장음표시 사용
471쪽
448 LIB. III. DE ANIMA CAPUT. VIII.
latum,in veritate iam costat, duos alios o bes supra stellatum elle, nonum scilicet &decimum,qui mouentur: nam caelum vn
decimum, quod est empyreum, fixum est& immobile. Ideo sicut exponitur locus de stellato iuxta veritate, potest exponi cu Aristo t. de quolibet orbe planetarum qui triplici motu movebitur tergo Arist. hanc similitii dinem adducit propter Platonem,
quem lib. I. cap. 3. ate X. 4s. reprehendit, quod in orbes caelestes negotium anima reduκerit:naturae enim rerum no sunt tranIationibus & metaphoris explanandae, sed propriis verbis, tametsi iam postquam eXacte animae natura explanata est,accommodate adducuntur similia & exempla. Qui inuis igitur orbis a primo orbe triplici motu movetur.Primus secundum quod a primasphaera trahitur ab oriente in occidens. Seocundus, quo proprio motu regreditur ab
occidente in oriens. Prior igitur fit superglos mundi: posterior vero super polos odiaci. Ex quibus tertius motus secunda
eo siderationem est, non ut circulariter mo
uetur caelum ab oriente in occidens,vel ab occidente in oriens , sed quatenus motus isti alitemptrione in meridiem considera tur aspectu recto fieri supra axem mundi,
eiusq; polos, aut supra axe Zodiaci,eiusq; polos. Hi ne patet iam similitudo, nempe, ut sicut est coordinatio in caelestibus orbi bus & sub ordinatio polorum, ita duo isti
appetitus in nobis secudum axes de polos aspectu recto coordinentur,& sub ordinentur in ratione finis respectu obiecto tu,quae respiciunt. Duo igitur genera sunt obiectorii, uniuersalis scilicet & particularis,quafiduo axes & poli, quo appetitus aspici ut de
se vertunt: non quod caeli motus sint animae motus ut Plato existimaba cuius reis
prehensionem hoc loco renouat sed quod
semiant iam loco exempli admotus animae in nobis explicandos,ut duo appetitus prias quasi circulo agitentur ab oriente in occideas, de rursus ab occidente in oriens continua contrapugnantia,& quod motus aspectu recto absoluatut secuatim alterius axem de polum,hoc est,secundum bonum ab altero appetituum appositum ora quod primus motus sit a rationis oriente quasi
maior syllogismi de uniuersalis praemissa. Secudus motus sit appetitus sensitivi,quasia minori. particulari & occidete in quo per phantasiam fit determinatio. Tertius sit collectio in unum per conclusionem op ris dc impulsionem ad usum & exercitium ipsius, ita ut similitudo in hoc teneat, Pri- Vsu ae mo , quod in serior appetitus, si aliquid de eo δε- proprio motu retineat,regulari debet de di imm Si admotum superioris, motu scilicet di impulsu rationis deliberantis. Secundo , se sicut tribus constat motus caelestis ratione iam dicta,totidem tribot expositum est humanus motus absolua. r:non enim iusificit primus ille motus rationis, quia solet esse inefficax, sed necessarius est secundui ipsius appetitus sensitivi, ut iam tertio usus sequatur.Tres igitur habes motus, Primus Summ est rationis,quem velleitatem appellat sanactus Thomas I. p. q. I9.art. 6. & I. a. q. 2Iaart. s. ut bonum honestum est sequendum.
secundus est appetitus senstiui appetentis
rem vel turpen vel honestam. Tertius a tem est cosensus in honestum. vel turpe secundum rationem appetitus, a quo fit determinario , cum alterutrum eligitur i ei quod rationi,vel sensui placetaltero omis so, prosequimur,fugimusve. P qc igitur nostra commentatio sequenti textu ab Arist. eonfirmatur. G γ, i,
buuntur, non mouet, sed manet. m autem existimationum, actationii alia sit uniuersalis, alia singularis illa naq; dicit Omne
bonum honoribus esse assicien-idum haec vero dici sime bonum esse haec iam opinio mouet, non illa uniuersalis quin potius ambae mouent: at ili quiescens ma
gis, haec autem non quiescens. o
. 2 . t 0, o Diu, udVt igitur proprie de non transsa titie,ut Plato , doceat unitatem,distinguit intelle ctum speculatiuum a practicomam specu latiuus uniuersalium est & quiescedi primcipium, practicus autem particularium est. ideo agendi Sc mouendi principium: etsi
utraq; ratio tam uniuersalis,quam particu laris moueat,ta me uniuersalis, ut quiescεsi influit magis ut causa prima: particularis autem, ut actuosa,magiique operosa,quo
da modo ipsi operi applicatur Sc immisce
472쪽
tur.POiro in hoc tota vis aaionis consistit, ut uniuersale ad particulare applicetur et navniuet sale interturbari solet ob particulares affectiones: hic est vitae humanae cardo ct caput,hinc scelicitas summa pendet,summaq; hominu miseria his inclusa esse videtur. Oportet igitur cautissime & solertissime inspiciamus, quomodo uniuersalia ad particularia accommodemus, ut e X duo b illis motibus tertium absoluamus,& ternaiarius ille demq; persectus motus compleatur dc consummetur.
Tres conclusiones,& ad secundam unucorollariu continet,quibus absoluitur determinatio de vi motiva.
I. cials- Quanuis animalia imperfectusolum sensum so . Me tuo babere videantur, quia tamen dolore σποluptate perficiuntur,imarinationem babentiu-dere ivatam cui oe ipsa imperficta sunt aniet. ML. malia. Phantasia quidem determinata .Hasensitiuιa est,altera rationalis, quae in bominibus t tum reperitur,qui ad Nnam rerutam oe scopum omnia sua coniiciunt, ob id opinionem babent de uora. futuris. Quare sisiensus Ῥincat partem rationalem,non minus corra naturam nit, quam phaerae caelestis inferiores superio es mouerent :sem per enim mouens naturasiuperius est pratistiu-
conci . tius. Tres motud ratiocinatimu a ratione detem minari debent,magis tamen laboriose a particu
lari,quam uniuersali, quae quietius abilius
Super caput sextum , septimum de octauum de principio mo
'An quae his tribus praecedentibus capitibus de vi motiva animalium ab Aristotele
r. νι- In primis manifesta videtur esse collisio,
merum siquidem multa, quae cap. 6. negauit principia esse motus , ut intellectum , similiter de appetitu, eNPresie cap. 7. teri. ε'. amrmat intellectum & appetitum principium ,- . odesse motus. Adhςc intellectus appetitus sunt potentiae distinctae,ut e X ipsarum obiectis patet: non pollunt ergo cocurrere in rationem unius principi j mouentis, ut Aristoteles docet tex. so.Pr terea quia vis ap- et agu. petit tua est cognitiva potentia, ut patet eNeo quod eligit, determinat, imperat, quae sunt actus cognitiuae potentiae: ergo ad mouendum solus appetitus sufficit,eiusq; apprehesio: secus quomodo appetitus cognitiuae potentiae continuabitur er quanam coordinationem aut sub ordinationem dc tra principalior erit, intellectus,an volutas quia certe voluntas,cum libera sit, caeteras Omnes potentias mouet,& illis dominari videtur.Insuper licet ita sit, quod potentia cognitiva appetitiuam moueat sibi commictam & correspodentem,non est ab Aristotele declaratum,si potentia cognitiua moueat appetiti uam formaliter talum quoad specificationem in genere causae si nalis & non efficieter,an etiam moueat es sective in genere causae efficietis,ut suade- iri videtur, ex eo quod amor a verbo realiter producitur. Rursus dubitare possumus A. a P de concursu de motione ipsius finis S appetibilis, si moueat secundum esse reale quia videtur Aristoteles lib. I . de generatione teN. s s. dicere,quod finis translatitie Semetaphorice agat: & lib. 2. Phys. teX. 89. quod non est actionis,sed cognitionis principium:& lib. .Phy Llex. 9. quod finis est, cuius gratia aliquid sit, ct non est principium unde motus,nimirum quia non contingit mobile ipsum:hic autem dicit,quod appetibile mouet Sc appetitus: ubi si iii ouere sumitur uniformiter, appetitus in uet realiter essective, ergo & appetibilet et si e diuerso appetibile tantum mouet in genere causae finalis, appetitus in genere causae finalis mouebitisi enim aequivoce de difformiter sumeretur,nullam haberet ii edoctrina vim. Demum videtur Aristotelis s.am processus diminutus,qui cum de principio mouendi disputationem uastituat,quae vis solis gradientibus animalibus competit,tamen de appetitu determinat,qui omnibus animatis communis est, ut lib. 2. cap. 3. in principio eius dictum est,&cap. z. appetitiuum genus potentiae diκimus a secudum locum motivo i hic autem non separat appetitiuum a secundum locum motiuor ergo non erunt quinq; genera potentiarum.
473쪽
so LIB. III. DE ANIMA CAPUT. VIII.
Confirma Confirmatur,quia de operatione & orgatio. no leviter admodum percurrit,cum tamen
omnis potentia ab obiecto, operatione &organo, suisq; instrumentis omnibus eXplicanda sit. In oppositum est Arist.& viuue saperipateticoruschola. H qc visa sunt pr cipua ut plura alia leuiora omitta Vt quae ad illustrationem huius doctrinae magis necessaria esse videntur: de quibus, quo breuius potero, resoluam,riam grauioribus studijs pret peditus, his nostris comentari js fine 'clino imponere desidero. Sit igitur unica coclusior θον-- generalis,omnia quod attinet ad vim motivam recte sunt ab Arist. asserta:quae quidem eκ resposione ad argumeta proposita patebit:solutio enim dubitationis veritatis est inuentio atq; confirmatio lib. I . de caelo teX. Io I. Reliqua aute,s quae des derabu-tur, ex his facile quisq; vel mediocri diligetia eXcutiet. Et ne opus sit repetere quae lib.2. c. et .de appetitiuo diximus, ct cap. 3.
Nplex tex. et . de appetitu quid sit & quotu pleX,
appetit', ct de discrimine inter triplicem appetitum, et alia ex ex illis locis petenda:non enim hic agimus superiori- de appetitu naturali rerum inanimatarum, bus per quonia naturalis appetitus proprie no dicida. tur appetit':quia solo instinctu natur m uentur naturalia,& a generante aguntur demittuntur in finem,que nullatenus cognoscunt, aut apprehendunt '. ideo potius propenduntur secudum naturalem sua forma, quam dicantur appetere. Secundus appetitus est etiam naturalis, qui est sensitivus,
quiq; ab intrinseco habet sormam dirigentem, nepe apprehensionem & cognitionemret,quae est finis. Tertio loco est appetitus intellecties,qui a sensitivo hoc dissert,quia non sola imaginationem sequitur, sed rationem ipsam,qui diligenter de oblatis formis excogitat, consultat atq; deliberat, &non solunt tendit in sinem materialiter, ut res est,sed formaliter,ut finis est,nem pe habitudinem mediorum ad finem ordinado. Quare sicut sensus & intellectus hoc distinguuntur,quod sensus est singularium,intellectus aute uniuersalium , sic sensitiuus appetitus singularium est & praesentium , in tellectivus autem,qui est voluntas,uniuersalium est & absentium. Vnde teX. s 3 .dicebamus rixam sequi inter istos duos appetitus: nam rationalis voluntas imperat prosequendum quod honestum est,licet sit ab sens:at concupiscibilis in contrariu,ut prae sens delectabile, auellit. Ecce pugna.Sensitiuus aute appetitus in his, qui animo sunt
constantes ac validi irationi comparet: at in his,qui instar beluarum voluptate prssenti seruntur,concupiscibili acquiescunt,rati Dis imperium detrectat:& ita omnes bonusequuntur, vel quod tale simpliciter est, vel quod imponit, Sexistimatur bonum, ut te N. s I. Quocirca non agimus hic de Vimo D quatiua, quae mere naturalis, Ut de motu Πλ' nil moti
uium S leuium , de qua actum a me est in ua
libris de caelo,praesertim lib. q. circa teX.as naniri Nec de vi motiva secundum rationem cre- menti & decrementi, ut in plantis S omnibus viventibus, de quo lib. I. de generatione cap. s.& lib. 2.de Anima cap. haec omnia secundum impetum naturae mouetur ex instinctu ipsius, non e V apprehesione alicuius formae sed disputatio est de vi
motiua,quae ab appetitu sequete cognitionem proficiscitur. EX quo sequitur, quod misin. licet plantae vivant, mediae tamen sunt in ter animater res mere naturales & inanimatas atque m. s. re inter ipsa animalia:nam ab inanimatis din inanimesserunt, quoniam inanimatorum persectio mediant. ut libris de caelo loco citato dixi consstit inquieter ideo inanime omne pulsu eger, sexternoq; agitatore, ut actione transeunti to, si mo- moueatur:vapor enim,quia leuis, eleuatur tus.ab exin aerem ut lib. 8.Phys.leX. 3οῦ. a te relas re
leuis, si alicubi essem pusum et unde sumpta actione
est illa maxima, Qui dat formam,dat etiam transiis consequentia ad sormam quod autem eri uis Lvapore aquam generat aut grandinem, grauitatem inserit, quae ante in Vapore non prefuerat,hoc deorsum deseri,aut quod remouet prohibens.Grauia igitur & leuia in proprio loco generantur, & generantis interest, ut in proprio loco naturali ipsa collituat nec ante ce Tat vis generatis traseunter genito impressa quia quiescere in loco nais turali spectat ad coplementum sue genera tionis: limul enim est dare forma & consequentia ad forma,nisi impediantur. At Vi sit uetia omnia in Sprio loco naturali,in quo tota mos
sunt,atq; in il pria& naturali dispositione cosistentia semovent: quod est argumpnxu, sic o actio motii ab ipsis esse ut a causa propria, ct in ne imma ipsis manere ut ipsoru persectione quonia nenti. postqua cessauit actio generantis quod eX eo patet, quia ia sunt in sua perfectione deesse copleto tuc ipsa se mouent in stio loco
naturali secundu aliqua vitet operationem: haec est igitur differentia intrinseca inter viis uentia & nota viuutia. Sed si ad aliud extre
474쪽
mum conseratur platae, nepe cum animalibus comparatae, licet cum ipsis coueniant, quatenus uiuut,&calore ututur naturali &vernaculo, quo se augent,nutriunt, ct in eo loco proprio,in quo litae sunt, se mouent, proprias e Xercut operationes atq; motum
inchoant quae est propria vis animae) cum
alimentu a terrae visceribus ingui,& in proprium locum reccidunt,excoquunt,atq; in omne di inrentia positio rus mul uno motu distribu uitta me quia rerum formas sine materia non suscipi ut,non cognoscut,ideo proprie no diculur appetere,ut eX locis citatis iam patet. Animalia aute omnia sorinsectis accipi ut species & formas,ut eis informata, sese ad motu eXcitent,fugiant nociva, prosequatur vero couenientia: quod in im
perlectis animalibus obscure reperitur &indeterminate,ideo cola sus est & eκilis ille animalis mot' in Zooptiytis vi initio c. 8.dictu est. Tamen de hac vi motiva no agitur hic,sed de ea quς est persector u anima lium,quae sormas capi ut finis,ut se secunda locum oueant atq; sua se dirigant phatasia: qui quide directio in homine tanto est ex actior, quato rationalis phalasia sensitivam excedit. Animalia igitur neq; a remouente prohibes,neq; a generate mouetur a Ttione traseunti ab eXterno motore trasmissa ,sedere se motu inchoant,quonia sola immuta tione a sine iacta imperate interna faculi te moueri incipiunt,& a se S in se motione ut propria persectione recipi ut id enim estem se mouere,et nullo eAtrinseco cocurrerite sola apprehesione finis & obiecti cognitione incipere animal ab appetitu excitari ad pretcoceptum fine consequendum, siue prs sens sit,sive absens,siue reale& possibile,siue tatum existimatu & coceptu nihil
enim reseri, sit vel non si res,vi animal ad illa moueatur,dum tamen cocipiatur esse. Vnde imaginatiua non latum mouetur ab extra rijs obiectis, sed etiam ab internis,ut quae mordent thorace,tussire cogunt, non tam e sine pr cedete imaginatione:deiectio intestinoru mouetur,bile interius instar naturalis Mysteris mordete: sic urina vesica pusit,saliua os grauat,mucus nares, & semen ipsum in vasis retentu imaginatiua validitasime mouet,no tamen sine prscede te sensu tactust unde imaginatiua appetitu movet, inde turgent mebra, quet nullo ordine vel non eNpectato rationis imperio,ad venere concitatur: terna ergo vis senties, appoti- tu in habet colun tiam,cuius munus est motu ad locum imperare. Quo igitur animalia eleuati' ct praestatius reru formas apprehedunt,eo e Nactiore habent moue di facultatem rideo homo praestatissime omnium animalium ouetur: imperfectissime tame Zoophyta, luet se dilatat S constringunt,suaq;
habent phantasia,indiuiduam,cina item, ut lib. 2. de Anima tex.29. licet sit inde terminata, ut hic initio cap. 8. Antequam ad solutione argumentoria deuenia, illud annotare libet,verum esse imaginatione corpus mutare quod barbare dicitur, imaginatio facit casum ipsumq; in varias etia morbosas inducere dispositiones, ut imaginat lo no tantum habet vim muta di corpus secundu locum,sed etia ipsum alterandi ct varie alli ciendi. Turbationes enim ab animς imaginatione procedetes corpori comunicatur:
hinc istitia anima cum languine & spiritibus extra rapit, triste nuntium intro coue tit cocitat enim imaginatio laumores,unde perturbamum. Ob id fortis imaginatio cade
di de arduo S sublinii loco ruina ct precipitium facit ma e X sorti imaginationis imis pressione anima trahit ad se corpus. Tritu est illud referente Plu tarcho, nobilem, formos si imaq; foemina, quae dum veneri ii dulgeret, remq; nigra intueretur, Aethiope ex homine cadido genuisse , nimirum atrabile ad locum matricis delata. Sunt etia qui reserat,gallina et in pugna Sallum superauerit, calcaria sibi produxisse.Tanta igitur est vis interni asleci',ut imaginatio terribilis tremore incutiat, pallore sustundat, co-ceptu nigredine tingat: etenim imaginatio
arti persimilis est, quae in materia subiecta propria formam inurit. Sed quid moror diuine literae id comendant Genes.c. 3O. cum Iacob versicolor pecus elegi stet, coitusq; tepore candidas,uiride'; virgas in flumine, quo potabatur,eiecisset,vi cu eo visu cociis pientes, similium colorum scelus ederent: cuius rei m em initD. A ug. l ib. I et .de Ciuita te Dei cap. 2s. Sunt tamen hac in parte duo vitia maXime cauenda, Unum Avicennq, qui lib.6.naturaliu tatum imaginationem humana valere docet,ut no solum propriuanimatis corpus immutare posset,sed alienum unde infert, Medicu sola imaginatione gru sanare posse. Sunia igitur argum etie quoniam anima superior est corpore,&superioribus inferiora paret.Sed valeat,vi
475쪽
41, 1 IB. III. DE ANIMA CAPUT. VIII.
tione egru corpus ad salute deducere valeat solus enim Deus est,qui solo nutu res mutare & eκ nihilo procreare valet. Alterum est eorsi,quos Alexicacos vocant, qui regulariter nebulones sunt,ebri j & incolinentes,de quibus potius pretium e dum arte det monu canes a rabie sanare, super prunas ct districtis enses de scalciatis pedibus ambulare, quam gratia sanitatu praeditos esse. Plena sunt ista superstitionis&salsitatis,&a sana religione valde sunt aliena.Quod autem ego aibero est, imaginatione humana supra propriu imaginantis corpus vim immutam habere tat eNtra proprium corpus quicqua sacere neq; veru, neq; in fide tutu, atq; adeo neq; philosophicu , nisi forte cualterius imaginatio a nostra concipitur: sic enim no alterius,sed nostra imaginatio nos
coturbat. Sed nuc de imaginatione S phalasa,vi est principium mouendi secudum Iocu,disceptatur. Procedamus iam ad enuis eseandas eas difficultates,quet in propositis argumentis inuoluis sunt: Insignes enim μη oe in argumentorum enoda. tisne aperiuntur,atq; in ine buius que'. onu enumerantur seorsum. Ad 1 .d Ad argumenta igitur suo Ordine respo-gumentu. deamus.Prior pars primi argumeti te X. q.
soluta est: nam c. 6. determinatur intellectu
Intellecti' & appetitu seorsum no esse lassicietia prinet appet, cipia mouendi: tamen si coniunctim & non tuspii uel disiunctim considerentur, sic principia sunt pia mos. motus,& ita determinatur c. 7.& tex. 9. ratio huius aperitur,quia intelleci' practictis fine distinguitur ab speculativo,ut coceptaveritatem ad opus dirigit: igitur intellectus practicus, qua ratione tagit finem operis,necessario conectetur appetitur,cuius obiectu est finis atq; bonis,u t tex. s I .cum Arist. di Nimus,& in teX.-9.quomodo prima radi κcausandi de agendi in fine sit iplius cognitio& apprehentio:& ita locu illum cute X. 89. Intellect' lib. 1. Physcoponebamus .Posterior autem et a peti eius pars enarratione ad te X. so. soluta est: vi νηοῦ neq; enim phantasia mouet, nisi appetitumuent. determineturmeque appetitus appetet,nisi prius phalasia appetibile perciperet atque proponeret: quare licet sint duae potetiae,tamen per modii unius impellut de agutta no. sunt enim disparatae cautae,nec per accides coluctae, sed essetialiter sub ordinate.Quod patet ex illa coditione causarum ad mulce sub ordinataru , φ si una tollitur,tolletur Se reliqua: modo sublato appetitu ,intellectus quia ab appetitu determinatur lib.9. Metite X. io.& hic te X. so. ad omne operationε erit indifferes: appetitus aut sine intellectu ad nil propedit quia no sertur in incognitu ut statim ad et .arsedi emus ergo phalasia& appetitus, quatenus uniuntur In uno modo agendi,& adunantur in una tarma, per
qua mouent,ut unum ouent,quia uno im
pulsu sub unica & eadem finis forma, quq principiu est c. gnitionis, ut in intellectu lib. et .Phyctex. 8ς eadem principiu actionis,ut in appetitu hic teX. y. ergo ut una mouent teX.so. quia per una comune formam,quae comune est fundamentu& oriago totius a tionis: finis enim obiectu est voluntatis & ratio age di,ut a phalasia proponitum motus aute animalis proficiscitur ab appetitu seque te apprehensione,ideo appetitus apprehensionis sequela quςdam est. Quare Arist. ante determinationem de vi appetitiua,negotia praemiserat Viciu apprehensivaru,eκ quibus vis motiva eXplanais
da est. Quod secundo loco dubitabatur de Ad et .crappetitu, si potentia cognitiva sit, profecto gu.si ap. locu non deberet habere inter philosophi- peritus sit ea dubia,nisi Nomina liu molestia & quo- ficultas
rudam scioloru importunitas pro veritate cinuisico pelleret respodere: Napraeterqua res est M. etia eXperimento coprobata, Arist. plurib' in locis ea apertissimis verbis c Ofitetur, culib. 6.Et hic. c. z.docet,appetitu nihil prose- peti'rui aut fiKere,nisi quod in cogitatione as- cognitio-rmatu est vel negatu:& lib. . Ethic.c. i I. nem sequi sine sensu no esse voluptate,&ide in c. ie. tur ex AriSed expressiora loca habem' in his nostris μα librisma lib. r. de Anima tex. et . dicitur,do Sra lorem aut voluptatem sine perceptione iucudi aut molestino esse: ideo ibi de teX. 28.ed ludebamus, in plantis neque esse sitim neq; famem,quia non est in illis sensus , ut si appetitus, sine quo fames non est nequestis:&teκ. o. huius lib. 3. discernendi facultates,ut sensum S intel lectum,ab appetitu separat. Qua de re S.Thom. I. p.q. so. art. I . a priori ut ibi de docet Caiet.jossedit
appetitum no esse sine cognitione: quonia omnem formam proportionabilis comita tur inclinatio,vt formam ignis consequitur propenso ad locum superiorem , formam terret inclinatio ad locu infimu .vnuquodq; enim inclinatur ad id, quod sibi conuenies&proportionatu est,& ad locum lib. de
caelo c. 3.te X. 22. uti ad speciem mouetur.
Quare sicut in ordine naturali rerum , quae cogni
476쪽
cognitione carent, inclinatio ponitur , quae sequitur et Ie naturale ct determinatum, ut de igne & terra dictum est, ita in ordine re rum cognatiuarum quia non tantum determinantur secudum formam naturalem, sed etiam secundum forma apprelaeniam, tu N-taea,quae supra cap. s. dicta sunt oportet, vi no solum in eis ponatur inclinatio natu ratis, quae forma naturale sequitur, sed etianecesse est,ut sit appetitus, qui formam apprehensam sequatur. Discursus est euidens, quia formae tua inclinatio proportionature ergo e X amplitudine formae cognatius quet non solu est ipsa ,sed alia omnia e X cap. s. oritur, ut non solus ponatur appetitus ille, qui secundum conditione diminuente dicitur naturalis e X forma propria naturali prodiens,sed etiam ponatur alius,qui absolute vocatur & est appetitus: distinctionis tamegratia appellatur animalis, quonia forma equitur appreheniam: S ideo proprie dicitur appetitus,quia appetit supra modii inclinationis naturalis,& supra modum com munem extra se tendit, non ad particularia obiecta poteti aruin,sed ad id,quod simpliciter c5 ueniens est toti animali. Sic S. Tho.
ibidem ad 3. quod quaelibet potentia habet proprium obiectum ut conueniens de particulare appetibile,ad quod naturaliter fertur, ut ad suam persectionem: at animalis appetitus secundum actum apprelien sum concupiscit & nititur in bonum,quod toti animali conueniens est: ideo animalis appetitus proprie sic appellatur, quia appetit&tendit extra ad rem apprehensa in rnaturalis autem appetitus improprie dicitur appetitus, quia non tendit neq; appetit, sed mittitur & inclinatur a generante. Qua ob causam lib. z. teX. 28. famem & stim in animalibus e ste docuimus, quia est appetitus calidi aut frigidi , hii midi aut sicci: in plantis vero improprie est sitis aut lames, quia non est proprie appetitus,cum cognitione careant:est tamen inclinatio de propensio, quam appetitum naturalem appellare licet, absolute vero non est appetitus. Idcirco, ut unde digressa est redeat oratio, falsum est quod ita argumento asivinitur, nempe appetitum potentiam esse cogniti-uai siquide appetitus nihil aliud est,quam naturae propensio ad usum es operationem
iuxta naturam S determinationem ipsius
formae: ergo cum appetitus si quaedam formae cosequutio & 1equela, qua res in suam persectionem sertur,& animalia animaliter Sc vitalit cr ferantur iuxta formam appre- Phensani, ut consequantur ea,quibus carent, aut atque m ipsorum adeptione quiescant:appetitus non est qui cognoscit, sed qui in formam cognita mouet, unde est motus principium in genere causae essiciemis, no sina lis,ut Aristoteles lib. 6. Et hic. c.et, appetitus
aditanis principium est, runde movu id est, efficiens non cuius causi id est,no ut sinis si ergo appetitus operatur e flectiuἡ,necesse est tangat obsectuin, circa quod operatur: hoc autem fieri non potest,nisi per apprehesionem, cum appetitus co paretur ad rem extrinsecam, ut ad sinem,qui prius est iii inte-tione, qua in actione Sc eXequullone lib. 2.
Phyl.teN. 89. ergo aptetitus praesupponit cognitionem. Unde tritum illud axioma profluxit, Voluntas caeca est , de appetitus
non fertur in incognitum: omnis enim ap
petitio quasi e Xequutio est ipsius cogitationis & imaginationrs: ct sicut oculus dirigit pedes, ita imaginatio appetitu regit' idcircoco cupiscibilis cupiditas ad bonum deseri, quod per existimatione proponiturrirascibilis aute iracudia est ad ardua superadam difficultatem,estq; veluti cupiditatis ministra & coguationis satelles, cupiditatisque vindex:sicut ergo cupiditas pr it irae operationem, ta cupiditatem apprehensio boni necessario prς cedit. Insuper sicut tria perci Ebraus p n rebus inanimatis, primo sorma,quae collatio iudat esse .secundo grauitatem aut leuitatem, rer anima quibus ad locum a natura determinatum m G res feratur: postremo qualitates alterati uas, ut inanimes sunt caliditas, frigiditas, humiditas & siccitas, quibus viae impedimentum tollitur: ita profecto in animalibus totidem tria reperies, Primum est forma apprehensa, qua animal constituitur in eodemiesse& pe
sectione cum ipso obiecto appetibili cognito eadem enim persectio & quid ditas rei est perfectio & quid ditas animet cognosce tis supra c. s. quq & animet Sc obiecit appetibilis eadem persectio est, licet in diuerso genere. Secudo succedit instar motiuae qualitatis appetitus cocupiscibilis,quo ad appetibile apprelie sum movemur, veluti pedib' concupiicendo gradimur, t tandem desidera j nostri copotes euadam'. Succedit postremo irascibilis instar alterativarum qua litatum, quae districto gladio Ospiditati subseruiat, plamque tueatur,vt propulsis omnibus obstaculis, bonum apprehensum
477쪽
consequatur,& in adepto quiescat,eoq; pacifice fruatur. Quid8 quod eri natura doloris tes est conspicua,vi lib. 2. teN. 28. diri inius .certu enim est apud omnes, eYperientiaque confirmat, nunquam esse dolorem,
nisi sit laesionis perceptio, sicut delectatio requirit bom perceptione cum ipsius coniunctione dolor enim S delectatio passiones sunt concupiscibilis appetitus 3 lib. 6.TOpie. cap. 3. loco et . perceptio laesionis proXima doloris causa est: ideo inanimata non dolent, quia non sunt apta percipere laesionem. Quare dolor mel nis fortasse desinietur, quam lib. 2. teX. et g. vi quidam sit ipsius appetitus assectus eX apprehensa intemperie subito eXcitatus. Quae quide desinitio c5 muniter ab omnibus recipitur I nacum definitio principium sit,ex iis,quae ab omnibus coceduntur,deduci debet. Sed vi ad rem reuertamur,adeo verum est,appetitum supponere cognitionc,ut dolor nullus sit,nisi adsit cognitio .hinc est,quod qui
in certamine vulnerantur, non dolent, nimirum quia occupato Scin tento animo ad
tutelam, non percipiunt laesionem i & qui morti propinqui sunt,non dolent,quod ta. cultas sentiendi propemodum eXtincta sit: delirantes etiam dolorem no sentiunt,quia laesum est iudicium: ergo apprehensiua potentia praeambula est ad appetitu. Ob idq; Aristoteles lib.2.de Anima cap. 3. teX. 27. ct et 8 .in plantis negat appetitu,in Zoophytis aut ponit,quoniam sensu praedita sunt:& teX. 29.appetitus negatur,quibus negatur sensus.Denio; cum grata prosequamur, fugiamus autem ingrata , quorum nullum tala habetur neq; constat, gratu aut ingratum,iucundum , molestiamve sir,nisi prius fuerit cognitu S perceptum per potetiam cognitivam, quae appetitui prius ostendat quid ei amicum,quid autem inimicum sit. Tandem finis ob hanc causam dicitur primum moueus immotiι, dc hic te X. s . dc lib. r. Phys. teX. 8 9 principitum cinnitionis, quia cognitio nihil ponit in cognito: ideo finis immutatus cognoscentem facultatem permutat, mota eXcitat appetitum ad finis consequutionem,excitatus autem appetitus animal mouet: ideo appetitus non est princi- Attende. piu,cuius causa ut appetibile, sed unde motus utericies,ut hic tex. 9.& lib. 6. Ethic. cap. 2. Quare ad argumentu in forma dico, et appetitus eligit ac desiderat, mouet atq; determinat,no tame dirigit,neq; coSnoscit,
neq; imperat,neq; ordinat,quia ista ad partem cognitivam pertinent: quod fiet magis perspicuum ex sequentibus,m aYime eri solutione ad tertium. Sed quod in eo de argu Int reminerito inuoluitur de eminetia & principa- simplici tu inter intellectum & volutatem,celebris rer isti est&grauissima cotrouersa, quam omnes Liteprae tractant sc ad suum tribunal vocat: Logici sat etiapropter illas suas primas ct secundas inten in mou tiones, quia de ente rationis considerant: do. Neta physici etiam, quoniam ipsorum interest rerum naturas expend re : Moralis autem Philosophus,ut doceat in cuius potentiae operatione beatitudo sita sit:Physi-sicus vero eam versat,quatenus vires sunt
animae & principia motus.Propter has autem omnes causas de hac re celebris est co-trouersa apud scholasticos Theologos in Φ.d. 9. quae Omnia percurrere longum es- 'set,dc parum nostro proposito cosentiens: .' ad sinem enim huius libri properat animus. Idcirco ut multa in pauca coni jciam, Ic ressi magis perspicua&clara cum S. Tlio.&peripatetica lchola placet praesentem controuersiam resoluere hac conclusione, In- Conclustellectus simpliciter & secundu se praesta- bina pro tior est voluntate,supra quam eminentiam batione habet & principatum etiam in mouendo. Astyanter Quam coclusionem dupliciter probo cum osteditur. S. Tho.Primo e X natura poteti I. p.q.8z. art. 3. potentia enim eκ obiecto dignosci- Sustilis tuti habet enim se obiectum ad potetiam, inpubm-
sicut Lydius lapis ad aurum, quod poten- μ de in-tiarum eNcellentiam prodit: at intellectus t 'LIM obiectum est verum intelligibile, voluta- emineti tis autem obiectum est bonum appetibile:
sed intelligibile simplicius est & abstram', quia habet esse spirituale , ideo nobilius &altius: quia quod intelligi debet,repursatur
ab omnibus conditionibus materialibus: panis enim non est in anima,sed species panis, qui est panis spiritualist at appetibilis panis materialis est, quia secudum csse materiale & naturale desideraturi ergo volutas eX obiecto ostenditur inferior intellectu, ideo intellectu sequitur, S ei obaudit, ct ab eo nuncupatur appetitus rationali 1:& si ipsa domina dicitur, aut regina appellatur, hoc ideo est, i intella ius rex est &dominus:& si ipsa libera est formaliter,ab indisseretia ini esse ci' habet,qui radicaliter& tun Jamentali r liber estie X eo enim 'lintellectus abstracte & uniuersaliter res coci piliatq; utrisq; contradictionis eritreinu, nempς
478쪽
nempe ens'& non ens, voluntas se libere determinat ad alterum extremum. Radix igitur Se seminarium libertatis in volunta
te intellectus est,qui consul tat & deliberat quid conducibilius sit, & ita praecipit &imponit voluntati: tamen ipsa voluntas secundum suam essentiam libera est,nulliq; actui addicta,aut illigata: quoniam etiam circa ultimum finem, etsi no sit libera qu ad specificationem, libera est quoad eNese
citium, cum tamen intellectus conuincatur
euidentia propter demonstrationem , atq; etiam propter rationem probabilem, si existimetur necessaria.Missam facio comparationem voluntatis Sc intellectus, ut in via sunt: nam simpliciter est intelligenda conin
Elegar re clusio: lege Caietanu& S. Thoma loco ci se tisae talo. Secundo probatur eri parte actus de
beatis consequutio finis per actum intellectus co- tingit, voluntas aute quiescit in fine adepto per intellectium: quare & si bonum Sc finia obiectum sit voluntatis,eX hoc ipso sequitur,quod bonu hominis actus sit intelleci': Obserua. ideo sicut visibile est obiectum visus,tame actus est alterius cause,ita bonum,quod est obiectu voluntatis,non est actus i ius voluntatis,sed actus est ipsius intellectus: non enim est quodcunq; &qualecunq; bonum
obiectum voluntatis, sed bonum cognitum S apprehensum et ergo cognitio quasipa est obiecti voluntatis. Vnde mi voluistas formasus bonum videatur attingere in ratione obiecti formalis motiui,intellectus autem intimius in ratione actus de obiecti terminatiui .quare cum scelicitas co sistat in
assequutione boni per modum actus & vigiliae, non per modu habitus &somni, bonum eminutius pertinet ad intellectu,quia per modum actus praesentis, quam ad volatatem, quae per modum habitus ad bona abstrahendo a praesentia tendit: ideo intellectus intimius attingit beatituta ine, quam voluntas. Quod patet primo e X parte potentiae, quia intellectus trahit ad se,volutas aut extra se tendit. Secundo eX parte actus,
quoniam summum bonum hominis actus est ipsius intellectus,nepe visio Dei,& haec eadem visio Dei est obiectum concupitum a volutate. Multa pro hac veritate latius diximus apud S. Tho. locis citatis,qui modo,
liceri non multum inuita traherentur,tameviderentur a nostro& Aristotelis proposito aliena .sat est re acute tigilli atq; curi sum lectorem invia veritatis constituisse. Quod autem attinet ad rem pretentem est, Intellectyatil, e X dictis Iam sequitur, i licet volutas mouendi praestantius moueat,quam intellectus quo- principia ad usum&exercitium, tamen absolute Sc maestus smpliciter intellectus principatu & domi- tius uatrium obtinet in mouedo. Quod in soluti volutas. ne sequentis argumeti patebit ampluis: du- Qunia modo aduertas, comparationem,quae inter de para intellectum dc voluntatem fit,eandem in- risne inteltelligi inter sensum & appetitum se sitiuu, lectus σsue quoad eminentia & dignitatem perse in Nolutatuctionis de qua hactenus dictu est, siue quo- ad pbata
ad prioritatem,ordinem atq; modum mo-.sa, et a
tiomst semper enim phalasia ad appetitum petitu sensensitiuum se habet sicut intellectus advo- sitiuue luntate.Tertio Ioco quaestio erat de modo redenda. motionis potentiae cognitivae dc appetiti- Ad 3.ar
uaemam non omnibus constat,utra poten- . u. demo
ti a prius moueat, an ambae simul, ct quo time ap- gradu & genere causae Ex una enim par Petiime et te caecus videtur appeIitus,ut qui egeat du cognitius ctore aliquo , qui dirigat in appetenda de faculta fugienda:quoniam appetibile voluntatem titi non tangit,nisi prius intellectu aut phant
si a apprehendatur:ergo ab apprehensa sorma inouetur appetitus. EN alia autem parte videtur, quod phantalia non moueat: na , cum Aristoteles teX. s .connumeret priocipia inouentia secundum locum, phantasiam non meminit, neque inter mouentia neque inter immota connumerat:quin potnisteX. -9. & so. appetitus motio intellis gentiae , apprehensioni praesertur, ut lib. 9. Metaphys. teri. Io. intellectus ab appe- ..utu determina nar : ct hic ultimis verbis teκ. 49. Et propterra mens mouet, quod appetibile ipsius principium est: hine euenit, ut obpiam affectionem inclinemur magis ad credendum una praeceptori, quam alteri. 'Vt igitur rem hanc breuitas de commodius Diruersa definiamus , principio oportet memoria motio tuis recolere quae in enarrando textu so. dicta tessedi , t sunt, videlicet quomodo actio in appeti- appetitu
tum referatur secundum rationem particu- ex me larem ordine eNequutionis, in intellectum tu so. autem secundum rationem uniuersalem
ordine intentionis. Deinde aduertendum Imperia cum sancto Thoma I. z. quaest. I . art. I. propia quod imperare & ordinare , actus sunt ra- adnuettionis: itaque imperare, indicando quid si rationis. faciendum,dum deliberati S imperando, praecipiendo dc iubendo, fac hoc, per modum imperativi, Vtrunq; imperium actus
479쪽
ue 6 LIB. III. DE ANIMA CAPUT. VIII.
est intellectus,cuius est cognoscere, dirige re, denuntiare quid sit faciendum,& denu-tiare intimando quoad specificationem de Voluntas determinationem obiecti.Cetteriam quoad primi. mo ere equutionem & e Xercitium primum mouem qu uens est voluntas I. 2. q. 9. art. I. VOlun ad exerci tatis enim obiectum est finis & bonum incommuni rgo ipsius volutatis est mouere omnes potetias ad suos particulares fines: bonum enim particulare singularum potentiarum sub bono communi ipsius vo luntatis comprehenditur:& ideo voluntas
per modum agentis mouet omnes potetias ad suos actus, preter vegetati uas naturales,
ruae nostro arbitrio directe non subdatur ut S. Tho.docet I .p.q. 82.art-.. ergo im perium absolute di simpliciter ad intellectum pertinet, cuius est declarare di denu- ciniis tiam intima iido quid sit faciendum. Voluis rosimi ras .utem non dicitur imperare nisi improcum mi I priuiquatenus mouet , inclinat S propentinis dit opus: est enim appetii' quasi nostrae naturae pondus de velut pondera horol giorum et ordo autem S artificia ingenium, in rotulis atq; punctis consilii: sic in intellectu residet ingeni j eminentia,in volunta te antem naturae ponderatio. Male igitur hic Granatentis quaest. 3. imperium volun tali tribuit, quia voluntas neque imperat, neq; fert leges,neq; Ordinat . ista enim Omnia ad arbitrium intellectus pertinent: lex autem , ordinatio atq; certa dispositio imperi j certa sunt indicia .Quare quoties sanis Eius Thom .dicit voluntat)m imperare, sumit improprie & large pro eo,quod est mouere: licet reclamet Scotin et . d. 6. q. I . &Plato pro quod lib. II. tamen pro S. Thoma eli Pla.
ST . IO, qui semper appetitui rationem praefert, atq; eam in arce collocat,quod sceptru do mitti, contineat: Sc Aristoteles docet lib. I. Politic. cap. 2. dc 3. mentem in appetatum
ciuile & regium habere dominium, quod verum est: nam quoad efficaciam & deter
bitrii νγ luntati desertur. Quamobrem liberum ar m bitrium ab utraq; potetia appellatur,quo νήπουμ ' niim ab intellectu arbitrium dicitur,dc in de habet speciem: a voluntate autem libe- IntelleA' rum vocatur, a qua usus est, & inde laude voluntas aut vituperium meremur. Ad argumetum sensius igitur respoderi potest,intellectit ira formais diuersimo litis de principalias mouere atq; prius secude simo. ddin specificationem,sed voluntas princi- urat. palius etiam in alio genere agendi dc exequendi se clidum exercitium. Et hoc Aristoteles contendebat, cum dicebat intellectum sine appetitu non mouere: nimirum quia volutas pro Nima est motionis & actionis causa,vsque adeo ut voluntas neq; an
gelis , neq; caelestibus spiritibus subdatur,
feriori ergo appetitu ut ibidem determinat S.Thoi n. directe S per se non moue- tutisicut Aristoteles hic teX.s . sphera superior ab inferiori non mouetur, sed indirecte propter necessariam cone Xionem in tellectus adsensum perturbantur inconti
nentes, ct veluti lethargici & phrenetici
passionibus trahutur. Est tamen in moti ne discrimen: quoniam intellectus mouet praesentando di imperando obiectum, voluntas autem assiciendo S alliciendo, similiter appetitus sensitivus: nisi quod voluntas , cum natura sua sit superior, ex officio mouet aliquid imprimendo in sensitiuum appetitum , sicut uniuersale in particularet appetitus autem sensitiuus non imprime
do aliquid in voluntatem, sed in directe, Zia per redundantiam & violentiam pasonis se istinae: quoniam eius violentiae no
gumento petitur, si intellectus formaliter tantum dc quoad specificationem moueat, an etiam efficienter , ambiguum est Zc varie definitur. Tot enim sunt sententiae, ut
non vacet in praesentiarum eas omnes recensere: susissimae diXi I. et . q. 9.arti c. I. quae
omnia difficile est ad pauca contraheret oportet tamen breuius rem expendere, si illustrari debeat. Ex dictis igitur sumamus hoc principium, quod intellectus primum mouenses voluntatis quoad specificationem, Voluntas autem primum mouens est intellectus quoad exercitium: nam si intelia lectus pruno mouet faciendo obiectum voluntatis, voluntas primo mouet applicando ad vium. Hoc principium in pret cedentibus declaratum est,sed nunc a priori reddenda est ratio. Nam cum vn possibile sit, quod idem moueat seipsum, ne simul sit actu S in potentia respectu eiusdem Sc secundum 1aem,st, vi voluntas intellectum moueat,dc ab intellectu moveatur, diuersa
tamen ratione:nam Intellestus in con uis
iii dc uniuersali quoad speciem mouet e X parte obiecti, unde est in actu: voluntas
480쪽
Q. DE VI MOTIVA ANIMALIUM. 4ue
vero in particulari mouet quoad indiuiduum ex parte subiecti ad eXercitium actus: quare facta immutatione obiecti per Intellectum,voluntas cuius obiectum linis est, finis autem motionis omnis principiu)propter finem repraesentatum applicat omnia ad usum Sexercitium: ergo intelle humovere voluntatem quoad specificatione idem est, quod intellectum voluntati praesentare obiectum , unde actio voluntatis specificaturi ita S.Tho. I. p. q. 82. art. . S I. 2. q. 9.art. I. Et uniuersalis est propositio,scilicet aliunde actum specificari,aliunde autem habere exercitium: nam visio in bruistis ab ipso visibili speciem habet , ab appetitu autem animali viam habet: & in naturalibus motus lapidis sortitur specie a loco deorsum, quo tendit, habet tamen usum a grauitate lapidis: ct in metaphysicis obiectum a subiecto aliud est et & in omnibus creatis esse S essentia differunt,quia essentia a principio formali, erustentia a mate riali eli. Cum tamen dico voluntatem pri-Prima iη mum mouens e me quoad enercitium, non estinis intelligendum respectu omnium intelia omne νο- lectionum: quoniam prima intellectio omisbolium nem voluntatem antecedit, quia voluntas aut cedit non sertur in incognitum. Quod patet pri-i .p. I. gr. mo eX parte formae,quia si inclinatio natu-art. . ad ratis necessario praesupponit formam, ap-di. et r. r. petitus etiam necessario praesupponet sor-ο. I .ar. I. Inam apprehensam. Secundo e X parte obiecti seu termini, quoniam fieri non potest , ut actio aut motus sine termino sit, terminus autem & obiectum volutatis per
intellectum S proponitur & sabricatur. Tertio eri parte actus, quia nulla actio est possibilis sine proprio agente S proNimo principio: obiectum enim ab intellectu co- sideratum est primum agens in ordine ad voluntatem siue specificatiue, siue finaliter,sive esse dilue hoc in praesenti inuestigamus, S diximus obscurum esse & satis lubricum quoniam si se habet ut sinis,non mouebit realiter effective: si autem ut ob Nodium iectum, essective mouebit. Huc totumnus belli pondus & opinionum turba inclinat, Donis , si hinc pendet aratrum: &ere hac eadem di-
1 t Adb stinctione opiniones & rem hanc illustrabim v at mus. Errarunt quidem omnes, qui ad pautatum spe ca respicientes facile enuntiarunt oportetopatruὶ enim rem integre S complete circunt pice- an etiam re. Nam qui cum Scoto in z. d. 2 s. l. Unica
lectus specificative ct finaliter mouet Vo- Scotus, et luntatem, non tamen efficienter,attendunt ciem ad rationem finis,obiecti autem conditio nem negligunt. Qua in parte deficiut, quo niam ad obiectum voluntatis per se ct noper accidens praesupponitur cognatio:nun
quam emin voluntas fertur in ancosnitum,
ct apprehensio intellectus vel est pars ob in
Iecti voluntatis , vel conditio indiuidua coinmeS. Qui autem cum S.ThO. contendunt, Gest ' Oblectum ab intellectu propositum esse- Itonisqchiue concurrere, non tynen specificatiue, et'
conditionem obiecta considerant,contem nuntq; rationem finis: Nam duo sunt aci', unus intellectus,qui est cognitio '. alter voluntatis,qui est volitio: sed obiectum causa efficiens est cognitiosust ergo & erit causa 'efficiens volitionis: idem tamen obiectum tui finis S terminus specificat. Ad hunc secundum modum.Gabriel 2. d. et s. q. Vnica ct Palude z.d. I 6.art. 3 alludunt. Qui vero Caiet. crexactius S magis integre rem penetrant Grata .
siderant &essici etiam & specificationem, nisi quod dicunt obiectum ad speciscatio
nem esse liue concurrere speciem causanis Ddontaq; non concurrit ad speciem tantum . per modum finis, sed etiam per modu age tis: probant ex simili de amore in diuinis, qui a verbo producitur:pari quoq; ratione in nobis obiectum cognitum ad volitione effective concurrit. Secundo dicunt isti,voluntatem essective concurrere ad eXercitium actus, non tamen obiectum,quia V
luntas libera est. Sed in re morali & physica haec Metaphy sica nimium est implexa& plus nimio subtilis et praeterquam quod falsum assumunt, in hoc quod existimant
principium specificativum active etiam cocurreremam multas pecificatur ab lus,quq active non concurrunt,ut albefactio a producta albedine speciem habet, non tamen ab ipsa producitur,& sic in alijs multis: ab alio ergo res specificatur,& ab alio producitur.Ob id Ferrariensis dicit lib. I. contra Terrarim gent.cap. quod obiectum ad finem spe- sis.cificatiue concurrit, ad media autem esse. ctive. Qua distinctione triumphare videtur,& putat se diuersa S. Thomae loca concilia ira: maior enim videtur efficientia ad media,quam ad finem tamen fallitur,quia voluntas eodem modo mouetur ab intellectu quoad media dc quoad sinem quia