장음표시 사용
81쪽
Ignis per formam substantialam principaliter expellat
Frigiditatem,id nihilominus facit instrumentaliter per calorem quem introducit. ood &experientia,&luritosius exemplum manifestat Mirabile enim eluet sane quod cum ego, cupiens esse in loco inqcto eu alius, ex Bello illum humeris,lunc non concurram effective et re quod serra vel gladius effective non separet partem corporis ab alio postquam contingunt se. Dubitari ergo profecto non potest quin ignis per calorem quem Producit in aqua effectiae expellat frigus. Sicut aer Irigrans,effective aperit senestram ilicet non stent limo introitus aeris &clausa senestra. Nec satis mirari poIIani, quomodo hoc Scotus negare potuit.
I Respondetur ergo quod calor qui introducit expeliit frigiditatem .Enimuero ut ego pello alium loco perhoe quod ipse desinit esse in illo per instans primu non esse, quod est primum esse,quod ego sum in eodem lo- amita calor qui introducitur pellit stigiditate ad quod sufficit quod stigiditas desinit esse per primum non esse quod est ptimum esse contrarij gradus caloris aethic
concursus sufficit,ut se dicantur contingere. Quocirca Prius natura introducitur calor quam frigiditas cotraxia pellatur et quia in his quae sunt simul tempore nihil aliud est esse prius natura altero , quam eue alterius
'TRespondetur ergo ad tertium principale,quae euratio Scotisper distinctionem et quod res ignobilior tanquam causa quidem principalis & particularis non porcst aeum nobiliorem ultra suam speciem producere. Et Tatio huius est et quia omne agens huiusmodi intenciit Producere sibi limite in specie,ut homo homine, ignis,
ignem, Sc attamen tanquam instrumentum ae virtus alterius causae nihil omnino vetat, quominus accidens concurrat ad generationem substantiae.
GSed replicat Scotus contra hanc solutionem, inqui-xens,quid nam intelligatur, cum dicitur caiorem in virtute lubstantiae producere substantiam. Aut enim per ii Iam virtutem intelligitur aliquid respectivum,aut ab solutum:non est dicendum quod sit relatio: quia relatio eum sit minim G enritatis,non est causa substantiae. Si ve, sit aliquid absolutumeta ut est substantiaipsa:&sic ngrate: sicut homo sine oculis non possetvlddita r
Qupria huius quaestionis conclu
sio est. Calor separatus ab igne, dammodo sit exteri- eQR Lsus in quantitate , producit omnino eundem effectum quem produceret si esset in igne, ut calor aut frigus sacramenti altariS eundem gradum omnino caIoris & stigoris naturaliter Producit in manu quem produceretii esset illic panis. Neque hoc est qui negare possit:qua
uis Scotus dicat si hoc non faciunt invirtute panis. Sed tamen prosecto, ut de semine dicebamus,illa accidentia eodem modo: arficiunt manum, quo assiceret panis: quia agunt tanquam virtus relicta a pane. Quapropter cum aqua calida calefacit manum , illius certe calefactionis principium non es forma substantialis aquae, ut aliqui existimant, sed calor in virtute ignis. Et haede causa calefactio illa dicitur naturalis: non a natura aquae: sed a natura ignis. Dixerim si sit extensus: quia cum actiones naturales fiant per motum corporalem:
fit ut sicut non pol sunt recipi,nisi in subiecto quato,ita nec exerceri possu ut,nisi ab agente quod sit quantitate .
Is Hinc sequitur et, si calor summus,ut octo (qui suaptet
natura esse non potest,nisi in igne per miraculum etae ab igne separatus, produceret eodem modo serma substantialem ignis, sicut si esset in igne . Hanc conclusione subsequenter ad suam opinionem negat Scotus sed tamen qui senserit calorem in igne esse instrumentum re virtutem ad producendum ignem, concedat subindet opus est quod separatus itidem efficiat.Et ideo S Tho. X.P. q. 3 3. an. 1. Non minus caIor(inquit calefaceret si esset per se subsistens, quam si esset inherens,idest, si e set ut quatuor, calefaceret ut quatuor,& si esset ut octo calefaceret ut octo: atque adeo tunc pro dueeret ignem ' Et probatur coclusio. Calor ut octo est dispositio saeficiens ad introducitonem formae ignis, ergo ubicunq; sit, eundem faciet effectum: sicut virtus seminis in absentia animalis a quo decisum est, generat animaI. s Sed probatur secundo. Detur calor summas ut octo separatus: cui applicetur guta aquae .Et arguitur sic ID Ie calor producit in materia aquae calore ut octo, quam
tu quod accidens producat substantiam. Aut est ac- xus ira se est(Neque hoc negare potest Scotus: si quidem dens caloris: &sic petitur principium dicendo quod calorem Pec se conccdu calefacere sed eum calore, ut illud accidens est causia substantiae. Is Adhoc metaphy sicum argumetu respondetur, quod illa virtus substantiae in calore ad produce dum ignem nihil aliud est prorsus quam calor ipse,dicitur enim ille aciere in virtute substantiae, idest,taquam virtus substatiae Nec petimus principium dicedo quod virtus sit inest tunientum producendi substantiam,considerat enim Scotus calorem ignis Acsi esset per se suppositum quod
propria vi Liate Asit,cum ramen attente intelligendum est verbum Arist. T.met.wX. 5. ubi aitu accides no est cris:sedentis ens. Quo Palam significatur, accidentia nihil aliud eae quam virtutes quasdam substatiae: ut ficut Q culi dati sunt homini ad v idendum: & pedes ad ambulandum rita calor naturalis datus est illi,ut sit virtus nutriendi,Aiagmentandi,& generandi. Unde non est imaginandum , v c Scottis fingit caele tactionem esse per se a calore et S generationem formae a forma sobstantiali rquia calori, sic PCr Ie naturaliter non conuenit esse, ita nec operari ieri vcraque actio est a forma substantiali per calorem. dic qu* PC Mi Hatiata forma Iubstantialis
ealefacit aut producix formam substantialem, qua hoc faciat per calore. O idq*Q si ignis daretur per miracu
octo non se Compatitur forma substantialis aquae:ergo in tali materia non erit forma aquae: & per consequens vel erit materia sine tarma, vel introduceretur forma ignis. Perseuerat adhoc argumentum responderet Scotus, quod taca solo Deo corrumpetur forma aquae de introducetur forma ignis. Sed non est mirum cum in generatione naturali equi ex semine id concedat, si pos1to miraculo caloris separati idem afferat. At vero qui virtutem seminis intellexerit concurrere ad productionem substantiae, nihil metuet confiteri calore svirimum separatum posse producere substantiam. I Undet Ad. Eri ad quaretum argumentum respondetur quod quando inquit Arist. actiones esse,non formarum,sed suppositum, loquiLur secundum rerum naturam: quia illis taetrum conuenir OPerari quibus conuenit ei Iet: num operari est producere esse simile agenti. Attamen si per mi cacuIum deriar accidens per se esiet ad modum substantiae,consequenter habet agere sicut ageret substanti
clai1o quaestionis est. Acti itas agentis attenditur penes multitudinem formae tam substaentialis , cita a ra
82쪽
Ad. s. prim cident sS. Nam ouarit Frae g γinas. Ex quo sequitur quod ubi effer forma infinita ut activitas 1nfinita:& ubi finita ficit , q- . Ap qi rati Cest argumentum ' - *d tameneon' Non augetur,aut diminuitur actio nisi secundum mPomonem qua augetur, aut diminuitur caulam Led cause particulares noet ni cauta totales.cum
xetqui rutura concursus causerum uniuer u JψomS bipedalis non erit in duplo maioris activitati duri: uti Qq PPQ σφm cdusse uniuersales non murentur
. A eqss m Dissersale Dd Agutrnisi ex determi i, , -- Uis Particularita.Et ideo in illa pronoeatione qua causa particularis est maior plus concurrunt Deus & cauta uniueriales cum tali cauta propter quan uis causia particusiris non sit tota
It , illa tam in aucta,aut diminuta in eadem
1riam. IAttamen circa solutionem quinti arraum diriri quod nonnullus in errorem adducit olfidum est quod
Leria,Plus est de forma. Ratio huiuu e r es. libr. I. dictum est nihil aliud est etiam et,
forma nihil aliud quam actus materiae TSecun q
tandum est, Quod Iultitudo maledis, ah et
extensionem&intensionem ubi est squa is desitas.aut
deus ustata ut sit aequale ad miserum
I ligno tantum est det litiuusi,dZ retra
tum in minori ferro:& tamen vehem, Iesi rum quam lignum illud cuicunque eius parta fiat tro,Vt I x ntia constate ergo non acditur a ui
ras permultitudinem formae. VRespondetur quod in tali casu venementius calefaciet totum ferrum: no Qui
phdatis est densior,puta quando fumus ligni viridis in L im nouo usi duplam materiam in innehi pedali .atque adeo neque duplam formam. Imo Doriae plus materiae & formae in igne minori. In rebus caudis ub1 non est formaliter ignis,sed calor, res paret euidentius. Plus muItitudinis caloris est in prunt ob das,
em erum iv ei quantitates 'intension 'et
multo plus erum ferro aequatum Tertio notandum estosi ,- - u e*g*NC P*r amplitas constabit, quod est insignas Tallacia dignoscere m ultitudinem forme velli CSIntensioneni Enimvero neque in ferro neque in tu si, R DUD si xlaxmali eriguis,potest esse ta intesti qua m in flamma rarrisimi igni S. nam cum ca-Ior sit dispolirio naturalis ignis eise nequit summu qcalor, nisi ubi est forma ignis: in ferro v Q.Vbi non estim
rum m q*od ii x in iubstantia ferri non sit
i ori igninquiano est Cilor intentus verbi gruis
. ria multitudo caloris ferri producatur in stuo Da
dem propterea quod habet plus det multitudine tarmes c d quia virtus unita fortior est seipsa disio rsa, ouiti A
r ad Inguem examinari nequeunt quoadusque lib. - SI* σ3P icemus Daturam intensionis.
quae hic indigne a non ullis muItiplicantur u p. si effetaliquod pedale uniformiter calidum ut quatuor volsie
Probare in il Iud posset fieri infinite ealdum mailo. data, A -- - si di Wim per partes proportiona
res, Calor prime partis petr rarefactionem extendatur
em extendatur per totum:&ita calor cuiusque Pariis.
TNulla est tamen in argumento apparentia. Primo-
varIabatur Et praeterca calor dici potest de se rarefiet
rmp acat Eontraciictionem. Et praeterear Iscet MMmitteretur illa sua imaginatio, deueniendum est ad antam rara talem caloris, qua non posset esse maior &
et , uti P 'S J AiQC minoris partis extendi per totu ' Haec aliaque id genus sophismata multiplicatur hac tempestater quibus S tempora discipulorti & in cet . . ''rum ni n*m qu 'duori: ubi alia sophismatum genera Endigna profecto non tu Philosophie
qMario, IU Isb. 6.ubi Aristo.mentionem facit de PTO Ps i ne motuum quod fuerit necesssarium, dicemus. -- Niciar et 2Cxtu caput Quartum cum quinto as*3
83쪽
Quaestio quinta. UTRUM FORTUNA ET
casus S perinde fatum in numero
, Duersus partem atarinatiua arguitur pri rno.Nulla est fortuna ergo praesupponit
falsum. Antecedens patet non solum au- thoritate Aug. qui in principio statim re tractationum accusat se quod aduersus Academicos tape fuerit usus nomine fortunae, verum,
S gentiles ipsi lumine naturali negabant fortunam. unde Satyricus ille satyra. 1 o.N ullum numen abest fisit prudelia: sed te Nos facimus fortuna deam, caesoque Iocamus. Se cudo arguitur. Esto esset fortuna, de illa tamen nulla potest esita scientia: nam ut patet hic apud Philosophu text.s et fortuna est causa per accides: scietia vero vi. I.post.te t. I infra habetur non cst nisi
de his quae sunt per se. I Et confirmisFortuna, vL PatCc in text. s 3 .est occulta , immanifesta:ergo de illa nulla est definitio: nam definitio est quae rei naturam mani restat:cuius tamen non est definitio nec esset potest scientia. I Tertio principaliter argiaitur,quia videtur Arincontraria dicere de sortuna,dum inquit fori unam esse causam per accidens:nempe effectustilius qui est praeter intentionem agentiS:&tamen tex. s X.&.6 i. dicit
solum coringit fortuna in his que agunt a proposito per
quae fiunt,in tria:nam alia(inquit & fiunt semper, alia
frequenter: in quibus fortuna non concingit alia vero sunt quae in minori parte, idest raro cotingunt: ita his tantum est fortuna, haec autem diuitio est insufficiens, ut ait Avicenna quem citat illic Commentator. nam alia sunt aequaliter contingeticia ad utrumlibet: vi hominem sedere& non ledere, tacere S loqui &c quae etiam identur esse a fortuna: cum causae naturiulcs ad huiusmodi effectus de se sint indifferentes indeterminare ervo diminutus fuit Aristotel. Quarto principaliter arguit uriSi sortuna esset de numeaeo cautalia ascribe da maxime reduceretur ad genus causae efficiqntis ivt Aristot. ipse docet text. 6 s . sed hoc est falsum: ergo Probatur minor. Materia est de se causa indeterminata,quia-
de se ad nullam speciem determittatur niti per formarvi. 3. huius textu. 6 s .videbimus et sed fortuna a casus sunt causae indeterminals & indefinitae, ut haldietur hic text. s 3.ergo fortuna Politas reducitur ad genus causae materialis. NEt confirmaturaeffectus fortuitus est ille
qui accidit eclectui intento ab agente, t patet in text. 1 .ut ii aliquis vadat ad forum gratia talatandi am cum,ta in iliciere iciueniat debitorem,a quo recuperat
PCcuDias: sed huius fortuiti effectus prima cauta fuit fini3 iurentias propcet quem ille luit aa foriam:ergo finis ipse Pollias est fortuna,quam caula efficiens, PQLaquam
pet mum quia . t. s. de clui Dei cap. ' ait August sata a
dicitur a fando,ut fatum si id quod est praedictum ab
iliqua prouidentia. Si autem dc ur secundum,tuc causa illa quae Ricitur satum non potest esse,nili Deus qui
ab aeterno praeordinauit ea quT in rebus sutura sunt. Deum autem appellare fatum inconueniena est: quidquid agit sicut eum appellare fortunam, nam Deus libere actit, satiam autem censebanL Philosophi esse eausam necessariam, Pata oderum constitutionem ut ait illie Auctust . re astrologi iudiciarij docent. TIn contra,rium vero scilicet quod fortuna ct casus sint, patet ex texi praesenti. 3 O. N. et .vbi ait multa fieri a fortuna retexi. s et .vbs diffinit fortunam.
Materia haec casus fortunae vi-
sia nobis est aptior, quae in commentis trari aretur, qua
in quaestionibus, ct ideo plura illic diximus quam hici
sumus dicturi. Quatuor sunt termini quiquandam iater se videntor habere similitudinem .s tum, fortuna, casus & occasio: quae quodam odo attinere videntur adr ne causae: ob idq; licet hic Aristo. lum de fortuna aecasu loquat arme his omnibus operaepretium cst dicere nempe de fortuna &casu in . I. artυ&in secando defato TFortiatia a forte dicitur: sorte aute id sit:qssest pesqeter inretionet. Quo fit vi fortuna,& per se causa, e regione,op Donatur. Est enim causa per se illa quae ex intelione operatur: atq; adeo inde sequi ut effectus id e qui respectu superioris cauta est per se, resperia inferioris.
quae a supcriori dirigitur, sit per accrQ S. ulgatu ex Plu est qd. S.Th. r. p. q. I 1 e .art. I. ponit: ve si asis duos seruos eodemittat,seorsum utruq ,in tetione ut sibi fine inuice ob vij et quae in intelione illis no reuelat, sed di eca illis dat negocia Tuc v libi ipsi cocurrant, remetria eoru est fortisitus effectus: quia est pro ter scientiam, Seiototionem eorum: at respectu dni no est fori uitus: sed Per se inicitus .Exe tu hoc materiam nac laetusti at, &seis, Oeta philosophos naturales & secundum Christianos Philosophi Enim Arist. praecedentes fuerunt in triplici opinione ut hic meminit Arist.textu. o. Prima opinio fuit eorum qui omnino negabant fortunam: eadue iraetio nevi te .s 3 adnotauit, P cum effectus tortuitus sodest per accidens J non habeat certam re detiCrmina tamicausam, sortiana est causa hominibus occa Iea. Et praetetima, quia ut tetritas S.dixit causa quae per se non opetra cur, non est simpliciter causa. pHos cepellit Philolophus ex communi omni u in consensa uno ore dicetium multa fieri a fortuna ct casu. Secunda opini t it in alio extremo quae resertur lex sq. Democrui dicetis immotibus caelorum fuisse fortunam Sc ratione materiae, Quia cilluc tarte concurrerunt orbi calares atomi qui Terunt causa motus circularis caelarum. Quoniam urri. 3 .dicebamias quia Democritus negabat causam tinatam,&per consequens efficientem,omnia diceoattacta esseὰ casu. Istos tamen tanquam omnium inCPLisS1 mos reprobat ibidem Arist.ut in cominen. Iatius a Leturcst: quia cum experientia constet in his infer1orib S rcgmaturales non fieri a fortuna(quia ex oliua non tarturnise oliva a fortiori dicendum est motus illos, qui mQI-xo sunt diuiniores,atq; adeo istora catata, Cotingeret ex necessitate naturae. praetercita quia expetrienta a docet In effectibus naturalibus aliqua ccitiuACre movitra,v-Ios aut regularissimos motus tauquaccipercu est detri et
quedam Hima causa omnium fortuitoruetrectau: IIcaciaeus eis Prima causa o inirium offectauper se. T
84쪽
tiqui eam colebanitanquam deam ut Augustin ait re
aurit in hoc quod sortuna ct casus sunt eau
aea causisper se non recitat , I
Diffinit ergo fortunam Phil. text
U . hoc modo. Portuna est causia e ciens,per acei ens,in his quae secundum propositum fiunt proter fi
Per se. 1ntendentC sanem sicuti eouus est enias, ras. Causa veropcraccidens est solum causia secundum
' At vero causaper accidens, ut quaesti. V dicebam uno modo accipitur Pro ea forma quae accidentaliter comiangitur cum causa perseesicut musicus est causast
tuae Et naec non est sortuna. Alio modra odi
et umnam sustinentem testam,est Laruines te
est c ausa praeseruationiS carnium. Et Iemuem Tertio dicitur causa Derra'Pi
TanHorum Crat causia patientiae martvrum Fruri
sa in moralibus dicitor oecasio seuinti tu as
per antiparistasim calor solis in estate est ei,
cauta intendetiti alium tinet x t inuenetheses
sngitur fossa om terre qua intenditur sepeliri mortuuDupliciter autem exposuimus illic quomodo Prer finem ut si quis indeliberate & , irisi,
fortuna quam P 'P ARM Mutaetacientiq; tactu micastas reducitur ad genus cauta eta En
se moueant ad fitier a P ipta resieri eum et hi re 'Redra ura datore natu-
PCC inquae sola ratione di est si*M VA/q*R agunt propter fin-m i 'd' Tertia inqui, indeliberate fricat barbata fortuna licet non sit interita ouoties EP Uyss*sti sectus:sed unus solus qui fit temere ro S in minori parte eontinoo Aui qum
est causa per accidens statuae non est LA' NQβ Caius vero superius se habet, ' tur in text.s p. si lamma casas ct Notami duarum per te causarum a neutha arum EXemPli gratia. Quis ex intentionexecra, '
85쪽
aerii: ex iis quae raro contingunt non potamus rationem certam sumere, ut sapertextu Q.satis expolitum
reliquimus. Eandem ob causam dicitur sortuna 1nsanatCca,brata, volubilique saxo insistens,ut Cicero libro. a. ad Herennium ex Pacuuio reseret. Insana quidem . quia magnos sabitos & atroces habet erie inus. Ceca
cuia oculus cauta efficientis est intent,o,&sortuna in Quantum fortuua non operatur ex intentione. Brutarquia quid dignum quid ve indignum internoscere necuit. Saxo volubili insistens: quia semper est in cotiniaci motu.' Hic rursus sequitur quam fuerint csci qui lortunam,aut causam unam, aut certe deam secerut vi Au, pust .lib. .de ciui.Dei cap. 1 8.meminat. Si enim dea El-
. edi . set, quomodo mala,caeca, insana &c. imo cum fortuna
m ceria causa GSequitur ex his denique quomodo Chrystianis licitum sit de fortuna loqui Primum omnium resipinu dei nulla est fortuna. Cum enim nec Palfer cadat in terram sine dei prouidentia, apud quem capilli etiam caoitis numerati sunt,nihil in rebus acciuete potest, quod ipse n6 praeordinauerit. Fit ideo quem Admodu in principio dicebamus,si diis duos seruos cosulto mittat ut sibi forte in aliquo loco occurrant, re- Sectu quidem illorum occursus erit fortuitus, non m respectu domini:ita prorsus licet respectu causam paericularium, siue iloroposito,siue e Tnecessitate nathraeaeetium, effectus dicatur fortuitus &casualis, quia nosunt ab eisdem causis particularibus intenti, & eadem ratione huiusinodi causae dicantur fortuna vel catus: tamen res ectu Dei nullus est effectus torturiusmec ipse
potest dici fortuna: quia Deus nihil forte: sed sumino
iudicio facit. G Quocirca abusus eri verbi cum dialectici aiunt Deum contingenter creare, aut quicquam
aliud facere: etenim contingenter idem est quod forte de se in determinate facere : quod Deo nequaqua couenit.Sed abutuntur nomine contingetiae pro eo quod est ibere agere. Enimuero infinita Dei omnipotentia in hoc etiam lucet,q, effectibus necessarij s causas attribuit necessarias: contingentibus veroscontingetes qc.
trices intelligentias: ct istis effectibus corruptibilibus attribuit causas quae possunt per alias impediri r Unde non sequitur haec medicina cotingenter Lanat:&Deus
concurrit cum ea ad sanandiam contingentetr et ergo Deus contingenter concurrit. Nam Propterea medicina contingenter concurrit, iliata taliter concurru, ut im pediri possit eius intentio.Deus tamen concurres cum illa non impeditur si quidem concurrit cum alia causa
impediente, re nihil seipsum dicitur impedire. Sed concurrit certissimo modo qualiter ab aeterno ptauit.De ubi minus hoc autem satis. Hac eadem de causta Phi. g. magno- de intel&c. rum moralium. c. 8.ait ibi minus ei te fortianae, ubIpicis est intellectus: re contrario. Nam cum aliquid elle a hortuna nihil sit aliud quam esset praeter intentionem, fit utvmi Plura in futurum prouidet, ei pauciora fortuitu accidant:hominibus autem improuidis multa casu eue-Mi Dr-Ut in bello, quanto dux industrior est .ae priuidet: OT,via Flora facit ex intentionet,pauciora contingit ii Prax crintentio diem. Vnde. r.ethi. a. i.&. IO.dicitu, felicitas Co quod consistit ici operatione vircuriS,QUE ex deliberatione operatur,non est a fortuna. Tameth in Lib. .c. i S .dicax Ona exteriora sortunae seruire sela citati. . I.'ili c-T-dicir Quod fortuna minimam dominatur tu artibus,quie statae artificiosissimae.
Igitur ac primum articulum quae
stionis respondetur uniea conclusione. Fortuna non est simpliciter causa: est nihilominus causa per accideris quae reducitur ad genus causae efficientis. Prima Coa lico ars est Aristotel. textu.s .curus ratio est quia id seu tum est simpliciter tale, quod Perse est tale:fortuna autem ciam non intendat effectum fortuitum,non per se est causa. Quocirca effectus fortuitus nullam habet simpliciter causam. Secunda pars,scilicet, quod sit causa per accides,in diffinitione sortune dixerat Arist.Quod iii reducatur ad genus ca uta efficientis,asierit text. 6 s . cuius ratio est,quia fortuna ct casus non est nisi in his quae agunt propter finem; agere autem propter finem est proprium cauta e cientis. y Vnde ad primu argamentiam, respondetur P Aug.prohibet Christianii frequenter uti nomine fortunae. Nogi non sit nobis licituita loqui, si intelligimus fortuna eo modo quo explicatu est , scilicet, cdcursu fortuitu causaru per se inludelia alia fine, sed propterea: quia nome fortunae videtur insinuaret alia causam que agat preter intentione Dei, cum in praetcr eius inretione, qui ola scit,nihil cotingat Vn Afit,pria, de non cst dicenda hoc fortuna voluit, aut noluit: sed hoc Deus voluit,aut noluita. quia solus ipse, ct cui ipse
reuelauit,sciuit aut nouit, ea quae fortuitu contingunt. I Et in eodem senso negauit Satyricus fortunam. non
quod negasset egperietia qua videmus multa sortuita cotingere: sed optime negauit esse dea quae ex intentione operat casas fortuitos. Et ideo dixit quod ubi adest pracientia & prae uisio futurorum, nullu nume,idest,nulla dea deest quia prudelia est suffici Escausa futurotiuDebuisset th gentilis addere, ea quae nos providemus,
Deaem praevidisse. I Ad secuda respondetur quod guis Adsecuta.
fortuna fit causa per accidens,nihilominus per se couet fortunae ut sit causa per accidens,&tota illa di innitio qua ponit Aristo.fortunae. Et ideo de illa potest esse
scietia: no quide per propositiones peraccidens,sed per Propositiones per se: qualis est illa in qua praedicatur diffinitio sortunae de diffinito, & ille praeterea in quibus praedicantur passiones de illa,ut quod fortuna sit
cauta occulta, agens praeter ratione,&c. sEt eode m
do ad co firmatione temodetur quod quan uis fortuna sit res occulta,nihilominus hoc fit manifestu de illa ex sua diffinitione,quod est occulta eo quod effectus sortuitus eg multis causis pol prouenire. I Ad tertia resp6 Ad teri
detur quod nul Ia est in verbis Arist. cotrarietas. Est Vm fortuna causa pcr accidens, propterea quod effectus fortuitusno est intelas a tali causa, est ni nilominus sorauria semper in his quae agat propter sine, idcirco quod talis causa semper intendit alium effectum cui adiungi
eur effectus fortuitus,ut in commetis S in hac qca L ioce late expositu est. I Confirmatio secunda est argume Aulere
Riam Avicennae ut super rex. 8. insinuauimus. Ait enim
quod si actiones istae humanae quae sunt ad utrumlibet
indifferentes considerentur quatenus sunt effectus voluntatis, sunt quidem a proposito,quia homo ex interitione stat,aut sedet,ambulat aut quiescit, si vero Considerentur inquantum sunt effectus naturae quae de se estandi res principium huiusmodi motus &quietis,uinet
inquit a casu TNulla veruntamen ratione opinio haec falciri potest. Enimuero conditio effectuum non detbetet materialiter pensari ex causa remota quae de se ost indet terminata sed formaliter ex causa determinatet re ap-pIicante alias causas ad effectum. Et quia volantas eruqua det terminatur homo sedcret vel ambulat et , co, licet ex natura rei sint res inditaretnteS ad vir iam thra,cet entur tamen ab Aristotele inter ea qu
86쪽
po ita causa scilicet, voluntate non impedita, simo brsequuntur huiusmodi effectus.Obidque t bullatenus di
a raria, me modo ambulare,&Petrum sederet Orme dicere,illumque scriberet
Ad quartu. 'TA artum principale conceditur ut dictu est forat unam reduci ad genus cauLaeetacientis.Et ad prima mT LIonem in contrarium respondetur quod alia est inde eramnatio materiae quae determinatur per formam a certam spetciem et O illa non fit serte : sed ex inten onegiantis. alia est in determinatio agentis quae determinatiar per finem. Et haec in determinatio constituit rationem tartunae. Ad confirmationem reseon detur Quod causa proxima fortuiti euectu s est agetns: quod o ideProinde dicitur fortunar finis autem intentus a talcau
De fato squod ad secundum arti
culum quaestionis attiner) duae erunt apud priscos ConcrarIae Per extremum opiniones. Unam ferunt fuisse S toicorum quod fatum est series & ordo naturalium caularum quae ineuitabili necessitat tessectus oderatur ut v aste moriturus Esi et hac morte & hac die, quod futurus esset fortunatus,aut infortunat Sex necessitaterata venire. Unde Chrylippus ut refert Aulus Gellius Isdr. G. c. r.(qui ruit post Zenonem J Stoicorii princedistatum est , inquir, sempiterna quaedam indeclinabilis Ieraes rerum Scatena. Et Seneca itidem Stoicus libR. naturalium quaestiora um. c. 3 s. fatum , inquit, existimo necessitatem rerum omnium actionumque ouam nulIa vis rumpat.Tame2si1 qiaantum ad Senecam pertinet videtur Profecto in subsequentibus Christiane loqui de fato. Hinc multi ex antiquis fatorum necessitati attribuebant prosperita Lemili aduersitate vitae&mortis humanae. Unde Virgil. de Paride.Te tua fata tral sit ne coepta relinquere possis. Hinc astrologi dicunt fatueste constatutionem 1 positionem oderum qua quisu natus est. Quam inquirant habere vim super complexionem humanam ut homini in vita prosperitates iste autitiq, ct aduersitates variqcontingant. I In alio extremo ut Augusti. s. deciuitate .ca. '. arbitratur fuit Cicero in libris de natura deorum re de diuinatione. Nemodi qui ut necessitatem fati aduersus Stoicos negaret, incidit in aliam amentiam,vt diceret, deum non esse prae cium omni u T. futurorum. Arguebat enim quod sis praeicita sunt a Deo omnia sutura, eo ordine neceis ario eumnient quo tutura e1 e praescita sunt:obidque no esset in nostra potestate euitare mala quae facimus, aut facere quae omittimus bona. Et ita inquit Augustinus,ut homines faceret Iideros,fecit sacrilegos:videlicet ut crederint ciet iam, non habere omnium prau cientia.' Medius modus qui creesitur fuis De Arist.& quem fides Christiana conniret ar est quem ex dictis illic Auetustino & ex Boetio A in et c6sola. colligic. S.Th. I .p.q. XIS.& quem. 3 con Gentii CS c yr. Iutaui exponit videlicet quod fatum est ordo causarum natetralium preordinatus S Drescit us ti Deo quae ita influunt in haec interiora, ut tamen ex Iua natura dencere possintra ex diuina libertate de Pendeant. Et hoc modo utriquet optasonirecitate corraciacamus Primae quidem,quia non ponimus fatum h o moecesiario Sineuitabiliter agentem et secunde viro quia confitemur Deum omnium ab aeternos uille
Apti gratia. Costellationes caelestes ' ordo omniurniuriam naturaliam non est dubium cuin aliquid Imo inu n: non necessitando, d d poncndo.Emmuero quia anima est actus corporis,m cha. I Q dii Piuione corporis: quae sententia est A A : -- animate . Ir. Cholericus enim suapte natura est 1iacundus in ad literas aptus:phlegmaticus vero detida fiaS,ad alterasque ineptus. At Linguineus est benenatus ad beneuolentiam hominum conciliandam. Isti ian ea et Tas impediri Po Iani per educationem : αMIS causias etiam naturales item Germani ad alios mores lunt propensi, quam Hispani. Unde mediate huius.
.c ' id*ed sub quibus homines nascunturpoissantes
It et talae bonae aut male fortunae. Et hic ordo & concursus causarum est fatum a fando, quia est praedictus ara o. Conueniunt ergo re distarunt fortuna ct fatum.
hic I -'μβD Mox quod utraque causa est homi- Fortuna st i 'LP Verea quia sicut fortuna non est, L. Mui.
nli in habentibus intellinum, ita nectam est proprie nisi In hominibus, aut in alius rebus quatenus d tarta
l. 2 P. y issex Non enim dicitur fatum arbo
, ut bruti cum fulmine pereunt: quemadmodum diceretur fatum hominis. Differunt tamen quod fortuna per accidens quae unum intendit & aliud consequitur: tum vero est causia Detr siem nos ad aliquein enectum: qui tamen potest periam Tausiam particularem impediri.' Sed est hic ta-
quod isti effectus particulares hominum extriolici causa luperiora contingunt. Primo ex constellationibus caelestibus ut modo dictum est influentibus in corpora humana, ratione quarum disposiuionum anima inclinatur ad hos vel illos effectus. Secundo ex angelis custodibus qui au t proumcijs,aut persenis particularibus sunt in custodiam deputati, ut nobis bona persuadeant sir cui daemones persuadent mala. Et tetrito ex Prouiden-tIa DCI. Vetus autem, quia omnia sutura in particulari cognoscit & nil il fit praeter eius intentionem, non dicitur hortuna, ut supra dictum est. Neque dicitur fatu: nam fatum est id quod passivo dictum & ordinatum etsi . scientia vero Spotentia Dei non est dicta nec ordinata, sed dicens Sordinans. Est ergo Deus causa gubernans ct ordinans: & eius concursus est guberna o reprovidenria quae nihil contingenter re indeterminatet agitaed omnia ex cetrio iudicio. Et ideo, ut supra diximus,non est dicendus causa contingens, cum eius iri
id angelorum vocatur fortuna: quia etx intentionet nos
est mordine causiariam naturalium Ordo autem Natumium cauiarum est fatum ratios Deiam dicta.Non tammen voc bitur fortu aut causa per accidens ct ca uaus re pecto quos intendit, ut quando natatur mostrum: illud quidem erit casuale remeetirparticularis agentis, quia est praeter intinti nem eius erit casualis craspectu causarum
mr alio modicatur bene vel male fortunatus re et ccia cautarum parricia tarium, praeter quarum intenti conrangi diu rati Seuectus, scilicet, intenrio the- an aut casualis mors, ut si casu flantes salubri aere. i. cii potis articulo homo liberator a morte, est
Oene a octia Ialias res eiu omnium natoralium Caias amaum, ilia Dora intendebant illum effectum,iean radi
87쪽
cetur fortunatus respectu Dei, qui illud sciebat: nec respectu angeli custodis, qui potuit ex in tetione ciue Causa illius Tametsi notadum sit obiter inprietantia Quod fortunatus non dicitur propter unum actum fortunae, sicut nec studiosus propter unum etchum virtiatis i Iea
propterea quod plurimum illi prospera accidunt.' Re erici autem constellationum caelestium a quibus homo' bene vel male inclinatur,dicitur hora o bene vel male natus .at vero respectu angeli non dicitur homo bene natus, sed bene custoditas: quia ex tutetntionet custodit nos.Et eadem ratione,nec respectu Dei ullo modo dicimur hene,aut malet nati,aut fortunati: sed bene guberia ali,& bene prouisi. Non tamen male gubernati: quia malorum quae uobis contingunt, aut nos sumus
causa per voluntatem, si sunt mala culpae, aut si sint alia mala poenae Deus occallo iudicio illa ordinauit ad bo num .' Hinc drmum sequitur Pin iis quae dependent ex solo concursa Dei ( ut creatio mundi, conseruati, angelorum & orbium caelestium quae cum suapte natura sint oerpetua entia ex nulla causa secanda, sed ex solo Deo depcndet,necesie potest fortuna, nec casus, nec fatum: quia cum non dependeant ex causa quae det ficere possit: nihil potest illis a casa,vel fortuna contici
gere. In his autem inserioribus, quia dependetnt ex catasis secundis, potest contingere casus & fortuna :& quiro res ex pluribus cauisis detpendent, tanto plurious accidentibus casualibus sunt subiecte. Et hinc rursus sequitur P voluntas nostra nulli est immediate subiecta fortunae aut casui: quia in suis actionibus a solo Deo immediate dependet. Nec alia causa mudipsi eam directe mouere mili angelus vel daemon, non quidem compellendo , sed proponendo sibi obierium bonum vel malum per modum persuasionis. Et ideo non habet quo possit se a commissis peccatis excasare: sed de hoc alias.GAd quintum ergo argumentum respondetur primo adauthoritatem Gregorij, quod interdicitur Christianis nominate satum eo modo quo Gentiles loqvcbantur de fato,cred'es,esiet causam net cessariam ineuitabilem, unde fabulabantur eue apud mseros tres Parcas a contrario fato nominatas, quod nemini parcerent: secundum tres differetias temporis, puta Draesentis,& futuri. Qam quidem ad modu metium: filum vitae nostrae ducuntafilum enim quoa in imo tortum est,significat tempus Praeteritum vitaret quod modo ex colo trahitur &filo torquetur, significat instans praesens: quod vero excolo nondum extractum est significat tempus saturum.Vnde Lacnesis filum deducit ex colo Clotho vero fusum torquendo colligit hIum: sed Atrocius illud rumpit. Quas quidem finge oant esset inexorabiles, quia unicuique destinata est vitae periodos . Putabant enim praesentia Deae necessica em rebus
imponeressit hoc est quod GmcondemVM & Augustin. s de ciuita Dei .c.ν ,At ve, modo Iam exponto loquamur de sato, o sit ordo rerum praeordinatus &Pr fatas E Deo ui non imponaone et Sitatet retbus , nae hil periculi est uti hoc nomine,tato. , D e 1 dem Augustinus eodem lib. c. 1 si proptCrta iraq it etaetius rerum
quisquaM fato attribuit: quia ipsam Dei Vo1untate lata nomine appellat sententiam teneat sed lingua corripat. Ouocirca ii astrologi nihil aliud noctis praenunciarent quam euerat suaIiquos in generali ad quos oderanos nostrae natiuitatis inclinat,neque illos ita afnrma, rent ineuitabiles, tolerabiles quidem e sient, sed de hoc merito quide Leprchcn -Π r,in quod ad Particularia ximium descedant,&siam am certit adinem suis praenesticis acrosar. N Ad 1d ion*M intis respoiam est, dum constituta est inter satum ' sortunam differema, ostenicimque est quemadmodum fatum est Deus reaque eius prouidenti arsed ordo naturalium rern ab ipso praestitutus. V Det arte ariolandi: qua utebantur getnti-Ios,ex animalium extis auiumque volatu,' alijs id genus futuros euentus portendentes,nihil opus est metioncm facere: quippe iam cado monum fallaci suatione obseruabaat.
Quaestio se Aia. e V T R V M NATURA
Parte negativa arguitur primo c6tra primma conclusione. Q.intex. c. q, Phylisco incubit per omnes causas demostraretis Si hoc osset verum, maxime ut ait illic Comenta. quod physico proprium est confiderare materiam: sed hoc no: quia metaphysicus abstraehit a materia scum tractet de intelligent ijs A tamen habet etiam ipso considerare omnes causas, ut Aristot. eis meta. text. docere videttur. 8 Secudo Principabier aeguitur contra eundem textum, ubi ait tres causas inire
coincidere.Forma ignis est pars substantiaeeteius tamen finis est calefaccre,nam esse est psopter operari.EE in artificialibus forma domus est ordo partium et finis autem est habitatior ergo forma & finis non sunt idem. Et confirmatur. Materia non unquam & c cies coici-cidanta imo ' materia ct finis(vt quanda aqua se redircit ad frigiditatem ergo debuisset Aristo licere Poeaquatuor causae aliqn coincia ant&nonim tres. et Temtio principaliter arguitur contra aliud dictum eiusdem text. et o scilicet, illa quae non habent in se intritasecse
Principium sui motus,non cadunt suo phylica Cae Ii nomouentur ab intrinseco vi. qo. i huius libri dictum etast tamen Dertinent ad physicam considerationem matrilibri de caelo sunt mere pΚysici. Imo intelligentias quae
nullo modo mouentur, nec sunt entia vaturalia,Pertinet ad ph; ficum considerare,de quibus proinde disierit Arist. 8 huius,crgo dichum illud est falsiam. 's marto principaliter arguitur. Naturamon mouet tur a n nerergo non agit propter finem. C5setquentia est nora, na, Propter,dicit motion 2m qua agens mouettur a fine Scad finem. Sed probatur antecedens. Quando ignis conburit stuppam forma generanda nullatenus potest mouere ignem nam aut moueret illam realiter per se inr- mediate:&hoc non,cum talis forma no si Aut per hoc quod ignis recepit virtutem agendi a talisne Nacut ait Aristo. graue moueri a generante,& hoe non : quia ad hoc saltem requiritur quod illa forma suerit. Aut mouetur intentionaliter: sicut infirmus a sanitate futura quam cora nosci2 mouetur adsumendam potionem : echoc non, quia ignis non cognoscit Et Confirmatur. Si natura agit Propter finem,maxime animalia illa brata quorum exempla ponit Philosophusaed ea non, tr-
go. Probatur minor. Aut hirundo extruens nidum co
gnoscat fine,scilicet, procreationem Ultor iam, aut nona si non cognoscit,male dicit Aristo. Illa animalia Voriagum ex deliberatione: nam si coSaoscunt finem ori
88쪽
nitralatae ei L quod tanta arte vetantur hirundines anes
o disse se imbombices nomine. Et reuera ouic
quaed sit deati s ramen formica cog regans grana, videt tui cognoscere Encm: nam cognoscit alimentum & ἐ-ms venaricus videtur cognoscere feram, qu1 absentem Metaginet sequitur. Quinto principaliter arguitur. Si natura ageret pro Ptern nem. id maxime esset, quia causa naturai concur1u ct instinctu producit talem effectu s hoc enim sonat agere propter finem jod si hoc esset verum oueretur
si cum natura producit monstra, ageret etiam tunc pro Pter finem: quoniam ficut naturali concursu producitur perfectus homo, ita naturali concursu causa ruunt- uersalium & particularium impedientium productio-Mem perfecti hominis producitur moerum. Conques ramen est contra Aristo. c. S. appellantem monstra petet- Cata nature, atqUe adeo effectus petr accidens,propterea o raro contingunt.
I Sexto principaliter arguitur contra aliam conclusionem in text. 8 8 .s q. necessitas in rebus naturalibus sumitur a finet. Durities ossis Soculorum mollitudo prouenit ex dispositionib' materiae: quia scilicet in osse est magis densa &sicca: in oculo vero mollior & rarior: ta s appositum igni liquescat, lignum vero vertatur in cineres, prouenit ratione materiae,scilicet, quia materia aeris est,aquea materia vero ligni terrea. Ilcm quod se iste sublunares sint corruptibet les: prouenit ratione materier quia scilicet sunt materiales:nec est alius finis carum corruptionem: ergo In aledictum est in necessicas sit a fine . Septimo dem si arguitur aduersus aliud xErbum n text. yr . quo insinuatur fine esse priore causim quam materiam atque adeo omnium causaru primam. Materia est perpetua loquendo naturaliter: ct in Teti x eruate presupponitur ad introductionem forme: quae ut docet Arist. coincadit culine et ergo materia est Prior caula quam finis. Confirmatur. Ordo causarum particularium sumendus est ex ordine vns Ursiali uim sed intor causas uniuersales prima omnium est Deus qui est prima causa efficiens: ergo causia efficiens precetdit finem. In contrariu est authoritas Aristo.qui per totum capit. 8 .Probat na- curam agere Propter finem.
nas etiam mctapbytaea tractat de omnibus et u sis : alia ramen ratione quam pbysicus Cum enim consideratio Cetus I rdet inret in communi: det cuius rationet n6ost maria. .a qtaia intelligetntiae QCae sant optima entia sunt inrmaterialia&ingenetrabilia) non considerat de maPeria ct forma quoesunt partes rei naturalis: sed cosiderat det forma torius quae est quidditas reti costans e penetret re itarentia tanquam ex materia re forma. No Unim diffinit hominem , quod sit compositum ex corpore S anima: taed sit animal rationale.
si conderit det mattria & forma physicis,id facit m generet quatenus fani potetntia & actus: quae sancentis differentiae. Et eadem ratione non tractat de sinet Co generationis: sed .se extrinseco rei ueniret Id
iu inestionis huius materia abun
de constat ex textus expositione: sed net filum questionum rumperemus, mota est ut & textus & commentaxorum epilogaui faciamus . Sum matrium capitulorum circXTu. 68 sque ad finem huius secundi libri consistit mn septem conclusionibus: tribus preambulis in . T. cap. -' quartaprincipaliuio. 8 ct tribus item appendicibus. I Prima in textu statim o. Philosopho nat urali incu-hit per omnia causiarum genera retspondere & suas concIusiones demonstrare.Ratio est ut in Commento. G2. di vimus: quia consideratres naturales, non EIum ouarum,ad clio quod est a forma sed quantum ad fieri: ad Id ret quiruntur alie tres causet Idem pollet ratio CGm nra. Commen. O.sciii Zet, quia physicus habet considerare materiam, quae dependet a forma, &per conse-Quens propterficiem educit formam det potentia mate-T,C Unde mathematicus ut illic dicebamus , qui abstrahit c materia, solum demonstrat per tormam, scilicer, Per qurdditates& diffinitiones rerum nihil co siderans det efiiciente a fine. Det mctaphysica vero que tangitur a P rmo argumento, non ita mani este determi mali
Pcrcon 1equens nec de efficiente quatenus nio uer morum, 1 et demouetute non moto Tractat enim de intolligentijs quae mouet non mole sant secandam Aristo tot extrinsecus finis omnium corru Itibilium. Tametsi reuera, Deus sit ultimus omnisin fini Et per hoc pateti solutio ad primum . . v Secunda conclusio est in eodem tractum Forma di Ensu --C Iesu ciunt idem re, quibus efficies etiam est idem secundum Finis da rationem. Nam finis mouens ignem ad comburendum Ple stuppam cst forma introducetnda sibi similis in spetcie G Sed pro Colutione secundi argumenti notandum est Ad. r. P duplex cst sinis,alius est finis generationis& alius rei genite .Finis generationis est ipsamct forma que intro ducitur per genetrationem. Et de hoc finet loquitur Pli Cum enim unus equus generat alium,forma equi hones rancis n5 habet ratione sormae in tali genetrationes sed forma equi geniti, quae Cadem fuit finis mouens a pens, ut produceret sibi simile , finis auro rei geRite usit acti Puta vi res genitadicrum operctur. Sicuti finis genera tionis plante est forma plantq, finis aurem rei genites cst fructus.Et de hoc fine non ait Aristo P coincidat cum forma. Imo nec semper talis finis cadit sub co siderati, ne physica. Finis infra hominis est operari secunctu virtutem,quae pertinci ad Philosephum moralem,&visio beatifica, quae pertinet ad theologum.' Ad confirmationem respondetur, quddin teneratione substantiae nunquam metieria potest coinc detre, nec Ocundum rem, nec secundum rationem, vel cu efficiente squia materia nullius est activitatis) vel cum tarma aut fine , quia materia cst pura potentia & forma ct finis sunt ac dis. Et ideo Aristote. non divit materiam coinciderc cu alijs causis. In alterationibus vetro nihil probibet, ut materia & agens funt idem, ut quando aqua redu cit se ad frigiditate, ubi etia persect io aquae est finis. Aut quando faeme per virtutem intrinsecam digeritur ad generationem, quantalS etiam lucaquImoueatur in virturet generantis,&lemen In virtute animalis a quo fuit decisum. et Tertia conclusio, est in codem texta. Mouentia quae 3 Conclusimo uant mota, tuest quae habent ita se intrinsccum crincipium sui motus, pertinent ad physicam considetratiotanem, quia sunt Vntia naturalia, illa vero auae mouet aenon mouetur, idost quae non haberit princi tu intrinsecum sui motus,cuia noris It euria naturaiia,non pratinent ad physicum Unde interr tria ei et dienera retrum ad tres scientias pertinentia.Lintelligentias quae nullo modo mouentur, cinium Mod mouetur sed non corra Pitur,& ista corruptibilia Ad tertium igitur argumcntum re ondet ar c li,
lice non habeant principiet intri ecum acti Qui suim
89쪽
S uper se crindu m Physicor Um.
Ia ordinari ad finem. Vt: 8. quia plante etiam agut propter finem, licet no fit ita manifesta. Et postremo: quia
si natura non ageret propter finem, non solum contincterent monstra constantia eX diuersis membris animalium, aut membris deformia, sed indifferenter fierent monstra ex partibus animalium & plantarum coeuntibus: quod est codra experientiam. Has rationes' quia copiose(ni fallor exposuimus in Commentis, molesta duximus hic pluribus verbis explicare. Comment.coa
si Reuera nihil aliud quam suror & insania est de rebus /h a
naturalibus fine tollere. Quis enim homo,nisi qui hoc q*rum Suitus habent tame principiu passivum motus localis , ut eadem questione dictum est:obidque sunt cntia naturalia pertinentia ad physicam sed quia non sunt corruptibilia distinguutar ab alijsentibusnaturalibus De intelligetiis vero &prima causa alia prorsus ratione quam metaphysicus tractat Philosophus naturalis. Metaphy ficus enim tractat de illis quaten' sunt queda entis genexa per suas diffinitiones quidditati uas ( quales pro isto statu de illis venari possumum P bysicus vero duntaxat tractat de illis per ordinem ad motu: reaucit enim particulares motus ad prima mouentia particularia: dci de ad uniuersalia. I Ut cur genitus est homo, quia ex semine humano: &cur semen erat humanum: quia decisum ab homine Et illud ad prima mouens particulare. Nihilominus: quia causae particulares dependet ab uniuersalibus, necesse habet tractare de coelis Seoru motibus. Atq; adeo perscrutari tenetur utrum talis motus coelorum conueniat
illis ab intrinseco,an ab extrinseco. Et hac necessitate tractat de intelligentijs inquantum sunt coelorum otrices. Vtru vero sunt materiales vel spirituales ,hoc pertinet ad metaphysicum .Et haec de septimo capit. quod in Commentis latius expolitum est.
In capit. viij. constituit principa
lem conclusionem quartam in ordine, qua remondet-tur ad quaestionem. Quae ut in Commentis dicebamus in praecipuis est quas Aristote.asseruit.N5 enim solum ad intelligentiam rerum naturalium summopere conducit, veram ad corroborationem diuine prouidentie, res uniuersas in suos cuiusque fines dirigetis: unde Empedocles QDemocritus ex ignorantia finis non solum errores: sed certe deliramenta plurima somniar ut . Navi quaestione tertia & hic super text. et .adnotauimus, ignorato fine,necesse est & causas efficietes latere:efficiens enim agit propter finem. Et hinc lapsi sunt isti in illum errore,ch omnia sunt facta a casu, etiam coeli,propter fortuitum concursum atomorum circularium, aut
pyramidalium,aut alterius figurae. IEt praeterea nulla
praeter materialem reddebant retram causam: ob cuius necessitatem dicebant prouenire varietatem membrorum animalium, omniumque generationes & motus,
ut in commentis septimi capitis late expositu est. Atq;ades nimirum si Dei prouidentiam. imo & Deu ipsum, ignorauerint. Nam cu Deus sit qui suos quibusque rebus indistinctus ad suos certos fines impressit,ignorantibus fines rerum,non restat in Iumine naturali quomodo cognoscant Deum esse caueam horum inferiorum, aut certe esse Deum. Aduersus istos constituit Philosophus hanc conclusionem. Natura agit propter finem. Quam nouem egregijs rationibus corroborat. Primo, quia ea quae sunt a natura contingunt, aut semper,aut
O Secundo quia natura agit similiter ut ars: quam constat agere propter finem.Et tertio, quia ars imitatur naturam ut patet in arte medicat quae eodem modo producit sanitatem quo produceret natura si possieriquq tamen ars ordinat media ad finem.Et. exemplo bruto Tum animaIium , putato imice& hirundi vis quae sine aliqua consultatione agat propter finem.Et. s . quia materia est propter forma.Et. 6 ex indicio sumpto a mori stris: quae idcirco sunt monstra, quod non attingunt fi
OEt. .quia certus est ordo & series actionum, ut priussit semen deinde diserat u sto. Euod est testimonia ibnomine non est dignus(ut alia praetermittamus dicere
audeat, cum ceterorum animalium, tum maxime hominis membrorum compaginem, forte & casu factamsane que ad sua cuiusque officia tam sunt copiose apposita, atque adeo mirabiliter accommodata, uti oculi,aures, manu S,pedes, & his interiora,os,dentes,guttur,stomachuS, tanqua multae vene, arteriae, alueique diuersi, quibus alimentum, quo sine vivere nequimus, sumatueteratur,deglutiatur,digeratur,distribuatur, &egeratur. Et in cerebro rete illud, merito mirabile nuncupatum , Quod spiritibus colandis arti sex natura retexit,
quales sensibus visui essie possent. Atqui quis inficiari
potuit, aere &reliqua elementa, seminuque replanta- rutam multa geuera, in usum esse animalia, Spraesertim hominum, condita uniuersia: figuramque ipsam iumentorum ad vehendum, cum sarcinas, tu etiam homines ipsos aptissime fuisse creatat Et ut ethnicus ille cecinit no sibi,sed nobisnidificare aues,mellificare apes, vellera ferre oues,aratraque boues. Si qui unquam haec olim ignorabat, nimirum si nuIIam Deum colerent: nam qui modo de his uniuersis, Deum non colit,amat,&veneratur, labit ille ingratitudinis penam Sed ut ad solutionem quarti argumenti reuertam ar,respondet ur ex distinctione Aristoteles intextu. s. ubi distinguit ea quae sunt propter finem in duo: alia enim agunt propter finem, id est, a propositor&alia tanquam directa ab alio. Possumus tamen intria membra explicatius distinguere,ut ait Sane .Thom. r. P. quaestio. sy .arti L. S. I r. quaestio. X &.c.alia enim agunt propter finem sine aliqua prorsus cognitione sinis.ut plante,& elementa: alia vero cum cognitione finis. Dupliciter tamen, aut cognoscendo finem materialiter, idest, rem particularem, quae est finis,non cognoscendo rationem finis, neque ordinem mediorum ad finem:& isto modo bruta cognoscunt finem: cognoscunt enim famem dc sitim: quam sentiunt: & hordeum quod comedunt,& quam bibunt aquam, Don Tamen cognoscunt haec ordinari ad sedandam famem aut sitim,propterea Pimaginatiua bruti non est collativa unius ad
aliud. Alia sunt quae agunt propter finem cognoscedo formaliter finem & ordinem mediorum ad ipsum. Vt
ITunc ad formam argumenti respondetur s sns sibilia agunt naturaliter propter finem primo modo serisibilia vero secundo modo. Sed semper restat argumentum quomodo ignis, aut planta mouetur a suis finibus scilicet, ab igne generando, vel a germinandis fractibus. Respondent communiter nihil aliud esse plantam moueri fructibus quam habere virtutem naturale Pr ducendi fructus. Sed certe hoc non satisfacit verbo qa est agere propter finemmam IX,Propter, dicit quodam
Et ideo dice du est y quemadmodu cognoscens alba dirigit Deitrum in album,i 1imendo I impera, ct
90쪽
motum ad talem determinatum Iocum, &ideo albi mediat et mouendo hominem mouet Laetitiam: quia virtus impretra est sagitte ex intentione a bi ita quia conditor naturae Deus ex intentione fructuuimpressit plare virtutem germinandi, plantamCuetur quodammotio a fructibus,tdest,per virtutem sibi impressam ex in- Tentione fructuum .Et ideo opus naturae,est opus inteIligentiae. Et eo det modo ignis quodammodo mouetur
Quod si contra obi j clatur. Natura illa coirenit ab intrinseco taliter quod non posset Deus facere prunum
quin suapte natura esici productitia pruni. Respondetur idesse verum: ninilominus in rei veritate, quado regcreatae tante conditae sunt illa intentione. Et philosos hi naturales: licet ignorassent creatis nem mundi, ita tamen explicabant naturas rerum , ac si essent opus intelligentiae, 'IQuando diximus hominem agere a proposito moue-do set in finem,non intelligimus de actionibus naturalibus, sed demoralibus , ut ducere urio rein ad procreandos liberos, emere alimenta, ct c. sed tamen actiones natiaraIes ut generationes re nutritiones eo de modo fi ut Quo in caeteris animalibus. Bruta quo--ma eria cofirmationis variae sunt opiniones quas
modo agut xemPar Paulus Venetus. Alij enim dicunt quod formi ea
propter iiis Congregat grana ex cognitione quadam naturaliqua nem. I, b L futuri euentus, scilicet,q, in hyeme indigebit. Et ita araneus texit relam ex cognitione naturali qua cognoscit tela futuram. Alij dicunt P ista animalia operantiar ex in emoria praeteriti: ut hirudo niduli memor quefecerat anno praeterito, cit nunc similem et Sed nihilominus rei veritas est quod eiusmodi antiam alia nullum prorsus finem futurum cognoscuntmeq: ista operantur ex memoria praeteriti. Q Uando enim diriimus bruta cognosceret finem in telliginius,aut de obiecto praesenti sputa quando brutum bibit aquair ) aut de fine localiter distante, qui per aliquem sensum perci
Pitur: sicuti uultures olfactu moventur ad remotiisima cadauerat tamen deruturo certe nihil cognoscunt. Et quan uis aliqua animalia bruta habeant memoriam relint quodammodo prudentia,ut docet Aristote. in principio metaphysic. sicut apes retinent quodammodo inmemoria flores quas collegerunt,&ubi collegerant:&bruta habeant ordinem singularem in memoria quod
rati loco comederunt et rationet catus ad stabulum pro- Perant nihilominus hirundo non indiger memoria niduli praeteriti ad faciendam praesentem inam hirundo hoc anno nata, quae nunquam fecit nidum, sine memo-xia praeteriti facit nidum et S ita formica noua congregat grana.' Dicendum ergo quod ista animaliasolo instinctetna- aurali quae non est cognitio: sed inclinatio (sicut graue inclinatur ad centrum) operantur non cognoscendo quo fine id faciant: sed natura instigante. Irno nequec Quas quando generat cognoscit futurum filiu: sed so-Ita habet sensationet praesentem delectationis: nec quando sumit hordeum cognoscit fatiaram satietate: sed prca sectem famem antequam comedat, o Praesentem tte-
Nec se iam non cognosciant finem rei quam faciunt,vT araneus non cognoscit futuram musicam ad quam illaqueandam ceci telam: nec vermis hombiae cognoscit satiariam sericum raut hirundo, futura oua: sed neque gnificati et intrinsecum ipsius rei: ut hirundo non cogeoscit quantitatem re figuram rotundam nidique
facis: sed inuinctia uaturali fac t cidum quem postea vi
Quaestio .vi Natura agit pro . S.
det esse rotundum. Quocirca illi quos hie notat Arist.tex. g o. dicentes huiusmodi animalia cxarte operari merito sunt reprehendendi: nam certe si hirundo cogno sceret figuram futuram nidi ct citis durationem , addi: ceret uno tempore meliorem nidum facere: vel una hirundo doctior esset quam alia.' Unde ad formam confirmationis respondetur, quod Ircet huiusmodi adimalia non cognoscit finem,nihi Io minus natura magistra docta sunt. operari admodum artis. Imo propterea dictum cst,quod ars imitatur natiaram. Et ad aliud respondetur quod formice cognoscut quidem praesentia grana quae colligunt: non tamen futuram necessitatem in hyeme: sed natura instigat tanta colligere quantum erit postea necessarium. Canis virohao erepotest memoriam ferq quam antea vidit: no tamen illud est nccesiarium ad indagandum. Nam ct si nunquam leporem vidisset, olfactu traheretur usq; ad
Aliae sunt conclusiones tres abis a s Con; Io
principali appendices ct corollariae. Prima intexta 8 S. quae sit ordine quinta . Monstra sunt peccata naturae, non potentis ad suum proprium finem peruenire.
Adversus Empedoclem qui dicebat monstra in prima Monstra
institutione rerum acata fuisse facta ex sortuito cocursu metmbrorum Ad cuius intelligentiam notat hic AI-bertas tracta. 3. capi r. 3 quatuordet causis in generet contingeret monstra Aliquando enim fiunt propteroe nuriam materiae,aut in toto ( ut cum nascitur pigmeus homo aut in parte: ut cunascitur homo truncus aliquo membro. Aliqctando exsuperabudanti materia: aut iri toto succum nascitur giganteus homo aut in parte svecu homo nascit sex digitis.) Tamettsi his addere nos Possumus,quod nonnunquam quantitas parcta, vel magna geniti prouenit ex vehementi, aut exigiaa virtute agentis non potentis totam materiam digetrere.Tertio Prouet niuntex indebita proportionet qualitatum ad materiam, scilicet,caloris aut humidi: ratione cialas nascintur homines grossi aut exiles.
Et quarto contingunt ex malitia continentis,scilicet matricis. Et ideo nascuntur homines gibbosi, claudi, re nonnunquam bicorpores. Quale monstrum nos ipsi vidimus et hominem scilicet ex cuius ventre appendebae alius homo praeter caput: propterea quod panniculas medius duorum vetriculorum matricis,in quibus duo erant scelus, ruptus estet:& ambo foetus fuerunt coluricti. His ergo modis impedita natura particularis ne possit consequi suum finem, prodeunt huiusmodi m 6stra. Unde ad quantum argumentum principale respondet Assis
uersalets, vel ad causas particulares quae impcdiuntur a suo fine,vel ad causasparticularcs impedientes. Si co- pararentur ad causas impeditas, ut monstrum hominis ad homincm gcnerantem & ad semen, dicantur quodamodo effectus per accidens: cum quia talets Causae nori per se intendunt illa monstra: tum etiam quia raro contingunt. Et ideo dicantat quodammodo effectu; casuales T No in sunt simpliciter casuales, sicuti effectus fortui
ratis talis effeci', quia accidit effectui oer se in tuto: msstrum autem non lic;sed potius est defectus Eois interiis Respectu vero causarum impcdimcntum particialaria monstrum posseti dici per se intcntum: non Prim et sed tanquam medium ad suum finem, veluti corriap iv