장음표시 사용
51쪽
sECUNDA PARS. MARTICULUS 'LXUII.
Rusidium, Desiderium, σ Hilaritas.
V quandoque duratio boni gignit Satietaum sive , cum mali dura tio minuat Tristitiam. Deniqna ex bono praeterito nascitur Desiderium, quod species Tristitiae est; & ex malo praeterito D rino , quae est species Laetitiae.
Cur haec enumeratio Passionum disterat ab ea quae vulgo recepta est.
FCee ordo qui mihi videtur optimus enumerandis Passionibus : in quo non
nescio me recedere ab opinione eorum omnium qui de illis antehac scripserent; sed non absque sontica causit Nam derivant suam enumerationem ex eo quod distinguunt in parte sensitiva animae duos appetitus, quorum unum vocant Concupiscibitem, alterum Irascibile-. Et quoniam nullam in anima agnoleo distinctionem partium, ut supra dixi, id mihi videtur nihil aliud signiticare quam tuod habeat duas facultates, unam eoneupiscendi, alteram irascendit sed cum imiliter habeat facultatex admirandi, amandi, sperandi, metuendi, atque sic in se recipiendi singulas alios Affectus, aut ea agendi ad quae hi Affictus eam impe lunt, non video cur voluerint eas omnes referre ad Concupiscentiam vel Iram. Adde quod eorum enumeratio non comprehendit omnes praecipuas Ρassiones, ut hanc meam credo facere. De praecipuis solum loquor, quia plures aliae specialiores adhuc possent distingui: & earum numerus indefinitus est.
VErum numerus simplicium& primitivarum non est adeo magnus. Si enim percurramus eas omnes quas enumeravi, facile poterit observari, sex tantum tales esse, nimirum Admirationem, Amorem, Odium, Cupiditatem, Laetitiam& Moerorem: & exteras omnes componi ex quibusdam harum sex, aut earum esse species. Idcirco ne earum multitudo intricet Lectores, tractabo hic separatim de his sex Primitivis, & postea ostendam quomodo ceterae omnes ab illis origi
ADmiratio est subitanea animae oeeupatio, qua fertur in considerationem attentam objectorum quae ipsi videntur rara & extraordiaaria. Sic autem
52쪽
primum producitur ab impressione quae extat in cerebro, quaeque repraesentat obisjectum ut rarum, &per consequens dignum maxima consideratione I tum deinde per motum spirituum qui dispositi sunt ab hae impressione, ut magna vi tendant versus locum cerebri in quo est, ad eam ibi corroborandam & conscrvandam3 prout quoque ab ipsa disponuntur ad transeundum inde in musculos, qui inserviunt retinendis organis sensuum in eodem situ in quo sunt, ut ab illis inluper eonservetur, si modo per illos formata suerit,
usiam mutati onem accidere in corde mella sanguine in hae Passione.
ET huic passioni hoc speciatim convenit, quod observari nequesti, ullam mutationem in corde&ia sanguine, ut in aliis affectibus evenit, eam comitari. Cuius rei ratio est, quod cum non habeat bonum vel malum pro objecto, sed solummodo cognitionem rei quam miramur, nullam etiam relationem habeat cum corde & sanguine, a quibus pendet omne bonum corporis, sed sol unimodo cum cerebro, in quo sunt organa sensuum quae inserviunt huic cognitioni.
In quo consistat mis Admirationis.
ID quod non impedit quominus magnam vim habeat, propter repentinam occupationem, id est, adventum subitaneum&inopinatum impressionis qui mutat motum spirituum: quae occupatio repentina, quemadmodum solet repetiti sere in omnibus, & eas augere, id ideo eveniat quod illis Admiratio iunila sit. Eius autem vis pendet ex duabus rebus, nimirum novitate, & quod motus quem eff-cit sit ab initio D ακμe, seu omne suum robur habeat. Nam certum est talem motum emeaciorem esse iis qui, cum pruno debiles sint, nec crescant nisi paulatim, rossunt facile averti: certum quoque est, objecta sensuum quae sunt nova, tangere cerebrum in quibusdam partibus, in quibus tangi non solet; quae partes teneriores eum sint aut nainus firmae iis quas agitatio frequens induravit, id auget assectus motuum quos ibi excitant. Quod incredibile nemini videbitur, si consideretur, parem esse rationem, quae facit ut cum plantae nostrorum pedum assuetae sint tactui satis aspero, ob gravitatem corporis quod portant, parum sentiamus hunc tactum cum incedimus, cum e contrario alius longὸ mollior & lenior quo titillantur, no- his ferme intolerabilis sit, ideo solum quia nobis ordinarius non emARTICULUS LXXIII.
ET lixe occupatio repentina tantum potest ad effetendum, ut spiritus, qui suntia cavitatibus cercesi, suos cursus capiant versus locum in quo est impresso
53쪽
obiecti quod miramur,ut eos omnes quandoque eo impellat,&essciat ut adeo sint oecupati in conservanda hae impressione, ut alii nulli inde in musculos transean , aut nullo modo desectant a primis vestigiis quae sequuti sunt in cerebror unde sit ut totum corpus immobile maneat instar statuae, &nonnisi prima quae se obtulerat objecti facies possit observari, neque per consequens acquiri specialior ejus cognitio. Atque istud est quod vulgo dicitur stupere vel atramlumesse; Estque Stupor excessus Admirationis, qui nunquam ais malus esse potest.
cui usui infirmiant omnes Passones, τ cui noceant.
FAcile autem est cognoscere ex iis quae supra dicta fuerunt, utilitatem omnium Passionum in eo demum consistere, quod confirment & perseverare saeiant in anima cogitationes quas ei bonum est conservare, & quae alioquia Deile possent obliterari: prout etiam omne malum quod essicere possunt in eo situm est, quod confirment & conservent has cogitationes plus quam expedit, aut alias confirment & conservent quibus immanere bonum non est.
Ad quid1 ecialiter inferviat Admiratio.
Λ C speciatim de Admiratione potest diei, eam esse utilem in eo quod esset tuto. discamus & retineamus in memoria nostra ea quae antea ignoravimus. Nihil enim miramur nisi quod nobis videtur rarum & extraordinarium. Et nihil nobis tale potest videri nisi quia id ignoravimus, aut etiam quia differt ab iis quae sciviamus : nam ex haedisserentia fit ut extraordinarium dicatur. Quamvis autem id suod antea nobis ignotum erat, se recenter offerat nostro Intellectui, aut nostris ensibus, non ideo tamen illud in nostra memoria retinemus, nisi Idea quam ejus habemus corroboretur in nostro cerebro per aliquam Passionem, aut etiam per applicationem nostri Intellectiis, quem voluntas nostra determinat ad attentionem& reflexionem specialem. Et aliae Passiones eo facere possunt, ut ea observentur quae apparent bona vel mala ; sed sola illa admiramur quae rara videntur. Quare videmus, eos, qui nulli inclinatione naturali ad hanc Passionem seruntur, vulgo valde indoctos esse.
In quo Ha noce re possit. Et quomodo ejus defectuspositsuppleri, τ corrigi excessu.
Ed saepius evenit ut potius nimis miremur & percellamur, iis rebus observatis quae vel nullam vel sere nullam considerationem merentur, quam, ut non satis admiremur: Quod sane omnino potest auferre aut pervertere usum rationis. Id-- - . di circ.
54쪽
circo etsi prost, natum esse cum aliqua inclinatione ad hane Passionem, quod sie disponamur ad aequisitionem scientiarum, debemus tamen postmodum conari eam excutere quantum in nobis est. Nam facile est supplere ejus defeetiim per reflexionem & attentionem specialem, ad quam voluntas nostra semper potest.bligare intes lectum nostrum, cum iudicamus rem quae sese offert id exigere. Sed nullum aliud remedium est praevertentae nimiae admirationi, quam acquirere e gnitionem plurimarum rerum, & sese exercere in Theoria omnium earum quae rariores & magis inusitatae possunt videri.
ARTICULUS I XU. νodneesupidiores, nec doctiores, in Admirationem magisferantur.
CAElcrum etsi soli hebetes & stupidi non serantur naturaIitet in Admirationam, non inde sequitur, sapientiares in eam procliviores essei sed i d maxime iis contingit, qui etsi ingenio non fuit destitur i,non tamen magnifice nimis de sua eruditione sentiunt.
Qua excessum posse a. ire in Halitum, ubi ejus correctio negligitur.
ETsi vero haec Passio vi leatur uina inui, quia qud plura currunt rara quae muremur, eo magis assuescimus desinere ea mirari, &cogitare caetera omnia quae postmodum offerri possunt esse vulgaria; Attamen eum excedit, & efficit ut λstitur attentio in sola prima imagine objectorum quae sese obtulerunt, nulla ult fiori cognitione torum comparata, post se relinquit habitum, qui disponit animam ad subsistendum eodem modo in o ianibus aliis objectis quae sese offerunt, si modo ei aliquantulum nova appareant. A que id est quod fovet diutius morbum eorum qui coece curiosi sunt, id est, qui inquirunt in rara eo solum sine ut ea mirentur, Mn ut ea cognoscant ; nam paulatim ita fiunt miriones , ut nullius momenisti res non minus positiit eos detinere, quam illae qnarum inquisitio longe ut Iot foret.
ARTICULUS LXXIX. Desinitiones Amoris cT Odii.
AMor est commotio animae, producta motu spirituum, qui eam incitat ad se voluntate jungendum objectis quae ipseconvenientia videntur. Et D mest commotio producta asipiritibns,q iae:inimam ad id incitat ut velit separari ab objectis quae illi offeruntur ut noxia. Dico, has commotiones produAas esse a spiritibus, quo distinguam Amorcm & Odium, quae sunt Passiones & pendent a
55쪽
s pCUNDA PARS. Zyeorpore, tam a Judiciis; quae etiam eo ferunt animam ut se ultro iungat rebus quas existimat bonas, & se separet ab eis quas existimat malas;quam a Commoti nibus illis quas haec sola Judicia excitant in anima. ARTICULUS LXXX.
quid sit, se jungere Me parare voluntate.
CAEt erum voce Voluntatu non hic intelligo Cupiditatem, quae est specialis
P sso, & futurum respicit, sed consensum, per quem nos consideramus ceu jam junctos rei amatae, concepto quodam velivi roto, cujus nos nonnis partem unam esse arbitremur, & rem amat in alteram. Ut e contrario in odio nos cons deramus solos ut totum, penitus separatum a re quam aversemur.
Dὸ disinctione solitasteri inter Amorem Concupiscentiae
DIstinguunt autem vulgo ctias spccies Amoris : Quarum prima vocatur Α-mor benevolentia, id cli, qui incitat ad bene volendum rei quam amamus; Altera voeatur Amor concupiscentia, id est, qui eiscit ut rem amatam cupiamus. Sed mihi videtur haee distinctio respiceresbium essectus Amoris, non ejus essentiam. Nam quam primum quis se volantate junxerit cuidam objecto, cujuscun- qi' demum naturae fuerit, benevolentia quoque fertur in illud, id est, ei quoque - voluntate adjungit res quas ipsi convenientcs credit: qui unus est e e praecipuis Amotis effectis. Et, si judicetur bonum fore illud possidere, aut ipsi associari alio modo quam voluntate, appetitur: quod etiam interfrequentiores Amoris effectus censeri debet.
ARTICULUS LXXXII. Euomodo Passiones valde differentes conveniant in es quod moris participes sunt.
NEe etiam opus est distinguere tot species Amoris,quot sunt varia objecta quae possunt amari. Nam, exempli gratia, etsi Passiones quibus ambitiosus sertur ad gloriam, avarus ad opes, ebriosus ad vinum, libi diuosus ad mulierem quam vult comprimere, vir honestus ad amicum suum vel suam amasiam.& bonus patet ad suos liberos, later se multum differant, tamen in eo quod ex Amore participant similes sunt. Sed quatuor priorum Amor non aliud speetit quam possessae nem objeermina ad quae ipsoru sertur Passio, nihilque habent Amoris pro objectis ipsis, sed cupiditatem duntaxat quibusdam aliis specialibus passionibus comixtam. Cum e contrario Amor quo sertur bonus parens in suos liberos adeo purus sit, ut
56쪽
nihil ab ipsis eonsequi eupiat, nec eos aliter possidere velit quam iam habet; vel illis iungi arctius quam jam est; sed eos conliderans tan tuam alios se ipsos, quaeis
in eorum bonum ut suum proprium ; quin etiam majori eum cura, utpote cum concipiat, se &illosununa totum constituere, cujus melior pars ipse non sit, saeiape eorum utilitatem suae praeseri, nee metuit se perdere ut eos servet. Dilectio qoahonesti viri prosequuntur suos amicos ejusdem est naturae, etsi raro eiusdem perinsectionis. Ea quoque qua erga suam amassam seruntur multum illius participat, sed etiam aliquantulum alterius.
De Asserentia quae es intersimphcem Benevolentiam,
Potest, meo iudicio, meliori cum ratione distingui Amor, secundum existima
tionem in qua sit res amata, ipsiusmet amantis respectu. Nam cum minora fit a quopiam objectum amoris se ipso, smplex est Propensio vel Benevolentia. Clim amans illud aeque ac se existimat,id vocatur at & cum majoris facit. illa Passio potest nominari Devotio. Ita potest amari Os, avis, equus; verum nisi mens plane laeva fuerit, Amicitia nemo nisi erga homines ferri potest i qui adeo sunt obiectum hujus Passionis, ut nemo ita imperfectus detur quin eum ipsi persectissimae amicitiae nexu vincirinequeat alter, qui putaverit, se ab ipso amati, de animam verὸ nobilem dc generosam habuerit; iuxta id quod explicabitur inaserius in Art. is .& lso. Quod attinet Devotionem, ipsius principale objectum procul dubio est supremum Numen,erga quod non potest non esse devotus qui illud ut oportet cognoverit. Sed potest quoque Devotio ferri in Principem, in Patriam, in Civitat. m ubi habitat, imo in privatum quempiam, quem quis pluris quam seipsum secorit. Differentia autem quae est inter has tres species Amotis apparet praecipia ex eorum ellectibus. Cum enim in singulis amans se eo deret ut iunctum& unitum rei amatae, semper paratus est deserere minimam partem totius quod eum illa eonstituit, ad conservandam alteram. Unde fit ut in simplici Benevolentia semper amans se ipsiam praeserat rei amatae; Sed e contrario in Dematione adeo semper sibi praesert rem amatam, ut non metuat mori ejus conservandae studio. Cuius saepe visa suerunt exempla in iis qui sese ultro exposuerunt mortieenae pro defensione sui Principis aut suae Cis itatis, imo aliquando proprivetuis hominibus quibus se speciatim devoverant.
Non tot esse odii species quot Amoris.
Glerum quamvis odium directe opponatur Amori, tamen non distinguitura in tot species, eo quod non ita observatur disserentia quae est inter mala a qui bur voluntate separamur, quam ea qua inter bona quibus jungimur. ARTI
57쪽
inicam tantum distinctionem notam dignam repetio, quae sit par in utroque Consistit autem in eo quod objecta tam Amoris quam odii, possunt repraesentari animae per sensius externos, aut per internos, & propriam suam rationem. Nam vulgo vocamus bonum aut malum, quod sensus nostri interni aut ratio nostra eonveniens nobis esse judicat, vel contrarium nostrae naturae; sed voeamus putetitum aut deforme quod ita nobis repraesentatur per sensus nostros externos, praecipue per visum, qui solus hac in re praepollet caeteris. Unde nascuntur duae speiacies Amoris, is nempe qui sertur in res bonas, & is qui sertur in pulchras, cui nomen Compiacentia dari potest, ne cum alio confundatur, vel etiam cum Cupiditate, mi nomen Amoris lapὰ tribuitur. Et inde nascuntur eodem modo duo misnera odii: quorum alterum refertur ad mala; alterum ad deformia r& hoe disti actionis ergo potest appellari Horror aut Aversio, Verum hic inprimis notandum, has Passiones Complacentiae & Horroris tolere violentiores esse caeteris speciebus Amoris aut odii, quia quodad animam venit per sensus, eam magis assicit, quam quod illi repraesentatur a ratione; licet utplurimum minus habeant v titatis; adeo ut hae ex omnibus Passionibus magis fallant, & diligentius c vendae sint.
I Assio Cupiditatu est agitatio animae produm a spiritibus, per quam disponituri ad volendum iu suturum res quassibi repraesentat convenientes. Ita non solum appetitur praesentia boni absentis, sed etiam eonservatio praesentis: Quinimo absentia mali, tam ejus quod jam habetur, quam illius quod ereditur posse in suturum evenire.
Cupiditatem esse Fassionem quae non habet eontrarium
SCio equidem, vulgo in scholis opponi Passionem quae tendit in bonum, &quae sola nominantur Cupidit G vel Desiderium, ei quae tendit ad fugam mali, tuae vocatur Averso. Sed cum nullum detur bonum, cujus privatio malum non si nec ullum malum, ceu quid positivi consideratum, cujus privatio non sit bonum; &cum quaerendo, exempli gratia, divitias, necessario sugiatur paupertas, ac sugiendo morbos, quaeratur sanitas, & sic de aliis; mihi videtur, eundem semis per ese motum, qui simul fert ad prosecutionem boni de ad fugam mali quod ipsi conrraium est. observo Ghimmdo in illis hane differentiam, quot cupiditatem, cum tendit ad aliquod bonum, comitentur Amor, tum Spes & Laetitiar sed cum
58쪽
sedem eadem Cupiditas intendit fugam mali huic bono contrarii, illam eonitia tantur odium, Metus&Tristitia; unde fit ut eam nobis contrariam esse judicemus t ted si eonsideretur cum aequaliter refertur eodem ten ore ad quoddam bonum ut illud quaerat, & ad malum oppositum ut illud vi et, evidenter apparer poterit unicam esse Passionem quae praestat utrumque.
PREstaret potius distinguere Cupiditatem in tot diversas species, quot varia sunt obiecta quae quaeruntur, Nam exempli gratia Curiositas, quae nihil aliud est quam cupiditas cognoscendi, dissert multum a cupiditate Gloria; & haec a Isin HIta appetitu; &sic de aliis. Sed sussicit hic scire, tot illius esse species, quot sunt Amoris aut odii; & notatu digniores ac validiores eas esse, quae nascuntur ex Complacentia & Horrore.
AEualis sit cupiditas quae ex Morrore nascitur.
Usi autem una tantum siti cupiditas quae tendit ad proseeutionem boni, &s tam mali ipsi contrarii, ut dictum fuit, non ideo tamen ea quae nascitui ex Comylaeentia, minus dissert ab alia quae oritur ex Horrore. Nam haec Compi centia &hie Horror, quae reveraeontraria iunt, non sunt illud bonum &malum quae pro objectis sunt his cupiditatibus, sed solummodo duae commotiones aut mae, quae eam disponunt ad quaerendum duas res valde disserentes. Scilicet Horia ror a natura uastitutus est ad repraesentandam animae mortem sebitaneam & inopinatam ; Meo ut quamvis aliquando vel selus tactus vermiculi, aut strepitus solii tremuli, aut umbra nostra Horrorem incutiat, primo obtutu tantum commotionis sentiamus, acs quoddam periculum evidens mortis sese sensibri osterret: Quod producit subito agitationem, quae essicit ut anima explicet omnes suas vites ad vitandam tam praesentem perniciem et haec species ea est cupiditatis quae vuIso appellatur Fuga aut Averta.
Malis si ista quae ninitur eκ complacensia.
Contra coriiaeentia est si ecidlitiar instituta a Natura ad repraesentandam stultionem ejus quod arridet, ut summum bonorum quae ad hominem pertinent; quod essicit ut ea fruitio enixe cupiatur. Ucrum est, dari varias Complacemiae fructes,ne ccupiditates omnes quae ex illis nascuntur esse aequaliter potentes. Nam exciripli gratia, pulchritudo storum nos lumniodo ad eos intuendos intiatat, & stultuum ad eos comedendos; sed praecipua est quae provenit i persectionibus quas quis imagiuatur in aliqua persona quam credit posse fieri alterum se. ipsum
59쪽
ipsum; nam eum discrimine sexus, quod natura inter homines ut inter animaliab ruta posuit, quas lina etiam tollocavit impressiones in cerebro,quae faciunt ut te ta quadam aetate & certo quodam tempore nos consideremus ut imperfectos, &eeu nonnisi mediam partem constituentes unius totius, cujus persona alterius sexus debeat esse altera pus; ita ut acquisitio hujus naediae partis consule repraeia sentetur a Natura ut maximum omnium quae excogitari possunt bonorum. Et quamvis conspiciantur plures aliae personae illius alterius sexus, non ideo tamen exoptantur plures eodem tempore , quia Natura non facit imaginati, plus uir media parte opus esse; sed ubi observatut aliqui d in una,quod magis arridet quam quae deprehenduntur eodem tempore in aliis, id determinat animam,ut sentiat pro illa sola omnem inclinationem, quam Natura ipsi dat ad quaerendum bonum illud quod ipsi repraesentat ut maximum quo frui possit. Et haec inclinatio aut haee cuia piditas quae sienascitur ex Complacentia, nomine Amotis irequentius exprimitur, quam ille ipse Affectus Amoris, qui supra fuit descriptus: habet etiam insolentiores enectus; & is est qui suppeditat praecipam materiam Fabulonibus de Poetis.
L. titia est iucunda commotio animae, in qua consistit possessio boni quod ima
pressiones cerebri ei reprae sentant ut suum. Dico, in hac commotione consistere possessionem boni; nam revera anima nullum alium fructum percipit omnium bonorum quae possidet; & dum nullam ex illis capit Laetitiam, diei potest quod illis non magis fruatur quam si ea non possideret. Addo etiam, esse bonum quod impressiones cerebri ipsi repraesesitant ut suum: ne confundatur haec Laetitia quae Passio est, cum laetitia pure intellectuali, quae an iniam subit per solam actionem ait imae, & quam possumus dicere esse iucundam commotionem excitatam in illa a semet ipsa, in qua consistit boni quod ejus intellectus ipsi ut suum repraesenatat. Revera tamen quamdiu anima juncta est corpori, vix potest fieri quin haee latitia intellectualis eam comitem habeat quae Pado est. Nam quamprimum intellectus nostet observat nos possidere aliquod bonum, etsi illud bonum adeo differat ab omni eo quod pertinet ad corpus, ut omnino imaginabile non sis, imaginatio tamen stat im aliquam in cerebro facit impressionem, ex qua sequitur matus spirituum, qui excitat latitiae affectum.
Distitiis est languor ingratus, in quo consistit incommoditas quae obvenit nis. mae ex malo aut desectu quem impressiones cerebri ipsi repralentant ut suum. e Datur
60쪽
ET consideratio praesentis boni excitat In nobis Gaudium; praesentis mali, Triastitiam; cum bonena vel .lum nobis proponitur ceu ad nos spectans. ARTICULUS LXII.
Irriso, In idia, Commiseratio.
SEd cum nobis proponitur ut pertinens ad alios homines, eos dignos vel indignos illius existimare possumars : Ubi digni illius a nobis reputantur, id nullam in nobis aliam passionem praeter Laetitiam excitat, quatenus nobis volupe est videre res evenire ut convenit: solummodo cum hac differentia, quod Laetitia quae venit ex bono seria sit; eam vero quae venit ex malo comitetur irriso. Sed si eos indignos alterutrius existimaverimus, bonum excitat Invidι- ,& malum Commiserationem, quae sunt species Tristitiae. Quin etiam observandum, easdem Passiones quae reseruntur ad bona vel niala prasciaria, posse saepe etiam reserri adfutura, quatenus praconcepta OFinio dc eorum suturitione illa repraesentat uepraesentia.
Acquiescentia in se ipse, ter Poenitentia. xv .
Possumus quoque cosiderare causam boni aut mali, tam praesentis quam praeteriti. Et bonum quod a nobis ipsis praestitu na suit, dat nobis acquiescentiam interiorem, quae omnium aliarum Passiodum, dulcissima est; cum a eontrario
malum excitet Poenitentiam, quae omnium ama rissima est. I
ARTICULUS LXIV. σμ υor π Gratitudo. et II Sta bonum quod prxstitiam suit ab alῖis, essicit ut illos Favore prosequamur. quamvis it nobis factum non str At si nobis, favori jungimus cyrati animi officium. . l
ARTICUL Us LXV. Indignatio N Ira.
SImili ratione malum ab aliis patratum, cum ad nos non refertur,essicit sesum ut illis Adonemur; sed cum refertur ad nos, movet etiam Iram.
ARTICULUS LXVI. Gloria σ Pudor.
Bonunt insuper quod est vel quod fuit in nobis, si referatur ad opinionem quam abi de eo concipere possunt, excitat in bis Gloriam; & malu Pudorem. ARTI Digitigod by Cooste