장음표시 사용
121쪽
Alia subis divisio suppoli tionis dis lita tiraeo v I.
illud numeri duodenarii. Determinate accipiuntur in hac propositione. .aminas albi currunι , nam in ea propositione determinatur , quales sint homines illi , qui currunt. Ac denique accipiuntur coniust in hac propositione , oculus es necessarius ad videndum , ubi non determinatur , sed confusum & iudeterminatum relinquitur , uter oculus sit necessarius ad videndum. Suppositio denique distributiva vel est completa , quam vocant da tulis generum ; vel incompleta , quam vocant de generibus singω-urum. Exemplum prioris est in hac propositione , Omna animal es visens ; nam ibi animal supponit pro omnibus individuis omnium specierum , quae sub genere animalis comprehenduntur. Exemplum posterioris est in hac altera vuIgata propositione , Omne animat 'ipis arca Noa; nam ibi animal non supponit, nisi pro quibusdam im dividuis cujussi bet stoici. Ampliatio est extensio termini a minori ad majorem significati nem , de haec quidem extenso multipliciter accidit sive per appositi nem adverbiorum , sive per praefixionem particularum universalium . sive per mutationem temporum in verbis , &c. uti haec propositio docta currunt ampliatur, si quis aliter dixerit docti current ; nam prior propositio tantum intelligitur de iis qui actu sunt docti eposterior autem intelligitur de illis insuper , qui evadent docti. Restrictio ἡ contra est coarctatio a majori ad minorem significationem ; & haec coarctatio potest fieri multis modis , uti per detractionem particularum universalium , quae propositionibus praefiguntur , per appositionem adverbiorum , per murationem temporum &c. sic haec propositio vi Ethyops est albus restringitur si quis addiderit secundum dentes t 8e haec altera divates Faena beati restringitur pariter addendo in hoo famis &c. Alienatio est distractio termini 1 propria ad impropriam significationem , sive est acceptio termini pro significato parumper alieno , uti allegorico , metaphorico, dec. Qualiter accidit cum homo iratus vocatur leo , homo mansuetus vocatur agnus , &c. nam in his , de consimilibus propositionibus isti termini uo, agnur , &c. ad impropriam de alienam significationem divertuntur.
Appellatio denique est applicatio significati unius termini ad significatum alterius . qualis accidit in omni propositione , in qua significatum praedicati applicatur significato subjecti ; quia vero significatum utriusque potest materialiter vel serinaliter accipi , hii c ex ritur divisio appellationis in materialem & se alem. Materialis in in hae propositione Petrus es τεκ r Ermaas est in hac altera Pειν Diuitigod by GOoste
122쪽
s P,ilosophus. Rursus si quis dixerit Petras est inurar Philosophus reseratque iIlam magnitudinem ad molein Petri , appellatio est materialis r si vero illam reserat ad doctrinain Petri, appellatio est serinalis. Et haec quidem de proprietatibus terminorum hae tenus dilata sufficient e plura apud Summulistas videri possunt : at ea satis
R ENOTANDUM est praeter superiores termino. rum divisiones adductas aliam tandem esse , quam in hune locum distulimus, scilicet in terminos repugnantes , & non repugnantes. Non repugnantes ii sunt, quorum significata vel sunt mutuo conjundia , vel ce te non renuunt cons ungi in codem subjecto ; uti doctrina & pietas. gravitas , N extet O , &c. Repugnantes autem sunt e contra illi , quorum significata nec conjuncta sunt , nec conjungi possunt in e dein subieeto ; uti doctrina & ignorantia; calor & frigust , &c. Et haec repugnantia rursus in quadruplicem oppositionem sit ivitur scilicet relativam , privativam , contrariam , & contradictoriam. Itaque termini illi dicuntur relative oppositi, quorum significata sic ad invicem reseruntur, ut neutrum sub eadem ratione possit sil-bire denominationem alterius et talas est relatio patris & filii ; domini & servi ; Sc. quae & impedit quominus idem homo posse esse pater di filius, dominus & servus sub eadem ratione, sive quod idem in relative ad eundem terminum. Tum vero termini illi privative opponuntur , quorum significata important hine quidem --mam , hinc privationem ejusilem sermae , uti dinstrina , & ignorantia.; lux , & tenebrae ; &c. Illi deinde opponuntur contrari/, qu rum signi sicata obtinent activitatem contrariam, & reciproce sic avi
i I. Quotu plex fit ista positio.
123쪽
Ioo Logica distis. IV. Art. IV.
versam , ut ex codem subiecto sese expellant : uti calor & frigus ac denique illi contradi istorie opponuntur , quorum unus omnino no gat quidquid alius affirmat , aut quorum significata in nullo conveniunt . uti homo , non homo et lapis , non lapis ἱ dce. His praen talis. breviter ostendo in assertione sequente nullum aliud genus oppositionis posse reperiri inter terminos.
Praeter praemissa quatuor genera oppositionis nullum aliud potest inter ullos terminos reperiri.
PRQη Aru R. sumptis quibuscunque duobus terminis necesse
est vel utrumque esse positivum, vel tantummodo alterum et si igitur uterque est positivus , vel est positivus relativus, vel positivus absolutus : si primum: jam obtinemus primo oppositi nem relativam , qualis in inter patrein & filium : si secundum , O tinemus secundo oppositionem contrariam , qualis est inter calorem.& fiigus , aut ignem & AEquam , &e. Deinde si e duobus torminis. unus taneum est positivus , consequens est alterum esse et privativum& sic tertio habes oppositionem privativam. qualis est inter lucem.& tenebras . motum & quietem : Sc. vel mgativum ; de sic quarto denique comparet oppositio contradictoria, qualis est i utor hominem.& non hominem, &c. Neque si Suum erit . si comparatis adinvicem quatitor istis oppositionum praedictarum generibus praeterca obiter asseratur Oppositionem contradictoriam esse omnium maximam. ideo scilicet. quia tuter terminos caeterarum datur aliquod mestum vel reale, ves saltem intelligibile , quod potest cla utroque negari e sic inter calorem & tagus ictetur modium, scilicet tepor : inter res tiones patris & filu datur medium, tale scilicet , cui conveniat esse nec patrem nec filium a sic sol nec pater, nec filius est , cum nec ab altero sole genitus sit, nec solon alterum genuerit. Rursus inter lucem& tenebras datur medium, tale scilicet , de quo perinde negari possint lux, &tenebrae: ita lapis nec lucidus, nec tenebrosus est. At inter esse hominem , aut non hontinem nullum medium est assignabile, &proinde merito asserunt Logici oppositionem contradictoriam esse m ximam omnium. Praeter hanc oppositionem quadrupli m terminorum quam Zc incomplexam vocant, datur alia aeque multiplex propositi num , quae complexa vocat, , & infra suo loco explicabitur.
124쪽
objicies. Leo & u sis ; vel aliter lapis & lignum, M. sunt duoi vommuni , inter quos evidens est reperiri aliquam oppositionem ;
quatenust significata illorum Obtinent naturas incompossibiles in e dem subjecto : atqui ista oppositio non est ulla ex quatuor prae- dispara amissis , ut examinanti satis patebit et ere praeter quatuor genera oppositionuin praedictarum assignabile est quoddam aliud. vel madverso redargui potest discrimen , quod inter oppositionem privativam , de contradictoriam statuitur in hoc , quod videns v. g. de caecus sint duo termini privative oppositi : videns autem δe non videns oppositi contradictorie et nam una eademque est oppositio roinnis enim caecus est non videns et neque minis negatur potentia visiva de Petro . si quis, dixerit eum caecum esse , quam si quis dixerit non videre ; ergo &
RU' Et nego majorem , si intelligitur de oppositione propria dicta , quia scilicet praedicti illi termini perinde ac illorum significata non habent inter se nisi oppositionem dispuatam , quae unive saliter reperitur inter res omnes , quarum una non est alia r ae ad oppositionem proprie dictam id non sufficit , aioquin tot genera oppositionum admittenda essent, quot sinu genera rerum. Ad id vero quod ex adverso objicitur , dico non deesse distrimen intre esse non videntem ει esse caecum t nam licet caecus non videat ; non est tamen caecus quisquis non videt ἰ nam lapis non videt. & nihil minus denominari caecus non potest et quia caecitas non qua eumque importat carentiam potentiae visivae . sed carentiam in subjecto apto r lapis autem non est sis ectum aptum ad visionem. Et sic. privatio, liae in unum extremum oppositionis privativae, differt a negatione , quae est quoque unum extremum oppositionis contradicistoriae . quapropter haec oppositio differt ab altera.
125쪽
CV Μ Logi , ut supra dictum est , sit vesuti quaedam j
nua scientiarum , sive potius dux quaedam , ac magistra viae, qua in orbe literario ad scientias acquirendas in ditur; ad illam proinde spectat tradere methodum sciendi brevem , tutam , & factum Eo fine inici tractant de modis sciendi, quos ad ternarium numerum revocant , ut patebit ex decursu institutae disputationis , quam in articulos quatuor distribuo. In primὸ qua
ritur quid , & quotuplex sit modus sciendi; in secunia quid sit primus modus sciendi , id est divisio : in ιπα. quid sit secundus modus sciendi , id est definitio : in quaeri. demum quid sit tertius modus sciendi , id est distursus.
OTANDUM est his investigari non qualemcunque modumi sciendi, sed brevem , tutum, & ωilem r tres autem hia iam i conditiones appono , quia cum valde prolixum, incertum , atque asperum sit ad --scientiarum acquisitionem pervenire ; nihil est in quo potius mens studiosa suam collocare debeat operam , quam in con-Diuitiaco by Cooste
126쪽
.quirenda, ac tenenda methodo, quae hrevitate prolixitatem, securitate incertitudinein, facilitate sua deni te asperitatem illam vel tollat, vel saltem minuat. Quae si methodus desit eam impossibile est quemvis doctuin coclere , quam ves absque plantis progredi , vel absque pennis volare, dec. Tum antequam statuatur quotuis ex sit modus sciendi, non praetermitto illum vulgo definiti his verbis. Modus stietas est oratio ignoti manifestativa , ubi per illam Orationem intelligenda est certa quaedam tactio , aut dictionum complexio , quae est detectio & expositio veritatis conquisitae r & sieest ignoti, seu ante incognitae veritatis manifestativa , ει hac quidem definitio intelligitur de modo sciendi iam obtento r nam si nondum obtinetur , nondum est oratio m. sed adhue est modus i quirendi talem orationem. His praenotatis deinceps stabilietur quoistuplex Mimittendus sit modus sciendi.
Triplex tantum admittendus es modus sciendi, siliret divisio, desinitio, cr argumentatio, sive discursus.
PROBA et u a prim.. Tot sunt modi sciendi , quot sunt
praenotiones necessariae ad hoc, ut de aliqua re persecta sciemtia obtineatur : sed ad hunc e mam necessariae sunt tres praenotiones : ergo &c. Major constat : sive quia modus sciendi non
in aliud, quam ipse modus praecognoscendi quidquid requiritur ad
scientiam i sive etiam quia tales praenotiones sunt veluti totidem 'ae , per quas ad perficiam scientiam pergitur et modus autem scienda quid est, nisi via quae conducit ad scientiam p Probatur minor. Ad perfidiam de aliqua re scientiam obtinendam necesse est illam separare per considerationem a caeretis z nam quandiu cum illis promistua . ac confissa est, tandiu ignoratur. Deinde necesse est considerare illam in se ipsa ; alioquin quomodo potest illius quidditas deprehen si Ac donique necesse est dignoscere tum unde, & qualiter prodeat : tum ad quid & qualiter valeat efficiendum : tum ad quem finem , di statum ordinetur: Sc. nam alias ignoraretur quid datatis praeconceptae pisantia , & mensio. Iam itaque res quaecumque proposita separatur ab aliis per divisionein , cognoscitur in se ipsa per definitionem : ac denique ejusdem tota prestantia deprchei
ditur per discursum , quo illius activi s , operatio . sinis, status ,
127쪽
ro Letiea disputatio V. Art. I.
utilitas , At caetera omnia quae comprehcndit in suo veluti sinis esse irae , dignoscuntur : ergo &c.
Probatur Secundo. Ad per fiam de aliqua re scientiam obtinet dam tantum opus est non ignorare quae, & qualis , & quotuplex iula sit i sed ad id non ignorandum sufficiunt tres inodi sciendi , qu les assignavimus, scilicet divisio, definitio, N argumcntatio e ergo Sc. Major conflat, quia nihil de aliqua re potest sciendi im proponi, quod ad illius quidditatem, aut qualitatem aut multiplicitatem non referatur. Minor autem faciIὸ probatur; quia multiplicitas cujusvis rei per divisione quidditas per definitionem, & qualita, tandem per argumentationem dotegitur : ergo dic Ubi non dubito quin a me ratio exigatur ordinis hujus paululum inversi, quo spreta scholastica assuetudine praenomino divisionem definitioni t rationem itaque hanc reddo ; quia impossia te est rem aliquam considerari praeci te in se ipsa , quin antecedentet praecisa ab aliis Herit. Ita si quis a me interroget quid sit canis , Dum antequam definiatur necesse est canem terestrem cujus suppono definitionem inquiri praescindere a cani tum marino, tum coelesti r qua praecisione praemissa considerabitur in se ipso , & asseretur esse animal latrabile , seu potius latrativum, objicies Pνimo. Modus sciendi definitur oratio ignati manifestativa r sed si ita est , admittendi sunt multo plures , quam tres modi sciendi , ergo &c. Probatur sequesa minoris s tum quia praeter valde multiplicia definiendi , dividendi & discurrendi genera , quae omnia , ac singula diversissime ignotum maiusestant , adhuc plura sunt genera propositionum , quae ignotum quoque manifestant et ut si quis alteri ignoranti proponat fluvios omnes Θ mari prodire ; animam esse immortalem ; verbum Divinum incarnatum iuisse, &c. ergo&e.Rωρ. & distinguo majorem. Modus sciendi definitur oratio ignoti manifestativa, scilicet mani sestativa qualitercunque , nego majorem l scilicet manifestativa scientifice , concedo maiorem : cujus di-st Riorus applicandae similiter ad minorem ratio facile intelligitur ex eo, quod non hie inquiritur quotuplex sit qualiscunque modus scienda , sed utique scientificus. At si mihi ignoranti quis proponeret fluvios omnes E mari prodire non eapropter id scirem , tali utique scientia, quae in sensu stricto & rigoroso accipitur ; nisi insuper adduceret hi causam, ob quam fluvii illi e mari prudeunt, & proba, ret adhibita argumentatione, qinn etiam advocata si opus seret in subsidium idonea aliqua divisione, aut definitione hinc maris , hine
objicies Secunῶ. Motae sciendi idem est ac methodus stiendi ratqui Disitirco by Corale
128쪽
atqui methodus sciendi non est tantum triplex e ergo M. Probatur nuntininor: tum quia non aliter discurrendum cst in hoc casu circa scienia muli 3 οἴ-tias , quam circa artes : at in artibus tam docendis , quΞm addistendis methodus non in tantum triplex , cum singuli sere artifices pro di, ide. operibus singulis peculiarem adhibeant. Tum etiam, quia methodus oue mo- multiplicatur pro numero praeceptorum , ex quibus constat : plurima us . autem sunt praecepta sive praevia documenta , ex quibus constat vera & pcrsecta methodus scicinii , uti videre est apud Cartcsium in prolixa illa dissertatione , quam conscripsit de methodo , tantoque pluris facienda , quanto plures ipsc eadem iisius scicntias acquisivit, pro quibus & meruit vir sui seculi cruditissimus reputari: ergo &c. Rest. Modum sciendi non accipi hic a logicis pro quacunque methodo sciendi , scd pro methodo proxima ac scientifica. Unde Pri- Atticiamo constat scientias nihil ha re commune cum artibus quantum ad omnia methodum illam variam ac multiplicem , quam in suis operibus claborandis artificos quoti sie adinveniunt , mutant , perficiunt. Sicut etiam secundo constat non esse pro totidem modis sciendi recipienda docu- quo menta illa plurima, quibus naens imbuenda est,& praeparanda antequam agitur. serio incumbat scientiis comparandis : talia autem sent documenta
illa , quae Cartesius in dissertatione laudata congerit , uti quod st- cedendum sit a tumultu , valedicendum praejudiciis, non parcendum labori ,.aud sumptui in experimentis faciendis , in itinerationibus peragendis , in conquirendis eruditorum hominum colloquiis , dic.
Tum vero si de modis sciendi stridid sumptis , id est proximis , &scientificis agitur constat Cartesium etsi a vulgari Logicorum locutione recesserit non alios agnovisse, quam quos propugnamus ; postquam enim numero sccundo citatae dissertationis statui t nihil pro vero admittendum , nisi quod sublata omni praecipitantia & anticipatione judicii certo & evidenter cognoscitur , statim subjungit haec
renda impenderem , certo semper orcm promονerem , incipundo scio- rei a rebus simplicissimis.&c. Ecce definitionem. Ac postiemum utrum in quarendis medii3 , tum in discastatum partibus rereArrendis , tam persae singula enumerarem , ct ad omnia circumspicerem,na nihil a me omitra essem rarius. Ecce denique discursum : S sic abunde solvitur oriatio.
129쪽
ios Logicae disput. V. . t. I I.
I R C A divisionem, antequam definiatur, dico fim uentissime , ac fere semper continsere, ut quidquid scicndum proponitur . id multis sive rerum , sive sensuum ambiguitatibus sit obvolutum ; proceduntque illae ambiguitates ex compositione sive physica , sive metaphysica rei sciendae ; nec Id illas tollendas quisquam oportunius est , quam si res scienda dividitur in suas partes, aut quasi partes seorsim scinceps considerandas. Atque ut id memplo comprobem , cum Primo quodam intuitu multitudinem hominum conspicis , intuitio illa confusa est , nec dignoscis singuloruin sive vestes , sive arma, sive capillaturam , 3ec. quid igitur ad confiisionem illam emendandam praestas nisi quod tuo intuitu multitudinem illam quas partiris conspiciendo & advertendo singulos successivo ; atque ita visio , quae ab initio confitia filii & indissimcta , per tuam illam divisionem , ut sieloquar , ocularum clara & dissitasta evadit. Illud ipsim itaque confiisionis vitium , quod accidit visioni , accidit etiam intellectioni. quae distincta evadere non potest , nisi attendendo scorsim ad omnia seu partium , seu quasi partium , id est partialium per tonum genera , quae voluti in sinu rei sciendae continentur et uti si proponitur sciendumvid sit animal, illud in suas species , vel certe in notiores dividencium est , di sic de caeteris: Certum deinde est nullam esse cognitionem scientificam , quae non sit distilina ; cum itaque non possit haec distinctio absque praevia divisione obtineri , hinc etiam patet divisionem esse primum moelum sciendi. His praemissis multo facilius intelligetur definitio divisionis tradi solita in hunc modum. Divisio est oratio explicans 'πus rei , sive aliter est Oratio , qua totum in suas parras da Dibait. Atque ut in ii eductitione nihil obscurum lateat, dico cognitionem cujuscunque totius Diuiti eo by Corale
130쪽
pendere a cognitione partium , ex quibus constat ; at istae partes non ιζ'ρρ' possimi cognosci nisi considerentur storsim , & explicentur ; ideoque divisio nihil aliud est, quam distributio quaedam , ac proinde explicatio partium , seu quasi partium , ex quibus constat illud totum, quod nostrae intellectioni offerturi Dico seu quas partium , quia si totum quod intellectioni nostrae offertur , non est nisi nactaphusicum , noniconstat, ut evidens in, ex partibus ex perseolionibus, quae pro Partibus reputanturia Cumque nou possit distrabutio illa , seu explicatio partium fieis, nisi adductis vobis, quae sint ad latine cffceium
idonea, inde fit ut divisio dicatur oratio, seu qua dam verborum com-picxio importans eminitationein partium , ex quilitas tCtum . quintdivisibile nominamus , consiimit : partes autem vccari solent membra dividentia. Nec omitto complexionem enuntiativam partium , ex quibus constat praedictum illud totum divisibile , aut aliter divisim, veleta in perfectam , id est absque copula ; ut si qius dixerit animal aliud rataonate , aliud irrationati ; veI perscctam, id est cum copula; uti si quis dicat animal aliud est racionao ct aliad irrationale. Divisio itaque priori modo enuntiata pertiner ad apprehensionem complexam : Cnuntiata autem modo posteriori pertinet ad judicium ; de idem
postmodum dieam de definitione Deinde totum quod sit acet divisioni aut constat ex partibus sola ilI- natione dimissis', aut ex partibus diversis realiter ς unde inuitur . I'. adivisionem aliam csse pure rationalem cujus scilicet membra ,., i,.α non nisi per considerationem mentis distinguntur, & aliam realem , alia ta- cujus membra scilicet distinguntur indeperulenter a consideratione tionali mentisia Sic divisio animae rationalis in potentias intelligendi , volendi , & memorandi , quas continet , vocabitur rationalis ;& e contra divisio hominis in animam de corpus est divisio realis ;qvia di scrimen corporis ab anima in reale ; discrimen vero inter praedietas animae potentias non in , nisi intelligibile ; ut suo loco probabitur.
Praeterea alia est divisio metaphisica, seu potentialis ; de alia phy- rv.
sica, seu aetualis. Prior est divisio totius cujusdam abstracti in par- Alia me tes , quas seu potentia continet ; uti cum animal in rationale , & phy- iirtationale dividituria Posterior E contra est divisio totius cujusdam Concreti in partes , quas adiu continet ; uti cum homo dividitur in ιζ' e Panimam & corpus. Et hare: divisio physica adhuc triplex est, scilicet essentialis, intes ratis. Se accidentalis. Pνima est divisio totius physici in partes essentiales , qualis est divisio hominis in corpus , & animam. Secanda est ἡivisio totius physici in partes integrantes, qua-