Johannis Saresberiensis Entheticus de dogmate philosophorum nunc primum editus et commentariis instructus a Christiano Petersen

111쪽

τὸ τΩος. Eaedem sunt causarum rationes, quae apud nostrum leguntur, sed non eodem ordine prolatae. Apud Aristotelem species seu sorma tertium locum oceupat, apud nostram vero Secundum. . rtifex Vero, quem Johannes nuneupat, ab Aristotele movens dicitur, sed hoc movens ab ipso Aristotele pro ario agnoscitur; praecedunt

enim hunc ipsum locum haec verba: δῆλον ἴτι η και hurin ῶς κινουσα n αυτη. Quod ad ordinem attinet, hae quatuor

causarum categoriae saepius eaeque non eadem semper serie res

runtur e. g. Melisph. I, p. 9, t. 17. Cum Metaphysica nondum in Johannis manus pervenissent, e Logicorum quodam loco vel commentario ei haec disponendi rasio innotuerit oportet, nisi jam pater aliquis ecclesiae vel scholasticus prior ad res divinas accommodaverit, quamquam Iirm. Reuler, g 16, p. 83, contra Jordanum aliis rationibus motus lenere studet, Aristotelis metaphrsica Johanni nostro jam innotuisse. . Ipsa saltem doctrina cuidam platoniganti debetur, qui quis fuerit, indagare non eonligit. Cum materies ad Deum, artifex ad Spiritum Sanctum reseratur, fere miramur, speciem et sormam, quae in luce et veritate agnoscitur, ad Christum pertinere non diserte dici. In veritale illustranda distinguuntur res, intellectus et sermones, quam distinctionem utpote Stoicam exposui Philos. Chrys. Fund. p. 30. Videmus patrem illum, quem Johannes sequitur, ad Philonis et Porphyrii exempla non Aristotelis modo, sed

etiam Stoicorum doctrinas admiscuisse. Stoicae doctrinae vestigia, quae medio aevo rarissima sunt, cum apud Hugonem a N

Vietore reperiantur, fortasse lota haec expositio ei debetur. Ei saltem consentit etiam philosophiae divisio, quae v. 44b sequitur Erud. didaseat. l. II, c. 2. .Philosophia dividitur in theoricam, practicam, mechanicam et logicam. Hanc divisionem, quam persequitur c. 19 31, etiam Biehardus de Sio Victore recepit Excerptionum libro I, c. 5. Duilirco by Corale

112쪽

Hoc Excerptionum opus eum saepius Hugoni et Iohanni nostrosssentiatur, ut diximus. dubilare potes, utrum Johannes Hugonem, an Ricbardum secutus sit. Ricli ardiis quoque ei nequalis erat; et

nim teste Vincentio Bellovacensi in Speculo bis t. lib. 27, jam si 40 floruit, ut etiam prius eum scripsisse suspieeris. De philosophiae divisione cf. Reuter g 6, p. 30. iSinspila, quae interpretatione indigere videbantur a versu 165 usque ad 450, haec sere sunt: V. 177. Maurus i. e. Terentianus litaurus, qui metrice de

Melris scripsit. Ille eum voeem Philologia ita metiatur N v - Ο Γ, se excusat auctor, quod ipse etiam D Γ metitur. CL Gramm.

Lat. Ed. Pulseli. p. 2405 Sqq. V. 198 etc. Mirum est scriptorem Furnum omnino incognitum esse: neque enim apud Johannis nostri aequales ullum eius vestigium reperire potui. Ideirco neque, qui pagus significetur Ligur rius i. e. in Liguria silus, liquet, num de Ligere numine intelligi non potest, de quo si quid denominatur, Ligerieum est, neque cur ibi de gorum germine nomen habere dicatur, neque quis Pontilianus sit, utrum ad Pagum Pontivum Ponthieu pertineat, qui vulgo Ponticus appellabatur, an ad similitudinem Pontiliani, qui apud Martialem Epigr. V, 67. et xl l , 40. personam poetae mali, hominis inurbani et avari agit, neque virum in Belgica prima auctor ille ignotus sit natus, an liber eius primum rursus in lucem tractus. Pontiliani nomine significari Adamum de Parvo ponte suspicantibus Ilerbstio et Bernarsio, non est, quod contradicam. V. 205. Willelmus a conchis Johannis in grammatice praeceptor idemque philosophus praecipue phΥsicis excellens. Praeter Bulaeu in II, p. 742 et nisi. lili. de Ia France XII, p. 454, conserenda sunt eius fragmenta in Vincentii Bellovaceusis Speculo naturali, praecipue lib. II et III servata. V. 2Il. Stilbon is i. e. Mercurii, cuius stella a Graecis ita cognominatur. CL cie. Nat. Deor. II, 20. Mart. cap. VIII,

p. 287.

V. 241. Adaptans - verbum adaptare legitur in Modestini

113쪽

fragmento Dig. 27. 1, 10 et 13, participiunt adaptatus jam apud

Siletoli iuni Claud. 33. Otho 12. V. 348. Tryphonis nomen neque a grammatico, neque abibliopola Mart. IV, 72 , sed a luxu et mollitie petendum, unde etiam Ptolemaeorum unus ita cognominatus est. Aelian V. H.

XIV, 31.

V. 412. Pastina sacra i. e. scriptura saera seu hiblia hoc sensu spud auctorem nostrum saepe legitur; es. v. 439. Pagina pro seriplo jam apud Mart. Capellam Iib. I. init. .epi ea vulgo lyrieaque paginae. V. 435. Calculus i. e. medilatio, judicium, dijudicatio, arbitrium, quo animus se ad Deum convertit. Fortasse a judicio hic voeabuli usus est prosectus. Ita apud Justinianum in codicet ἡCalculus judicialis.' Vide Brisson. de Verb. Sign. et Dirksen Manuale I at. et Du cange s. h. V. V. 449. Theoricus pro Theorelleo etiam Poli erat. II, 29. Cf. IIugo a St. Vict. Erud. didast. lib. I. 6.

Priusquam in disceptationem vocemus, quae de singulis veterum philosophorum institutis et praeeeptis tradit, in genere quaerendum videtur, quae antiquitatis monumenta habuerit, e quibushutns rei notitiam hauriret. Ceteris enim seholasticis magistris excellit Iohannes noster, quod reconditiorem habuit veteris philosophiae scientiam. Omnino supersedere potuissemus hae quaestione,

si fides habenda Birgero Thorlacio, qui in tribus Prolusionibus a. 1819 et 1820 ediiis repetitis in Prolus. et Op eulorum sol lacti Havniae 1822. Vol. V, p. 67 sqq. fusius inquisivit, Diuiligoo by Corale

114쪽

ἡPvalem titterarum classicarum cunitionem sec. XII Johanries Sarisb. habuerit.' Sed non salis securate egit. Platonis de Republica et de Legibus libros tam saepe laudat Johannes, totque ex

iis affert locos Policrat. V, 7. VI, 21. VIII, 10 Metal. IV, 18 ,

ut dubitare non possis, quin eos legerit, etsi non Graece scriptos, sed tamen Latine versos. Graece doctum suisse doliannem eique libros Graecos non omnino defuisse constat inter omnes litterarum, quales eo tempore suerint, peritos, ea vendum Vero, ne nimiam ei linguae Graeeae periliam tribuamus. cf. Beuter P. 83. n. Platonis quidem spud illius aetatis scriptores reperimus notitiam accuratiorem, quam quae ex Cicerone, Augustino alii quo scriptoribus tum in vulgus nolis parari potuerit. Instar omnium nominare salis est Hugonem a Sancto Victore; Graecorum vero librorum non major videtur suisse copia quam linguae seientia. Operum Platonis Graece seriptorum ea aetate in regione oecidentali nullum est vestigium, Latine autem versorum exstat testimonium obscurum quidem, sed satis certum. Plurimos quidem

sugit haec notitia, et qui habent, Tennem ann Gescii. der Philos. VIII, 1, p. 96. et M acliter Lilera lurgesch. II, p. 51, sontem non indiearunt. contigit mihi eum detegere apud Benediclinos stlist. liii. de la Franee, Th. IV. p 225 et 246 qui de Mannone vel Nannone quodam lectores ad Valerii Andreae Bibliotheeam Belgicam deserunt, ubi s. v. Nannus haec leguntur: - Nanno Sisuriensis Friso Philosophus in septem artibus excellenter imbutus, praeceptor Bactodi, seripsit: Commentarios in Aristotelem de Coelo et de Mndo, In Ethleam unirersam, In Platonem de Legibus et de Republiea, quae aliquando in Bibliothecis Bollandieis ae Frisiis lecta suerunt. Floruit eirea annum Dom. DCCCLXXX.' Tempus, patria, discipulus, doctrina et nominis similitudo dubitare non sinunt, quin universitatis Parisiensis illo hierit rector, quem Bulaeus Hist. univ. Par. I, p. 191 et 261 Mannonem voeat. Πuius versione Vel commentariis usum esse Johannem veri eo similius est, quia praeter illa Platonis opera horum ipsorum Aristotelis librorum apud eum vestigia exstant, de quibus idem eommentalus est Manno. Ethim ad Nicomaehum I

115쪽

respiciunt. Dii bilationem quidem movere potest V. 935. . Haec et Aristoteles fertur docuisse loquendo. Illud fertur indicare quidem potest, non ex ipso Aristotele haec esse deprompta, sed ex alio quodam auctore, verum referri etiam potest ad sermonem so- quendo , Vel eo, quod e commentariis notitiam hauserit, non ex ipso textu, quem vocant. Elhieos lios lihros tum aleuratius innotuisse, pro certo sere habendum, quia eliam Scotus Erigena .Novem in Moralia Λristotelis libros seripserat testo Johanne Piliseo de rebus Angi. ad annum S84, p. 169. Sed Mannonis commentarios ei ad manum fuisse suspicor, propter libro rem etiam de Coelo vestigia, quae in ipso nostro carmine v. 831 sq. et Polier. II, 19, exstant.

0uae enim apud Cicer. do Kal. Deor. II, 15, 16 et Tusc. I, 10,

leguntur, non ea sunt, ex quibus . haec deprompta esse possint. Consilendum quidem rem esse dissiciliorem, quam quae paucis absolvi possit, sed quae disputavi, nunc eo minus praetermittere volui, cum eum, qui novissimus hanc rem tractavit, hae noli liae fugerint, Iordanum dico eiusqtie interpretem f. Gesch. der Arist.

Selirinen im Millelalter' von Iourdain, Deut seli von A. Slahri, qui p. 283 eontendit, Johanni nostro nullos alios Aristotelis libros esse

lectos, quam qui a Boethio Latine versi medio aevo omnium manibus triti essent. Timaeum a Chalcidio versum et commentariis instructum ei

suisse nolum, pro certo habemus e locis in Melalogico I, 8 et IV, 9 allatis, quibus conserendus Augustinus de Civ. Dei VIII,

c. 11. Sed non satis accurate distinxit, quos veterum libros ipse legerit, quos ex solis aliorum testimoniis attulerit. Sicuti

Aristotelis Problemala non ipsa legit, id quod Thorlaetus salso credidit, sed totum locum, qam ex hoc opere Polior. V, 6 nsfert, ad verbum e Gellii Noctibus Atticis III, 6 exseripsit, ita neque quae Polier. VIII, 2, e Rhetoricis nsseruntur, probant, ipsos Rhetoricorum libros ei ob oculos suisse. Neque ullum Theophrasti opus legit, liber enim De Diviliis ei non nisi e Cicerono Diuiligoo by Corale

116쪽

Quos Plutarchi libros habueri ι, accuratius inquirere, diffficile neque Operae pretium videtur, dubito vero, au liber De Placilis philosophorum in eius manibus fuerit. Praeter alia quaedam scripta moralia habuit illud subdilitum xrchigrammaton s. ad Traianum epistolam De Institutione regia, quae in Policratici lib. V, VI etc. saepius assertur. Elium Antonini Commentarios spolier. VIII, 19, p. 557 et

Philonis aliquot libros videtur hahuisse, quamquam rursus in dubio relinquendum, quid Graece, quid Latine legerit. ceterum Philosophiae Graecae quam habuit scientiam, ex iisdem maximam ad partem scriptoribus compilavit, ex quibus nos hodie, Ciceronem dico, Senecam, Gellium, Macrobium, Apuleiiiiii, Augustinum, alios. Diogenis Laertii vestigium non reperi, sed cum iu do-hannis scriptis exstent, quae neque apud liuiic neque apud ullum alium auctorem, qui quidem nobis servatus est, legantur, libros ei ad manumisisse sequitur nobis deperdilos. Neque fugit Thorlacium Johanni lectos esse Ciceronis de Republica, alioriinique libros, e quibus huc prae ceteris pertinet Hariani do Vestiolis philosophorium opus, quod etsi semel tantum diserte nominat, saepius lumen arbitror esse adhibitum, quia ipsius Policratici s. De Nugis Curialium elvestigiis Philosophorum operis alterum inscriptio itis parieni inde videtur traxisse. Huius libri alteriim indagare non potui vestigium,

aliis enim locis Polior. Vill, c. 11, 12 auctorem, non librum allegat, Waltherus autem Burier De Vita et Moribus Philosophorum iu Vila Platonis affert libri testimonium, sed nil nisi illum Johannis vostri locum exscripsit. conjicias de veterum philosophorum moribus quae W. Burier tradidit celeris ignota, ex hoc libro esse deprompta, sed cum Flavianum non asserat, nisi loco ex Johannis libris descripto, potius credendum, Buricio non ipsum Flavianum, scd libros ex eo compilatos ad manum fuisse, nisi mavis Selineidero

adstipulari in F. Λ. Wolfii Anal. lili. III, p. 2273 conjicienti,

habuisse Buricium Diogenis exemplum nostris minus lacerulum. Quis fuerit, quando vixerit Flavianus, ignoramus, sed cum 'pud antiquos scriptores cius mentio non fiat, eum quinio Seculo vix bsso suspicor,

117쪽

quo philosophiae studium etiam in Italia denuo accensum esse cas-siodorus, Boethius, Claudius Mamercus, chalcidius docent. Eum Diogeni Laertio aemulum suisse, loci ex eo servati significant. Jam ad singulas philosophorum disciplinas transeamus.

V. 4bI - 526. DE STOICORUM DOCTRIN L.

Duo tantum Stoicorum decreta retractat unum do timore mortis, altorum de satali neeessitate, quibus mira ratione interponit vocis desinitionem. 0uam a versu 451 usque ad v. 496 repetit et laudat mortis meditationem, apud verae Stoicae disciplinae cultores, cum antiquiores tum receutiores, frustra quaerimus. Ab iis timor vel metus inter animi perturbationes refertur radicitus tollendas. Etiamsi limorem hunc salutiferum inter animi perturbationes non jure retuleris, ii tamen soli mortis meditationem commendare possunt, qui aut inum immortalem credunt, ut inter Stoicos recentiores Imperator Antoninus, qui et ipso hanc mortis meditationem suadet e. g. comment. II, 11: N. Oiδ1ὶ δυνατου ἔντος εξιμαι του βιου, ουτως εκαστα πομιν

καὶ CL II, 14, III, 1 et 3. Antonini philosophi commentarios ipsos Iohanni esse lectos, supra jam verisimile duxi, quia Polior. VIII, 19, p. 557 etiam eius praeceptores refert nobis

quidem ex primo commentariorum libro notos, quamquam utrumque Flaviauus ille suppeditare potuit. Cum Stoica doctrina componit fidem christianam hac in re similem, cuius sontem Novum lestamentum v. 467 et 469 legem nuncupat, ut v. 523, quo vota bulo in ipso Novo Testamento Veteris testamenii pars indicatur. Diuiti eo by Corale

118쪽

Cur vocis definitionem v. 497 - 500 inseruerit, non habeo, quod

dicam, nisi sorte obedientiae mentio auctori memoriam revocaverihortationis et voeis, qua haec indiget, si quidem vocis ope aliorum mentes et corda reseri dicantur. Stoicorum de voce doetrinam

vido apud GeIl. N. A. V, 15. Plui. Plac. Phil. IV, 19, 8. Dio.

Laert. VII, 5b. Herbsitus meus suspicatur, a Johanne satum l. e. dictum quasi pro Dei voce esse habitum. Stoicam de lato doctrinam unde hauserit, cum brevissime tractet, scire nullius est momenti. Praeter Gellium, cuius Noctes Atticae lib. VI, e. 1 et 2 de lato Stoicorum agunt, sine dubio etiam Ciceronis libros de Fato et de Divinatione consulere potuit. Fatum v. 504 isnullus evaeuare posse' dicitur i. e. exhaurire vel exinanire, anni hilare. Ita Polior. II, 21, p. 85: toicus omniun essaria credit, timens evaeuari posse scientiam immutabilem. Econtra Epicurus eorum, quae eveniunt, nihil providentias rationo dispositum, ne sorte necessitatem mutabilibus rebus inducat, opinatur. Et ibid. VII, 1, p. 3b0: huino est, quod, dum Pronoen suam Stoicus veneratur, omnia necessitatis lege constringit, Epicuruseeontra, dum rerum tuetur libertatem, dispositionem evacuat, et omnia casibus fluctuare contendit.' Astrologi, quem sicuti Polier. I, 12,

p. 32 et II, 19, p. 79, cum Gellio N. Λ. XIV, 1 genethliaeum

voeat, ratio quomodo a lato pendeat, e Stoicorum doctrina exposuit Cicero de Fato c. 6. et de Divin. II, e. 42 - 46. Stoicorum doetrinam de providentia, quam, opinor, metri causa, pronoin nuncupat, sibimet ipsam repugnare demonstrat v. bl 1 sqq. es. Metal.

Ita Scripturae sacrae auctori lati adnectitur timor Dei, de quo Stoici illius doctrinae assentiri dicuntur, quibus de salo et providentia salsa docentibus auctor suam de libero arbitrio sententiam opponit. Diuitiam by Corale

119쪽

Ut Stoicae, ita etiam Epicureae doctrinae primo bonam, deinde malam pariem tractat. Senecam De Vita Beata e . 12 et alias atque Ciceronem de Fiu. I, 11 - 12 Epicurum lauduntes sequitur in honam partem accipiens, summum bonum mentis esse gaudium ut quietem, eamque parari labore, carnem vero subditam esse menti. Sed ubique Scripturae sacrae do pace coelesti doctrinam supponit. Epicurum enim tam contraria docuisse Seuecae auetori credidit et sustus expusuit Pol. VII, 15 et VIII, 8. Ad alteram partem doctrinae v. b63 et 564 sibi transitum parat. De atomis quae traduntur v. 56b - 570 et de animi morialitate v. 571 -574 utrum potius o Lucretio an e Cicerone hausta sint, discernere nullius est momenti. Iam sequitur Epicuri de cupiditatibus sententia conjuncta cum doctrina de casu mundum gubernante v. 575 - 594. Haec praecepta, tu Pol ieratico VIII, 16 et 24 susius exposita, unde deprompta si ut, nou dixerim, quamquam ipsa verba e ceris quodam scriptore deprompta esse, locus arguit Policratici VIII, 8 , ubi Epieurei iisdem sere verbis significantur ut .illi, quorum Deus venter est clexspectatio iii confusione, quorum gloria stercus et iguis et vermis.'0uod largiore interpretatione indigeret, hie non reperi. Satis est mouere, hac parte carminis relieriri ipsius auctoris sententiam depaco et aequitate animi deque pravis voluptatibus. V. J95-726.

xiguinolito tu margiue codicum ad versum b95 adscripto,

quud Peripateticorum dogma promittit, fides non est habenda. Duiliaco by Go le

120쪽

Apparet enim, Stoicis et Epicureis jam eius philosophiac, quam auctor ipse profitetur, opponi principia, eandemque, quam hic persequitur, esse rationem illam Neoplatonicam a patribus ecclesiae et doctoribus scholasticis cum fido Christiana mixtam. Arcuus igitur connectendi sunt hi versus cum ea carminis parte sv. 165 - 450J, qua viam, rationem et finem exposuit philosophiae, cuius indolem nunc explicaturus est. In illa priore parte etiam Scripturam sacram principem et purum philosophiae esse sontem docuerat. Interposuit Stoicorum de meditatione mortis et Epicureorum de mentis gaudio doctrinas, quippe quae a veritate quidem non alienae viderentur, sed non satis firma sundamenta, quibus superstrueretur philosophiae aedifi-eium. Pro landamento potius habet Platonis ideam boni non diversam ab Aristotelis causarum cognitione vel scientia, quare postea horum potissimum doctrinas recenset, addit vero alioruhiesiam sententias, sive conserant ad opus exaedificandum sive probent, restare, quod excedat intellectum humanum. Quod attinet ad doctores christianos, quos auctor potissimum secutus est, illa, quae de priore illo loco commentatus sum, ex parto huc etiam pertinent. id tantum repetendum duxi, auctorem saepius in Policratico et Metalogico prosteri, se Platonicum et Academicum velle haberi. Proxime ad Augustinum aecedit, qui et ipso in octavo do civitate Dei libro Platonicorum commendat doctrinam, cuius rationem loquendi Thom- senius meus etiam hic, praeeipue v. 62b, agnovit. Proficisellurauctor ab idea boni, illo Platonis principio causarum, quarum series est secundum Platonem natura, v. 595 - 624, neque diversa a ratione Divina v. 625 - 628. Dei vero imago est ratio humana in eius luce vigens v. 629 - 656. Triplice cognoscendi modo exposito v. 6b7 - 669 in causis cognoscendis secundum Aristotelem summum bonum agnoscitur, ut idea boni eadem sit atque causarum cognitio v. 670 - 680. Haec speculatio rerum contemtum mundi et timorem Dei parit horumque ope amorem Dei triuiii v. 681 719, qui amor vincit omnelii superbiam v. 720 - 726. Ut jam singula persequar: versus 597 et sqq. respiciunt ad v. 383, ubi idea boni aeeuratius illustratur. Lex, quae v. 607 causarum series vocatur, illa est unica causarum ratio v. 62b, ct divina vo-Diuitia oste