalasmata intellectui subiiciunturi per album autem Se nigrum caetera sensibilia
audiamus. Eadem enim erat argumentatio
si A sit dulce, B album,id est,diuersorum sensuum sensibilia: ut autem omnium sensuum sensibilia, etiam ad diuersos sensus spectantia, co istunt sensui communi,& ut lineae in centro concurrunt, sic phan lasmata uniuersa ad intellectum constulit, ut dijudicentur: siue homogenea sint. sue eterogenea, hoc est , diueriae aut eiusdem rationis ,ratio semper procedit. Voluit autem Arist. his terminis uti, ut in Philos phia naturali, quantum rei natura patio tur , ostensiue rem alioqui difficilem de
Intellecti uu igitur ipsas sor- Tex. 33mas in phantasmatibus ipsis intelligit. Et ut in illis ipsi desini tum est id, quod fugiendum est, vel sequendum : sic & sine sensu
cum in phantasmatibus est,mouetur. Sentiens enim signum se .ce datum ignem esse, vidensque ipsum comuni sensu agitari motu, cognoscit hostem accedere. At nonnunquam hisce,quq sunt in anima, phantasmatibus, aut mentis conceptibus , quasi vi dens, ad ea , quae sunt praesentia, ratiocinatur, atque deliberat defuturis.
Conclusio est praecedentis textus,videlicet , quod intellectus in phantasmatibus intelligat relucentes quidditates. Vnde deis clarat & insere Arist. quomodo intellectus se habeat affirmando ct negando:& ut d finiat quid prosequendum de fugiendum,
dicit, quod cum intellemas rerum naturas in phantasmatibus determinatas inspiciat tanquam in proprijs simulacras, fit, ut sicut sensus non excitat appetitum sensitiuum, ut prosequatur aut fugiat, nisi prius quid iucundum,molestumve reperint,sic interuleisi' rationalem appetitum ad prosequutionem vel sugam non stimulat, nisi prius adsit & concepta sit boni, malive opinio, unde affirmet, negetve fiag aut prosequutionis actionem : dc sicut intellectus sicco moueturno solum phalasmatibus rei praeseriti, ut ligno dato in militia facis asceta, hostes adelle moti liratur sed etia in ab lentia ex his,quae anima per ratiocinationem colligit,
430쪽
tarum it ad ultimam illationem & impe- qmiliis IIum ratio'i , essi citer operatur, nisi adsit sit effia
impedimentum. Exempla sunt apud Ari- eam stoteleni lib. illo deincelsu animaliunt: v I de D. Damascenu in lib. a. de ii de ortho, his Q Duo π: a cap.et . sc et s.&Gregoriu Nisenum lib. s.
colligit ,& per conuersionem ad absentias
phantasmata his, qua antei nouerat,det ducit i istare hostes, aut imminere perum lum,de ἡκ hi qu* communiter accidunis deliberat defuturis.
sum, qus sine actione sunt, in eordem genere sunt,in quo sunt bo
Elici,cum uterq, intellectus habeat verum riam. pro obiecto sub ratione veri dii serentiam autem statuit S.Thom. I.p. q. 79. artic. I I. quia speculatiuus nudam veritatem con templa Iur , quam practicus intellectus ad
opus ordinat sed sic accipiendum est,Pri In ultimis tribus huius capitis textibus mo,Vt sint in codem genere pridicamenti, tria determinat Arist.praesenti enim textu, quia sunt qualitates verum di bonum. Se-
et cundo, quia in eodem genere subiecti bonum dc malum sunt, nempe in intellectu, ubi materialiter bonum reperitur : quoniam licet bonum per se respiciat volunt tem,tam en verum & bonum,quia conuertuntur cum ente, se inuicem includunt ut
ibidem dicit S.Tho.ad 2. nam verum est
quoddam bonum, alioquin non esset appetibile : bonum autem est quoddam verum , alioquin non est et intelligibile: ergo sicut obiectium voluntaus potest esse verum, non ut tale, sed ut habet rationem boni, sic obiectunt intellectus bonum esse potest, non tamen ut bonum, sed sub ra. tione verit quare intellectus practicus verum ad bonum ordinat sub ratione verit uterque enim intellectus teritatem cognoscit, ut proprium obiectum , sed practicus veritatem ad opus dirigit. Vel dicamus teruo, ira eodem gradu perseditonis verum di falsum esse in eodem gene rejn quo bonum dc malum: quia sicut v rum totum bonum est intellectus, ita falsum totum malum est intelleco: ideo perinmutata proportionem voluntate verum tota est eius Donitas falsitas autem tota est eius malitia:quare intellectui veritas & salstas bonitas sunt aut malitia ipsius,volun tali autem bonitas aut malitia sua est veri tas aut falsitas.
quo modo intellectus speculatiuus a praelico disserat i in duobus autem sequentiabus quo pacto circa mathematica, naturalia & tes: materia abstractas se habeat. Diverat enim intellectum no intelligere nisi in phantasmatibus, a quibus determinatur:nonnihil tamen hac in parte inter conis templatiuum S activum intellectum disefert:quoniam licet utriusque obiectum V rum lit vel falsum,speculatiuum verum totum est in speculatione positum, practica autem verum actione ipsa conficitur &completur:& speculatiuus intellectus vexum de falsum simpliciter & in uniuersali considerat: practicus autem non abstrae E& vniuersaliter,sed in particulari applica do ad operabile: actiones enim in particolaribus sunt. Huic est,quod practici intellectus,cuius est finem & inedia considerare, scopus ad agendum propositus est,caeteras potentias ad agendum commouere , & de actionibus perficiendis dictare,atque comelusionem speculatiui intellectus accipere,& alia ratiocinatione a cima ad agendum admouere.Vide lib. 6. Ethic. cap. r. & ibi Eustratium, S lib. de communi animaliuiscessu,&quae diximus cum S.ThOm. I.et. ὀ q. 6. ad I . inclusive,ubi fuse dichrum est de actibus humanis,& q. 6 s. arti c. I. quod conclusio practici intellectus, si vera sit &efficaX,debet esse ipsum opus in e Xercitio postu, quia est emca X applicatio ad acti