장음표시 사용
181쪽
niis fallaces, at certe talibiles esse compertum est , nullius momen. ti est ; sive quia non satis apparet qualiter a sensibus pendeat notitia primorum principiorum , quae sic naturaliter nota sunt, ut quamvis de caetero inaudita , de utcunque aliter insensata, non ignorentur. Sive etiam quia Iicet sensus, ut fateor, sint & fallibiles & talaces , sunt pariter emendabiles a recta ratione ; uti. ab eadem emendatur visio bis culi , qui mersus sub aquis, illico comparet tactus e neque enim eum eapropter frictum credimus ; tum quia bene novimus non potuisse mollitiem aquae illum frangere ; ac rursus quia pariter novimus fractionis seu distorsionis illius comparitionem oriri ex remistione luminis ex aqua intra aerem resilientis. Nihilominus quamvis negari non possit multa esse, quae certo &evidenter sciuntur ac quotidie Miliscuntur ἔ fatendum tamen non tam tum peraeque multa, sed incomparabiliter plura esse , quae falso talia reputantur et aut quia mens rationibus non justi ponderis sinit se ad convictionem abduci r aut quia pro rectis judiciis computat iniqua praejudicia r aut quia nec idoneis praevenitur principiis ; aut non Q git methodum idoneam ad disquisitionem veritatis ; aut denique ob innumeras passionum criminumque perturbationes , quae minuunt ac sere lumen naturale Obtenebrant. Et ideo homini jam satis matuta aetatis atque experientiae probatae sollicito de vetitate rerum inquirem da non inique eonsulitur , ut quae hactenus pro certis habuit, deinceps quantum potuerit reputet pro incertis , donec novo serioque examini ea submiserit, ae deinceps ab omnibus praejudiciis liber procedat in disquirenda veritate rerum cautius , quam modere solost plerique homines Ad sic autem cautius procedendum in scientiis addiscendis variae a variis leges conscribuntur ; sed quae revocaiarur dicile omnes ad optimam & superius explicatam methodum recte definiendi , dividendi, ac discurrendi, quare in iis recensendis non immoror.
182쪽
O N defuerunt olim Platonici, qui animas omnes ra- . 1'. tionales simul ab initio fuisse productis ad instit Ang, ς)ς xi lorum assererent, nec nisi ob grave aliquod crimen coin- qui iturmissilui detrusas . di damnatas simul filiste ad incarcer & proba
tionein corporcam. Ac tum nec defuerunt etiam Py- tui illam thagorici , qui eas animas contenderent in corporibus intereuntibus in nostinisi alia recenter Ronita transnigrare : quare id utrisque commune erat ut
scientiae proeliictionem recticerent, nec admitterent nisi reminiscentiam. Diadem nec inter Aristotclicos desunt, qui licet a praedictis crroribus ait animas, sive ab initio simul producias, sive exinde corporaliter transmigrantes spectantibus alieni , nihilominus cum modum pro tu rionis scientiarum non capiant, malunt statuere scientias omnes inc infusas taliter ; ut eo instinti quo Deus creat aliquam animam Tati nalcm , et illico conserat habitum alicujus seu unius, seu multiplicis scientiae, ex quo deinceps, ut aiunt. accidit ., ut varii homines ad varias scientias sint propcnsi , non producendas quidem , sed excita das , aut aliter exercitandas. Et haec est opinio, quam impugnare hie proposui ; sed extra formam dissertationis kholasticae , eo quod de ea is sputari in scholis raro continsat ἔ sicque etiam vitabitur prolixitas , quam contra ius fasque est adhibere in tractandis minoris momenti materiis, aut de quibus non multum controvertitur.
Et primὸ quidem cum ad habitum pertineat inclinare & habilitare I l. potentiam ad aetiis convenientes, non potest pro habitu scientifico te- Talis inputari id , quod nec uicturat, nec habilitat intellectum ad actu, scien- λβοφεις tificos : at quidquid illud Qt quod fingitur per infiisionem communi
catum ammae in instanti creationis, nec inclinat, nec habilitat illam adactus scientificos. Tum quia, ut experientia constat, non nisi cum immenso labore ac studio scientiae comparantur. Tum etiam quia, ut
Adversarii fatentur, qualescunque habitus illi scientssici iusta indisent Disilired by GOoste
183쪽
Haee in susio nouminueret Iaborem
stientias magi eas fuisse in isse o
Seientiae illae insuissae essent quaedam
16o Lutea disput. VIII. Ara. II.
excitari r at haec excitationis non utiqtie sonaci peragendae , sed sypiuxiterandae necessitas satis probat eos tae in anima veluti emortuos, aesepultos e quomodo igitur ipsi poterunt inclinare & habilitare illam ad actus convenientes eliciendos , cum ipsi potius inclinandi sint, id ut ita loquar , habilitandi λειοπῶ idem labor , qui ad praedictos ac veluti domitrantes habitus excitandos requiritur, omnino sufficit ad illos acquirendos r nam quomodo excitari possunt , nisi per cognitiones idoneas sic habitus Pliilosophicus non aliter tacitabitur , quam per cognitiones scu potius dc monstrationes ad studia philosophica attinentes, de sic de aliis. Aepraeter hujusmodi demonstrationes frequentes videlicet & itcratas nihil aliud ad illius aequisitioncm requiritur. Umie intclIgis quam frustranei sint praedicti habitus illi infusi , & quam gratis incogitati raut si ad aliquid utiles essent, non video cur non perinde cogitatum fuerit Deum consimiliter praebere corpori in instanti animationis habitus diversos pro certis motuum corporalium generibus deinceps facilius exercendis. Cumque id haud dubie cogitatum non sit, quia acquisitio habituum corporeorum per actiones corporeas ejus lem generis repetitas potest fieri, nec erat cogitanda infusio habituum sciemtificorum, quos constat non dissicilius poste per actus mesocines a
quiri. Tertio quisquis admittit praedi flos habitus scientiarum infusos vel negat illos posse acquiri , vel fitetur poste acquiri : si primum, cum id de omnibus indiscrirninatim statuendum sit , quid aliud cum quempiam videmus magicis , aut astrologicis scientiis desitum , quid in quam aliud dicendum occurret , nisi quod et D em illas insuderit: quod utique perabsurdum , atque indignum Deo videtur Si secundum i nulla proinde est convietio in gratiam opinionis , quam impugnamus ; quotiescumque enim potest elisus aliquis a duabus divorsis causis processisse , non potest absque revelatione determinari utra ex illis sit, cui seserti debeat e sic itaque si Philosophia v. g. acquiri ab illo potuit, in quo illam suspicimus , quis. praesumet acquisitione illius pernegata infusionem adstruere pΑc denique habitus illi scientiarum infusi, si qui sunt, troia possum aliter concipi, quam ad instar entitatularum , haud dubie spiritualium afficientium animam, eique coli augenti uin i at hujusinodi entitatulat etiarnsi infinities illustriores & puriores cssent substantia ipse angelica , cum extraneae sint, nihil omnino consertant ad animae co*nitionem, quae utique est intrinseca. Nisi forte, quod amentiam sapit, si quis sibi sit aduat illas Vc vcluti magistras, quae notiones sciciati-tificasDisiti od by Corale
184쪽
ficas animae suggerant; sic enim non modo rationales; sed insuper doctae supponerentur. Unde latis conme entitatulas illas habituum scientificorum Are prorsiis ad intentum finem inutiles ; ac proinde quamis contingit Deum Viris ad disseminationem Evangelii, aut ad alia cotanulis splendoris ministeria selectis infundere notiones stientificas , non tunc putandus est, quales Adversarii fingunt, entitatulas adhibuisse , sed per se illustrasse , ac edocuisse mentos eorum , & i inpressionem cerebo contulisse ei similem , quam milioru in , si adhibita fuisset , repetitio reliquisset. Neque iuvat quod in contrarium profertur per habitus hujusmodi scientiarum .se, artium infusos mire explicari variam ad variarum scientiartim , atque artium genera Propensiones nostras , & sitniliter dispositiones. Non inquam id juvat,seu quia falsissi inum est posse mentes nostras ad quodcunque stultiorum genus inclinari , & erudiri per praedietas habituales entitatulas , in quibus utique nulla est notio , nulla suasio , qua mentem urgeant ad haec studia prae aliis excolencla : seu praesertim quia cinii in suis operationibus , qualescunque illae sint , quae ad scientiarum artiumque studia revocantur, mens a corpore pendeat, ipsiamque corpus, varic propendeat in varia cxercitia illa motuum, qui pro scientrix artibusque comparandis adhibendi sime , ac maxime intra cerebrum; non alio revocamia est propensio ac dispositio illa hominum inultiple variaque sciendi , quam ad inaequalem contemperationem corporis , ac praesertim cerebi , quod est proximum orsanum animae intelligentis. Quamquam ob egregiam libertatem , qua fiuimur , non infimuenter accidit , ut adversantem & in tam corporis contemperationem assidua aettium contrariantium repetitione vincamus, ac commutemus ad acquirendam , quam studiose Pomptavimus artem,
aut mentiam ; sicque ut poeta cecinit , labor omnia vineis improbus. Et haec obiter dicta sint ; nam prolixior explicatio modi , quo stieu-tifici habitus in anima producuntur, pertinet ad Physicalia: filiique in praesentiarum fatis , ubi de scientia in communi aliquid dicendum fuit, lare viter retulisse ac refutasse opinionem illam , quae tuetur non produci μscientias ; scit infundi.
185쪽
arbitra tia eujusvis leten. tiae te darguit unitatem illiu a I I.
T Primo de unitate scientiarum breviter aliquid dicarniciendum est nonnullis Aristotclicis, ac praesertim Tli mistis visum sitisse conveniens , ut admittatur quamlibet scietitiani esse unum quemdam simplicem & indivi-- luum habitum , ac lailitem iminiinem ab omni vel etiam intolligibili compositione. At hujus opinionis nulla in vel mininia verisimilitudo ; sed apertissima falsitas. Nam distributio scientiarum est omnino arbitraria , non minus quam rejestio vel admissio
quaestionum , quae in pertractandis scientiis proseuntur : sic quippe philosophia potest pro unica scientia perinde accipi ac pro quadruplaci, nimirum pro Logica , Metaphysica, Physica , de Morali. Ac tum quaelibet ex istis potest rursus vel pro unica accipi , vel subdividi in plures , prout rcvera lblet Physica v. g. clividi in eam , quae tractat clacorpore mobili . & in eam quae traetat de corpore animato , & in Cain quae traetat de corpore sanabili , cui insuper nec sitae divisiones desunt. Id quoque patet in Mathematica , quam ad instar unius vel ad instar multiplicis scientiae, ac divisibilis in Arithmeticam , Geo-mptriam , Astronomiain . &c. pro arbitrio consideramiis. Unde jam insero nihil a veritate magis alienum csse , quam quod fingitur cognitionem habitualem scientificam ese entitatem quamdam unam ac simplicem ; quasi vero unitas ac simplicitas alicis iis cntitatis ab arbitrio nostro pendeat , sicut ostensum est pendere omnes scientiarum divisiones , earumque pertractationes vel ad plura , de quae quotidie innovantur quaestionum genera , dilatatas; vel coareratas ad pauciora. Deinde nulla est scientia , quae ob multiplicatem quaestionum cxquibus coalescit addiscatur allicr quam succesIive : iuro non raro contingit ut quis postquain uni medietati, ut sic loquar , quaestionum talium addiscendarurn se applicuit, ad alteram non procedat: nec drest
186쪽
exemplum similiare eorum , qui non omnes tractatus Theologicos addiscunt ; sed in uno aut altero sua occupant ac figunt studia. Quid tum p isti vel obtinent totum habitum Theologicum , vel nullatenus illum obtinent , vel obtinent impe Stum e cumque nec totum o, nec nullatenus obtineri manitatium sit , superest ut obtineatur dem ulli,
imperfectus. At si se obtinetur, non consistit proinde in una quadam ac individua entitate et cujus etiam simplicitati plurimum contrariatur id , quod nemini non accidit in scientiis addiscendis, videlicet ex quaestionabus occurrentibns comprehendi decisonem unius , non com- prchendi autem dccisionem alterius : vel certe non utramque aeque identer comprehcndi : discrimen igitur non mediocro cst ut ex parte acquirentis , sic etiam ex parte habitus acquisiti e cum tamen non possit habitus unicus ac simplex tale ullum discrimen admittere, prointerea quod sit aut partim acquisitus , aut ex toto acquisitus. Denique omnis habitus 1cicntificus non aliter acquiritur , quam per aeius scientificos diversi generis , ac diversis temporibus repetitos equare si actus isti producunt in anima aliquam entitatem de genere illarum , quas vocant habituales ; tam impossibile est , ut illa sit unica ac simplex , quam impossibile videatur , ut sit unius iudi viduae, ac simplicis entitatis artefactum v. g. rotarum horologicum , quo i ex diversis organis , nec similiter , nec siinui elaboratis componitur.
Ob idque maxime possunt aetiis scientifici ad acquisitionem Physicae v. g. concurrentes pro diversis accipi , quod sint de obiectis admodum diversis , uti de motu , & quiete ; de luce , & tenebris ; definito , & infinito ; de gravi & levi ; Sc. Ex quibus omnibus recte attentis satis liquet nullum habitum scientificum consistere in realitate alicujus individuat, ac simplicis clatitatis- Sol non capropter cogita veri umiliorum esse opinionem asorum , qui contendunt ex adverso omnem habitum scientificum ine in seipso multiplicem & compositu in , & successive productum e nam etsi verisimilior illico compareat propter rationes jam adduictas , nihilominus in hoc aeque creonea est, quod habitum scientificum proponat , ac stabiliat ad instat mittatis realis accidentalis , seu subje tatae in anima. Talis quippe cntitas nec posset quatenus composita subjectari in anima , quae est res simplex ; nec aliter esset composita quam per coadunationem innumerabilim tot entitatularum pariter accidentalium , quot ac ' toties necesse est elici actus scientificos pro aliqua scientia comparanda : ne insuper adjiciam non satis manifestum ine , qui fieri possit , ut consurgat tale quoddam compositum accidentale in tot accadentalibus aliis entitatulis tam diversis , quales
trari tur diis versitas actuum scientis
rifieatur multipli. eitas aqualem
187쪽
Asin Logicae disp. VIII. Art. III
utique sani o dictoruin tam discrepantium cognitiones. Adeone verum est non posse principium falsu in cum veritate ullius conclusionis consectari r sic enim admisso quoil habitus sciciati ficus sit clatitas accidentalis realis inhaerens antinae , tanqualia subjecto . N ab eodem subjecito distulisti ; die talem habitum esse simplicem , erras : nega incsimplicem , & contra dic aec compositum ; perinde oras. Utrinque igitur erras , nisi cohaerenter ad doctrinam , quam in Physica stabiliemus adversus Omnes ac singuIas sermas accidentales , dixeris tales habitus scientificos , de quibus agitur , non distinsui realiter ; scd p tius identificari cum anima cognitionibus scientificis paulatim assiicisc-ta , dc ad easdem proinde exercitandas inclinata : licet ab illa cailcm
logice , aut aliter metaphysice , seu in sensu abstrae o distinguantur. Unde sequitur nihil obstare quominus in sensu abstraeto dicantur compositi r in sensu autem Physico individui atque simplices propter individuitatem ae simplicitatem animae , a qua in sensu eodem physic non distinguntur. Neque est hujus loci marrare fit sius modum physicum , quo praedieti habitus stientifici , aut quicunque alii iisil
Secundo ad subordinationem scientiarum quini interest , intellige hanc subordinationem vulgo dosumi vcl ex parte principiorum vel ex parte objecti , vel ex parte finis : ita ut illae mentiae dicantur aliis subordinatae , quarum principia, o cista , & fines in aliarum principiis ob;cistis, & finibus tanquain in universalioribus, aut dignioribus continentur ; vel ab illis utcunque pendent propter aliquam inserioritatem connexionis , Ac ordinis ; ac praesertim in suis coiκlusionibus demonstrandis. Quo pacto omnes scientiae caeterae cum ad suas conclusiones probandas adhibeant quandoque principia metaphysica, ut pote universaliora , vere subordinantur Metaphysicae ; sicut etiam Midicina subor linatur Physicae propterea quod hujus principia in usum illius ueniant ; quod similiter asseri potost de Geometria respectu Arithmeticae , &c. Deinde Moralis, quae in decursu philosoplaico solet tiartari . subordinatur aliter Thcologiae , & propter obieetunt , & propter finem nam utriusque complementum cst haud dubie Deus , quem pro objedto , scicndum : pro fine , possidendum Theologi suis studii, proponunt , & apprccantur. Quod autem de sit bordinationc scientiarum jam obiter diximus, id tu similiter, cum res tulerit , suborituraboni artium facile applicabis.
188쪽
U IE S TIO haec, quae non aliter quam de nomine comi vortitur in scholis, facillime decidetur , & absque ullis ambagibus , postquain pauca quae certa sunt, & ad illam spectant suerint observata. Prim. igitur observandum cst non raro contingere, ut de eodem prorsus objceto varii varie sentiant Propter varietatein cognitionis , quae in aliis quidem est scientifica , in aliis autem tantum opinativa , ac denique in aliis putecredita & vocatur fides r sic enim si in exemplum adducamus Divinam existentiam , certum est plures esse uti plebeios praesertim ac rusticos homines , qui sic meram ex illius auditu fidem obtinent , ut aliunde nullum motivum noverant , quini ad illam probandam utcunque id neum sit. Alii vero ac non pauci sunt, qui ob minorem rusticitat Proferre possent motivum saltem aliquod aptum ad illam verisimiliter asserendam. Ac denique plurimi sunt , qui sive ex studio , sive ex feliciori splendore luminis naturalis colligunt proferuuique motiva , quibus illain stabiliunt, ac noverunt pro demonstrata. Igitur de eadem &ejus ira Dci existentia, atque ita de aliis multis , certum cst posse .inetia variis hominibus cognitioncs omnino varias, quae vel conscendane ad certitudinem & evidentiam scientiae ; vel ad certitudinem fidei inevi dentcnia ; vel tandem contineantur intra limites peraeque inevidentes, ae incertos opinionis. Secunia etiam observandum in non absimiliter sepe contingere, ut cin eodem intellectu de eodem objceto saltem successive obtineantur praedictae variae cognitiones , uti scientiae , opinionis & fidei t sie enim ut a praemisso exemplo Divinae existentiae non recedam , certum est pueros postquam ad persectum maturae rationis uluin pervenerunt , multaque audierunt a suis tum parentibus , tum magistris i
189쪽
166 Logicae disput. VIII. Art. IV.
de Divina existentia, posse ex hoc auditu , ac praesertim per internam gratiam illustrato moveri, uti revera moventur ad elici cndos circa pra dictam existentiam actus fidei Tum vero lapsu temporis non diffici I 8 incidunt in talia motiva , quibus etiam secluso quocunque auditu fidei compellerentur saltem ad opinandum Deum existere Ac tandem cimi ad eandem existentiam consultius attendunt, & maxime sipra ceptionibus Theologicis imbuuntur , commutant opinionem cum scientia, propter altiora motiva, quae dzprehendunt non jam dubia & incerta ; mi certa & cvidentia , proindeque sufficientia, ut ad demonstrandam , ita ad convincendam, de qua agitur, exiG
Tertio quoque observandum est non posse fieri ut, unicus actus opinionis v. g. circa aliquod obrectunt clicitus dinniat deleatque omnino habitum scientificum de eodem objedio praeacquisitum, aut reciproce. Et ratio est , quia ut nullus habitus acquiritur, nisi per repetitionem. actuum convenientium ita nec ullus plane dcperditur , nisi per repotitionem actuum contrariorum , id videli t prestantium ,
ut paulatim ea Micant vestigia , quae alii jam impresserant. Quapropter hine jam satis constat possc sociati opinionem actualem cum icientia habituali de uno eodemque objecto praeacquisita : nec aliter discurrendum est de fide actuali ; aud vicissim de scientia actuali respomiscientiae vel opinionis habitualis. : & sic fi quaedam est difficultas circa contubernium sive cohabitationem , & compatibilitatem scientiae, opinionis , & fidei in eodem intellectu circa idem objectum , illa est utique vel de actibus comparatis ad invicem , vel de habitibus Sed neque est de aestibus, cum enim simul elici non possint duo actus cognoscitivi ejusdem generis v. g. stientifici , non poterunt a sertiori simul elici duo tales actus diversi generis ut scicntifici &opinativi. Itaque difficultas tota coadictatur ad habitus praedictos, de quibus inquiritur an & qualiter Qciati in eodem intcsseeiu possint. Verum nee sie multum ardua est , si tantummodo attendatur habitum opinionis v. g. circa veritatem aliquam pra obtentum , cum mentem non obtenebret, ses suo potius modo illustret, nullius proinde cile impedimenti, quo minus ista vel per se ipsain inquirat, vel ab aliis inquisitum concipiat motivum aliquo l certum N evidens, quo alla eadem veritas demonstrabitur , atque ita scietur & habituali ter quidem, si mens ad idem aut aliud ejusdem convictionis motivum fie- Pius attendat. Tum vero mens motivis illis certis & evidentibus, sive quod idem est scientificis , convicta non capropter seustrabitur recor
190쪽
datione priorum, quae non ipsam omnino convincebant; sid permittebant tantummodo opinari. Unde constat penes ipsam deinceps Qre,
ut minio ad haec , modo ad illa attendat, tantoque facilius quanto majorem attendendi consuetudinem obtinuerit : sicque circa candem omnino veritatem habitualiter exercebit nunc actus scientiae, nunc actus opinionis. Igitur nihil vetat utrumque illum habitum scientiae.& opinionis circa eandem veritatem acquisitum in eadem mente coim
sectari. Rursiis si supponamus veritatem , de qua mens iam obtinet habitum scientiae & opinionis , esse veritatem ipsem Divinae v. g. existentiae, quid impediet quo minus mens apprehendat motiva credendi illamini cm veritatem proposita a magistro, concionatore, dcc. aut quid impediet quo mimis sic apprehensa mentem moveant ad credendum pQuin imo ad credendum tanto magis talicitabitur, quanto praeventa non tantum si is motivis opinandi, sed & sciendi , facilius dignoscet nihil esse repugnans in eo , quod creclandum proponitur. Atque ita
mons quoties attendet ad haec motiva crescndi , credet; quoties attendet ad motiva opinandi, Opinabitur ; quoties demum attendet ad in
tiva sciendi, sciet seu convincetur Deum existere. Quid vero id i tum probat, nisi evidentem conruiationem possibilem scientiae, opinionis , & fidei in cadem mcnte , ac circa eandem veritatem λEx quibus omnibus in hunc modum consequenter de tu ius satis patet praesentem quaestionem qualiter haetenus eam explicuinius, esse facilis admodum decisionis : scii quia non aliter quam de nomine fit in stholis , ut supra insinuatum est, hinc ambages & altercationes illarum omnes suboriuntur. Ideo autem fit de nomine , quia dum Thomistae negatri posse supradictas liabituales cognitiones sectari circa eandem veritatem in e cur intinaetii , id nesant relative ad unicum modium, seu inotivum, quod utique non potest e stiis adeo dissimiles producere in codem subiecto et quando autem ἡ contra Scotistae propugnant talium cognitionum sociabilitatem, cam utique propugnant relative ad diversa motiva, quae ut of eruntur menti, diversas illas in ea cognitiones producunt, essiciuntque habituses, si saepius ostmruntur. Atque ita si do nomine quaestio non sit , conveniunt sane
omnes in hoc quod non possit quidem objedhim idem cognosci opinative, scientifice & fideliter , ut sic loquar, per unicum me dium ; possit tamen sic tripliciter cognosci per diversa . nempe adcliscrepantiam triplicis eiusdem generis attinentia. Dς caetero hane quaestionem , quam apud plures Authores videre poteris fusissime agitatam , nolui nisi obiter pertractare . quia non nisi ex accidente ad