장음표시 사용
131쪽
168 Logicae disput. V. Art. II.
lis est divisio corporis humani in manus , potes , Ossa, ungues , A e. Ac urita denique est divisio totius physici in accidentia , quae complectitur ; uti si quis dixerit, corporis tu unaui accidens aliud esse albedinem, aliud sanitatem, aliud senectutein, Sc. Ad haec addo tres vulso circumferri leges bonae divisionis. prima est, ut singula membra dividentia seorsim Grapta minus late pateant, quam divisum ; & haec quidem in hoc fundatur , quod divisum habeat rationem totius , sicut quodlibet membrum dividens habet rationem partis : at omne totum est majus sua parte ; quo pacto haecili visio non est legitima , animat at ud en siensitivam , aliud loeo-mobile, quia sensitivuin tam late patet, quam animat: Secunda est, ut omnia membra dividentia simul sumpta adaequent divisum ; & haec sic statuenda est , quia in toto nihil est praeter partes , ex quibus comstat ; atque ita partes omnes tam late patent quam totum ; unde signum est non enumerari omnes pro divisione complenda, quando illat quae enumerantur non tam late patent, quam totum : eapropter haee divisio non est legitima , animal aliud est biper, aliud quadruris . cum non desint animalia, quae neque bipeda linat, neque quadrupeda. Tertia denique lex est, ut membra dividentia sint opposita ; N ea quidem oppositione , ut unum non contineatur in alio : in hoc autem praedicta lex stabilitur , quatenus membra dividentia sunt partes totius, quod dividitur; oinnis autem pars est extra aliam. Quapro' ter vitio1a crit haec divisio, si quis dicat , animal aliud est rationati , Aliud irrationale, aliud hinnibile , quia scilicet hinni bile continetur sub irrationali. Ad hanc itaque triplicem legem maxime attendendum est non solum quoties agitur de divisione alicujus rei in suas partes aut mei physicas, aue physicas ; sed etiam quando agitur de divisione alicujus propositionis in varios sensus , in quibus potest accipi ; aut de divisione alicuius nominis in varias significationes , in quas distrahitur ι aut etiam de divisione alicujus sermonis in varias materim ; aut adtonis in suas circumstantias, &c. Et sic quidem necessario ad pra missaq leges attendendum cst , ut nihil indubitatius sit , quam re illarum inadvertentia aut contemptu suboriri frequentius quaecumque in humanis scit colloquiis , seu scriptis aequivoca, ambigua , sophi- stica, incongrua, absurda &c. deprchenduntur.
132쪽
P TI M A sciendi methodus ex iam dictis , haec est , ut rei quae scienda proponitur, divisio statim fiat in par- , . et res, aut quasi partes , ex quibus compositio illius S
ve physica , sive metaphysica consurgit. At postquam definiti. praeresst haec divisio, necesse est , ut consequatur talium nem. partium , aut quasi partium singularis consideratio, per quam dignoscatur, quid inter se mutuum habeant, quid diversumo; atque hoc pacto definietur quid illae sint. Tum vero ad considerandani rem aliquam in se ipsa . pervidendi nnque illud utrunaque , per quod hinc convenit cum caeteris, hinc it caeteris diisere , requiritur curiosa ac diuturna attentio, ne quid praecipitanter & anticipate proferatur ; ut ab illis proferri solet , qui de quavis re proposita enuntiant eam in eo consistere , quod primo cogitaverint , aut quod audierint filisi se ab aliis cogitatum. Verum quidem est plures esse , quorum perspicaci , an potius filici , ingenio cescrrime ac distinetissime occumrunt ideae rerum a sed neque in tam celeri ac distincto occursu eo fidendum est r ae praesertim , maximeque cavendum a praesumptione, ita reputant pro voeissinio quidquid sic apprehenderint: potest enim eri ut propter varias a Stiones , Se praeoccupationes mentis , ac non utiqne operantis independenter in organis , quorum diversissima complexio in , ejusdein rei non eadem idea occurrat omnibus. Quare vehemens me scmper tenuit admiratio talium hominum , qui nullam , nisi in suis disquisitioinbus veritatem agnoscunt et quasi ver Iliumanum non sit errare in multis , aut saltem posse.
His praenussis jam facilius intelliges quid sit dinuitio definiri so- r i. lita in hunc ni um. Definitio est oratio est eam naturam rei i Ac Quid sit est quidem oratio , quia nccessc est , ut perinde ac divisio tradatur. 9saiti
133쪽
Iio Logicae disput. V. Art. III.
& contineatur quibusdam verbis, quorum complexio oratio in sth lis vocatur , aut perfecta, si constat ex verbis copulatis ; aut i inpe
secta si copula absit, & tunc qui clem resertur ad apprehensionem complaxam ; ut e contra si copula adest , ad judicium revocatur. Deinde est etiam oratio explicans , quia nisi definitio perinde ac divisio explicet rem inquisitam , haec crit sicut ante recondita , ac proinde uestietur ; ad quid autem destrui une modi stioidi , nisi a l 1ngerendam rei inquisitae notitiam λ Denique quid explicat haec oratio pnaturam M. ; & haec est explicatio singularas , per quam dissert dc- finitio a divisione , quae stilicet non explicat iraturam , sed partos rei. Explicare autem naturam alicujus rci nihil aliud est , quam exponere id , per quod cum caeteris illa communicet , & 1 caeteris d1Lserat ; haec enim expositio plane opponitur confusioni , quae nos occupat , donec noverimus qualiter illa sit distineta , aut indistineta a caeteris. Hinc patet omnem definitionem constare ex genere , & dis. serentia ; ac praeterea illam tanto praestantiorem esse , quanto constat ex genere & disserentia proximiori , quia nimirum haec major proximitas tum generis , tum disserentiae clarius inprimit ,. quae & qualis sit ca res , quae definitur , sive quae ad determuratam aliquam speciem limitatur et o paeto rectius definies hominem, si dixeris illum esse animal rationale , quam si diceres illum esse ens risibile III. Insuper praeter definitionem rei alia est, quae vocatur definitio iam Defini- minis; & non est nisi nominis quaedam explicatio consistens in muta- i li 3 tione verborum , quorum signifieatio notior cum sit, mani sestat qui oti,ii. ' intelligi per nomen, quod definitur. Sed stienduin est hanc de-
utiminia. finitionem quandoque esse pure nominalem , & quandoque realcm ex parte r tunc est pure nominalis , quando id , cujus nomen explanatur, non est a parte rei, sed tantum in conceptu loquentis ; uti cum definitur punctum mathematicum, aut chimaera , Sc. tunc vero in resis. parte, quando simul cum explicatione nominis fit explicatio rei quae eo nomine designatur; uti si ignoranti quid nomine maris aut trianguli , dcc. significetur, dixeris mare aec congregationem aquarum , & triangulum cile figuram , quae constat tribus lineis., quatenus ni- mirum mn regaLio aquarum , figura triangularis , Sc. sunt quid rea- Ie , & existens independenter a conceptu loquentis. Obiter autem adverto ad vitandas innumeras dissensiones , quae de nomine in molis passim , atque in commerciis humani convictus excitantur , nihil tam prodesse , quam si ante omnem controversiam adducantur dinnitioncsaominum , quae veniunt in usuin controversiae ; nam quia spernuntun ,
134쪽
saequentissime acridit ut in plures dies 3e annos trahatur iurgium . quod paucula praemita definitionis verba illico placarent. Tum definitio realis in essentialem , & accidentalem dividitur : haee inaturam rei non explicat, nisi proferendo proprietates aut pertastiones Alia est illius accidentales : illa vero profert pertastiones essentiales ; & est essentia metaphysica, vel physica prout partes illae verbis aut metaphysicis , aut physicis enuntiantur: ita haec definitio hominis , homo est animοι - deritati. tionati . est definitio essentialis metaphysica ; & haec altera est inci
risis physica , homo est ens naturale constans corpore organico oranima risionali. Noe omitto definitiones accidentales , quas aliter descriptivas vocant , etsi multo minus accuratae sint , quam essentiales , csse tamen usitatiores : quia scilicet poetasones rei initiales difficillime , de e contra accidentesci facillime deteguntur, si minus omnes ; at saltem plurimae , quarum enumeratio sufficit ad ingerenda notitiam reLDenique in omni definitione conficienda tres leges observandae sunt. v. Prima est , ut definitio aeque late pateat ac definitum ; quia nisi aeque Quae sine late pateret , non explicaret naturam totam rei definitae : hine definia l*gς rtio , & definitum dicuntur de se mutuo ad convertentiam , sic ut quemadmodum v. g. omnis homo est animal rationale . ita omne
animal rationale sit honio. Secunda est ut omnis definitio sit per se clarior fio definito ; quia nimirum in explicatio illius , omnis autem explicatio per se clarior est ; quamvis per accidens possit contingere , ut quis v. g. audito nomine motus clarius dignoscat idem es nomine importatam , quam si audiret definitionem Aristotelicam . qus motus dicitur ens in parentia prout in potantia. Tertia denique est , ut omnis definitio quam pancissimis verbis comprehendatur ;ideo scilicet , quia definitiones verbosiores non tam explicant, quam confundunt naturam rei ; sic tamen a prolixitate abstinendum est, uenon incidatur in alterum extremum nimiae brevitatis , quae sto quoque modo confiisionem ingenerat. Abstinendum quoque est a verbis
metaphoricis , quibus comaturale est rerum naruras non germanis , sed extraneis conccptibus , seu ideis obvolvere : nihilominus non sunt prorsus inutilcs definitiones metaphoricae, ut maxime apud Poetas videte est , modo disceri utur , absitque periculum coniundendi illas
135쪽
si UID SIT DISCURSUS . SECtertius modus Iciendi.
R AE Τ E R unum & alterum modum sciendi , clurinjam retulimus , superest tertius reserendus , quem v cant discursum , seu aliter argumentatiotrem : de hic quidem ad obtinendam latitudinem scientiarum omni no desideratur ; namque illae intra angustissimos terminos continerentur ,.si in suis respective objectis hinc dividendis, hinc definiendis haererent. At longe ulterius promoventur per discursum . quo scilicet mens ex una propositione deducit allain , & ex ista rur-1iis allain &c. Ut autem noveris quare , & qualiter fieri hae deductio possit, attende mentis nostrae perspicaciain non m tantum assurgere , ut rei naturam apprehendat ,& de apprehensa dijudicet ; sed eam insuper aliquatenus comprehendat ; quasi talem naturam prosundiori quodam intuitu penetrando , pervidendoque in ea proprietates , Operationes, origines , dependentias ,& uno verbo plurimas, sive quae ab intrinseco , sive quae ab extrinseco sunt ejusdein aflectiones. Atque hinc oritur , ut propter praedrictam comprehensionem tot propositiones aliae ex aliis deduci possint , quot sunt proprietates, operationes, Origines, dic. quae in natura Comprehensa deprehcnduntur. Neque taceo coiri-prehensionem hanc, de qua loquor, non esse persectam , qualis in Angelica ; ac prauertim Divina , quae primo intuitu attingit quidquid est cognoscibile in objecto ; sed est imperfecta , nec nisi studio , ac labore acquiritur, sicque paulatim promovetur. His praemi iris jam facilius intelligetur quid sit iste tertius modus scicndi.
Discursus itaque definiri solet oratio , per quam unum ex alia inserin M. Dicitur oratio , sed subintelligi debet complexa , quae duas ad- minus propositiones complectitur , quarum una antecedens , & altera vocatur consequens : additur deinde per quam anum inferiur ex alio,
ideoque fie additur 3 quia duae illae propositiones , quae ad minus , ut dixi, Diqiti eo by Corale
136쪽
AExi sunt in discursu , non debent cile quasi disparatae , aut dissolutae;
sta sic connexae , ut una ex altera consequatur. Praeterea in omni di Deursu apponitur particula ergo , aut alia aequivalens illativa , eo scilicet fine , iis dignoscatur propositionem consequent dcduci ex antec dente propto dependentiam illius ab isti : atque in ista dependentia fundatur vis tota consequentiae. Tum consequentia, quae in praediisti dependentia consistit, dividitura Logicis in materialem & serinalem. Consequentia materialis illa est,pPr quam ex veritate antecedentis sequitur veritas consequentis vi materiae , hoc est , vi connexionis rei , quam includit antecellcns cum illa , quam includit consequens : uti si quis ita discurrat, Petrus es substantra : ergo est homo : haec conicquentia est tantum vera materialiter propter connexionem realcm , quae reperitur inter humanitatem& substantiam. Consequentia autem formalis cst illa , pcr quam veritas consequentis sequitur ex veritate antecedentis va Brinae , id est vidispositionis ac significationis terminorum magis univcrsalium , ut in hoc discursu, Petrus est substantia : ergo ess ens : quia cnim omnis sibstantia in cns , idco ens infertur formaliter ex substantia : non potest sic inserti humanitas ex subflautia , quia non omnis substantia est humanitas. Hinc quia consequentia serinalis pro consequentia proprie & vere dicta accipitur , seu pro illa sermali dependentia , qua consequens cx antecedente colligitur ; hinc inquam sepe accidit, ut consequens sit verum , consequentia auecm selsa , ut si qliis dixerit Ptirus est animal et ergo est homo e licci cnim veri ficetur Petrum csse hominem ; non tamen est homo , propterea quod est animal : sicut etiam aliquando consequens ta sunt est , consequentia auicin vera ; ut si quis diceret Petrus s leo : ergo est rugibilia ; nam seisiim in Petrum este rugibilem , di nihilominus rcote insertur rugibilitas ista ex antecedente praemisso , cujus veritas, si quae esset , secum necessario
trali cret veritalcm consequentis.
Neque valde arduum est discernere consequentiam Erinaliter veram ab ea, quae est tantum materialiter vera, stilicet utendo hac methodo, qua termini mutentur immutata corum dispositione : sic quippe depreheiκles in hoc discursu Petruι es Fuistantia ; ergo est homo , consequentiam esse tantum veram materialiter , quia si terminus homo commutetur in alium ut arbor, non crit consimilitor vera haec illatio, Petrus ast seubstantia : ergo est arbor. At quando consequentia est sermaliter vera , nihil obest commutatio terminorum modo eadem di spositio retineatur : ita quia haec consequentia est vera se aliter
Omnis homo est risibilis : ergo Petrus es risibilia ,. quamvis pro risibi-
cernitur eous quLntia formali. ter ura.
137쪽
li rugibile substituatur, perindu consequentia vcra crit ; ut si quis diceret omnis homo est rugibilis : ergo Petrus es rugibilis ; & sic de
caeteris. Neque omitto medium , quod ait cruendam colasequentiam
assilinitur , quandoque vocari argumentum : quod utique obiter insinuo co tantum fine , ut facilius intelligatur laaec altera definitio discursus , seu argumentationis tradi a quibusdam solita in hunc in dum. Discursus est oratio , in qua ex argumento explicato scilicet in antecedente , aut quod idem est in praemi issis , altera pars quasionis, dies contradιctionis coneluditur. Quod idem est , ac si diceretur. Discursus est oratio . in qua ex antecedente, quod utique comtinex motivum illationis, insertur unum aut altrium , quini in quaes-Lionem vertitur : uti si in quaestionem verteretur an Logica sit addi Dcenda nec ne, & ergo sic discurrercita : Logica es utilis ad erudi. ionιm obtinendam , ergo est addiscenda, manifestum est , qualiter hic discursus cst oratio , in qua ex arguineuto explicato altera pars quaestionis concluditur. Dcinde quatuor circumferri solent leges in infrenda consequentia sermali ter vera observandae : & quae proinde sunt , quoties observarae comperiuntur , totidem probationes debitae illationis. Prima est , ut quidquid repugant consequenti , repugnet anteccilenti. S cunda est , ut quidquid stat cum ante dente, stet cum consequente. Tertia est , ut ex quocunque sinuitur antecedens , stquatur consequens. Quarta dcmum haec in , ut quidquid sequitur ex consequeti te , siquatur ex antecedente. Explico singulas , modo breviter praemi scrura illas Omnes radicari & stabiliri in hoc inconcusse principio , quo scilicet comprobatur necesse esse , ut consi uens totum iuant miscute contineatur : nam aliter quom o educi ex illo potest At minime necine est i, ut antecedens contineatur vicissim in cons quoiate , quia ex isto non crintvr ; imo impossibile est ut continc
tur . laoli milius quam impossibile sit arcam, quae nummos continet, in numinis reciproce contineri.
Explicatur prima lex. Quidquid repugnaι co equenti, repugnast
antecedenti , hoc in , in rceta argumentatione quaecunque propositio opponitur veritati consequciatis , opponitur etiam veritati antecedentis. Et ratio haec est, quia quidquid repugnat consequenti, repugnat contentis in antecedente , iis omnibus scilicet : quae utcunque speeiatu ad illationem hujus cons uentis , quod utique continetur in antecedente. At quidquid repugnat contentis in antecedente, repugnat etiam antecedenti r quatenus antecedens non disteri ab illis ; sicut
nec totum a suis partibus . nec partes a suo toto vicissim disserunt. Diuili od by Corale
138쪽
Ergo &e. in exemplum esto iste discursus , homo se animal r ιuο svisena ; oppositum itaque consequentis est non vivent i at non . . vena opponitur etiam antecedenti , quia quidquid non vivit, non est animal ; ae proinde haec propositio homo non es .iven3 , quae veritati propositionis p i me consequzntis opponitur, etiam opponitur
veritati antecedentis , ut patet. Explicatur secunda lex. Gradquidstat cum antecedente, sat cum eo e quente. hoc est, quaecunque propositio conciliatur cum veritate anteceden iis , conciliabitur etiam cum veritate consequentis. Et ratio est,quia quidquid stat cum antecedento,stat cum iis omnibus,quae in antecedente conti ncntur : at consequens continetur totum in antecedente:crgo' &c. Sit in xcmplum iste distursus. Petrus es rationalis: ergo es viveηi: quoniam risibile v. g. stat cum rationali, stabit etiam cuin viventer & sic haec propositio, Petrus est risibilis , quae conciliatur cMm vcritate illius antc dentis , Petrus est rationatis ; conciliabitur quoque cum veritate hujus consequentis , Petrus est vivens. Explicatur oertia lex. Ex quocunque sequitur antecedens, sequiis tur consequens , hoc est, consiquens potest infriri ex ea omni propositione , ex qua infertur aniccescias. Et ratio est , quia in quocunque sequitur antecedens , siquuntur pariter omnia , quae continentur
in antecedente e at con licias continetur in antecedente e ergo &c.
Pro exempla accipe hiuac distursum homo est vivor et ergo est sisse tantia : quoniam vita hominis redie insertur ex animalitate v. g. ex eadem quoque inferetur substantia cjusdem hominis r & sic quia taista propositione , homo est anrmal, reete insertur, ergo boma est vivens e recte etiam inserti potest , crgo homo est his nita. v III
letis Explicatur quarta lex. Quidquid sequitur ex consiquente, sequi- IX. tiir ex antecedente, hoc Cst , omnis propositio , quae infertur ex con- E plica Muciate, potest pariten inscrri ex antecedente. Et ratio est , quia i' quidquid sequitur ex consequente, sequitur ει eo , in quo conse s 'quens continetur et sed con uens, ut toties diebim est , continetur in antecedonte : ergo &c. Sic in isto discursu , Petrus est victus reuo es rationalir , quoniam risibile v. g. sequitur ex rationali , s quitur cliam ex Meto : atque ita sicut ex ista propositione Petrus est rationalis inferri potest se ergo εν risibilis, proinde ex altera antec dente Petrus est doctus inferri similiter potest , ergo est risibilis. Unde jam satis patet praHictas omnes , ac singulas leges pcndere X. ex eo univcrsali principio quo statuitur nectae esse ad consiquem in si eg iam legitimam , ut consequens contineatur in antecedwte , ex quo proinde non insertur, nisi praeci sic quatenus continetur. Hinc intel-
139쪽
ligis tale omnino esse consequens, quale est antecedens non tantum quoad veritatem , aut falsitatem ; sed etiam quoad omnem modum utrivique. Ita si antecedens est necessariis verum, consequens quoque erit necessario verum : si illud non est nisi probabili ire vati in , ncque veritas istius erit plus quam probabilis ; de idem die de falsi
tate. Itaque pro axiomate tutissimo recipitur consequens ex antec dente non posse deduci, nisi quatenus , de qualiter in antecedente continetur. Nec minus tutum est hoc axioma alterum . quod apud Logicos palmare est. Ex contradictorio constν ntis infertur contra. ἀιIorium anteeedentis et de ratio est, quia contradiistorium antecedentis continetur in contradi istorio consoquentis . quod non dissicile ea pies hoc exemplo , homo es animal , ergo est substantia : ubi comtradictorium antecedentis in non animal; contradidiorium vero con sequentis non Abstantia : at negatio animalis continetur in negatione substantiae r quia enim substantia est gradus superior animali, prius proinde est hominem esse substantiam , quam inc animal : ergo si noli fuerit substantia , non erit animal; sicque in contradictorio con sequentis bene infertur contradictorium aiatecedentis , ut dictum est. Discursiis , de quo hucusque actum est in varias species dividitur , de quibus tamen continenter non ago, sive quia tractatus earum integram disputationem meretur, sive potius quia ad earum intelligentiam prae requiritur notitia propositioinim , de quarum qiiidditate , & disterentia , de proprietate multiplici agam in disputatione sequente , quae mihi visa fuit alteri praemittenda. Disiligod orale
140쪽
HAE C disputatio quatuor articulis absiavetur et in primo agam
de quidditate ac multiplici disserentia propositionum i infecundo de prima earum proptietate , quar cst Oppositio : interιio de secunda proprietate , quae cit arquipollentia , de in quari. dcnique de tertia proprictate , quae in convcrsio.
mtiltiplici disserentia propossitionum.
A M supra actum est de terminis , qui spinant ad primam mentis operationem ; ex terminis autem adunatis
gignuntur propositiones , suae pertinent ad secundam , a cum ncccstario includant vim alicujus judicii aut affr- mativi, aut negativi; aut vori, aut falsi; aut simplicis, aut compositi; dic. Hinc facile intelligetur dcfinitio propositionis tradisistita his verbis. Propositio in oraιισ , in qua unxm enuntiatur de alio scilicet assirmative, aut negative : de haec definitio vocatur merito cstentialis , quia id primum, quod in omni propositione concipi-